PDF - Dental and Medical Problems

prace oryginalne
Dent. Med. Probl. 2013, 50, 3, 308–314
ISSN 1644-387X
© Copyright by Wroclaw Medical University
and Polish Dental Society
Teresa Bachanek1, A, B, D, E, Roman Ogonovski3, A, D, E, Barbara Hendzel1, B, E, F,
Wołodymir Szybiński3, E, D, Katarzyna Jarmolińska1, D-F, Wołodymir Hrynovets4, E, D,
Agnieszka Brzozowska2, C, Igor Denega4, E, D, Ewa Wolańska1, B, D, E
Stan uzębienia młodzieży w wieku 18 lat
w województwach lwowskim i lubelskim
Dental Condition of 18 Year Old Adolescets Living in Lviv
and Lublin District
Katedra i Zakład Somatologii Zachowawczej z Endodoncją Uniwersytetu Medycznego w Lublinie,
Lublin, Polska
2
Zakład Matematyki i Biostatystyki Medycznej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie, Lublin, Polska
3
Stomatologiczne Centrum Medyczne Lwowskiego Narodowego Uniwersytetu Medycznego
im. Daniła Halickiego, Lwów, Ukraina
4
Katedra Stomatologii Zachowawczej Lwowskiego Narodowego Uniwersytetu Medycznego
im. Daniła Halickiego, Lwów, Ukraina
1
A – koncepcja i projekt badania; B – gromadzenie i/lub zestawianie danych; C– opracowanie statystyczne;
D – interpretacja danych; E – przygotowanie tekstu; F – zebranie piśmiennictwa
Streszczenie
Wprowadzenie. Badania epidemiologiczne przeprowadzane w ostatnich latach wskazują na niezadowalający stan
uzębienia 18-letniej młodzieży. Intensywność próchnicy określana średnią liczbą PUWZ i jej składowych różni się
w zależności od kraju, regionu, miejsca zamieszkania i płci.
Cel pracy. Ocena stanu uzębienia w grupie osób w wieku 18 lat zamieszkałych na terenie województwa lubelskiego
i obwodu lwowskiego.
Materiał i metody. Badanie stomatologiczne przeprowadzono w grupie losowo wybranej młodzieży 18-letniej
z województwa lubelskiego i lwowskiego. W każdym województwie zbadano osoby mieszkające na wsi i w dużym
mieście. Badanie stanu jamy ustnej przeprowadzano w gabinecie stomatologicznym, a stan uzębienia oceniano
według kryteriów zgodnych z zaleceniami WHO. Obliczono średnią wartość liczby PUWZ oraz średnie jej składowych PZ, UZ, WZ. Badaniami objęto 379 osób, w tym 46,70% pochodziło z Ukrainy, a 53,30% z Polski.
Wyniki. Średnia wartość liczby PUWZ wynosiła 7,50 dla obwodu lwowskiego i 7,87 w województwie lubelskim.
Stwierdzono, że liczba PZ była istotnie większa w grupie badanych z obwodu lwowskiego niż w grupie z województwa lubelskiego, a liczba WZ była istotnie statystycznie większa w grupie polskiej. Wartości liczby UZ oraz PUWZ
nie różniły się istotnie statystycznie między grupami. W obu województwach średnie wartości liczby PZ były zdecydowanie mniejsze niż liczby WZ. Jedynie w grupie mężczyzn mieszkających w dużym mieście obwodu lwowskiego
nie było zębów usuniętych, najwyższą średnią liczbę UZ zanotowano natomiast w grupie kobiet z dużego miasta
w tym województwie.
Wnioski. Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono, że stan uzębienia 18-latków w obwodzie lwowskim
i województwie lubelskim jest niezadowalający (Dent. Med. Probl. 2013, 50, 3, 308–314).
Słowa kluczowe: epidemiologia, próchnica zębów, PUWZ, młodzież.
Abstract
Background. Epidemiological studies carried out during the last years show the unsatisfactory state of dentition in
the group of 18-years old adolescents. Caries frequency determined by the mean values of DMFT and its components differs depending on the country, region, place of living and gender.
