Przeczytaj protokół z posiedzenia Rady

Protokół z posiedzenia
Rady Programowej projektu
„Archiwa Przełomu 1989-1991”
w dniu 17 kwietnia 2015 r.
O godzinie 11.07 szefowa Kancelarii Senatu Ewa Polkowska otworzyła obrady Rady Programowej projektu „Archiwum Przełomu 1989-1991”.
Na wstępie przywitała zebranych w imieniu własnym i szefa Kancelarii
Prezydenta RP Jacka Michałowskiego, a następnie przypomniała, że projekt „Archiwa Przełomu 1989-1991” funkcjonuje już piąty rok i z tej okazji
23 czerwca 2015 r. zorganizowane zostanie seminarium podsumowujące, którego celem będzie podkreślenie roli Polonii i instytucji polonijnych w procesie
przemian ustrojowych w Polsce oraz możliwość zaprezentowania części zbiorów
pozyskanych w ramach projektu. Pani minister wyraziła nadzieję, że spotkanie
będzie sprzyjać dyskusji na ten temat i dostarczy nowych inspiracji.
Minister Jacek Michałowski poinformował zebranych, że prezydent Bronisław Komorowski pragnąc uczcić 25 rocznicę wyborów samorządowych zwrócił
się z prośbą do szefów Kancelarii Prezydenta i Kancelarii Senatu o zainicjowanie
obchodów, które wyeksponują znaczenie oddania władzy samorządom w procesie przemian w Polsce i wzbudzą głęboką refleksję. Spotkanie przewidziane jest
na koniec maja.
Po słowach wstępu głos zabrał przewodniczący Rady Programowej Andrzej
Friszke, który przywitał zebranych i przeszedł do realizacji proponowanego porządku obrad. W związku z brakiem uwag do projektu dziennego zatwierdzono
następujący harmonogram spotkania:
1.Powitanie uczestników spotkania przez szefa Kancelarii Senatu Ewę Polkowską i szefa Kancelarii Prezydenta RP Jacka Michałowskiego.
2. Otwarcie spotkania przez Przewodniczącego Rady Programowej projektu
Posiedzenie Rady Programowej projektu „Archiwa Przełomu 1989-1991” w dniu 17.04.2015 r.
2
prof. Andrzeja Friszke.
3. Sprawozdanie Zespołu Koordynacyjnego projektu „Archiwa Przełomu
1989-1991” z działalności w 2014 r. Robert Kubaś, kierownik Archiwum Senatu,
Janusz Kuligowski, dyrektor Archiwum Prezydenta RP.
4. Harmonogram prac na rok 2015, w tym przedstawienie tematu i programu V seminarium realizowanego w ramach projektu. Agata KarwowskaSokołowska, dyrektor Biura Analiz i Dokumentacji w Kancelarii Senatu.
5. Apel do byłych członków Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Rolników Indywidualnych „Solidarność” o przekazanie pamiątek z
okresu przełomu. Senator Ireneusz Niewiarowski.
6. Podsumowanie Kongresu Samorządowego w Poznaniu (6.03.2015 r.).
Doradca Prezydenta RP Henryk Wujec.
7. Nagrania radiowe i telewizyjne doby transformacji. Problemy prawne z
publikowaniem. Redaktor Krystyna Mokrosińska.
8. Dyskusja i podsumowanie spotkania.
Przewodniczący podziękował za jednomyślność i poinformował zebranych,
że do grona członków Rady Programowej zostali zaproszeni pani Krystyna Mokrosińska i pan Karol Modzelewski. Pan Andrzej Friszke zaproponował przyjęcie nowych członków przez aklamację.
W gromkich brawach pani Ewa Polkowska i pan Jacek Michałowski wręczyli akty nominacyjne.
Punkt 3
Sprawozdanie Zespołu Koordynacyjnego projektu „Archiwa Przełomu
1989-1991” z działalności w 2014 r.
W tym punkcie głos zabrał kierownik Archiwum Senatu Robert Kubaś, który poinformował zebranych, że 26 lutego 2014 r. Zarząd powołał Zespół Koordynacyjny projektu, w którego skład wchodzi po trzech pracowników Archiwum
Senatu i Archiwum Prezydenta.
Pan Robert Kubaś w krótkich słowach przedstawił członkom Rady Progra-
Posiedzenie Rady Programowej projektu „Archiwa Przełomu 1989-1991” w dniu 17.04.2015 r.
