Finansowe aspekty rozwoju przedsiębiorstwa w okresie

Elżbieta Wrońska*
Finansowe aspekty rozwoju przedsiębiorstwa w okresie
spowolnienia gospodarczego – analiza przypadku
Wstęp
Celem artykułu jest zaprezentowanie przykładu zmian strategii finansowej
podmiotu gospodarczego na tle zmiany uwarunkowań związanych z pojawieniem się w ostatnich latach spowolnienia gospodarczego. Dla tak postawionego
celu wykorzystano dostępne dane finansowe oraz ogólną charakterystykę podmiotu gospodarczego. Analizowany przykład nie jest jednak przykładem pozytywnym. Z finansowego punktu widzenia należałoby ten przykład prezentować
jako podejście, które nie powinno zaistnieć w tym szczególnym czasie.
Omawiając strategie finansowe wyróżnić można dwie podstawowe: bezpieczną (nastawioną na zapewnienie podmiotowo gospodarczemu pewności
i stabilności działania, płynności nawet kosztem zmniejszenia rentowności) oraz
agresywną (nastawioną na maksymalizowanie rentowności, nawet kosztem
płynności czy ciągłości działania).
Spowolnienie gospodarcze, którego Polska doświadcza od kilku lat
(a w szczególności od końca 2008r. związane jest ze zmniejszeniem popytu
oraz ograniczeniem dostępu do kredytowych źródeł finansowania [Sawicka,
2011, s. 252]. Wydaje się więc, że naturalnym winno się stać, że spowolnienie
gospodarcze zmieni nastawienie wśród osób zarządzających na realizację strategii gwarantującej możliwość przetrwania (a więc strategii bezpiecznej) [Famielec, 2011, s. 82]. Z badań oraz danych statystycznych rzeczywiście wynika,
że za zmniejszeniem popytu, a co za tym idzie zmniejszeniem przychodów ze
sprzedaży przedsiębiorstw szło dążenie do ograniczania kosztów działania oraz
nakładów inwestycyjnych. Działania te były nastawione nie tyle na dążenie do
dążenie do poprawy wyników finansowych, co raczej zachowania płynności
finansowej podmiotów) gospodarczych oraz bezpiecznej struktury finansowania
[Wypych, 2011, s. 288]; [GUS, 2010]; [GUS, 2011].
Prezentowany w niniejszym artykule przypadek stanowi zaprzeczenie
ogólnego trendu zachowania podmiotów gospodarczych w ostatnim okresie.
Działania podejmowane przez analizowany podmiot wydają się nie uwzględniać zaistnienia kryzysu (mimo widocznego jego wpływu na wyniki finansowe)
i nie zawierają w sobie żadnych działań dostosowawczych do zmienionych warunków, w jakich przyszło podmiotowi funkcjonować.
*
Dr, Instytut Ekonomii i Finansów, Wydział Ekonomiczny UMCS Lublin,
[email protected]
20
Elżbieta Wrońska
1. Sytuacja podmiotu gospodarczego w okresie do 2008 roku
Analizowany podmiot gospodarczy działa w branży farmaceutycznej
i zajmuje się wytwarzaniem produktów leczniczych oraz wyrobów medycznych. Powstał w okresie po II wojnie światowej i nieprzerwanie prowadzi działalność gospodarczą do dnia dzisiejszego. W ostatecznym kształcie podmiot
zajmował się niszową produkcją leków na receptę (40% sprzedaży ogółem),
sprzedaży leków OTC (bez recepty – 54%) oraz wyrobów medycznych (6%).
Spółka posiada ugruntowaną pozycję w zakresie podstawowych swoich produktów, sprzedając je zarówno na w ramach przetargów organizowanych przez
państwo, szpitale, ale też na wolnym rynku za pośrednictwem hurtowni do aptek. Podmiot zalicza się do podmiotów średnich zbliżając się (wielkością obrotów, majątku oraz zatrudnieniem) do podmiotów dużych. Ze względu jednak na
strukturę rynku farmaceutycznego (kilka międzynarodowych koncernów farmaceutycznych, analizowana Spółka jest raczej podmiotem niewiele liczącym się
w branży). W regionie zaliczany jest do istotnych podmiotów oddziałujących na
społeczność lokalną i liczących się w lokalnym świecie biznesu. Ugruntowana
pozycja na rynku leków przekładała się także na stabilną sytuację finansową
podmiotu.