309
Stan uzębienia młodzieży w wieku 18 lat w województwach lwowskim i lubelskim
Objectives. The objective of research was to assess the state of dentition in the 18-years old group of patients living
in the Lviv and Lublin provinces.
Material and Methods. The dental studies were carried out at random among 18-years old adolescents from Lviv
and Lublin provinces. The patients living in villages and big cities were examined in each province respectively.
The examination of state of oral cavity was conducted in the dental surgery and the state of dentition was evaluated
according to WHO criteria.
Results. The mean value of DMFT and its components DT, MT, FT were calculated. 379 patients were examined,
including 46.70% Ukrainians and 53.30% Poles. The mean value of DMFT was 7.50 in province of Lviv and 7.87 in
province of Lublin. The mean value of DT was statistically significantly higher in the group of examined patients
from Lviv region in comparison with polish patients. However, the mean values of FT was statistically significantly
higher in the polish group of patients.The mean value of MT and DMFT did not statistically significantly differ
between these groups of patients. In both provinces the mean values of DT was significantly lower than mean values
of FT. Only in the group of males living in the big cities in province of Lviv none tooth was extracted. The highest
mean value of MT was revealed in the group of females living in the big cities in Lviv province.
Conclusions. Having analyzed the results of the study, it was concluded that the state of dentition in 18-years old
patients in Lviv and Lublin regions was unsatisfactory (Dent. Med. Probl. 2013, 50, 3, 308–314).
Key words: epidemiology, dental caries, DMFT, adolescents.
Choroba próchnicowa stanowi poważny problem społeczny dotykający dzieci we wczesnym
okresie rozwoju, a częstość jej występowania
zwiększa się wraz z wiekiem. Próchnica zębów
występuje we wszystkich krajach świata i jest ściśle związana z warunkami społeczno-ekonomicznymi. Badania epidemiologiczne przeprowadzane
w ostatnich latach wskazują na niezadowalający
stan uzębienia 18-letniej młodzieży. Intensywność
próchnicy określana średnią liczbą PUWZ i jej
składowych różni się w zależności od kraju, regionu, miejsca zamieszkania i płci [1, 2].
Celem pracy była ocena stanu uzębienia w grupie osób w wieku 18 lat zamieszkałych na terenie
województwa lubelskiego i obwodu lwowskiego.
Materiał i metody
Badanie stomatologiczne przeprowadzono
w grupie losowo wybranej młodzieży 18-letniej
z województwa lubelskiego i obwodu lwowskiego.
W wymienionych regionach zbadano osoby mieszkające na wsi i w dużym mieście (powyżej 100 tys.
mieszkańców). Badaniami objęto 379 osób, w tym
46,70% (n = 177) pochodziło z Ukrainy, a 53,30%
(n = 202) z Polski.
W grupie badanych z obwodu lwowskiego 24,86% stanowili mężczyźni, a 75,14% kobiety. Wśród badanych z województwa lubelskiego
30,20% stanowili mężczyźni i 69,80 % kobiety (tabela 1).
Uwzględniając miejsce zamieszkania w grupie ukraińskiej, 40,11% badanych mieszkało na
wsi, a 59,89% w mieście. Wśród badanych z Polski
43,07% było ze wsi i 56,93% z miasta (tabela 2).
Badanie stanu jamy ustnej przeprowadzano
w gabinecie stomatologicznym z wykorzystaniem
lampy stomatologicznej i jednorazowych narzę-
Tabela 1. Rozkład badanych w grupach z uwzględnieniem
płci
Table 1. Distribution of the examined persons in groups
by gender
Płeć
(Gender)
Obwód lwowski
(Lviv district)
Województwo
lubelskie
(Lublin district)
n
%
n
%
Mężczyźni
(Male)
44
24,86
61
30,20
Kobiety
(Female)
133
75,14
141
69,80
Razem
(Total)
177
100,00
202
100,00
Tabela 2. Rozkład badanych w grupach z uwzględnieniem
miejsca zamieszkania
Table 2. Distribution of examined pesones in groups by
their residence.