3
mowej zakres działań, które absorbowały członków zespołu. Były nimi: praca
nad bazą danych Zeus przeznaczonej do katalogowania i opracowywania spływającej w ramach projektu dokumentacji, testowanie aplikacji Heremes oraz udoskonalanie aplikacji Afrodyta, będącej przewodnikiem po zasobach. Kierownik
Archiwum Senatu podkreślił, że w ramach pozyskiwania nowych materiałów
Zespół Koordynacyjny sukcesywnie organizował zebrania, na których wypracowywano plan wyjazdów w teren.
Pan Robert Kubaś poinformował, że nawiązana została współpraca między
innymi z Uniwersytetem Mikołaja Kopernika w Toruniu, w zasobach którego
znajduje się nagranie wręczenia Doktora Honoris Causa prezydentowi Wałęsie
oraz wiec wyborczy Tadeusza Mazowieckiego w Toruniu, z Archiwum Państwowym w Poznaniu, który wykorzystuje aplikację dla użytkowników zewnętrznych Hermes, czy z Biblioteką Narodową, która udostępniła swoje zbiory.
Pan Robert Kubaś poinformował również członków Rady, że obecnie prowadzone są prace w zakresie katalogowania protokołów z lat 1989-1991 przekazanych przez Kancelarię Rady Ministrów. Wyraził ubolewanie, że nie udostępniono stenogramów posiedzeń z tamtych lat, ale zapowiedział kontynuację starania w tym zakresie.
W dalszej części tego punktu głos zabrał dyrektor Archiwum Prezydenta
RP Janusz Kuligowski, który przypomniał, że w minionym roku zorganizowano
szereg konferencji historycznych i spotkań, którym niekiedy towarzyszyły wystawy plenerowe będące okazją do zachęcania uczestników do przekazywania na
potrzeby projektu pamiątek, archiwów bądź ich kopii. Jedna z konferencji odbyła
się 8 listopada 2014 r. w gmachu Parlamentu, w której uczestniczyło trzydziestu
pięciu parlamentarzystów.
Dyrektor Janusz Kuligowski potwierdził, że w ramach wyjazdów w teren
członkowie Zespołu Koordynacyjnego nawiązywali kontakty głównie z jednostkami terenowymi Instytutu Pamięci Narodowej, bibliotekami, muzeami, zarządami regionów niezależnego związku „Solidarność”, uczelniami i fundacjami.
Byli w Poznaniu, Krakowie, Chojnicach, Bydgoszczy i Białymstoku. Podsumowując 2014 r. pan dyrektor podkreślił, że w ramach projektu „Archiwa Przełomu
Posiedzenie Rady Programowej projektu „Archiwa Przełomu 1989-1991” w dniu 17.04.2015 r.
4
1989-1991” współpracuje siedemdziesiąt trzy instytucje, które udostępniają swoje materiały archiwalne oraz sto dwadzieścia podmiotów prywatnych, dzięki którym w zasobach znajduje się czterdzieści sześć kolekcji.
O głos poprosił dyrektor Biblioteki Sejmowej Wojciech Kulisiewicz, który
zakomunikował, że Biblioteka Sejmowa jest w posiadaniu zdigitalizowanej dokumentacji posiedzeń sejmu „kontraktowego” oraz protokołów z obrad „okrągłego stołu”. Zaproponował zasięgnięcie materiałów ze strony internetowej Biblioteki Sejmowej i dołączenie ich do zasobów Archiwum Przełomu.
Dyrektor Wojciech Kulisiewicz dodał, że obecnie jest w trakcie pozyskiwania nagrań telewizyjnych z obrad Sejmu X kadencji, ale boryka się z trudnościami uzyskania kompletu materiałów, ponieważ Telewizja Polska nie posiada
dobrze zarchiwizowanych zasobów.
Głos zabrał pan Jacek Michałowski, który wyraził nadzieję, że Kancelaria
Sejmu dołączy się do projektu. Zaproponował, aby w przyszłości rozpatrzyć
również możliwość włączenia w działania projektu Kancelarię Rady Ministrów,
gdyż celem programu jest zbieranie wszystkich dokumentów rządowych z okresu
1989-1991.
Do apelu dołączył się Andrzej Friszke, który podkreślił, że dokumenty samorządowe bez materiałów rządowych będą dla badaczy tego okresu niekompletne. Przewodniczący zobowiązał panią Ewę Polkowską i Jacka Michałowskiego do podjęcia starań w dotarciu do archiwum Kancelarii Rady Ministrów.