Szczególne zmiany zaszły po roku 90-tym XX wieku wraz ze zmianami
w systemie funkcjonowania całej gospodarki. Otwarcie rynku polskiego na produkty pochodzące z zagranicy spowodowało wzrost konkurencji o konieczność
podjęcia działań dostosowawczych przez polskich producentów leków. Analizowana Spółka działania takie podjęła w latach 90-tych XX wieku i zachowała
pozycję istotnego gracza wśród polskich podmiotów – wytwórców leków. Działania ta były realizowane bez utraty stabilności finansowej. Do szczególnych
dat funkcjonowania Firmy w nowych uwarunkowaniach gospodarczych zaliczyć można rok 2001r. - powstanie i zarejestrowanie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością zawiązanej przez pracowników przedsiębiorstwa, a także
podpisanie umowy ze Skarbem Państwa na oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania Spółce na okres 10 lat (tj. do 2011r.). Oznaczało to, że
w kolejnych latach funkcjonowania Spółka została obciążona koniecznością
spłaty 2 mln kapitału rocznie oraz opłatami dodatkowymi za możliwość korzystania z przedsiębiorstwa i pobierania pożytków. Generalnie istota „leasingu
pracowniczego” wiąże się z przekazaniem do odpłatnego korzystania spółce
zawiązanej przez pracowników podmiotu w bardzo dobrej kondycji finansowej,
gdyż to z przyszłych nadwyżek finansowych spółka taka miała regulować należności na rzecz Skarbu Państwa. Spółka taka miała również sama ponosić
koszty bieżącego funkcjonowania oraz z wypracowanych nadwyżek ponosić
koszty dalszego swojego rozwoju. Pewnym ograniczeniem funkcjonowania
i rozwoju mógł być fakt, że właścicielem przedsiębiorstwa (majątku oddanego
do korzystania) pozostaje przez czas trwania umowy leasingu Skarb Państwa.
Sytuacja finansowa podmiotu w okresie po prywatyzacji również była stabilna. Przedsiębiorstwo osiągało przychody ze sprzedaży pozwalające pokryć
zarówno koszty operacyjne, jak i opłaty z tytułu korzystania majątku Skarbu
Finansowe aspekty rozwoju przedsiębiorstwa ...
21
Państwa oraz generować zysk netto. Zysk ten również był wystarczający do
finansowania działań inwestycyjnych oraz spłaty wartości przedsiębiorstwa na
rzecz Skarbu Państwa. Spółka posiadała zadowalającą płynność, dodatnie przepływy z działalności operacyjnej oraz niewielką ale zadowalającą rentowność
(ROS wynosił ok. 4%, ROA również ok. 4% i ROE osiągało poziom 13%).
Spółka nie korzystała z kredytów i pożyczek, zachowana była bezpieczna struktura finansowania aktywów (złota zasada finansowania odzwierciedlająca relację długoterminowych kapitałów – własnych i obcych – do aktywów trwałych
wynosiła ok. 170%). Realizowana strategia była strategią bezpieczną nastawioną w większym stopniu na zapewnienie Spółce w większym stopniu płynności
i bezpieczeństwa bieżącego funkcjonowania niż na maksymalizowanie rentowności.
Wyjątkowym i krytycznym rokiem był jednak rok 2006, kiedy to przychody ze sprzedaży spadły o 12% przy zachowaniu kosztów na niemalże niezmienionym poziomie. Doprowadziło to do zaistnienia straty na wszystkich poziomach. Co ważne podkreślenia zaistniałe pogorszenie warunków gospodarowania nie spowodowało zwiększenie zapasów (produkcja na zapas) i nie zmieniło
relacji z dostawcami i odbiorcami (zobowiązania i należności nie uległy istotnym zmianom). Zmniejszył się jedynie poziom środków pieniężnych o 67%
w stosunku do poziomu z roku 2005. Pomimo tych zmian nie została zachwiana
płynność finansowa Spółki. Spółka na bieżąco regulowała wszelkie zobowiązania zarówno w stosunku do dostawców, jak również wobec Skarbu Państwa, ale
też realizowała działania inwestycyjne mające na celu odtworzenie majątku.
Podjęte w roku 2007 działania wspierające sprzedaż oraz działania naprawcze w obszarze kosztów spowodowały, że przychody ze sprzedaży w 2007
przekroczyły poziom przychodów z roku 2005 (wzrost o blisko 19% w porównaniu do 2006r.), a koszty pozostały na relatywnie stałym poziomie (wzrost
o 6% w stosunku do poziomu z roku 2005 i 2006). W efekcie intensywnych
działań podjętych w roku 2007 nastąpiła istotna poprawa w zakresie rentowności (ROS i ROA osiągnął w 2007r. poziom 6%, ROE kształtowało się na poziomie 16%). Należy podkreślić, że mimo istotnych wahań w poziomach dochodów Spółka zachowała zdolność do bieżącego regulowania zobowiązań
wobec kontrahentów, wobec Skarbu Państwa, ale też były realizowane działania
inwestycyjne.
