Kampanie edukacyjne w Polsce

Piotr Kutiak
Kampanie edukacyjne w Polsce. Przykłady edukacji ekologicznej w zakresie
segregacji odpadów.
1. Wstęp
Zadaniem kampanii edukacyjnych z zakresu segregacji odpadów jest aktywizacja
społeczeństwa i motywowanie do działań proekologicznych. Założeniem tych działań
najczęściej jest zmniejszenie strumienia odpadów przekazywanych na składowiska, poprzez
wysegregowanie w gospodarstwach domowych surowców wtórnych. Ta wstępna selekcja
u „źródła” ma być według wytycznych wielu jednostek samorządu terytorialnego lub
organizacji pozarządowych efektem działań edukacyjnych, które goszczą w kalendarzach
imprez na terenie całego kraju.
Działania edukacyjne podejmowane w poszczególnych obszarach kraju można podzielić
na:

gminne,

regionalne,

wojewódzkie,

ogólnopolskie.
Najłatwiej można wyróżnić te, które skierowane są do mieszkańców danej gminy (związku
gmin), województwa lub regionu, np. łańcucha Karpat. Mają one czytelne nazwy zawierające
adresata projektu. Liczne kampanie podejmowane przez organizacje pozarządowe,
skierowane do odbiorców na terenie całego kraju, posiadały nazwy zachęcające do
kształtowania postawy proekologicznej. Nie tylko nazwy są wyróżnikiem określającym cel
kampanii, bardzo często oprócz długich nazw projektów towarzyszy im czytelne i oryginalne
logo.
Kampanie ekologiczne w Polsce prowadzone są przez:

