stan czystości jeziora mukrz w 2006 roku

INSPEKCJA OCHRONY ŚRODOWISKA
WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA
W BYDGOSZCZY
STAN CZYSTOŚCI JEZIORA MUKRZ W 2006 ROKU
opracował: mgr Dawid Szatten
BYDGOSZCZ 2007
2
SPIS TREŚCI
1. CHARAKTERYSTYKA ŚRODOWISKOWA JEZIORA MUKRZ
4
2. PODATNOŚĆ JEZIORA MUKRZ NA DEGRADACJĘ
8
3. WARUNKI METEOROLOGICZNE PODCZAS PROWADZONYCH BADAŃ
9
4. CHARAKTERYSTYKA JAKOŚCI WÓD JEZIORA MUKRZ
10
5. WNIOSKI
12
6. LITERATURA
14
ZAŁĄCZNIK NR 1 – KARTA I PLAN BATYMATRYCZNY JEZIORA
ZAŁĄCZNIK NR 2 – WYCIĄG Z BAZY DANYCH „JEZIORA”
ZAŁĄCZNIK NR 3 – WYNIKI BADAŃ BIOLOGICZNYCH
3
1. CHARAKTERYSTYKA ŚRODOWISKOWA JEZIORA MUKRZ
Jezioro Mukrz połoŜone jest w makroregionie fizycznogeograficznym - Pojezierze
Południowopomorskie i mezoregionie fizycznogeograficznym - Wysoczyzna Świecka
(Kondracki 2002). LeŜy ono na terenie Śliwickiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, a sama
misa jeziorna graniczy z rezerwatem leśnym im. Leona Wyczółkowskiego we Wierzchlesie
Ryc. 1. Lokalizacja jeziora Mukrz
załoŜonego ze względu na liczną populację cisa pospolitego (Taxus Baccata L.).
4
Na obszarze zlewni całkowitej jeziora Mukrz dominują utwory powierzchniowe
związane genetycznie z ostatnim stadiałem zlodowacenia plejstoceńskiego. Wysoczyzna
Świecka, na której osadzona jest misa jeziora Mukrz zbudowana jest głównie z glin
morenowych i piasków fluwioglacjalnych. Obszar ten cechuje się zróŜnicowaną
przepuszczalnością wód podłoŜa co modyfikuje odpływ powierzchniowy na badanym
obszarze. Sama misa jeziora Mukrz połoŜona jest w szerokim obniŜeniu wysoczyznowym.
Obszar ten wraz z jeziorami Ostrowitem i Dąbrowa jest prawdopodobnie pozostałością po
Ryc. 2. Sieć wodna zlewni całkowitej i bezpośredniej jeziora Mukrz
istniejącym w zamierzchłej przeszłości wytopisku.
5
Jezioro Mukrz o powierzchni zwierciadła wody na poziomie 43,3 ha i objętości 907,6
tys. m3 jest zbiornikiem niewielkim i stosunkowo płytkim. Jego średnia głębokość wynosi 2,0
m, przy maksymalnej 5,0 m zlokalizowanej w centralnej części misy jeziornej. Długość
maksymalna jeziora w kierunku W-E wynosi 1,25 km, natomiast szerokość maksymalna w
kierunku N-S wynosi 0,57 km. Linia brzegowa zbiornika o długości 4100 m posiada słabo
rozwiniętą linię brzegową (współczynnik k=1,76).
Ryc. 3. Plan batymetryczny jeziora Mukrz
Woda w badanym zbiorniku ulega wymianie w 50% w przeciągu jednego roku.
Jezioro posiada trzy małe dopływy odwadniające zmeliorowane przez Niemców w XX wieku
łąki wokół jeziora. Prowadzą one niewielką ilość wody. Z jeziora wypływa główny ciek –
Mukrzanka (Struga Mukrz) uchodzący do Ryszki na wysokości miejscowości Mszano.
Jezioro zaliczane jest do typu rybackiego sandaczowego, lecz m.in. ze względu na
ochronę zbiornika dzięki graniczeniu z Rezerwatem gospodarka rybacka na nim nie jest
prowadzona. Zlewnia całkowita jeziora wynosi 11,2 (według IRŚ Olsztyn 1964). Na jej
obszarze dominują lasy (Kompleks leśny – Bory Tucholskie) stanowiące niespełna 75%
pokrycia terenu. Zlewnia bezpośrednia o powierzchni 1,19 km2 (według IRŚ Olsztyn 1964)
ma juŜ bardziej zróŜnicowane pokrycie terenu. Lasy zajmują niespełna 30% powierzchni,
niekorzystnie natomiast wzrosło natomiast pokrycie terenu gruntami ornymi do ponad 45%.
Nieliczna zabudowa rekreacyjna grupuje się wokół miejscowości Mukrz (na północy od
jeziora) oraz na wschodnim brzegu badanego zbiornika.
Tab. 1. Struktura uŜytkowania terenu zlewni bezpośredniej i całkowitej jeziora Mukrz
bezpośrednia
całkowita
wyszczególnienie
km2
%
km2
%
lasy
0,35
29,4
8,29
74,0
uŜytki zielone
0,04
3,4
0,29
2,1
wody
0,01
0,8
0,56
5,0
grunty orne
0,54
45,4
1,36
12,2
inne
0,25
21,0
0,75
6,7
OGÓŁEM
1,19
100,0
11,19
100,0
6
Ryc. 4. UŜytkowanie terenu zlewni całkowitej i bezpośredniej jeziora Mukrz
7
2. PODATNOŚĆ JEZIORA MUKRZ NA DEGRADACJĘ
Jezioro Mukrz, głównie dzięki niekorzystnym cechom morfometrycznym misy
jeziornej wykracza poza kategorią podatności na degradację. Sumaryczny wynik wynosi 3,29
pkt na co decydujący wpływ mają:
⇒ nieznaczna (2,0 m) głębokość średnia przyczyniająca się nie wykształcenia się
stratyfikacji termicznej w okresie lata
⇒ stosunek objętości jeziora do długości linii brzegowej ukazujący potencjalną drogę
migracji materii allochtonicznej ze zlewni do zbiornika
⇒ znaczna wielkość dna czynnego wzbogaca wody w substancję autochtoniczną
WyŜej wymienione wskaźniki osiągnęły wartość pozaklasową. RównieŜ współczynnik
Schindlera (3 pkt w klasyfikacji) ukazuje znaczny wpływ zlewni na wody zbiornika.