Minister Jacek Michałowski zaproponował, aby niezależnie od dalszych
wydarzeń na kolejne spotkanie Rady Programowej zaprosić szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów Jacka Cichockiego i szefa Kancelarii Sejmu Lecha Czaplę.
Pan Karol Modzelewski zaproponował, aby podjąć również starania w dotarciu do archiwum Ministerstwa Finansów, ponieważ reforma Balcerowicza
była bez wątpienia jednym z największych przełomów w odradzającej się po
komunizmie Polsce, a program przekształceń ekonomicznych natrafił na silny
opór i wiele trudności, stąd dotarcie do notatek bądź nagrań z prac zespołu byłoby nieocenione dla historyków zgłębiających ten temat.
Posiedzenie Rady Programowej projektu „Archiwa Przełomu 1989-1991” w dniu 17.04.2015 r.
5
Minister Jacek Michałowski zaproponował przeprowadzenie rozmowy ze
współpracownikami Leszka Balcerowicza panem Jerzym Koźmińskim i Stefanem Kawalcem.
W dalszej części posiedzenia przewodniczący zaproponował realizację kolejnego punktu porządku obrad i przekazał głos dyrektor Biura Analiz i Dokumentacji w Kancelarii Senatu pani Agacie Karwowskiej-Sokołowskiej.
Punkt 4
Harmonogram prac na rok 2015, w tym przedstawienie tematu i programu V seminarium realizowanego w ramach projektu.
Pani dyrektor zapewniła, że w chwili obecnej Zespół Koordynacyjny usystematyzował działania związane z opracowywaniem, digitalizację i udostępnianiem materiałów pozyskanych w ramach projektu. Z zadowoleniem zauważyła,
że projekt zaczyna funkcjonować w przestrzeni publicznej.
Jednym z wyzwań, któremu będą chcieli podołać członkowie Zespołu Koordynacyjnego w bieżącym roku to zwiększenie świadomości wśród młodzieży o
roli przemian ustrojowych, gospodarczych, społecznych i kulturalnych w Polsce
w latach 80-tych i 90-tych. Niesatysfakcjonujący stan wiedzy historycznej z tego
okresu jest powodem nawiązania współpracy ze szkołami, oraz z towarzystwem
STO. Na stronie internetowej Archiwum Przełomu zostaną uruchomione zakładki „Młody badacz” i „Dysputy historyczne”.
Pani dyrektor zapowiedziała, że 23 czerwca 2015 r. w Kancelarii Senatu
odbędzie się seminarium poświęcone Polonii. Celem spotkania będzie wykazanie
olbrzymiej roli, jaką środowisko polonijne odegrało w procesie przejścia Polski
od komunizmu do demokracji.
Wspomniała również o planowanym na jesień spotkaniu roboczym, którego
celem będzie zapoznanie się z problemami partnerów projektu w gromadzeniu i
przekazywaniu materiałów archiwalnych do zasobu Archiwum Przełomu.
Na koniec pani dyrektor Agata Karwowska-Sokołowska wspomniała o
przygotowywanych publikacjach na ten rok.
Posiedzenie Rady Programowej projektu „Archiwa Przełomu 1989-1991” w dniu 17.04.2015 r.
6
Punkt 5
Apel do byłych członków Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Rolników Indywidualnych „Solidarność” o przekazanie pamiątek z
okresu przełomu.
Głos zabrał senator Ireneusz Niewiarowski, który odnosząc się do procedowanego punktu porządku dziennego wskazał na szereg trudności, które towarzyszą gromadzeniu zbiorów archiwalnych związanych z opozycją wiejską. Podkreślił, że są to materiały bardzo rozproszone, a ich zakres nie obejmuje tylko
okresu 1989-1991, ponieważ są efektem postaw indywidualnych i całokształtem
działań jednostek. Z ubolewaniem przyznał, że z zasłyszanych informacji wie, że
zaginęła znaczna część dokumentacji z działań NSZZ RI „Solidarność” z lat
1980-1981, podobnie z lat 1982-1989, trochę więcej dokumentów pozostało z
okresu 1989-1991.
