Archiwalia Departamentu Służby Zdrowia Ministerstwa Obrony

Michał Klimecki
ARCHIWALIA DEPARTAMENTU SŁUŻBY ZDROWIA
MINISTERSTWA OBRONY NARODOWEJ
1945—1949
Zarys organizacyjny
Rozwój organizacyjny służby zdrowia stanowił integralną część rozbudowy
instytucji i jednostek tyłowych ludowego Wojska Polskiego. W skład sformowanego
rozkazem Naczelnego Dowództwa WP nr 3/org. z 8 sierpnia 1944 roku Szefostwa
Zaopatrzenia WP wszedł Departament Służby Zdrowia1. Następnie rozkazem NDWP
nr 16/org. z 26 stycznia 1945 roku departament został podporządkowany bezpośrednio
Naczelnemu Dowódcy WP2. Stan ten istniał do zakończenia działań wojennych3.
W trakcie pokojowej organizacji Ministerstwa Obrony Narodowej —
Departament Służby Zdrowia został włączony w skład III Wiceministerstwa ON.
Rozkaz NDWP nr 0196/org. z 27 lipca 1945 roku o formowaniu III Wiceministerstwa
ustalił także etat departamentu nr 1/544. W następnych latach struktura departamentu
1
116.
2
Organizacja i działania ludowego Wojska Polskiego w latach 1943—1945, t. 1. Warszawa 1958, s.
Tamże, s. 314.
O organizacji i działaniach służby zdrowia LWP w okresie wojny: W. M a j e w s k i, Służba
Zdrowia 1 Armii Wojska Polskiego, Warszawa 1976; W. D a w i d o w i c z, B. D ą b r o w s k i, W. F i l a r, F.
M a ł e c k i, Kwatermistrzostwo ludowego Wojska Polskiego w latach 1943—1945, Warszawa 1973; W.
K u l i ń s k i, Organizacja tyłów LWP w latach 1943—1945, Myśl Wojskowa nr 10, 1960, s. 100—101; K.
P ł o ń s k i, W szeregach służby zdrowia 2 AWP, Warszawa 1969.
4
CAW, spis 1545/73, t. 6, k. 424.
3
ulegała dalszym przemianom. Rozkaz NDWP nr 024/org. z 6 lutego 1946 roku
wprowadził etat nr 1/335. Rozkazem MON nr 075/org. z 3 marca 1947 roku
przeformowano departament na etat nr 1/1556. Kolejny rozkaz MON nr 0151/org. z 23
lipca 1948 roku nadał Departamentowi Służby Zdrowia etat nr 1/2117.
Pierwszy powojenny okres rozwoju służby kwatermistrzowskiej LWP
zakończył się pod koniec 1949 roku. Rozkazem MON nr 94 z 24 grudnia 1949 roku
III Wiceministerstwo ON zostało przeformowane na Główne Kwatermistrzostwo, a
Departament Służby Zdrowia MON na Departament Służby Zdrowia Głównego
Kwatermistrzostwa z etatem nr 1/2478.
Zmiany organizacyjne departamentu z lat 1945—1949 prowadziły do
powstania stosunkowo nowoczesnej służby zdrowia, działającej na rzecz wojska, a
także ludności cywilnej kraju. Utworzono sieć ośrodków leczenia, w tym szpitali, bazę
kształcenia lekarzy oraz szkolenia niższego personelu medycznego, a także
wypracowano nowoczesne metody działania.
Pierwszym szefem departamentu był gen. bryg. M. Mohuczy. W 1946 roku
szefem został gen. dyw. dr med. Bolesław Szarecki9.
Charakterystyka archiwalna
Zespół obejmuje materiały archiwalne wytworzone w okresie od końca 1945
roku do końca 1949 roku. Jest to zespół prosty. Znajdują się w nim 84 jednostki
archiwalne, co stanowi około 3 metrów bieżących akt. Akta występują w formie
poszytów, a w nielicznych przypadkach ksiąg. Większość materiałów stanowią
maszynopisy. Wszystkie archiwalia są czytelne i nie wykazują większych uszkodzeń
mechanicznych.
5
Tamże, t. 10, k. 53.
Tamże, t. 16, k. 105.
7
Tamże, t. 25, k. 2.
8
CAW, spis 1547/73, t. 92, k. 135.
