1 1. Przeszłość – teraźniejszość – przyszłość. Myśl polityczna ruchu

1. Przeszłość – teraźniejszość – przyszłość. Myśl polityczna ruchu ludowego
Ruch ludowy w Polsce wyrósł z tradycji racławickiej czynu zbrojnego. W walce o
wyzwolenie z niewoli społecznej i politycznej polskich chłopów ruch ludowy starał się
realizować ideę sprawiedliwości społecznej. Źródłem do urzeczywistnienia tej idei stał się
agraryzm. Światopogląd ten powstały w okresie wielkiego kryzysu kapitalizmu uwaŜany jest
za chłopski i zajmujący się wyłącznie chłopami i wsią. Ten uproszczony pogląd pokutował w
polskiej historiografii. Dotychczas mało było podejmowanych prac ukazujących agraryzm
jako ideologię trzeciej drogi, osadzoną w danej rzeczywistości społeczno-gospodarczej, ale
ideologię, która miała propozycję dla całego społeczeństwa – całego narodu, nie tylko dla
chłopów, choć tymi zajmowała się na pierwszym miejscu. Największą percepcję społeczną
agraryzm osiągnął w latach wojny i okupacji. Po wojnie komuniści nie pozwolili na jej
rozwój. Podobnie rzecz się ma z neoagraryzmem, który stać się miał ideologią ruchu
ludowego we współczesnym świecie. Globalizujący się świat rodzi nowe prądy i doktryny
polityczne. W kręgu zainteresowań ruchu ludowego pozostają wartości z takich doktryn i
ideologii, jak: nauka społeczna Kościoła, nauka społeczna Jana Pawła II, ekohumanizm,
strategia zrównowaŜonego rozwoju, ekologia.
2. Partie i ruchy ludowe/chłopskie w Polsce i na świecie po 1989 r.
W Polsce badania nad partiami chłopskimi koncentrowały się głównie na partiach
politycznych działających w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej. Na tym właśnie
obszarze partie zaznaczyły najbardziej swoją obecność w historii. W latach 1919-1939
niewątpliwie naleŜały one do najwaŜniejszych reprezentacji politycznych ówczesnych
społeczeństw. Brały udział w rządach parlamentarnych. W latach II wojny światowej partie
chłopskie były jedną z głównych sił konspiracji lub opozycji wobec rządów kolaborujących z
Niemcami hitlerowskimi. Po wojnie podjęły walkę o demokrację z komunistami. Przypłaciły
to własną delegalizacją bądź podporządkowaniem partiom komunistycznym, a wielu ich
działaczy poniosło śmierć. Po 1989 r. ruchy ludowe w Europie Środkowej zaczęły się
odradzać i ulegać transformacji, zarówno w sferze organizacyjnej, jak i ideologicznej. Było to
związane ze zmianami społecznymi, gospodarczymi, jakie zaszły w drugiej połowie XX
wieku. Zmniejszyła się liczba mieszkańców wsi, spadając z ok. 70% do poniŜej 30%. Na
skutek doktrynalnych uwarunkowań realnego socjalizmu w większości państw nastąpił zanik
indywidualnych gospodarstw rolnych. Interesujące jest zatem, jak z tymi problemami
1
społecznymi i politycznymi radziły sobie partie i ruchy chłopskie. Jakie przyjmowały formy
organizacyjne, jaką ideologię, wartości, jak odnosiły się do problematyki integracji
europejskiej i jak ustosunkowywały się do Unii Europejskiej? Ten obszar zagadnień nie
wyczerpuje jednak problematyki tej sekcji.
Przemiany globalizacyjne i integracyjne, jakie zachodzą na świecie od ok. 3 dekad,
wymusiły zwrócenie większej uwagi na problemy rolnictwa i wsi w innych obszarach świata.
Od wielu lat toczy się konflikt pomiędzy mieszkańcami wsi a – uogólniając – korporacjami,
krajami wysoko rozwiniętymi, w sprawie ratowania środowiska naturalnego, produkcji
zdrowej Ŝywności, demokratyzacji Ŝycia – nie tylko polityki, ale równieŜ gospodarki, wzrostu
demokratycznej
kontroli
nad
sprawami
publicznymi,
obrotem
ziemią,
procesami
cywilizacyjnymi itp., niezwykle ciekawe moŜe być zatem zestawienie, porównanie dorobku
partii i ruchów chłopskich działających na róŜnych obszarach świata i w róŜnych systemach
społeczno-politycznych.
3. Ruch ludowy w Polsce w latach 1949-1989
W 2009 r. minęło 20-lecie transformacji ustrojowej w Europie Środkowej i
Wschodniej. Dla polskiego ruchu ludowego był to równieŜ czas refleksji nad
funkcjonowaniem tegoŜ ruchu w warunkach braku suwerenności państwowej i partyjnej. W
listopadzie 2009 r. minęła 60. rocznica powstania Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, 40.
rocznica działalności ZSL, i 20. rocznica zakończenia działalności przez ZSL i
przekształcenia w PSL–Odrodzenie. UwaŜamy, Ŝe perspektywa ta jest wystarczająca, by w
sposób naukowy spróbować odpowiedzieć na nurtujące pytania o miejsce i rolę ZSL w
Polsce. Będziemy szukać odpowiedzi na takie kwestie, jak: miejsce ZSL w systemie
politycznym Polski Ludowej, faktyczne wpływy na sprawowanie władzy w Polsce Ludowej,
osiągnięcia i poraŜki ZSL w procesie modernizacji wsi polskiej itp. Mówi się, Ŝe polscy
chłopi, zachowując swoją własność – indywidualne gospodarstwa rolne – bronili tym samym
wolności i przechowali demokrację dla współczesnych pokoleń. Jaką rolę w tym procesie
wyznaczyła historia dla ZSL? Badamy wpływ Stronnictwa na przemiany demokratyczne lat
osiemdziesiątych, a w szczególności na lata 1988-1989, wprowadzenia gospodarki rynkowej i
transformacji ustrojowej. Stawiając pytania badawcze, pragniemy jednocześnie przypomnieć i
zwrócić Państwa uwagę na fakt funkcjonowania w Polsce Ludowej wielu organizacji
rolniczych, społecznych, działających na wsi – jak np. kółka rolnicze, związki młodzieŜy
wiejskiej, samopomoc chłopska itp.
2
4. Środowisko wiejskie we współczesnym świecie – perspektywy, zagroŜenia, szanse
Czas
przemian
społeczno-gospodarczych
niesie
ze
sobą
szereg
wyzwań.
PrzezwycięŜenie syndromu wyuczonej bezradności, wykształcenie postawy otwartości na
zmiany, kreowanie i kształcenie wiejskich liderów, pobudzanie mieszkańców wsi do
wspólnych działań i wzajemnej pomocy, obalenie stereotypowego postrzegania wsi jako
środowiska osób mało ambitnych i mało operatywnych - to główne wyzwania, które naleŜy
podjąć, by w pełni wykorzystać największy kapitał środowisk wiejskich, a więc kapitał
ludzki. MoŜliwość twórczego wykorzystania szans wzrasta wraz ze zwiększeniem ogólnej
wiedzy w społeczeństwie na temat problemów wsi, dostrzeŜeniem w niej nie tyle balastu
cywilizacyjnego, co potencjału rozwoju, zrozumieniem potrzeby wsparcia i gotowością do
jego oferowania.
3