Senator zaapelował, aby skupić uwagę na pozyskiwaniu materiałów archiwalnych od indywidualnych działaczy, gdzie dokumenty niszczeją i są przechowywane czasami w bardzo złych warunkach. Wezwał Radę Programową do zintensyfikowania działań w pozyskaniu prywatnych zbiorów oraz do przeprowadzenia wywiadów z żyjącymi jeszcze działaczami. Senator Ireneusz Niewiarowski zaproponował nawiązanie kontaktu, m.in.: z Janem Kossakowskim, Witoldem Rakiem, Andrzejem Kaczorowskim, Wojciechem Gonerą, Grzegorzem
Klonowskim, Januszem Bylińskim, Andrzejem Łuszczewskim oraz Józefem Śliszem.
Członek Rady Programowej Irena Słodkowska zaproponowała, aby skontaktować się również z panią Ewą Zydorek.
Na koniec senator Ireneusz Niewiarowski złożył na ręce przewodniczącego
apel Rady Programowej do byłych członków NSZZ RI o przekazanie pamiątek z
okresu przełomu z prośbą do Zarządu o jego rozesłanie.
Przewodniczący Andrzej Friszke podziękował senatorowi za przygotowanie dokumentu i w odniesieniu do wystąpienia senatora zaproponował, żeby Zespół Koordynacyjny skontaktował się z panem Antonim Kurą, który zabiega o
Posiedzenie Rady Programowej projektu „Archiwa Przełomu 1989-1991” w dniu 17.04.2015 r.
7
stworzenie zespołu ekspertów. Przewodniczący wyraził nadzieję, że w porozumieniu z senatorem Niewiarowskim uda się stworzyć zespół roboczy badaczy,
którym doskonale znane jest środowisko lokalnych działaczy.
W nawiązaniu do spraw finansowania zespołu głos zabrał pan Ryszard
Wojtkowski, który przypomniał zebranym, że 3 kwietnia br. pan prezydent Bronisław Komorowski podpisał nowelizację ustawy o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach, która umożliwi wspieranie przez Naczelnego Dyrektora
Archiwów Państwowych działalności archiwalnej prowadzonej przez organizacje
pożytku publicznego.
Minister Jacek Michałowski zaproponował, aby członkowie Rady Programowej rozważyli możliwość rozszerzenia w przyszłości projektu „Archiwum
Przełomu 1989-1991” o wcześniejsze lata.
Przewodniczący Andrzej Friszke podkreślił, że istotą projektu jest zapobieganie przepadkowi dokumentów i pamiątek, które są w prywatnych rękach, dlatego nie można ograniczać się do wskazanego w nazwie projektu okresu.
Punkt 6
Podsumowanie Kongresu Samorządowego w Poznaniu (6.03.2015 r.).
Głos zabrał członek Rady Programowej Henryk Wujec, który zrelacjonował
przebieg kongresu zorganizowanego przez sześć ogólnopolskich organizacji samorządowych w dniach 5-6 marca 2015 r. w Poznaniu.
Zdaniem Henryka Wujca kongres był doskonałą okazją do zwrócenia się do
instytucji i osób działających na gruncie samorządowym o pomoc w pozyskaniu
dokumentów archiwalnych różnych ciał samorządowych, w tym komitetów
obywatelskich, które były źródłem szerzenia idei demokratycznych i przygotowywały wybory samorządowe.
Pan Henryk Wujec poinformował członków Rady Programowej, że na forum kongresu zachęcał uczestników do gromadzenia i przekazywania dokumentów do Archiwum Przełomu. Poprosił członków Zespołu Koordynacyjnego, żeby
dotarli do samorządów i sukcesywnie przypominali o dostarczeniu materiałów
Posiedzenie Rady Programowej projektu „Archiwa Przełomu 1989-1991” w dniu 17.04.2015 r.
8
archiwalnych. Henryk Wujec podkreślił, że otrzymał już pierwsze deklaracje
pomocy w dostępie do dokumentów od burmistrza Giżycka oraz profesor Teresy
Rawskiej z Poznania.
Punkt 7
Nagrania radiowe i telewizyjne doby transformacji. Problemy prawne
z publikowaniem.
