pobierz

KRETEŃCZYCY NAUCZYCIELAMI GREKÓW
Podziwiając kulturę starożytnej Grecji i doceniając jej wielki
wpływ na rozwój narodów europejskich, zapominamy często,
kto przyczynił się do jej rozkwitu.
Około roku 2000 pne. indoeuropejskie plemiona greckie
wtargnęły od północy na Półwysep Bałkański. Podbiły Pelazgów, miejscową ludność pochodzenia małoazjatyckiego i podzieliły ich ziemie. Jonowie zasiedlili Attykę i Eubeię, Eolowie
zamieszkali w Tesalii i Grecji środkowej, a Achajowie zajęli
prawie cały Peloponez. Ośrodkiem państwa Achajów była
Argolida, a jej stolicą Mykeny. Plemiona achajskie rozwijały się
najszybciej dzięki wzorcom czerpanym z kultury kreteńskiej.
Pierwsze prace archeologiczne na terenie Krety podjął w roku
1899 Anglik Arthur Evans. Podzielił on dzieje starożytnej Krety
na trzy okresy: wczesnominojski (3000 - 2000 lat pne.),
średniominojski (2000 - 1600) i późnominojski (1600 - 1200).
W okresie wczesnominojskim, około połowy III tys., Kreta
przeżyła najazd i zasiedlenie wyspy przez przybyszów z Bliskiego Wschodu, którzy zajęli także wyspy Morza Egejskiego.
Przybysze wprowadzili metalurgię brązu, wypierając użycie
narzędzi kamiennych. Budowano domy z kamienia lub suszonej
cegły. Zmarłych grzebano w naturalnych grotach. Najstarsze
cmentarzyska z tego okresu zostały odkryte w Palaikastro i w
dolinie Mesara. Ludność zajmowała się rolnictwem, korsarstwem, handlem, hodowlą, rybołówstwem i myślistwem.
W okresie średniominojskim powstały miasta, które stały się
ośrodkami rzemiosła i handlu: Knossos, Fajstos, Malia, Gurnia.
Budowano drogi i pałace. Pałac w Knossos był wielką budowlą,
złożoną z pokojów mieszkalnych, magazynów, warsztatów i
kaplic. Całość otoczona była murem obronnym. Pałac w Knossos, a także w Fajstos i Malia zdobiły liczne malowidła.
Kreta utrzymywała kontakty handlowe z Cyrenajką, Argolidą, Egiptem, sąsiednimi wyspami i Małą Azją. Zdobyła sobie
wówczas pozycję żeglarskiego hegemona na Morzu Śródziemnym. Zaczęto używać na wyspie wozy czterokołowe i koła
garncarskie. Produkowano fajans i kunsztowną ceramikę o
cienkich ściankach i wielobarwnej dekoracji na czarnym tle.
Zmarłych chowano w glinianych beczkach i skrzyniach, które
umieszczano w skalnych grobach komorowych. W tym okresie
wprowadzono na Krecie pismo obrazkowe, a około roku 1700
pne. pismo sylabiczne, zwane pismem linearnym A.
Około roku 1600 pne. silne trzęsienie ziemi niszczy kreteńskie pałace. W ich miejsce powstają nowe, jeszcze ładniejsze i
wspanialsze. Nowy pałac w Knossos składał się z kilku
kondygnacji łączonych schodami, posiadał wspaniałą salę tronową, magazyny na broń, rydwany bojowe i zapasy żywności,
warsztaty rzemieślnicze i doskonałą kanalizację oraz amfiteatr, w
którym odbywały się igrzyska i uroczystości. Na ścianach
odkryto fantastyczne malowidła, przedstawiające często dziewczęta i chłopców wykonujących skomplikowane akrobacje na
1
grzbietach byków.
W okresie późnominojskim Kreta dochodzi do największej
potęgi, ale i do upadku. Około roku 1500 pne. na Krecie panuje
potężny król Minos. Wspominają o nim historycy greccy:
Homer, Herodot i Tukidytes. Minos zbudował wielką flotę i
podbił wiele krajów, uzależniając od siebie także Peloponez i
sąsiednie wyspy. Dowodem podboju Grecji przez Kreteńczyków
jest legenda o Tezeuszu, synu króla Aten. Miał on zabić potwora
Minotaura i wydostać się z labiryntu przy pomocy nici
otrzymanych od córki Minosa, Ariadny. Tezeusz uwolnił w ten
sposób swoje miasto od ciężkiego haraczu -dostarczania siedmiu
najurodziwszych dziewcząt i siedmiu chłopców dla Minotaura,
półczłowieka - półbyka, żywiącego się ludzkim mięsem.
Legenda jest zbyt fantastyczną, ażeby jej treść mogła być
całkowicie prawdziwą. Świadczy jednak dobitnie o ówczesnej
zależności Greków od Kreteńczyków. Na Krecie ofiary z ludzi
nie były rzadkością. Za powodzenie wyprawy wojennej, czy za
pomyślne zbiory, kapłani składali bogom w ofierze ludzi,
zazwyczaj jeńców lub, tak jak w tym wypadku, młodzież
przysłaną w tym celu przez greckich wasali.
Po kolejnym trzęsieniu ziemi na Krecie, około roku 1450 pne.,
Achajowie wtargnęli do Knossos i opanowali pałac królewski.
Był to ostateczny upadek państwa kreteńskiego.
Zwycięscy Grecy zaczynają posługiwać się pismem linearnym
B, wywodzącym się z pisma linearnego A. Było ono lepiej
dostosowane do języka greckiego. Pismo to zostało odczytane, w
przeciwieństwie do linearnego A, które dotychczas strzeże
swojej tajemnicy. Odczytanie tego ostatniego oddałoby wielką
korzyść nauce. Dowiedzielibyśmy się więcej o Kre-teńczykach
ze źródeł kreteńskich.
Do czasu zdobycia Knossos Grecy żyli jakby w cieniu
swojego potężnego sąsiada. Musieli ograniczyć się do własnej
obrony. Sytuacja ta zmieniła się radykalnie po upadku państwa
kreteńskiego. Po kilku wiekach kontaktów z kulturą kreteńską
Grecy wiele się nauczyli. Dotyczyło to żeglarstwa, budownictwa,
uzbrojenia, metod walki, systemu zarządzania, rzemiosł,
metalurgii, sztuki i literatury, religii itd. Trzeba pamiętać, że
najważniejszy bóg Greków, gromowładny Zeus, urodził się
według legendy na Krecie. Kreteńczycy zaś przywieźli wyobrażenie o nim z pewnością ze swojej dawnej ojczyzny - z Małej
Azji.
Zwycięstwo nad Kretą otworzyło dla Greków nieograniczone
możliwości. Zdobywają oni kolejno Rodos i inne wyspy
Morza Egejskiego oraz wybrzeża Azji Mniejszej, zakładając
państwo Ahhijawa, które z czasem zaczęło prowadzić samodzielną politykę, niezależną od greckich Achajów. W podbojach
Grecy posługiwali się marynarzami kreteńskimi i ich flotą,
włączali też do swojej armii Jonów, Eolów i mieszkańców
podbitych ziem. Wszystkich razem określa się w XIII - X w. pne.
na Bliskim Wschodzie jako ,,ludzi morza".
Reasumując można powiedzieć, że Grecy, mimo uciążliwej
2
zależności w pewnym okresie od Kreteńczyków, zyskali wiele
we wzajemnych kontaktach, przejęli bowiem ich dziedzictwo
kulturowe, łącznie ze sztuką żeglowania i administrowania
państwem: Miało to dla Greków olbrzymie znaczenie w przyszłych podbojach.
3