04 Loj.p65 - Via Medica

OPIS PRZYPADKU
ISSN 1643–0956
Grażyna Łój
Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie
Psychosomatyka — wzajemne zależności
przewlekłej choroby somatycznej (cukrzycy)
i zaburzeń osobowości — studium przypadku
Psychosomatics — interaction between chronic somatics illness (diabetes)
and personality disorders on the basis of an examination case
STRESZCZENIE
Psychologia zdrowia to dziedzina psychologii, która
zajmuje się wpływem psychiki na stan somatyczny
pacjenta. Przyjmuje ona za podstawę pogląd, że człowiek ma zasoby psychiczne pozwalające walczyć
z chorobami. Powołuje się przy tym na holistyczny
model zdrowia, przeciwstawny biopsychicznemu,
dualistycznemu modelowi, podkreślający współzależność i wzajemny wpływ sfery psychicznej, somatycznej i duchowej. Za główny czynnik patogenny
chorób psychosomatycznych uważa się stres. Istnieją
jednak różnice indywidualne dotyczące reakcji różnych osób na ten sam czynnik stresogenny. Fakt ten
stał się inspiracją do opracowania modelu salutogenetycznego, który kładzie akcent nie tyle na chorobę, ile na zdrowie. Opiera się on na założeniu, że
normalnym stanem organizmu nie jest stan równowagi, lecz przeciwnie: chaos, entropia, zakłócenie
homeostazy. W modelu salutogenetycznym stawia
się pytanie o zasoby, potencjały zdrowia. Antonovsky uważa, że w procesie osiągania zdrowia decydujące znaczenie mają zarówno rodzaje i poziom
stresów (patogenów) pochodzących ze środowiska,
struktury biologicznej i psychicznej podmiotu oraz
z natury interakcji osoba–otoczenie, jak i zgeneralizowane (globalne) biologiczno-konstytucjonalne
(genetyczne) i psychospołeczne zasoby odpornościowe, a zwłaszcza poziom koherencji. Poczucie koherencji to według niego względnie trwała właściwość
człowieka, wyrażająca się w przekonaniu, że bodźce
Adres do korespondencji: dr Grażyna Łój
Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie
ul. 1 Maja 74/37, 41–200 Sosnowiec
tel.: 0602 343 019
Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2005; 5 (4): 158–163
Copyright © 2005 Via Medica
158
docierające do niego z wewnętrznego i zewnętrznego środowiska są przewidywalne i zrozumiałe, że
dostępne są zasoby istniejące w nim samym i w jego
otoczeniu, pozwalające sprostać wymaganiom stawianym przez owe bodźce, a wymagania te stanowią wyzwanie, warte są zaangażowania i podjęcia
działania. Opierając się na salutogenetycznym modelu zdrowia i na koncepcji psychologii systemowej,
która traktuje organizm jako zwarty system psychosomatyczny, przeprowadzono analizę procesu wpływu psychiki na przewlekłą chorobę, jaką jest cukrzyca, i wpływu tej choroby somatycznej na zaburzenia
osobowości.
Słowa kluczowe: psychosomatyka, postawy,
cukrzyca, homilopatia
ABSTRACT
Psychology of health is study of psychology that
deals with the psyche’s influence on somatic state
of a patient. This study takes into consideration the
following point of view: a human being possesses
mental stores which allow him/her to battle against
an illness. The above theory refers to the holistic
model of health contrary to the bio-psychological
and dualistic model and underlines interaction between psychic, somatic and mental sphere. Stress is
considered as the main pathogenic factor of a psychosomatic illness. However, some individuals react
in various way on the same stress factors. Thus, the
fact became an inspiration to create a genetic model of health which emphasizes not the illness itself
but the health. What is more, this fact is based on
the following assumption: the balance of organism
is not normal for a human being but entropy and
homeostasis disorders are. In the genetic model of
researchers examine health sources. According to
www.psychiatria.med.pl
Grażyna Łój, Cukrzyca a zaburzenia osobowości
Antonovsky, the kind and levels of stress (pathogens
that come from environmental, biological and psychical structures of an examination case) are crucial
in the process of recovering. Antonovsky believes
that the levels of coherence and biological resistance are also very valued. The level of coherence is
a durable human feature in which stimuli follow
from internal and external environment and are predictable and intelligible. Basing on the genetic model
of health and on system psychology conception
(a human organism as an uniform psychosomatic
system) an analysis, dealing with the influence of
psyche on chronic illness (diabetes) and its influence
on personality disorders, was carried out.