W tym punkcie przewodniczący Andrzej Friszke przekazał głos pani Krystynie Mokrosińskiej, która naświetliła problem pozyskiwania archiwalnych nagrań audiowizualnych. Zdaniem członka Rady Programowej zagadnienie wymaga inicjatywy ustawodawczej, ponieważ wiele nagrań nie jest w ogóle zinwentaryzowanych (w tym również nagrania Polskiego Radia i Telewizji), część materiałów przypadkowo zostało uwłaszczonych przez osoby lub instytucje, które
czerpią z tego zysk, inne nagrania nie są udostępniane w obawie przed ich komercjalizacją. Nagrania powstawały na fali zrywów społecznych, najczęściej na
sprzęcie pozyskanym z darów z zagranicy. Były to często nagrania dla podziemnych struktur związkowych i grup społecznych działających przy parafiach. Celem operatorów było utrwalenie historii, która powstawała na ich oczach i ocalenie od zapomnienia. Pani Krystyna Mokrosińska zawnioskowała, aby Rada Programowa „Archiwum Przełomu 1989-1991” podjęła działania zmierzające do
zinwentaryzowania nagrań i zajęła się ustaleniem praw do nich oraz zapewniła
ich funkcjonowanie w domenie publicznej. Podkreśliła, że instytucją czuwającą
nad spisem tych nagrań powinien być Kustosz Dziedzictwa Kulturowego działający przy Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Rada Programowa jednomyślnie zarekomendowała podjęcie działań zmierzających do ustawowego uregulowania zabezpieczenia jako dziedzictwa narodowego dokumentacji audiowizualnej tworzonej w przestrzeni publicznej w dobie transformacji.
Posiedzenie Rady Programowej projektu „Archiwa Przełomu 1989-1991” w dniu 17.04.2015 r.
9
Punkt 8
Dyskusja i podsumowanie spotkania.
W ramach toczonej dyskusji przewodniczący Andrzej Friszke poruszył temat archiwów, które posiadają w swych zbiorach dokumenty dotyczące instytucji warszawskich. Ich zlokalizowanie poza Warszawą i wyznaczone godziny
urzędowania zdecydowanie ograniczają dostęp do zasobów. Przewodniczący
zarekomendował odnotowanie tej informacji w protokole i zaapelował do pana
Ryszarda Wojtkowskiego, jako przedstawiciela Naczelnej Dyrekcji Archiwów
Państwowych, o refleksję w tej sprawie.
Głos w dyskusji zabrał również ksiądz Stanisław Dziekoński, który zakomunikował, że 23 kwietnia br. o godz. 10.00 w auli Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego odbędzie się kongres poświęcony 25-leciu samorządności w
Polsce zorganizowany przez socjologów. Poinformował również, że UKSW rozpoczyna współpracę z Archidiecezją Warszawską i IPN w zakresie publikacji
archiwów po kardynale Wyszyńskim. Stanisław Dziekoński zapewnił zebranych,
że będzie informował o zasobach, które będą udostępniane przez kościół.
W odniesieniu do planowanych przez Kancelarię Prezydenta i Kancelarię
Senatu obchodów 25-lecia wyborów samorządowych przewodniczący Andrzej
Friszke zaapelował, aby nadać temu wydarzeniu wyjątkową rangę i uświadomić
szerokiemu gronu młodych ludzi, dlaczego 27 maja 1990 r. był tak istotnym wydarzeniem w historii demokratycznej Polski.
Na koniec głos zabrał senator Ireneusz Niewiarowski, który zapewnił, że
gminy również będą obchodzić 25 lat samorządności, w których odbędą się uroczyste sesje. Zaproponował, aby do wszystkich gmin wysłać z tej okazji życzenia
oraz dołączyć prośbę o dostarczenie dostępnych materiałów archiwalnych dotyczących początków samorządu w gminie.
Podsumowując spotkanie pan Andrzej Friszke wyraził satysfakcję, że
członków Rady Programowej cechuje spójność celu i zasad postępowania. Przewodniczący podkreślił, że podejmowane działania przysłużą się zwiększeniu dostępności materiałów archiwalnych z okresu transformacji w Polsce dla społe-
Posiedzenie Rady Programowej projektu „Archiwa Przełomu 1989-1991” w dniu 17.04.2015 r.
10
czeństwa.
Na koniec wyraził radość z przyjęcia do grona Rady Programowej dwóch
nowych członków i podziękował Zarządowi projektu za przyjęcie rekomendacji
Rady.
Wobec wyczerpania porządku obrad przewodniczący zamknął obrady o
godzinie 13.30.
Protokół sporządziła
Anna Krasiewicz
Przewodniczący Rady Programowej
Andrzej Friszke
Sekretarz Rady Programowej
Irena Słodkowska