Miejsce zamieszkania
(Place of living)
Obwód lwowski
(Lviv district)
Województwo
lubelskie
(Lublin district)
n
%
n
%
Wieś
(The country)
71
40,11
87
43,07
Miasto
(City)
106
59,89
115
56,93
Razem
(Total)
177
100,00
202
100,00
dzi stomatologicznych. Stan uzębienia oceniano
według kryteriów zgodnych z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia. Badania były przeprowadzane przez lekarzy kalibrowanych w ramach
„Monitoringu stanu zdrowia jamy ustnej i jego
uwarunkowań”.
310
T. Bachanek et al.
w porównaniu z kobietami z Polski. Stwierdzono
także różnice w wartościach liczby WZ, która była
istotnie większa w grupie Polek (p < 0,0001). Nie
stwierdzono istotnych statystycznie różnic w wartościach liczby PUWZ między grupami (p = 0,09)
(tabela 4).
Osoby z obwodu lwowskiego mieszkające na
wsi miały istotnie większą liczbę PZ (p < 0,0001)
oraz UZ (p = 0,007) w porównaniu z osobami
z województwa lubelskiego. Nie stwierdzono istotnych różnic między grupami w wartościach liczby
WZ (p = 0,69) i PUWZ (p = 0,24) (tabela 5).
Analiza statystyczna w grupach osób mieszkających w miastach wykazała istotne różnice w wartościach liczby PZ (p < 0,0001), WZ
(p = 0,0003) oraz PUWZ (p = 0,01), nie stwierdzono natomiast istotnych różnic w wartościach liczby UZ (p = 0,87) między grupami w poszczególnych miastach (tabela 6).
Wartość liczby PZ oraz UZ była większa w grupie kobiet z miasta mieszkających na Ukrainie niż
w Polsce. Różnice nie były istotne statystycznie
(p > 0,05). Stwierdzono natomiast istotne różnice w grupie kobiet z obu regionów w wartościach
liczby WZ (p = 0,11), która była większa w grupie Polek, a wartość PUWZ nie różniła się istotnie
między grupami (p = 0,11). Stwierdzono, że liczba PZ była istotnie większa w grupie kobiet ze wsi
mieszkających w obwodzie lwowskim niż w grupie kobiet z polskiej wsi (p < 0,0001). Również wartość liczby UZ różniła się istotnie między grupami
(p = 0,0001). Nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic w wartościach liczby WZ (p = 0,95) oraz
PUWZ (p = 0,49) (tabela 7).
W grupie mężczyzn mieszkających w mieście
wartość liczby PZ była istotnie większa w grupie
z Polski niż z Ukrainy (p = 0,004), podobnie liczba WZ (p = 0,05), nie stwierdzono natomiast istot-
Uzyskane dane nanoszono na karty badań epidemiologicznych. Obliczono średnią wartość liczby
PUWZ oraz średnie jej składowych PZ, UZ, WZ.
Uzyskane wyniki badań poddano analizie
statystycznej. Wartości analizowanych wskaźników scharakteryzowano za pomocą liczności i odsetka lub wartości średniej, mediany i odchylenia
standardowego. Dla cech mierzalnych normalność
rozkładu analizowanych parametrów oceniano za
pomocą testu W Shapiro-Wilka. Dla zmiennych
ciągłych do oceny różnic między 2 grupami zastosowano test t Studenta. Przyjęto 5% błąd wnioskowania i związany z nim poziom istotności p < 0,05
wskazujący na występowanie istotnych statystycznie różnic. Badania statystyczne przeprowadzono
z użyciem oprogramowania komputerowego STATISTICA 10.0 (StatSoft, Polska).
Wyniki
Na podstawie przeprowadzonych badań
stwierdzono, że liczba PZ była istotnie większa w grupie badanych z obwodu lwowskiego niż
w grupie z województwa lubelskiego (p < 0,0001),
liczba WZ była natomiast istotnie statystycznie
większa w grupie polskiej (p = 0,03). Wartości liczby UZ oraz PUWZ nie różniły się istotnie statystycznie między grupami (p > 0,05) (tabela 3).