Tablica 1. Wybrane dane finansowe Spółki w okresie 2005-2007 (w tys. zł)
Wyszczególnienie
2005
2006
2007
Suma bilansowa
24.376 tys. zł
20.982 tys. zł
20.441 tys. zł
Udział aktywów obrotowych w
49,9%
49,6%
56,6%
aktywach ogółem
Udział kapitałów własnych w
33,7%
36,6%
45,1%
pasywach ogółem
Udział długoterminowych kapi52,7%
51,0%
41,9%
tałów obcych
Płynność bieżąca
8,5
10,12
8,0
22
Relacja kapitałów własnych do
aktywów trwałych
Relacja kapitałów długoterminowych do aktywów trwałych
Przychody ze sprzedaży netto
Relacja zysku ze sprzedaży do
przychodów ze sprzedaży netto
ROS
ROA
ROE
Relacja inwestycji do amortyzacji
Elżbieta Wrońska
67,2%
72,8%
103,8%
172,4%
174,1%
200,2%
23.697 tys. zł
7,9%
20.999 tys. zł
-0,01%
24.484 tys. zł
9,2%
4,4%
4,3%
12,8%
61,9%
-1,3%
-1,3%
-3,7%
63,0%
6,2%
7,5%
16,5%
100,8%
Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań finansowych Spółki
Biorąc pod uwagę istotny wysiłek podjęty przez Spółkę, jej kierownictwo,
pracowników i jej udziałowców w roku 2007, ale też zwiększenie się stopnia
skomplikowania istnienia na rynku farmaceutycznym właściciele podjęli decyzję o zbyciu posiadanych przez siebie udziałów na rzecz strategicznego inwestora branżowego. W roku 2008 prowadzone były intensywne rozmowy i negocjacje z kilkoma podmiotami zainteresowanymi zakupem pakietu kontrolnego
udziałów w Spółce. W efekcie wybrano grupę inwestorów powiązanych z rynkiem hurtowym obrotu produktami leczniczymi.
2. Zmiany w sposobie zarządzania po roku 2008
W maju 2008 roku nastąpiła zmiana struktury właścicielskiej Spółki,
poprzez zbycie udziałów przez dotychczasowych udziałowców (pracowników
oraz byłych pracowników) na rzecz jednego udziałowca – spółki celowej.
Spółka ta, która stała się większościowym udziałowcem opisywanego
podmiotu, została powołana przez osoby fizyczne pośrednio lub bezpośrednio
powiązane z rynkiem hurtowym produktów farmaceutycznych.
Zmiana udziałowców spowodowała przede wszystkim zmiany
organizacyjne (zmiana personalna Zarządu oraz osób zasiadających na
kluczowych stanowiskach dyrektorskich i kierowniczych), ale też nastąpiły
zmiany w wielkości przychodów ze sprzedaży (hurtownie farmaceutyczne
powiązane zainteresowane były realizowaniem zakupów u wytwórcy).
Nastąpiła też zmiana strategii działania i sposobu zarządzania firmą.
W pierwszej kolejności nastąpiła wymiana kadry zarządzającej w spółce
oraz zwiększenie zatrudnienia w okresie 2008-2010 o ok. 10%. Nastąpiło też
zwiększenie
wolumenu
wynagrodzeń
wypłacanych
pracownikom
(wynagrodzenia podstawowe, wynagrodzenia za godziny ponadliczbowe,
premie, umowy zlecenia) o 29% na przestrzeni lat 2008-2010.
Niezależnie od powyższego nastąpiło pod koniec 2008 roku przeniesienie
własności majątku leasingowanego od Skarbu Państwa (majątku
przedsiębiorstwa przejętego przez Spółkę do odpłatnego korzystania w 2001
roku na okres 10 lat) przed całkowita spłatą wartości przejętego majątku. Od tej
Finansowe aspekty rozwoju przedsiębiorstwa ...
23
pory Spółka mogła dysponować własnym majątkiem. Było to istotne, gdyż
Podmiot zamierzał zaciągać kredyty, co mogło być trudne jeżeli Spółka nie
dysponowałaby odpowiednim poziomem majątku, gdyż banki wymagają
ustanawiania zabezpieczeń na majątku kredytobiorcy. Jednocześnie Spółka
nadal musiała realizować płatności na rzecz Skarbu Państwa w umówionej
pierwotnie wysokości aż do roku 2011.
Wspomnieć należy, że zakup udziałów od dotychczasowych udziałowców
odbył się przez zawiązaną spółkę celową, która pozyskała środki pieniężne na
sfinansowanie transakcji w postaci pożyczek od swoich udziałowców. Po
zamknięciu transakcji przeniesienia własności udziałów, Spółka pozyskała
kredyt bankowy (o wartości 70% wartości przychodów ze sprzedaży oraz
majątku w roku 2008), i na bazie tak pozyskanych środków udzieliła pożyczki
spółce celowej – swojemu właścicielowi. Środki pozyskane pierwotnie
w postaci pożyczek przez spółkę celową od jej właścicieli zostały im zwrócone.