Key words: psychosomatics, attitudes, diabetes,
homilopathy
Wstęp
Psychologia zdrowia to dziedzina psychologii,
która zajmuje się wpływem psychiki na stan somatyczny pacjenta. Przyjmuje ona za podstawę pogląd,
że człowiek ma zasoby psychiczne pozwalające walczyć z chorobami.
Powołuje się przy tym na holistyczny model zdrowia, przeciwstawny biopsychicznemu, dualistycznemu
modelowi, podkreślający współzależność i wzajemny
wpływ sfery psychicznej, somatycznej i duchowej.
Każdy człowiek w sytuacji życia codziennego
może obserwować wpływ psychiki na ciało i ciała na
psychikę. Fakt wzajemnego przenikania się tych
wpływów był wykorzystywany przez medycynę wielu epok i kultur.
W modelu holistycznym, mającym swoje korzenie
w starożytności, uznaje się wzajemne powiązania psychiki i ciała. Wyniki badań w dziedzinie neurofizjologii,
psychiatrii, psychologii oraz praktyka medyczna potwierdzają słuszność takiego poglądu. Wysiłki terapeutyczne
łączą szczególnie wyraźnie psychologów, psychiatrów
i internistów w dziale medycyny psychosomatycznej.
Ader [1], główny przedstawiciel współczesnego podejścia do psychosomatyki, twórca psychoneuroimmunologii, uważa, iż w ramach podejścia psychosomatycznego zgromadzono wiele danych dokumentujących wzajemne powiązania i zależności
psychiki oraz ciała; poznawane są też coraz lepiej
mechanizmy łączące procesy psychiczne z ważnymi
dla zdrowia reakcjami organizmu. W nowszych wersjach tego podejścia uwzględnia się także środowisko i poziom funkcjonowania człowieka.
Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia zdrowie — w ujęciu holistyczno-funkcjonalnym
— wyraża się we wzajemnej relacji, jaka zachodzi
pomiędzy strukturami funkcjonalnymi człowieka oraz
między człowiekiem a jego środowiskiem. Jest to
proces stałego, dynamicznego równoważenia potrzeb człowieka i wymagań otoczenia. O poziomie
zdrowia decydują zasoby człowieka (wewnętrzne
i środowiskowe) oraz wymagania, zwane też często
stresorami. W tym holistyczno-funkcjonalnym modelu, ujmującym zdrowie jako proces, wyróżnione
miejsce przypada świadomej aktywności podmiotu,
który wykorzystując poczucie koherencji i inne zasoby odpornościowe (potencjały zdrowia), promuje
swoje zdrowie, ochrania je i uczestniczy w procesie
leczenia, gdy na skutek działania, patogenów i obniżonej odporności dochodzi do załamania dynamicznej równowagi, czyli choroby [2].
Badania nad wpływem czynników psychospołecznych na zdrowie wykazały, że istotną rolę odgrywa tu układ neurohormonalny i immunologiczny. Każda świadomie przeżywana emocja i proces
poznawczy ma swoje podłoże anatomiczne i fizjologiczne. Sytuację emocjonalną wobec stresu charakteryzuje mobilizacja procesów autonomicznych przygotowujących organizm do walki lub ucieczki.
W wypadku zahamowania lub wyparcia impulsów
agresywnych nie dochodzi do żadnego z wymienionych działań, a niewykorzystana energia pozostawia
organizm w stanie chronicznego „przygotowania do
walki lub ucieczki”. Stan taki może powodować bóle
głowy, nadciśnienie tętnicze, dolegliwości sercowe.
U osób, które potrafią efektywnie wycofywać się
z działania do stanu regresywnej zależności, bierności, układ autonomiczny reaguje wzrostem napięcia
układu przywspółczulnego. Taki mechanizm może
być przyczyną objawów choroby wrzodowej układu
pokarmowego czy dychawicy oskrzelowej, tłumaczyć
nim też można częstą zapadalność na różnego rodzaju choroby. Przedłużający się stres może wpływać na obniżenie produkcji ciał odpornościowych
organizmu. Stwierdzono też możliwość warunkowania reakcji immunosupresyjnej przez czynniki psychospołeczne [3].