W grupie mężczyzn wartość liczby PZ była
istotnie większa w grupie ukraińskiej niż polskiej
(p < 0,0001), a wartość liczby UZ (p < 0,0001) oraz
WZ (p = 0,0001) w grupie polskiej. Analiza statystyczna nie wykazała istotnych różnic między grupami wśród mężczyzn w wartościach liczby PUWZ
(p = 0,17). Biorąc pod uwagę grupę kobiet, stwierdzono, że kobiety z Ukrainy miały istotnie większą liczbę PZ (p < 0,0001) oraz UZ (p < 0,0001)
Tabela 3. Wartości poszczególnych składowych PUWZ w badanych grupach
Table 3. Values of particular components of DMFT in examined groups
Wartość PUWZ
i jej składowych
(DMFT value and
its components)
Obwód lwowski
(Lviv district)
(n = 177)
Województwo lubelskie
(Lublin district)
(n=202)
Różnica na poziomie p
(Difference at p level)
średnia
(mean)
SD
średnia
(mean)
SD
PZ
DT
2,02
1,98
1,05
1,04
< 0,0001*
UZ
MT
0,19
0,75
0,14
0,91
0,56
WZ
FT
5,28
6,09
6,67
5,98
0,03*
PUWZ
DMFT
7,5
3,98
7,87
4,02
p = 0,37
311
Stan uzębienia młodzieży w wieku 18 lat w województwach lwowskim i lubelskim
Tabela 4. Wartości poszczególnych składowych PUWZ w badanych grupach wśród mężczyzn i kobiet
Table 4. Values of particular components of DMFT in examined groups among males and females
Wartość
PUWZ i jej
składowych
(DMFT
value and
its components)
Obwód lwowski
– mężczyźni
(Lviv district
– males)
(n = 44)
Województwo lubelskie – mężczyźni
(Lublin district
– males)
(n = 61)
średnia
(mean)
SD
średnia
(mean)
SD
PZ
DT
2,00
0,62
1,50
0,56
UZ
MT
0,05
0,04
0,14
WZ
FT
4,13
2,04
PUWZ
DMFT
6,18
4,06
Różnica na
poziomie p
(Difference
at p level)
Obwód lwowski
– kobiety
(Lviv district
– females)
(n = 133)
Województwo lubelskie – kobiety
(Lublin district
– females)
(n = 141)
Różnica na
poziomie p
(Difference
at p level)
średnia
(mean)
SD
średnia
(mean)
SD
< 0,0001*
2,03
1,46
1,49
0,47
< 0,0001*
0,09
< 0,0001*
4,78
4,44
0,14
0,47
< 0,0001*
5,78
2,98
< 0,0001*
5,66
2,54
7,06
3,32
< 0,0001*
7,44
5,11
0,17
7,94
4,70
9,02
5,67
0,09
Tabela 5. Wartości poszczególnych składowych PUW w badanych grupach mieszkających na wsi
Table 5. Values of particular components of DMF in examined groups living in rural areas
Wartość PUWZ
i jej składowych
(DMFT value and
its components)
Obwód lwowski
(Lviv district)
(n = 71)
Województwo lubelskie
(Lublin district)
(n = 87)
Różnica na poziomie p
(Difference at p level)
średnia
(mean)
SD
średnia
(mean)
SD
PZ
DT
2,59
1,87
1,75
0,68
< 0,0001*
UZ
MT
0,25
0,34
0,14
0,15
0,007*
WZ
FT
5,47
3,12
5,66
2,97
0,69
PUWZ
DMFT
8,32
5,02
7,47
4,21
0,24
Tabela 6. Wartości poszczególnych składowych PUW w badanych grupach mieszkających w mieście
Table 6. Values of particular components of DMF in examined groups living in urban areas
Wartość PUWZ
i jej składowych
(DMFT value and
its components)
Obwód lwowski
(Lviv district)
(n = 106)
Województwo lubelskie
(Lublin district)
(n = 115)
Różnica na poziomie p
(Difference at p level)
średnia
(mean)
SD
średnia
(mean)