placówki oświatowe,

jednostki rządowe i samorządowe,

związki gmin,

przedsiębiorstwa

organizacje pozarządowe.
Bardzo często w/w podmioty podejmują się współpracy celem efektywnego
wykorzystania pozyskanych zasobów finansowych i własnych środków, np. kadry
pracowniczej. Kampanie proekologiczne w Polsce opierające swoje działania na edukacji
z zakresu segregacji odpadów są zróżnicowane i niejednokrotnie zaskakują pomysłowością,
biorąc pod uwagę dość sztywne ramy zagadnienia, jakim jest gospodarka odpadami. Podane
niżej przykłady z poszczególnych regionów i pochodzące od różnorodnych podmiotów,
pokazują ujęcie omawianego zagadnienia z różnych perspektyw, co może stanowić ciekawy
przykład dla innych jednostek poszukujących pomysłu na własną strategię edukacyjną.
2. Przykłady kampanii gminnych.
Projekt „Eko-Sanok – zwiększenie świadomości ekologicznej mieszkańców miasta”
polegał na edukowaniu społeczeństwa w zakresie gospodarki odpadami i kształtowaniu
postawy prokonsumenckiej – wyrobieniu właściwych zachowań dotyczących segregacji
odpadów. Odbiorcami działań edukacyjnych w Sanoku były przede wszystkim dzieci
i młodzież z sanockich placówek oświatowych. One to wg założeń projektu, przynosząc do
domu odpowiednie wzorce, miały edukować dorosłych. Ponadto projekt adresowany był
także do przedstawicieli zarządów spółdzielni mieszkaniowych, radnych dzielnic oraz innych
środowisk, mających wpływ na zachęcanie społeczeństwa do prowadzenia segregacji
odpadów „u źródła” lub w zbiorczych punktach selektywnego gromadzenia surowców
wtórnych. Wpisane w kampanię Eko-Sanok imprezy rodzinne, jak: Ekologiczny Piknik
Rodzinny, Eko-plener Malarski, Zielone Szkoły oraz Eko-Toury miały za zadanie przyciągnąć
uwagę wszystkich grup wiekowych i społecznych oraz ukazać istotę segregacji
i proekologicznej postawy. Zaangażowanie nauczycieli w organizację zabaw gwarantowało
aktywny udział mieszkańców w projekcie.
Partnerem projektu była norweska Gmina
Inderoy, z którą nawiązano współpracę celem wymiany doświadczeń. Obopólne wizyty
zarówno samorządowców, nauczycieli jak i uczniów pozwoliły na wymianę doświadczeń.
Bardzo podobną do modelu sanockiego jest Kampania Edukacyjna "EKO Tarnów.
Tarnowska Inicjatywa Ekologiczna" realizowana przez Urząd Miasta Tarnowa i Małopolskie
Centrum Doskonalenia Nauczycieli ODN w Tarnowie oraz Miejskie Przedsiębiorstwo
Energetyki Cieplnej S.A. w Tarnowie. Działania te stanowią element konsultacji społecznych
przy budowie spalarni odpadów w Tarnowie. Odbiorcą kampanii jest młodzież edukowana
przez nauczycieli, przeszkolonych przez specjalistów w dziedzinie gospodarki odpadami.
Kapania realizowana jest od listopada 2011 do czerwca 2012 roku pod patronatem Fundacji
Wspierania Inicjatyw Ekologicznych w Krakowie.
Projekt „Czysty Kraków- Lepsze Życie – podnoszenie świadomości oraz wiedzy
mieszkańców w zakresie ochrony środowiska i gospodarki odpadami” poprzez seminaria,
konkursy, imprezy plenerowe i warsztaty kształtował proekologiczne postawy Krakowian.
Nowością w tym projekcie, wyróżniająca się na tle innych miast było uruchomienie
bezpłatnej infolinii, która obok portalu internetowego pełniła funkcję informacyjną. Kraków
jest również miejscem, które słynie z niekonwencjonalnego podejścia do kwestii segregacji
odpadów z racji faktu, że odbywa się tu corocznie Festiwal Recyklingu. Impreza ta przyciąga
rzesze odwiedzających, którzy mają okazję zapoznać się z najnowocześniejszymi
rozwiązaniami technologicznymi w gospodarce odpadami, NGO maja okazję zareklamować
soją działalność i podzielić się swoimi osiągnięciami.
Największą atrakcją Festiwalu
Recyklingu są ogromne rzeźby wykonane w całości z surowców wtórnych. Do tej pory
powstały: Barbakan z 60 000 puszek aluminiowych, Sukiennice z 40 000 szklanych butelek,
Smok z 650 000 kapsli od butelek, makieta żaglowca Santa Maria w skali 1:1 z puszek oraz
Brama Floriańska ze szkła. Wykonawcą wszystkich konstrukcji była firma SKANSKA.
Całkiem inną koncepcję kampanii społecznej zrealizowano w Zakliczynie w 2008r.
Projekt „Myśląc o jutrze,
segregujemy dzisiaj - kampania edukacyjno-informacyjna
w zakresie gospodarki odpadami w gminie Zakliczyn” finansowany był ze środków
Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie. Gminie tej
udało się zrealizować dzięki wygranej w konkursie NFOŚiGW „Wspieranie realizacji
programów edukacyjnych w zakresie aktywnej edukacji ekologicznej w ramach kampanii
informacyjno-promocyjnych”. Zastosowano tu rozwiązania polegające na udziale doradców
domowych wyłonionych spośród pracowników Straży Pożarnej. Udział tych osób był
gwarantem sukcesu, gdyż jak wskazywały badania społecznie funkcjonariusze Straży
Pożarnej cieszą się największym zaufaniem wśród społeczeństwa.