Spółka celowa – właściciel analizowanej Spółki dysponował wyłącznie już
pożyczką zaciągniętą ze Spółki i regulował płatności na jej rzecz z tytułu
obsługi tej pożyczki z dywidendy uzyskanej ze Spółki. Efekt takich działań
można opisać jako pozyskanie kontroli nad Spółką bez istotnego
zaangażowania kapitałowego ze strony właścicieli spółki celowej oraz samej
spółki celowej, gdyż to nabywany podmiot (analizowana Spółka) przejęła na
siebie obowiązek spłaty pozyskanych środków na rzecz banku niezależnie od
terminowości wpływów z tytułu obsługi pożyczki udzielonej właścicielowi.
Zauważyć należy, że Spółka jednocześnie w okresie 2009-2011 obsługiwała
spłatę wartości przedmiotu umowy na rzecz Skarbu Państwa (2 mln rocznie)
oraz spłatę kredytu finansującego transakcję zmiany właścicieli Spółki (ok.
3 mln zł rocznie łącznie z odsetkami). Co istotne odsetki regulowane z tytułu
tego kredytu bankowego nie są traktowane jako koszty uzyskania przychodu,
gdyż zaciągnięty kredyt nie przyczynia się do zwiększania przychodów Spółce,
a zatem koszty nie mają związku z przychodami. W tym przypadku w stosunku
do odsetek nie działa tarcza podatkowa.
W związku z powiązaniami wytwórcy produktów leczniczych
z hurtowniami leków nastąpiło w 2008 istotne zwiększenie przychodów ze
sprzedaży o ok. 25% w stosunku do poziomu z roku 2007. Jednak w latach
następnych przyrost sprzedaży nie jest już tak znaczący. Przyrost przychodów
ze sprzedaży w 2009 w stosunku do 2008 wyniósł 7% oraz w 2010 w stosunku
do 2009 przyrost dotyczył 4%. Oznacza to, że Spółka, ale też podmioty
powiązane odczuły spowolnienie gospodarcze. Nadmienić też należy, że
uzyskane wzrosty przychodów ze sprzedaży wynikały ze wzrostu cen a nie
wolumenu sprzedaży (gdyż ten ostatni ulega systematycznemu zmniejszeniu
w porównaniu do roku 2008).
Natomiast w roku 2009 widoczny jest istotny wzrost kosztów
operacyjnych o 20% w stosunku do poziomu z roku 2008 oraz o 32% w 2010 r.
stosunku do poziomu z roku 2008. Istotny wzrost nastąpił w obszarze kosztów
związanych z wynagrodzeniami oraz zużyciem materiałów i energii. Wzrost
24
Elżbieta Wrońska
kosztów zużycia materiałów i energii oznaczał intensyfikację działań w zakresie
wytwarzania produktów leczniczych. Jednak w okresie spowolnienia
gospodarczego nie przełożyło się to na zwiększenie przychodów ze sprzedaży
(przyrost przychodów ze sprzedaży w 2009 w stosunku do 2008 wyniósł 7%
oraz w roku 2010 w stosunku do roku 2009 przyrost dotyczył 4%). W efekcie
nastąpiło zwiększenie zapasów o 40% w roku 2009 w porównaniu do roku 2008
oraz o kolejne 25% w roku 2010 w stosunku do roku 2009. Cykl rotacji
zapasów uległ wydłużeniu z 90 dni w roku 2007 do 125 dni w roku 2010.
Pogorszenie się sytuacji na rynku hurtowym i detalicznym spowodowało także
zwiększenie poziomu należności wynikające z oczekiwań hurtowni
dotyczących dłuższego terminu płatności (ponaddwukrotne zwiększenie
poziomu należności w roku 2010 w porównaniu do roku 2007 oraz zwiększenie
o ponad 50% w roku 2009 w porównaniu do roku 2008). Cykl rotacji
należności uległ wydłużeniu z 42 dni w roku 2007 do 70 dni w roku 2010.
Jednak wydłużenie rotacji należności nie było wynikiem celowej i świadomej
polityki zarządu Spółki, ale wynikiem pogarszającej się sytuacji na rynku
odbiorców i „wymuszeniem” przez hurtownie dłuższych terminów płatności co
w konsekwencji doprowadziło do pogorszenia się sytuacji finansowej Podmiotu
także w zakresie płynności finansowej.
Pogorszenie się warunków funkcjonowania na rynku odbiorców
przełożyło się także na relacje z dostawcami. Tutaj również nastąpiło
wydłużenie terminów płatności. Zwiększyła się zarówno wartość zobowiązań
handlowych, jak również wydłużeniu uległ cykl rotacji zobowiązań
handlowych. Jednak wydłużenie rotacji należności oraz zobowiązań nie było
wynikiem celowej i świadomej polityki Zarządu Spółki, ale wynikiem
pogarszającej się sytuacji rynkowej (i wymuszaniem przez odbiorców coraz
dłuższych terminów płatności) oraz sytuacji finansowej Spółki, co prowadziło
do niedotrzymywania umownych terminów płatności wobec dostawców.