SD
PZ
DT
1,65
0,76
1,3
0,49
< 0,0001*
UZ
MT
0,15
0,36
0,14
0,53
0,87
WZ
FT
5,16
4,02
7,44
5,18
0,0003*
PUWZ
DMFT
6,96
4,14
8,89
7,03
0,01*
312
T. Bachanek et al.
Tabela 7. Wartości poszczególnych składowych PUWZ w badanych grupach kobiet mieszkających w mieście i na wsi
Table 7. Values of particular components of DMFT in examined groups of females living in urban and rural areas
Wartość
PUWZ i jej
składowych
(DMFT
value and
its components)
Obwód lwowski
– miasto
(Lviv district
– urban areas)
(n = 79)
Województwo lubelskie – miasto
(Lublin district
– urban areas)
(n = 83)
średnia
(mean)
SD
średnia
(mean)
SD
PZ
DT
1,83
1,56
1,48
1,51
UZ
MT
0,20
0,56
0,19
WZ
FT
5,68
6,09
PUWZ
DMFT
7,72
7,93
Różnica na
poziomie p
(Difference
at p level)
Obwód lwowski
– wieś
(Lviv district
– rural areas)
(n = 54)
Województwo lubelskie – wieś
(Lublin district
– rural areas)
(n = 58)
Różnica na
poziomie p
(Difference
at p level)
średnia
(mean)
SD
średnia
(mean)
SD
0,15
2,33
2,03
1,51
1,18
< 0,01*
0,78
0,92
0,29
0,27
0,08
0,12
< 0,0001*
8,01
7,02
0,03*
5,64
4,56
5,70
6,02
0,95
9,68
8,02
0,11
8,27
7,68
7,31
7,14
0,49
Tabela 8. Wartości poszczególnych składowych PUWZ w badanych grupach mężczyzn mieszkających w mieście i na wsi
Table 8. Values of particular components of DMFT in examined groups of males living in urban and rural areas
Wartość
PUWZ i jej
składowych
(DMFT
value and
its components)
Obwód lwowski
– miasto
(Lviv district
– urban areas)
(n = 27)
Województwo lubelskie – miasto
(Lublin district
– urban areas)
(n = 32)
średnia
(mean)
SD
średnia
(mean)
SD
PZ
DT
1,10
1,79
2,70
2,30
UZ
MT
0,00
0,05
0,03
WZ
FT
3,62
3,24
PUWZ
DMFT
4,74
3,79
Różnica na
poziomie p
(Difference
at p level)
Obwód lwowski
– wieś
(Lviv district
– rural areas)
(n = 17)
Województwo lubelskie – wieś
(Lublin district
– rural areas)
(n = 29)
Różnica na
poziomie p
(Difference
at p level)
średnia
(mean)
SD
średnia
(mean)
SD
0,004*
0,84
1,92
2,24
2,12
0,01*
0,43
0,72
0,11
0,17
0,27
0,70
0,36
5,86
4,85
0,05*
4,94
4,09
5,82
5,82
0,60
6,84
5,87
0,12
8,47
8,18
8,11
8,30
0,89
nych różnic w wartościach liczby UZ (0,72) oraz
PUWZ (p = 0,12). Wśród mężczyzn ze wsi liczba
PZ była istotnie większa w grupie z Polski w porównaniu z mężczyznami z Ukrainy (p = 0,01).
Nie stwierdzono między grupami istotnych różnic
w wartościach liczby UZ, WZ i PUWZ (p > 0,05)
(tabela 8).
Omówienie
Wyniki przeprowadzonych badań wykazały,
że stan uzębienia młodzieży 18-letniej mieszkającej zarówno w obwodzie lwowskim, jak i województwie lubelskim nie jest zadowalający. Średnie wartości liczby PUWZ wynosiły odpowied-
nio 7,50 i 7,87. W badaniach przeprowadzonych
we Wrocławiu wykazano, że średnia liczba PUWZ
u młodzieży 18-letniej wynosiła 6,5 [3].
W grupie młodzieży z województwa łódzkiego średnia liczba PUWZ wynosiła 7,55 i była
nieznacznie mniejsza w mieście – 7,4 niż na wsi
– 7,7 [4].
Porównując natomiast wyniki badań młodzieży 18-letniej z województwa podkarpackiego
z 2008 r. z wynikami badań z 1998 r., stwierdzono, że w czasie 10 lat nastąpiło zmniejszenie średniej wartości liczby PUWZ. W 1998 r. w Rzeszowie
(duże miasto) średnia liczba PUWZ wynosiła 13,21,
w tym PZ – 4,66, a w Żołyni (małe miasto) średnia
liczba PUWZ była równa 14,88, w tym PZ – 4,1,
Stan uzębienia młodzieży w wieku 18 lat w województwach lwowskim i lubelskim
co świadczy o poprawie stanu uzębienia młodzieży
województwa podkarpackiego w ciągu lat [5].