Niezwykłym pomysłem na zaktywizowanie osób niepełnosprawnych wykazało się
Stowarzyszenie "Niepełnosprawni dla Środowiska EKON". Dzięki determinacji władz
stowarzyszenia udało się zatrudnić kilkadziesiąt osób chorych psychicznie i umysłowo, którzy
odbierają od ponad 60 tysięcy mieszkańców trzech dzielnic Warszawy surowce wtórne, do
wcześniej ofiarowanych toreb. Szacuje się, że 31 procent odpadów segregowanych w stolicy
odbieranych jest przez ekologiczne mrówki z EKONU, czyli niepełnosprawnych.
Stowarzyszenie realizuje szereg projektów dotyczących segregacji odpadów w Warszawie
oraz na terenie 16 oddziałów w województwach: mazowieckim, kujawskopomorskim,
łódzkim i świętokrzyskim. Zrealizowało również kampanię „Ratuj ziemię”, w ramach której
rozmieściło 100 szt. bilbordów, przekazało wydrukowanie materiały edukacyjne podczas
imprezy masowej i szeregu warsztatów edukacyjnych w placówkach oświatowych.
W sposób niekonwencjonalny problem odpadów w środowisku ukazała podkarpacka
Gmina Zagórz. Poprzez rockowy wideoklip z udziałem muzyka popularnego zespołu Pectus
zareklamowała nie tylko ideę segregacji odpadów, ale również walory turystyczne własnej
gminy. Pomysłodawca i autor projektu „Zagórskie eko-rockowanie” z uczniami szkoły
Podstawowej w Łukowem poprzez słowa piosenki „Nie śmieć, nie warto/przecież śmieci
możesz oddać za darmo/ jeśli dobrze je wysegregujesz/to natura ulgę poczuje” z pewnością
dotrą do świadomości mieszkańców znacznie łatwiej i skuteczniej niż tysiące zadrukowanych
ulotek.
3.
Kampanie regionalne i ogólnopolskie organizowane przez organizacje pozarządowe.
Liga Ochrony Przyrody jest najstarszą i najliczniejszą organizacją pozarządową
w Polsce, której jednym z wielu celów statutowych jest edukacja ekologiczna. Na przełomie
ostatnich dziesięciu lat organizacja ta podejmowała się wielu zadań, skierowanych głównie
do dzieci i młodzieży oraz nauczycieli i edukatorów na terenie całego kraju. Warte uwagi są
tu projekty: „Śmieć i My”, „Zielone Karpaty = Czyste Karpaty” oraz „Osobiście Segreguję”. O
ile projekt Śmieć i My” zapoczątkowany w 2006 roku był pierwszą ogólnopolską kampanią
LOP z pakietem konferencji i wydanych materiałów dydaktycznych, projekt „Osobiście
Segreguje” był nowatorskim i nowoczesnym zespołem działań, z którego skorzystało tysiące
aktywnych
użytkowników
Internetu.
Zamysłem
koncepcji
„Osobiście
Segreguje”
zrealizowanym na dużej bazie danych opublikowanych na portalu internetowym była
edukacja w oparciu o najnowsze dostępne techniki oparte na bazie e-learningu. Zalogowani
uczestnicy mieli wgląd w przysyłane na ich skrzynkę pocztową lekcje, czytali opublikowane
na witrynie artykuły oraz mieli możliwość dyskusji na forum. Szeroka gama konkursów oraz
multimedialna gra cieszyły się duża popularnością. Nowatorskim i nagradzanym
rozwiązaniem tej kampanii był potencjometr recyklingu, czyli graficzne przedstawienie
aktywności adresata projektu. Atutem tej kampanii były cenne nagrody, świetna promocja
oraz ciekawe i przystępne rozwiązania technologiczne, które spotkały się z akceptacją
zarówno uczniów jak i nauczycieli. Projekt „Osobiście Segreguje” był projektem modelowym,
biorąc pod uwagę bardzo trudne zadania jakim było przeprowadzenie edukacji „śmieciowej”
w Internecie.
Kolejnym projektem Ligi Ochrony Przyrody była kampania „Zielone Karpaty =Czyste
Karpaty”. Ujmowała problem segregacji odpadów na terenie polskich Karpat stanowiących
zaledwie 5% powierzchni Polski. Unikatowość tego regionu, duży udział terenów
chronionych charakteryzujących się dużym stopniem naturalności stanowiło wyzwanie
konceptu, którego celem było organizowanie selektywnej zbiórki odpadów na omawianych
terenach. Wydano nowatorskie publikacje ukazujące trudności w realizacji proekologicznych
działań na terenach gmin górskich i podgórskich. „Poradnik komunikacji społecznej
w zakresie gospodarki odpadami” uwzględniał wszelkie aspekty i trudności wynikające
z ukształtowania terenu, warunków klimatycznych oraz innych czynników. W ramach
projektu zorganizowano szereg warsztatów, podczas których poruszano kwestie udziału
publicznego we wdrażaniu planów gospodarki odpadami.
Organizacje pozarządowe adresując do ogółu społeczeństwa poszczególne zadania
i zagadnienia rzadko sięgają po wymowne i drastyczne środki przekazu. Drastyczne obrazy
w cyklu edukacyjnym, które są swoistym odzewem proekologicznym, w sposób perswazyjny
wywierają na odbiorcy odruchy pożądane w misji danej organizacji. Przykładem takich
działań jest kampania informacyjna Fundacji Arka, gdzie oprócz hasła „Kochasz dzieci nie pal
śmieci” użyto wizerunku dziewczynki z maską ochronną na ustach. Elementem tej „ekobatalii” są coroczne akcje w Bielsku Białej i Żywcu polegające na pokrywaniu ścian graffiti