Za główny czynnik patogenny chorób psychosomatycznych uważa się stres. Istnieją jednak różnice indywidualne dotyczące reakcji różnych osób na
ten sam czynnik stresogenny. Fakt ten stał się inspiracją do opracowania modelu salutogenetycznego,
który kładzie akcent nie tyle na chorobę, ile na zdrowie. Opiera się on na założeniu, że normalnym stanem organizmu nie jest stan równowagi, lecz przeciwnie: chaos, entropia, zakłócenie homeostazy.
W modelu salutogenetycznym stawia się pytanie o zasoby, potencjały zdrowia. Antonovsky uwa-
www.psychiatria.med.pl
159
Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2005, tom 5, nr 4
ża, że w procesie osiągania zdrowia decydujące znaczenie mają zarówno rodzaje i poziom stresów (patogenów) pochodzących ze środowiska, struktury
biologicznej i psychicznej podmiotu oraz z natury
interakcji osoba–otoczenie, jak i zgeneralizowane
(globalne) biologiczno-konstytucjonalne (genetyczne)
i psychospołeczne zasoby odpornościowe, a zwłaszcza poziom koherencji. Poczucie koherencji to według niego względnie trwała właściwość człowieka
wyrażająca się w przekonaniu, że bodźce docierające
do niego z wewnętrznego i zewnętrznego środowiska są przewidywalne i zrozumiałe, że dostępne są
zasoby istniejące w nim samym i w jego otoczeniu,
pozwalające sprostać wymaganiom stawianym przez
owe bodźce, a wymagania te stanowią wyzwanie,
warte są zaangażowania i podjęcia działania [4].
Opierając się na salutogenetycznym modelu zdrowia i na koncepcji psychologii systemowej, która traktuje organizm jako zwarty system psychosomatyczny,
przeprowadzono analizę procesu wpływu psychiki na
przewlekłą chorobę, jaką jest cukrzyca, i wpływu tej
choroby somatycznej na zaburzenia osobowości.
Ogólna klasyfikacja chorób dzieli je na somatyczne i psychiczne.
Choroby somatyczne to choroby ciała, od najlżejszych dolegliwości, takich jak katar, po nagłe
i ciężkie (np. zawał serca czy uszkodzenie ciała), aż
po przewlekłe (np. cukrzyca, nowotwór). Im dolegliwość jest poważniejsza, tym większy wpływ wywiera na funkcjonowanie psychiczne, obejmując obszar
myśli, emocji i zachowań.
Jedną z chorób somatycznych jest cukrzyca. Jest
ona przewlekłą chorobą przemiany materii, której
towarzyszą zaburzenia gospodarki węglowodanowej, ale również lipidowej, białkowej, wodno-elektrolitowej i innych. Polega na niemożności wyprodukowania przez komórki beta trzustki insuliny
w ilości odpowiedniej do zaspokojenia potrzeb organizmu. Podstawowym objawem jest podwyższenie stężenia glukozy we krwi. Glukoza, która nie została przetransportowana przez błonę komórkową
do wnętrza komórek, gromadzi się we krwi. Dochodzi
do hiperglikemii. Jeżeli stężenie glukozy we krwi przekroczy próg nerkowy (zwykle około 160–180 mg%),
pojawia się glikozuria (cukromocz), czyli wydalanie
glukozy z moczem, oraz wielomocz (powyżej 3 litrów
na dobę), który z kolei powoduje wzrost pragnienia
i wysychanie błon śluzowych oraz skóry.
Cukrzyca nie jest chorobą jednolitą. Wyróżnia
się kilka postaci choroby, spośród których najpowszechniejsze to typ 1 i 2:
— cukrzyca typu 1 (dawniej zwana insulinozależną;
IDDM, insulin-depended diabetes mellitus) — spo-
160
wodowana rzeczywistym brakiem insuliny na skutek uszkodzenia komórek beta wysp Langerhansa,
występuje najczęściej u osób młodych i u dzieci;
leczenie wymaga stałego podawania insuliny;
— cukrzyca typu 2 (dawniej zwana insulinoniezależną; NIDOM, non-insulin-depended diabetes
mellitus) — występuje zazwyczaj u osób w starszym wieku, z otyłością lub innymi zaburzeniami
metabolizmu. Insulina jest wydzielana w początkowej fazie choroby w większej ilości, lecz po
pewnym czasie jej wydzielanie spada wskutek
zniszczenia komórek beta wysp Langerhansa.