Badania z 1998 r. prowadzone w województwie wielkopolskim wykazały, że średnia wartość liczby PUWZ była największa w grupie kobiet
mieszkających na wsi (PZ = 9,37) w stosunku do
średniej badanej populacji wynoszącej 7,04 [6].
W badaniach z 2003 r. u młodzieży w wieku 18 lat mieszkającej w województwie pomorskim stwierdzono znaczną różnicę średniej wartości PUWZ w odniesieniu do płci: 7,41 dziewczęta
i 5,92 chłopcy. Liczba zębów z próchnicą w badanej populacji z całego województwa była mniejsza
niż zębów wypełnionych. U osób mieszkających
na wsi różnica między liczbą zębów z próchnicą i zębów wypełnionych była niewielka, podczas
gdy w dużym mieście wynosiła 2,85 zęba z przewagą wypełnionych. W grupie kobiet z dużego
miasta nie stwierdzono braku zębów usuniętych
z powodu choroby próchnicowej [7].
W badaniach własnych w obu województwach średnie wartości liczby PZ były zdecydowanie mniejsze niż liczby WZ. Jedynie w grupie
mężczyzn mieszkających w dużym mieście obwodu lwowskiego nie było zębów usuniętych, a największą średnią liczbę UZ zanotowano w grupie
kobiet z dużego miasta tego regionu – 0,29.
Interesujące wyniki otrzymano podczas badania młodzieży łódzkiej z nadwagą i prawidłową masą ciała, gdzie średnia liczba PUWZ u osób
z nadwagą wynosiła 6,16, a z normalną – 4,96 [8].
Dane z ogólnopolskich badań epidemiologicznych przeprowadzonych w 2004 r. wykazały najmniejszą średnią liczbę zębów z próchnicą
w grupie młodzieży 18-letniej w województwach
opolskim (PZ = 0,3), wielkopolskim (PZ = 0,9),
świętokrzyskim (PZ = 1,1) i warmińsko-mazurskim (PZ = 1,4). Największą wartość liczby PZ odnotowano w województwach kujawsko-pomorskim (3,9) i podkarpackim (3,4). Średnia liczba
313
usuniętych zębów wynosiła w badanej populacji
0,4, nie stwierdzono natomiast różnic w wartościach średniej, uwzględniając płeć i miejsce zamieszkania. Najwyższe wartości liczby PUWZ
(> 8,0) stwierdzono w województwach dolnośląskim, kujawsko-pomorskim, lubelskim, małopolskim, podkarpackim, podlaskim, pomorskim
i w grupie specjalnego ryzyka. Najmniejsze wartości PUWZ (< 7,0) obserwowano natomiast w województwach wielkopolskim, warmińsko-mazurskim i mazowieckim [9].
W 2012 r. w 7 województwach prowadzono
badania młodzieży 18-letniej w ramach „Monitoringu stanu zdrowia jamy ustnej i jego uwarunkowań”. Badanie przeprowadzano na terenie losowo
wybranych powiatów/gmin obszarów wiejskich
i miejskich. W badanej grupie z województwa lubelskiego średnia wartość liczby PUWZ wynosiła 8,34. Istotne są średnie wartości składowych
PZ = 1,9; UZ = 0,14 i WZ = 6,3. Młodzież w wieku
18 lat pochodziła z terenów wiejskich i miasta liczącego mniej niż 100 tys. mieszkańców [10].
W badaniach własnych, w których zbadano
młodzież z dużych miast (Lublin, Lwów) wartości
te przedstawiają się następująco: PZ = 1,05 i 2,02;
UZ = 0,14 i 0,19; WZ = 6,67 i 5,28.