Efektem tego rodzaju działań były naliczone odsetki za zwłokę w zapłacie na
rzecz kontrahentów zaopatrujących Spółkę w materiały i surowce (które
wpływają na wynik finansowy, ale nie są kosztem podatkowym). Wielu
z dostawców żądało zapłaty należnych sobie kwot przed dostawą materiałów
czy surowców w celu zabezpieczenia swoich firm przed wydłużonymi
terminami płatności ze strony Spółki. Zachowanie takie prowadziło do dalszego
pogorszenia sytuacji Spółki w zakresie płynności bieżącej.
Niezależnie od negatywnych sygnałów płynących z historii
funkcjonowania Spółki (2006r.), ale też bieżących sygnałów pogorszania się
sytuacji rynkowej, Zarząd Spółki pod wpływem wyników osiągniętych w roku
2008 rozpoczął szeroko zakrojone działania inwestycyjne w posiadany majątek
przez Spółkę. Wartość działań inwestycyjnych zaczęła przekraczać istotnie
wartość amortyzacji sięgając nawet 200% czy 300% wartości naliczonych
kosztów amortyzacji. Działania te miały na celu poprawę jakości procesu
wytwarzania, odtworzenie majątku, zamianę maszyn i urządzeń na
Finansowe aspekty rozwoju przedsiębiorstwa ...
25
nowocześniejsze, bardziej oszczędne i wydajne. Działania te były finansowane
częściowo środkami własnymi, kredytami bankowymi oraz środkami unijnymi.
Po 2008 nastąpiła zmiana strategii działania ze strategii bezpiecznej
nastawionej na zachowanie płynności przy zadowalającej rentowności na
strategię nastawioną na dynamiczne zwiększanie przychodów ze sprzedaży
i zysków, kosztem płynności finansowej. Agresywne i ryzykowne nastawienie
do rynku postawiło Spółkę w mało korzystnej sytuacji w świetle spowolnienia
gospodarczego. Doprowadziło to do sytuacji, w której działania wspierające
sprzedaż (intensyfikacja produkcji, prace nad wprowadzeniem nowych
produktów, budowa sieci przedstawicieli handlowych) przełożyła się na
niewielki przyrost przychodów ze sprzedaży, ale za to na istotny wzrost
kosztów, spadek rentowności, istotny wzrost zapasów i należności, pogorszenie
sytuacji w zakresie płynności i zdolności do bieżącego regulowania
zobowiązań. Dodatkowo intensywne działania inwestycyjne oraz dodatkowe
zadłużenie finansowe firmy (w związku z finansowaniem działań
inwestycyjnych oraz obsługą transakcji zmiany właścicieli Spółki) pogorszyły
tylko sytuację finansową podmiotu i jej pozycję negocjacyjną zarówno
w relacjach z instytucjami finansowymi ale też i kontrahentami. Na tle
problemów finansowych wewnątrz Spółki pojawił się konflikt personalny
związany z rozbieżnymi interesami osób odpowiedzialnych za działalność
produkcyjną i finansową – czy zapewnić Spółce bezpieczeństwo i ciągłość
produkcji czy też zapewnić bezpieczeństwo finansowe. Zarząd Spółki
jednoznacznie ustanowił jako swój priorytet zapewnienie ciągłości produkcji
i wspieranie działań sprzedażowych traktując dział finansowo księgowy jako
odpowiedzialny wyłącznie za ewidencję zdarzeń gospodarczych, zapewnienie
źródeł finansowania działalności bieżącej i rozwojowej oraz rozliczając go
z osiągniętych przez Spółkę wyników i stanu gotówki.
Spółka próbując ratować pogarszającą się sytuację finansową dokonała
w 2010r. sprzedaży wybranych maszyn i urządzeń na łączną wartość blisko
6 mln zł, następnie korzystając z tych maszyn na podstawie umów dzierżawy.
Zamiarem takiej transakcji było pozyskanie środków pieniężnych, które zostały
przeznaczone na poprawę płynności finansowej Spółki. Zauważyć jednak
należy, że sprzedane zostały maszyny całkowicie umorzone, co wiązało się
z zapłatą podatku dochodowego od wartości przychodów ze sprzedaży
(przychody = dochód), a ponadto prowadziło do zwiększenia obciążeń
finansowych funkcjonowania Spółki (czynsz dzierżawny w skali roku wyniósł
2 mln zł).