ukazującym problem spalania odpadów w gospodarstwach domowych.
Fundacja Na Rzecz Odzysku Opakowań Aluminiowych po Napojach RECAL, od kilkunastu lat
organizuje szereg działań mających na celu zwiększenie ilości odzyskiwanych puszek
aluminiowych po napojach. W ramach kampanii w poszczególnych popularnych regionach
Polski organizowane są akcje mające na celu posprzątanie danego kurortu lub szlaku
z równoczesnym odzyskiem opakowań aluminiowych. Równocześnie w okresie roku
szkolnego RECAL nagradza placówki oświatowe, które wyróżniają się wśród innych
największa ilością zebranych odpadów zawierających aluminium. Warto także wspomnieć tu
o wakacyjnych kampaniach recyklingowych: „Czyste Góry”, „Czyste Bieszczady”, „Czyste
Mazury”, „Czyste Plaże” i „Czyste Sudety”
4. Kampanie ogólnopolskie organizowane przez Ministerstwo Środowiska
W kampanii Ministerstwa Środowiska „Nie zaśmiecaj swojego sumienia”,
wykorzystano wizerunek księdza mówiącego o tym, by nie popełniać „grzechu
ekologicznego”. Poruszono tu bardzo ważny problem spalania odpadów w gospodarstwach
domowych i powstawania dzikich wysypisk śmieci poprzez wywożenie ich do lasu. Akcja ta
informowała w sposób sugestywny i wywołujący kontrowersje. Docierała ona do szerokiej
odbiorców za pomocą spotów telewizyjnych i radiowych.
5. Kampanie ogólnopolskie organizowane przez podmioty gospodarcze.
Celem skumulowania działań największych europejskich firm powoływane są od kilku
lat organizacje odzysku, których zadaniem jest
niebezpiecznych,
zużytego
sprzętu
oraz
efektowny system zbiórki odpadów
działania
edukacyjne,
sprawozdawcze
i rozliczeniowe. Z firm tego typ watro wymienić: Organizację Odzysku REBA S.A. i ElektroEko Organizację Odzysku Zużytego Sprzętu Elektrycznego i Elektronicznego S.A. Pierwsza z tych
organizacji zajmuje się zbiórką zużytych baterii i akumulatorów małogabarytowych, druga
natomiast pozyskuje zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny. Oba te podmioty prowadzą
podobne kampanie polegające na organizacji i utrzymania punktów zbiórki na terenie całego
kraju. Punkty te są jednocześnie miejscem, gdzie można pozyskać informacje o szczegółach
danej kampanii. Organizacja Odzysku REBA dodatkowo nagradza szkoły za zebrane baterie,
fundując im pomoce szkolne oraz gadżety dla uczniów.
Rekopol Organizacja Odzysku S.A. jest głównym koordynatorem ogólnopolskiej
kampanii „Dzień bez śmiecenia”. Akcję tę zainicjowano podczas spotkań Międzynarodowego
Ekoparlamentu Młodzieży. Oprócz tych działań organizacja ta prowadzi cykle tematycznych
seminariów dla samorządów oraz konkurs na najlepszą pracę magisterską dotyczącą
odpadów opakowaniowych. Niezaprzeczalną nowością i szansą na efektywną edukację na
terenie polskich gmin jest ogłoszony przez Recpol konkurs grantowy
na kampanię
edukacyjną promującą selektywną zbiórkę odpadów pt. „Grant na edukację”.
6. Wnioski
Kampanie edukacyjne i informacyjne dotyczące problematyki segregacji odpadów
w Polsce są wyzwaniem bardzo często podejmowanym przez jednostki samorządu
terytorialnego oraz organizacje pozarządowe. Częsta praktyką stosowaną przez w/w
podmioty jest poszukiwanie partnerów wśród lokalnych przedsiębiorców zajmujących się
gospodarka odpadami. Kampanie finansowane są najczęściej ze środków Narodowego
Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ale równie często podejmowane są
fundusze unijne na ten cel. Wiele podmiotów realizujących kampanie edukacyjne sięga po
niekonwencjonalne środki przekazu, wykazując się przy tym niezwykłą kreatywnością. To
właśnie te czynniki sprawiają, że pozornie „sztywna” tematyka staje się niezwykle atrakcyjna
pod względem ciekawych wydawnictw, imprez, szkoleń oraz wycieczek. Kilkanaście lat
historii polskiej „edukacji śmieciowej” pozwala zaobserwować ewolucyjne zmiany
w podejściu do odbiorcy. O ile w raczkujących kampaniach dotyczących segregacji etap
buziek na kolorowych pojemnikach mamy za sobą, to innowacyjne i nowatorskie pomysły
prześcigających się edukatorów nierzadko sięgających po efektywne techniki perswazji
reklamy pozwalają na optymistyczny wgląd w przyszłość, kiedy to Polacy osiągną nałożony
przez dyrektywy unijne poziom segregacji odpadów.
Literatura:
1. Fundacja Na Rzecz Odzysku Opakowań Aluminiowych po Napojach RECAL
[http://www.recal.pl]
2. ElektroEko - Organizacja Odzysku Zużytego Sprzętu Elektrycznego i Elektronicznego
S.A. [http://www.elektroeko.pl]
3. Fundacja Ekologiczna ARKA [http://www.fundacjaarka.pl]
4. Zarząd Główny Ligi Ochrony Przyrody
Portal Osobiście-Segreguję
[http://www.segreguje.org.pl]
5. Centrum
Edukacji
Ekologicznej
EKOCENTRUM
w
Krakowie
[http://www.ekocentrum.krakow.pl]
6. Rekopol Organizacja Odzysku S.A.[http://www.rekopol.pl]