Patomechanizm opiera się na insulinooporności
komórek ustroju. Leczenie polega zazwyczaj na
stosowaniu diety oraz doustnych leków przeciwcukrzycowych, choć konieczna może być również
insulinoterapia;
— cukrzyca typu 3 — wtórna w przebiegu innych
chorób;
— cukrzyca typu 4 — cukrzyca ciężarnych.
Można mówić o ostrych i przewlekłych powikłaniach cukrzycy. Wieloletnia cukrzyca prowadzi do wielu groźnych powikłań, które dotyczą wielu narządów.
Zaliczają się do nich mikroangiopatia, dotycząca drobnych naczyń i naczyń włosowatych, oraz makroangiopatia prowadząca do zmian miażdżycowych naczyń
o średniej i dużej średnicy. Szczególnie narażone są:
— oczy — zmiany naczyń siatkówki, czyli retinopatia cukrzycowa, zaćma, zmiany dotyczące naczyniówki; najpoważniejszym efektem uszkodzenia
narządu wzroku jest ślepota;
— układ krążenia — miażdżyca i wynikająca z niej niedokrwienna choroba serca i nadciśnienie tętnicze.
Inne powikłania cukrzycy to:
— polineuropatia cukrzycowa i neuropatia trzewna;
— zmiany nabyte, takie jak hiperlipidemia;
— spadek odporności;
— stopa cukrzycowa — powikłanie często prowadzące do amputacji kończyn.
Powikłaniem cukrzycy, na które rzadko zwraca
się uwagę, jest homilopatia (gr. homilejn — obcować).
Jest to nieprawidłowy rozwój osobowości na skutek
kalectwa lub przewlekłej choroby somatycznej.
Człowiek przez całe życie podlega procesowi
rozwoju, który w okresie dzieciństwa i dojrzewania
jest najbardziej dynamiczny. Rozwojowi podlega także struktura osobowości. Jej rozwój trwa znacznie
dłużej niż rozwój fizyczny człowieka. Zarówno rozwój fizyczny, jak i rozwój osobowości ulegają zahamowaniu. Jest to „względnie trwałe zahamowanie
rozwoju osobowości, przejawiające się głównie zakłóceniem prawidłowego funkcjonowania mechanizmów integracyjno-regulacyjnych” [5].
www.psychiatria.med.pl
Grażyna Łój, Cukrzyca a zaburzenia osobowości
Wśród zaburzeń osobowości wyodrębnia się
homilopatię. Zaburzenie to współistnieje zawsze z różnego rodzaju niepełnosprawnościami fizycznymi i jest
nimi spowodowane. Należy wspomnieć, że nie wszyscy znawcy problemu wyodrębniają homilopatię jako
odrębny zespół zaburzeń, ponieważ większość jej cech
mieści się w pojęciu osobowości paranoicznej.
Jakubik podaje, że homilopatia to „nieprawidłowy rozwój osobowości na skutek kalectwa lub
przewlekłej choroby somatycznej, spowodowany
czynnikami utrudniającymi prawidłowe obcowanie
ze środowiskiem lub zakłócającymi relacje między
jednostką a otoczeniem społecznym”.
U homilopatów mogą się rozwinąć niepożądane cechy i zachowania, takie jak:
— niepewność, brak wiary we własne możliwości;
— obniżona samoocena (często kompleks niższości);
— niski poziom samoakceptacji;
— nadwrażliwość;
— nieufność, ostrożność;
— poczucie zagrożenia;
— zaburzony obraz własnej osoby;
— poczucie kontroli zewnętrznej;
— zmienność nastroju;
— słabość „ego”;
— nadmierna koncentracja na własnym „ja”;
— przypisywanie otoczeniu wrogich zamiarów (czasem nastawienia urojeniowe);
— postawa cierpiętnicza i męczeńskiego godzenia
się z losem;
— w stosunku do otoczenia zachowania złośliwe,
agresywne, antyspołeczne.