Spółka widząc w roku 2009 i 2010r. trudności jakie pojawiły się na rynku
krajowym podjęła decyzję o pozyskaniu nowych rynków zagranicznych dla
oferowanych przez siebie produktów. O ile firmy zagraniczne – potencjalni
dystrybutorzy produktów Spółki - wyrażały zainteresowanie produktami Spółki,
to konieczne było rzetelne zweryfikowanie na ile zainteresowanie przekłada się
na efektywny popyt. Ponadto w pierwszym etapie wchodzenie na nowe
zagraniczne rynki pociąga za sobą wyłącznie koszty (koszty rejestracji
26
Elżbieta Wrońska
produktów leczniczych w krajowych urzędach nadzoru nad farmaceutykami
oraz koszty marketingowe i reklamy). Spółka aktualnie jest na etapie
budowania swojej obecności na rynkach zagranicznych i udział eksportu w
sprzedaży ogółem wciąż rośnie – w roku 2011 sięgnął on poziom 13%.
3. Działania rozwojowe Spółki
Niezależnie od negatywnych sygnałów płynących z historii funkcjonowania Spółki (2006r.) ale też bieżących sygnałów pogorszania się sytuacji rynkowej, Zarząd Spółki pod wpływem informacji o wynikach osiągniętych w roku
2008 podjął decyzję o rozwoju działalności gospodarczej. Te działania rozwojowe wiążą się z rozpoczęciem produkcji nowych produktów leczniczych, które
obecnie na rynku polskim są pochodzenia zagranicznego i są produkowane wyłącznie przez wielkie koncerny międzynarodowe. Przedstawiony Spółce biznes
plan opierał się na danych z roku 2006 i nie ujmował wszystkich kosztów i wydatków. Ponadto realizacja przedsięwzięcia wymagała wieloletnich nakładów
w aktywa trwałe i obrotowe na łączną szacunkową wartość ok 300 mln zł. Realizacja przedsięwzięcia miała Spółce umożliwić osiągania przychodów szesnastokrotnie większych od osiąganych obecnie a rentowność netto przedsięwzięcia była kilkunastoprocentowa.
Na podstawie informacji o możliwych do osiągnięciach przychodach i zyskach nowi udziałowcy podjęli decyzje o realizacji rozwoju Spółki. Jednak
wraz z decyzją nie nastąpiło żadne jej dokapitalizowanie.
Realizacja przedsięwzięcia została rozłożona na kilka etapów. Przedsięwzięcie wymagało bowiem wybudowanie nowej fabryki, zakup maszyn, urządzeń, licencji i surowca, zatrudnienie wykwalifikowanego personelu i dopiero
uruchomienie produkcji. Pierwszy etap został zrealizowany dość szybko bowiem Spółka skorzystała z okazji zakupu zorganizowanego zespołu składników
majątkowych, na bazie których możliwa była produkcja. W czerwcu 2009r.
Spółka dokonała nabycia składników majątku przedsiębiorstwa, które do dzisiaj
nie rozpoczęło produkcji. Na ten zespół składały się grunty oraz budynki i budowle. Wartość nabycia sięgała 18 mln zł i finansowana była z kredytu bankowego. Dodatkowo w roku 2009 Spółka poniosła nakłady inwestycyjne na nabyte aktywa (ok. 3 mln zł z własnych środków). W roku 2010 Spółka odsprzedała
składniki majątkowe firmie leasingowej a następnie wzięła je w leasing (leasing
zwrotny). Nadmienić należy, że podpisując umowę leasingową Spółka musiała
dokonać wpłaty na fundusz gwarancyjny (ok. 3 mln zł). Raty leasingowe tych
aktywów sięgają rocznie 1,5 mln zł. Spółka dodatkowo ponosi również bieżące
koszty utrzymania (ochrona, energia, woda, gaz, podatek od nieruchomości,
ubezpieczenie – łącznie ok. 500 tys. zł rocznie). Te koszty nie mają charakteru
podatkowego, gdyż nie są powiązane z żadnymi przychodami Spółki. Nabyte
aktywa bowiem są nieczynne, i na tym majątku nie jest prowadzona żadna działalności gospodarcza. Jak już wcześniej wspomniano w celu uruchomienia działalności są konieczne kolejne nakłady inwestycyjne w linie technologiczne,
maszyny i urządzenia, których szacunkowa wartość sięga kilkudziesięciu milio-
Finansowe aspekty rozwoju przedsiębiorstwa ...
27
nów złotych. Dodatkowo Spółka potrzebuje kolejnych kilkudziesięciu milionów
złotych na zakup surowca, który będzie mógł być przetwarzany w nowonabytym zakładzie produkcyjnym.