9
O organizacji i pracy służby zdrowia po 1945 r. m.in.: M. M o h u c z y, Organizujemy służbę
zdrowia godną Wojska Demokratycznego Państwa, Lekarz Wojskowy 1945; K. F r o n t c z a k, Siły Zbrojne
Polski Ludowej. Przejście na stopę pokojową 1945—1947, Warszawa 1974.
6
Zawartość zespołu
Akta Departamentu Służby Zdrowia MON stanowią interesujący zespół
materiałów źródłowych. Zgromadzone w nim archiwalia dotyczą organizacji
wojskowej służby zdrowia, stanu zdrowotnego składu osobowego WP oraz w
mniejszym stopniu stanu zdrowotnego ludności kraju w pierwszych latach po
zakończeniu II wojny światowej. Przeważająca część archiwaliów odzwierciedla pracę
departamentu w latach 1947—1949. Słabo reprezentowana jest natomiast jego
działalność w latach 1945—1946.
*
*
*
Cenną i stosunkowo liczną grupę akt stanowią rozkazy i zarządzenia szefa
departamentu, regulujące wykonywanie zadań na rzecz WP oraz dzienny porządek
prac departamentu. Są wśród nich rozkazy dzienne z lat 1947—1949 oraz zarządzenia
dotyczące przeglądów lekarskich poborowych, organizacji wojskowych zakładów
leczniczych, a także przeciwdziałania epidemii duru brzusznego w powiecie Nowy
Targ w 1948 roku.
W zespole zachowała się część instrukcji regulujących pracę wojskowych
komisji lekarskich i wydziałów służby zdrowia dowództw, okręgów oraz tryb
kierowania oficerów, podoficerów oraz członków ich rodzin do wojskowych zakładów
leczniczych. Warto również zwrócić uwagę na instrukcje szefa departamentu
dotyczące spraw sanitarno-higienicznych.
Bogaty wachlarz informacji zawierają meldunki zastępcy szefa departamentu
o stanie wojskowej służby zdrowia w latach 1946—1947 oraz wnioski szefa
departamentu dotyczące rozwoju organizacyjnego służby zdrowia, szkolenia oficerów
i prowadzenia prac naukowo-badawczych. Uzupełnieniem wymienionych materiałów
są: referat zastępcy szefa departamentu do spraw pol-wych o stanie opieki nad
wojskowymi inwalidami wojennymi w 1946 roku, referat szefa służby zdrowia
Dowództwa Wojsk Lotniczych o organizacji i zadaniach podległego mu aparatu w
okresie pokoju i wojny oraz referat szefa Głównej Komisji Wojskowej o
przygotowaniu ośrodków lecznictwa sanatoryjnego i wypoczynkowego w sezonie
letnim 1948 roku.
Ważną grupą akt są plany pracy departamentu obejmujące lata 1946—1949.
Obok planów miesięcznych w zespole znajdują się również plany kwartalne i roczne.
Ujęto w nich wszystkie zamierzenia wojskowej służby zdrowia w zakresie organizacji,
szkolenia, lecznictwa i profilaktyki, a także gospodarki. O realizacji planów informują
badacza sprawozdania z działalności departamentu. Dają one możliwość stosunkowo
dobrej orientacji w osiągnięciach oraz problemach pracy departamentu i podległego
mu aparatu medycznego.
Interesującym materiałem źródłowym, obrazującym pracę służby zdrowia w
warunkach bojowych są meldunki szefa służby zdrowia GO „Wisła”.
Stosunkowo liczna grupa archiwaliów dotyczy stanu sanitarno-higienicznego
LWP i sanitarno-epidemiologicznego poszczególnych OW w latach 1947—1949.
Zawarte w niej informacje pośrednio wprowadzają historyka w problematykę stanu
zdrowotnego ludności cywilnej kraju.
O szkoleniu stanu osobowego służby zdrowia informuje badacza pięć
poszytów wytworzonych w latach 1947—1949. Zawierają one plany, programy i
sprawozdania ze szkolenia medycznego.
W zespole zachowały się także materiały dotyczące całokształtu pracy III
Wiceministerstwa ON. Są to biuletyny sprawozdawcze i sprawozdania z działalności
III Wiceministerstwa. Swoje odbicie znalazła w nich także działalność departamentu
Służby Zdrowia MON i podległego mu aparatu medycznego.
*
*
*
Przechowywany w Centralnym Archiwum Wojskowym wytwór kancelaryjny
Departamentu Służby Zdrowia, mimo występujących w nim luk materiałowych jest
ciekawym zespołem źródeł.