Kończąc rozważania na temat homilopatii, należy podkreślić, że nie wszystkie wymienione cechy
i zachowania muszą występować u każdego niepełnosprawnego z tym typem zaburzeń osobowości. Nie
u każdego też chorego musi się wykształcić homilopatia. Wiadomo jednak, że wszystkie osoby niepełnosprawne (w porównaniu ze zdrowymi) charakteryzuje
odmienność psychiki: mają one trudności w psychicznym i społecznym przystosowaniu oraz problemy
z funkcjonowaniem w rolach społecznych (np. rodzinnych, zawodowych, seksualnych, towarzyskich itp.).
Materiał i metody
Celem badań autorki niniejszej pracy jest analiza
czynników psychicznych, takich jak postawa wobec
siebie i własnej sytuacji życiowej, poczucie kontroli, oraz
ich wpływ na stan zdrowia somatycznego, a także analiza wpływu przewlekłej choroby somatycznej (cukrzycy) na funkcjonowanie jednostki ludzkiej.
Autorka przyjęła hipotezę, iż:
„Nasilenie postaw pozytywnych oraz wysoki
poziom poczucia kontroli warunkują optymalny poziom zdrowia, a nasilenie postaw negatywnych i niski poziom poczucia kontroli obniżają odporność
somatyczną organizmu; przewlekła choroba somatyczna, która jest następstwem słabej odporności,
może spowodować zaburzenia osobowości”.
Zmienne niezależne to:
— postawa pozytywna ku sobie;
— postawa pozytywna ku innym;
— postawa negatywna przeciw sobie;
— postawa negatywna wobec innych;
— poczucie kontroli.
Zmienne zależne:
— choroba jako wskaźnik odporności;
— funkcjonowanie w klasie szkolnej i w grupie społecznej;
— poziom lęku;
— zaburzenia osobowości.
Jak przedstawiono powyżej, do analizy użyto
9 zmiennych pochodzących z testów psychologicznych i ankiet autorstwa własnego. Z uwagi na różną
liczbę podskal i itemów surowe wyniki badań zostały przekształcone na skalę stenową, co przewiduje
procedura statystyczna [6].
Do weryfikacji hipotezy i analizy wyodrębnionych zmiennych autorka wykorzystała metodę studium przypadku.
Metoda ta oznacza technikę polegającą na analizie jednostkowych losów ludzkich, uwikłanych
w indywidualne sytuacje społeczne, lub na analizie
konkretnych zjawisk natury społecznej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem
na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska [7].
Metoda powyższa jest powszechnie stosowana w psychologii klinicznej. Jest to także technika
badawcza związana z praktycznym zastosowaniem
wiedzy z innych dziedzin nauki. Polega ona na szczegółowym opisie i analizie pojedynczej osoby, grupy
lub zjawiska, zazwyczaj na podstawie danych z kilku
źródeł. W metodzie tej nie jesteśmy w stanie kontrolować wszystkich zmiennych i wszystkich zależności.
Doświadczenia i losy każdego człowieka są
niepowtarzalne, a wspieranie jego rozwoju wymaga
podjęcia indywidualnych i akceptowanych przez niego działań. Człowiek powinien być traktowany podmiotowo. Studium przypadku to zatem nie tylko metoda diagnozy, jest to również sposób myślenia o człowieku właściwy humanistycznym nurtom z dziedziny
psychologii czy medycyny. Metoda ta wiąże się z akceptowaniem różnic i dostrzeganiem indywidualności.
www.psychiatria.med.pl
161
Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2005, tom 5, nr 4
Studium przypadku składa się z II etapów:
— I etap w opracowaniu studium przypadku polega na zbieraniu danych o człowieku;
— II etap to analiza problemu i próby zrozumienia
zachowań człowieka.
Techniki badawcze to:
— skala do badania postaw konstrukcji własnej, składająca się z 24 pytań dotyczących aktualnego
stosunku do siebie i do innych;
— skala poczucia kontroli u dzieci (badana wybierała jedno z dwóch stwierdzeń);
— skala Wrzesińskiego do badania poziomu lęku
jako cechy i jako stanu — badana odpowiadała
na 15 pytań dotyczących jej obecnego samopoczucia;
— obserwacja;
— wywiad;
— analiza dokumentów.
W wyniku zastosowania wymienionych technik
oraz na podstawie informacji uzyskanych z przeprowadzonego wywiadu uzyskano dane składające się na
historię życia oraz aktualną ocenę stanu psychofizycznego 12-letniej dziewczynki. Wyniki przeprowadzonej
analizy zostaną przedstawione w dalszej części pracy.