Dalsze działania zostały zorganizowane w ten sposób, że Spółka nawiązała
współpracę z zagranicznych wytwórcą, który początkowo będzie świadczył
usługę częściowego przetwarzania surowca nabytego przez Spółkę, Spółka zaś
zajmie się procesem końcowym produkcji oraz działaniami marketingowymi
i wprowadzeniem produktów na rynek. Dochody z takiej formuły działalności
będą przeznaczane w inwestycje w maszyny i urządzenia.
W celu nabycia surowca w ilości niezbędnej do wytworzenia pierwszej
partii produktów, Spółka w 2011r. dokonała podwyższenia kapitału w drodze
emisji prywatnej o kwotę ponad 30 mln zł (według wartości emisyjnej). Kwota
ta jest równowartością przychodów ze sprzedaży osiągniętych w 2011r.
Podwyższenie kapitału nastąpiło przy zachowaniu pakietu kontrolnego (80%
kapitału akcyjnego) przez akcjonariuszy, którzy nabyli akcje Spółki w 2008r.
Kwota pozyskana z podwyższenia kapitału była wyłącznie wystarczająca do
sfinansowania nabycia surowca do zagranicznego kontrahenta. Do dnia
dzisiejszego zostały podpisane wyłącznie umowy na zakup surowca, nie
nastąpił jeszcze fizyczny jego odbiór od dostawców. Spółka ze względu na
trudną jej sytuację oraz wysokie już aktualne zadłużenie ma ograniczone
możliwości pozyskania dodatkowych kredytów na finansowanie dalszych
działań: badania surowca, transport surowca do zagranicznego kontrahenta,
opłata za usługę przetwarzania, działania marketingowe związane
z wprowadzeniem produktu na rynek. Zwrócić tez należy uwagę na coraz
wyższe standardy oceny stosowane przez banki, co także utrudnia Spółce
dostęp do kapitałów wierzytelnościowych [Karaś, 2011, s. 167]. Kolejne
podwyższenie kapitału podstawowego w drodze emisji nowych akcji pociągać
będzie za sobą rozwodnienie kontroli nad Spółką, na co nie chcą się zgodzić
dotychczasowi akcjonariusze.
Efekty finansowe dokonań i zamierzeń Spółki po zmianie struktury
własnościowej prezentuje poniższa tabela.
Tablica 2. Wybrane dane finansowe Spółki w okresie 2008-2011 (w tys. zł)
wyszczególnienie
2008
2009
2010
III kw 2011
Suma bilansowa
23.723 tys. 47.401 tys. 73.460 tys. 104.941 tys.
zł
zł
zł
zł
Udział aktywów obroto60,4%
72,5%
25,6%
43,1%
wych w aktywach ogółem
Udział kapitałów wła57,0%
26,9%
19,1%
46,4%
snych w pasywach ogółem
Udział długoterminowych
16,9%
5,2%
46,5%
32,1%
kapitałów obcych
Płynność bieżąca
2,8
1,1
1,0
3,1
Relacja kapitałów wła144,0%
97,9%
25,7%
81,5%
28
snych do aktywów trwałych
Relacja kapitałów długoterminowych do aktywów
trwałych
Przychody ze sprzedaży
netto
Relacja zysku ze sprzedaży do przychodów ze
sprzedaży netto
ROS
ROA
ROE
Relacja inwestycji do
amortyzacji
Elżbieta Wrońska
186,6%
116,9%
88,1%
137,9%
30.182 tys
zł
19,0%
32.275 tys
zł
9,3%
33.624 tys
zł
2,5%
25.527 tys
zł
1,8%
15,3%
19,5%
34,2%
132,8%
4,9%
3,3%
12,4%
1.523,1%
7,6%
3,5%
18,1%
250,3%
-0,4%
-0,1%
-1,9%
369,2%
Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań finansowych Spółki.
W obecnej sytuacji Spółka znalazła się w pozycji patowej. Nie można się
już wycofać z realizacji projektu, nie ma też możliwości pozyskania
dodatkowego kapitału.
Zakończenie
Prezentowany przypadek podmiotu gospodarczego zaprzecza ogólnym
trendom zachowania przedsiębiorstwa w okresie spowolnienia gospodarczego.
Podmioty dążą do zachowania bezpieczeństwa finansowego i w sytuacji
zmniejszania się popytu oraz przychodów ze sprzedaży podejmują działania
mające na celu obniżenie kosztów operacyjnych oraz inwestycji oraz zadłużenia. Natomiast badany podmiot pomimo negatywnych doniesień dotyczących
zdarzeń na rynku finansowym oraz rynku dóbr i usług podjął decyzję o uruchomieniu zarówno inwestycji w dotychczasową działalność, jak również
o rozpoczęciu projektu, który miał zwiększyć zakres i wielkość działania Podmiotu kilkunastokrotnie.
Podjęte, wyżej opisane, działania doprowadziły do zmniejszenia płynności
finansowej (systematycznie od 2008r. malał by w roku 2010 wynieść 1,0).