Uzyskane wartości średnich liczb PUWZ są
dość duże w stosunku do analogicznych wartości w innych krajach. W badaniach brazylijskich
przeprowadzonych u 18-letnich mężczyzn średnia liczba PUWZ wynosiła 5,70 [11]. Interesujące wyniki otrzymano, badając osiemnastoletnią
młodzież mieszkającą w Mińsku (Białoruś), gdzie
wartość ta wynosiła 7,35 u osób zdrowych i 8,88
u osób z chorobą reumatyczną [12, 13].
W podsumowaniu należy stwierdzić, że stan
uzębienia 18-letniej młodzieży w województwie lubelskim i obwodzie lwowskim jest niezadowalający,
a wskaźniki próchnicy sugerują konieczność zintensyfikowania opieki profilaktyczno-leczniczej.
Piśmiennictwo:
[1] Selwitz R.H., Ismail A.I., Pitts N.B.: Dental caries. Lancet 2007, 369, 51–59.
[2] Forshee R.A., Storey M.L.: Evaluation of the association of demographics and beverage consumption with dental caries. Food Chem. Toxicol. 2004, 42, 1805–1816.
[3] Herman K., Grzesiak I., Bader-Orłowska D.: State of dentition of 18 year old adolescents living in Wroclaw.
As Stomatol. 2008, 6, 1, 46–48.
[4]Rybarczyk-Townsend E., Lubowiedzka B., Wochna-Sobańska M.: Evaluation of the state of dentition of
18 year old adolescents from Lodz district in the year 2004. Zdr. Publ. 2005, 3, 287–290.
[5] Mielnik-Błaszczak M., Krawczyk D., Stachurski P.: Evaluation of the state of dentition in patients aged 15–18
from south-west poland podkarpackie province. Nowa Stomatol. 2013, 18, 26–30 [in Polish].
[6]Chłapowska J.: Dental state of 18-years old youth in the Poznań voivodeship. Stomatol. Współcz. 1998, 4, 251–254
[in Polish].
[7]Emerich-Poplatek K., Adamowicz-Klepalska B., Sawicki L.: Oral Health Status of the 18-year-old adolescents
from Pomorskie District in the Year 2003. Dent. Med. Probl. 2004, 41, 427–432 [in Polish].
[8] Hilt A., Daszkowska M.: Dental status of normal and overweight persons from secondary schools of Lodz. Dent.
Med. Probl. 2012, 49, 351–357 [in Polish].
314
T. Bachanek et al.
[9]Ganowicz M., Pierzynowska E., Zawadziński M., Strużycka I., Iwanicka-Grzegorek E., Szatko F.,
Dybiżbańska E., Wierzbicka M., Jodkowska E.: Evaluation of the dental status and treatment needs of the
18-year-olds in Poland. Nowa Stomatol. 2006, 11, 27–33.
[10] The results of epidemiological studies conductet in the “Monitoring of health of the oral cavity in 2012 years”. Ministry of Health 2012, 76–96.
[11]Peres M.A., Peres K.G., Traebert J., Zabot N.E., De Lacerda J.T.: Prevalance and severity of dental caries are
associated with the worst socioeconomic conditions: A Brazilian cross-sectional study among 18-year-old males.
J. Adolesc. Health 2005, 37, 103–109.
[12] Kozeł O.A., Urbanowicz E.A.: The epidemiological studies of prevalence of dental diseases in the group of students living in Mińsk. Stomalotogiczne Nowiny 2008, 8, Materiały Jubileuszowej Międzynarodowej Konferencji
Naukowej „Aktualne problemy stomatologii – Lviv 2008”, 168–169.
[13] Frołowa N.Ł.: Caries morbidity among children and adolescents with rheumatic diseases. Stomalotogiczne Nowiny 2008, 8, Materiały Jubileuszowej Międzynarodowej Konferencji Naukowej „Aktualne problemy stomatologii
– Lviv 2008”, 51–53.
Adres do korespondencji:
Teresa Bachanek
Katedra i Zakład Somatologii Zachowawczej z Endodoncją UM
ul. Karmelicka 7
20-081 Lublin
tel.: 81 528 79 20
e-mail: [email protected]
Praca wpłynęła do Redakcji: 8.08.2013 r.
Po recenzji: 17.09.2013 r.
Zaakceptowano do druku: 27.09.2013 r.
Received: 8.08.2013
Revised: 17.09.2013
Accepted: 27.09.2013