Tabela 1. Zmienne demograficzne opisujące badaną
dziewczynkę
Table 1. Demographic variability that describes the girl
Zmienne
demograficzne
Wiek (lata)
12
Płeć
Wykształcenie
żeńska
VI klasa szkoły podstawowej
Miejsce zamieszkania
Środowisko zamieszkania
miasteczko
z dziadkami i z ojcem
doświadczeń. Dziewczynka jest wyręczana w codziennych czynnościach samoobsługowych przez
dziadków i ojca, ma więc problemy nawet z codzienną toaletą. Nie ma żadnych obowiązków
w domu i wcale jej tego nie brakuje. Nie wyrobiono
u niej nawyków porządkowych, co jest widoczne na
przerwach w szkole. Całe życie jej i jej dziadków jest
skupione na chorobie, diecie i wstrzyknięciach insuliny. Na stronę psychiczną i społeczną rozwoju i funkcjonowanie dziecka w domu nie zwraca się uwagi.
Rozwój intelektualny dziecka jest prawidłowy.
Kasia bardzo dobrze się uczy, jest grzeczna, kulturalna, lecz kontakt interpersonalny jest z nią utrudniony, gdyż dziecko nie jest komunikatywne.
Prezentacja badań
Ilościowa analiza badań
Historia życia badanej
Kasia W., uczennica szkoły podstawowej, od
4 lat choruje na cukrzycę typu 1. Jest pod opieką Poradni Diabetologicznej w Katowicach. Leczona jest insuliną ludzką, sama dokonuje wstrzyknięć zgodnie ze
wskazówkami lekarza prowadzącego i babci oraz ojca.
Badana dziewczynka mieszka w mieście położonym w Zagłębiu, pochodzi z niepełnej rodziny.
Matka zmarła, gdy dziewczynka miała 6 lat, i od tej
chwili pacjentka zamknęła się w sobie, przeżyła szok,
a po 2 latach po śmierci matki stwierdzono u niej
cukrzycę typu 1. Obecnie jest wychowywana przez
dziadków (tab. 1). Babcia, była dyrektorka szkoły,
bardzo dużą wagę przywiązuje do zajęć praktycznych. W szkole podejrzewa się, że wykonuje za uczennicę różnego rodzaju makiety, mapy, rysunki, natomiast nie zwraca uwagi na rozwój emocjonalny
i społeczny dziecka. Ojciec wydaje się biernym obserwatorem wychowania córki. Nie ma na nią żadnego wpływu, gdyż jej autorytetem jest babcia.
Z wywiadu i obserwacji wynika, że badana ma bardzo dobrą opiekę, dietę dostosowaną do jej schorzenia, odpowiednie wymienniki. Dziadek na zmianę z sąsiadem zawozi ją i przywozi ze szkoły, przez
co dziecko nie ma możliwości nabywania nowych
162
W tabeli 2 przedstawiono wyniki ilościowe badań
uzyskane za pomocą wcześniej opisanych technik.
Jak wynika z ilościowej analizy badań, Kasia W.
charakteryzuje się nasilonymi postawami negatywnymi wobec siebie i innych, słabo zaznaczonymi
postawami pozytywnymi ku sobie i ku innym, wysokim poziomem lęku oraz niskim poziomem poczucia kontroli. To sprawia, że dziewczynka ma słabą
odporność organizmu, często choruje na choroby
wirusowe typu grypa, angina i tym podobne.
Jakościowa analiza badań
Badana Kasia W., lat 12, jak wynika z obserwacji i wywiadu z dzieckiem, przejawia cechy typowe
dla homilopatów, czyli:
— niepewność, brak wiary we własne możliwości;
— obniżoną samoocenę (często kompleks niższości);
— niski poziom samoakceptacji;
— nadwrażliwość;
— nieufność, ostrożność;
— poczucie zagrożenia;
— zaburzony obraz własnej osoby;
— poczucie kontroli zewnętrznej;
— zmienność nastroju;
— nadmierną koncentrację na „ja”.