Nadmienić należy, że w roku 2010 Spółka posiadała blisko 10 mln zobowiązań
przeterminowanych wobec 30 mln przychodów ze sprzedaży w tym okresie.
Działania podjęte przez Zarząd doprowadziły również do zachwiania bezpiecznej struktury finansowania. W świetle trudnych warunków prowadzenia działalności gospodarczej przyjęcie agresywnej strategii doprowadziło Spółkę na
granice upadłości (wielkość wyliczonego skorygowanego wskaźnika Altmana
dla 2010 kwalifikowała Spółkę do podmiotów zagrożonych upadłością).
Wydaje się, że można stwierdzić, że bezwzględne i agresywne dążenie
Zarządu do realizacji strategii rozwoju, bez uwzględnienia zmiany warunków
funkcjonowania, zagroziło nie tylko projektowi rozwojowemu, ale też prowadzeniu podstawowej działalności. Nieterminowe regulowanie zobowiązań wo-
Finansowe aspekty rozwoju przedsiębiorstwa ...
29
bec dostawców, czy brak zapłaty przed dostawą powodowało brak materiałów
i surowców niezbędnych do bieżącej produkcji. Obecnie, pomimo pozyskania
środków pieniężnych w związku z podwyższeniem kapitału, Spółka znajduje
się w sytuacji patowej nie będąc w stanie dalej realizować projektu ani wycofać
się z niego. Co ważne i ciekawe, Zarząd Spółki nie dopuszcza do siebie myśli,
że Spółka znajdowała się w trudnej sytuacji finansowej, ani że Spółka aktualnie
znajduje się w trudnym momencie wymagającym podjęcia decyzji strategicznych.
Literatura
1. Bilansowe wynik finansowe podmiotów gospodarczych w 2009, GUS,
Warszawa 2010
2. Bilansowe wynik finansowe podmiotów gospodarczych w 2010, GUS,
Warszawa 2011.
3. Famielec J. (2011), Kondycja finansowa przedsiębiorstw w warunkach kryzysu gospodarczego w: Zarządzanie finansami firm – teoria i praktyka,
B. Bernaś, A. Kopiński (red.), Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we
Wrocławiu, Wrocław.
4. Karaś P. (2011), Dostępność kredytu dla przedsiębiorstw w czasie kryzysu
finansowego w: w: Zarządzanie finansami firm – teoria i praktyka, B. Bernaś, A. Kopiński (red.), Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław.
5. Sawicka A. (2011), Funkcjonowanie średnich firm w okresie spowolnienia
i kryzysu gospodarczego w: Wyzwania rozwojowe małych i średnich
przedsiębiorstw, A. Zakrzewska-Bielawska (red), Difin, Warszawa.
6. Wypych M. (2011), Polskie przedsiębiorstwa przemysłowe w okresie spowolnienia gospodarczego – aspekty finansowe w: Finanse i rachunkowość
w zarządzaniu współczesnym przedsiębiorstwem. Teoria i praktyka, A. Jackiewicz, Wyd. Społecznej Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości, Brodnica.
Streszczenie
Celem artykułu jest zaprezentowanie przykładu zmian strategii finansowej podmiotu gospodarczego na tle zmiany uwarunkowań związanych z pojawieniem się
w ostatnich latach spowolnienia gospodarczego.
Z badań oraz danych statystycznych rzeczywiście wynika, że za zmniejszeniem
popytu, a co za tym idzie zmniejszeniem przychodów ze sprzedaży przedsiębiorstw szło
dążenie do ograniczania kosztów działania oraz nakładów inwestycyjnych. Działania te
były nastawione nie tyle na dążenie do dążenie do poprawy wyników finansowych, co
raczej zachowania płynności finansowej podmiotów) gospodarczych oraz bezpiecznej
struktury finansowania.
Prezentowany w niniejszym artykule przypadek stanowi zaprzeczenie ogólnego
trendu zachowania podmiotów gospodarczych w ostatnim okresie. Działania podejmowane przez analizowany podmiot wydają się nie uwzględniać zaistnienia kryzysu (mimo widocznego jego wpływu na wyniki finansowe) i nie zawierają w sobie żadnych
działań dostosowawczych do zmienionych warunków, w jakich przyszło podmiotowi
funkcjonować.
30
Elżbieta Wrońska
Słowa kluczowe
strategie, rozwój, finansowanie
Financial aspects of company development in the period of economic slowdown – case study (Summary)
The aim of this article is to present how harmful for financial standing might be
aggressive strategy and development. This is especially true when company faces difficulties with selling its basic products. The company analysed in this article put the investments and development as priority without thinking of profitability of these decisions. In the results the company was in 2010 on the edge of bankruptcy and even raising additional funds wasn’t helpful enough.
Key words
strategy, growth, financing