www.psychiatria.med.pl
Grażyna Łój, Cukrzyca a zaburzenia osobowości
Tabela 2. Ilościowe wyniki badań dotyczące badanej dziewczynki
Table 2. Quantitative results from observations of the girl
Skala stenowa
Czynniki psychiczne
Steny
Czynniki somatyczne
Steny
Postawa pozytywna ku sobie
4
Choroby
1
Postawa pozytywna ku innym
1
Upośledzenie funkcji ruchowych
2
Postawa negatywna przeciw sobie
7
Upośledzenie funkcji intelektualnych
1
Postawa negatywna wobec innych
6
Poziom lęku
7
Poczucie kontroli
4
Obecnie dziewczynka przejawia negatywny stosunek do siebie i innych. Charakteryzuje się ona negatywnym myśleniem, skupieniem na własnej chorobie i jej skutkach, żyje w ciągłym strachu przed
zagrożeniem, co wzmacniają jej dziadkowie i ojciec.
Jest osobą o niskim poziomie poczucia kontroli, gdyż
uważa, iż od człowieka nie zależy, czy potrafi złe
wydarzenia obrócić na dobre i że w życiu wychodzi
się lepiej, jeśli nie decyduje się samemu o własnych
sprawach, i lepiej zdać się na los; dziewczynka jest
też przekonana, że nie ma wpływu na to, co ją spotyka, gdyż jest uzależniona od innych.
Jej stan somatyczny i sprawność ruchowa są
optymalne. Charakteryzuje się bardzo dobrym poziomem pamięci, szczególnie jeżeli chodzi o pamięć
zdarzeń minionych i aktualnych. Badana ma bardzo
dobrą orientację w czasie i w przestrzeni. Przejawia
jednak zmienny nastrój, jest uparta, nastawiona negatywistycznie.
traumatycznym, jakim był zgon jej matki. W wyniku
przewlekłej choroby, jaką jest cukrzyca,
i w wyniku nieprawidłowego wychowania dziecka
— nadmiernie opiekuńczej postawy dziadków i ojca
— u dziewczynki nie wykształciły się postawy prospołeczne, a jednocześnie obniżył się poziom poczucia kontroli, kształtując w niej brak odpowiedzialności za własne życie i działanie. Ograniczenie
kontaktu z koleżankami sprawiło, że jej osobowość
jest homilopatyczna. Ma niskie poczucie własnej
wartości, wysoki poziom lęku, jest mało komunikatywna, nie potrafi nawiązywać kontaktów interpersonalnych.
Na przykładzie opisanego powyżej schorzenia
można prześledzić hipotetyczny wpływ psychiki na
stan somatyczny dziecka oraz współzależność choroby i zaburzeń osobowości.
PIŚMIENNICTWO
Dyskusja
Prezentowana osoba badana to dziewczynka
w wieku 12 lat z przewlekłą chorobą somatyczną —
— cukrzycą typu 1. Zgodnie z psychologią life-span
(biegu życia), która bada zmiany rozwojowe zachodzące w pełnym cyklu życia jednostki, a której celem
jest badanie rozwoju człowieka w każdym okresie
życia jako zjawiska nierozerwalnie związanego z przebiegiem życia jako całości [8], w pracy przedstawiono historię osoby niepełnosprawnej i jej uwarunkowania z przeszłości jako czynnik kształtujący jej osobowość w aktualnym okresie życia. Dziewczynka
zachorowała na cukrzycę po bardzo silnym stresie
1. Ader R. Psychoneuroimmunologia. Nowiny Psychologiczne
1999, 1–2: 141–150.
2. Sęk H. Wprowadzenie do psychologii klinicznej. Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2001.
3. Dolińska-Zygmunt G. Podstawy psychologii zdrowia. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2001.
4. Antonovsky A. The salutogenic perspective: toward a new view
of health and illness. Advances. Instytute for the Advancement
of Health 1987; 4 (1).
5. Jakubik A. Zaburzenia osobowości. Warszawa PZWL 1999.
6. Brzeziński J. Elementy metodologii badań psychologicznych.
PWN, Warszawa 1984.
7. Pilch T. Zasady badań pedagogicznych. PWN, Warszawa 2000.
8. Baltes L., Lipsitt P.R., Reese H.W. Life-span developmental psychology. Ann. Rev. Psychology 1980; 31: 65–100.
9. Bilikiewicz A., Strzyżewski W. Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny. PZWL, Warszawa 1992.
www.psychiatria.med.pl
163