Korzystniej przedstawia się jedynie niewielki procent wymiany wody w ciągu roku oraz
rodzaj zagospodarowania zlewni osiągające wartości odpowiadające II kategorii podatności.
Tab. 2. Ocena podatności na degradację wód jeziora Mukrz
wskaźnik
głębokość średnia
V jeziora / L jeziora
% stratyfikacji wód
P dna czynnego / V epilimnionu
% wymiany wody w roku
współczynnik Schindlera
zagospodarowanie zlewni bezpośredniej
SUMARYCZNA WARTOŚĆ
KATEGORIA PODATNOŚCI
MUKRZ
wartość
punktacja
wskaźnika
2,0
4
0,22
4
0,0
4
0,48
4
50
2
12,3
3
róŜnorodność
2
3,29 = poza kategorią
Podsumowując moŜna stwierdzić, iŜ cechy morfometryczne i zlewniowe bardzo
niekorzystnie oddziaływują na stan czystości wód jeziora Mukrz, przyczyniając się w
znaczącym stopniu do osiągniętej klasy.
Jezioro Mukrz nie posiada w swej zlewni zinwentaryzowanych źródeł zanieczyszczeń.
Istniejący ośrodek wypoczynkowy składający się z kilku domków nie odprowadza Ŝadnych
ścieków do badanego jeziora.
8
3. WARUNKI METEOROLOGICZNE PODCZAS PROWADZONYCH BADAŃ
W 2006 roku pokrywa lodowa z mis jeziornych zaczęła zanikać pod koniec marca,
aby ostatecznie ustąpić w pierwszej dekadzie następnego miesiąca.
Podczas badań wiosennych nad Polską przemieszczał się na wschód znad północnych
Niemiec układ niskiego ciśnienia niosąc ze sobą ciepłe, polarnomorskie powietrze.
Zachmurzenie było umiarkowane, wiatr słaby. Temperatura maksymalna wynosiła 19°C, przy
minimalnej na poziomie 12°C. Opadów deszczu podczas badań nie stwierdzono.
Letniej serii badawczej towarzyszyła upalna pogoda wywołana ustabilizowaniem się
nad Polską wyŜu niosącego ze sobą suche, zwrotnikowe powietrze. Było pogodnie z brakiem
opadów atmosferycznych. Temperatura maksymalna wynosiła 28°C, natomiast minimalna
13°C.
9
4. CHARAKTERYSTYKA JAKOŚCI WÓD JEZIORA MUKRZ
Warunki termiczno-tlenowe w wodach jeziora Mukrz
warunkowane są nieznaczną głębokością badanego zbiornika. W
okresie
wiosennym
wody
w
powierzchniowej
osiągnęły
temperaturę 14,4°C. Natlenienie tych wód wynosiło 128% (13,0
mg O2/l). Na dnie temperatura obniŜyła się jedynie o 1,7°C, a
zawartość rozpuszczonego w wodzie tlenu zmalała do 9,1 mg
O2/l. Latem wody powierzchniowej warstwy nagrzały się do
temperatury rzędu 24,7°C. Przy dnie wartość ta zmalała jedynie o
2,3°C. Natlenienie wód powierzchniowych wynosiło 121% (10,5
mg O2/l), natomiast mimo niewielkiej głębokości zbiornika przy
dnie (2m) zaznaczył się wyraźny deficyt tlenowy osiągając
wartość 0,6 mg O2/l.
Związki organiczne oznaczane za pomocą wskaźników
BZT5 i ChZT-Cr odpowiadają kolejno pozaklasowej i III klasie
czystości. Oznacza to, znaczną pulę substancji organicznych w
wodzie jeziora Mukrz. Pochodzą one prawdopodobnie z dwóch
źródeł: terenu zlewni jeziora - dostarczane dopływami ze
zmeliorowanych łąk oraz poprzez długą linię brzegową badanego
zbiornika. Drugim źródłem jest sama misa jeziorna, w której
zachodzi silna akumulacja materii organicznej odzwierciedlającej
się wysokimi wartościami w/w wskaźników.
Fosfor i azot są uwaŜane za główne wskaźniki biogenne
określające poziom trofii wód jeziora. StęŜenie fosforanów w
okresie wiosennym wynosiło 0,026 mg P/l, co odpowiadało II
klasie czystości. Tej samej klasie odpowiadało stęŜenie azotu
mineralnego. StęŜenie fosforu całkowitego w tym okresie
odpowiadało słabszej – III klasie czystości. StęŜenie azotu
całkowitego przyjęło wartość 2,25 mg N/l co wykraczało poza
normy III klasy czystości.
Latem wartości fosforu i azotu całkowitego uległy
pogorszeniu i nie odpowiadały normą III klasy czystości.
10
Twardość (pH) wód jeziora Mukrz w okresie letnim wysosiła 8,4. Zawartość
związków wapnia (Ca) i magnezu (Mg) w powierzchniowej warstwie wód wynosiła
odpowiednio 33,2 mg Ca/l oraz 5,3 mg Mg/l. Wartość przewodności elektrolitycznej
właściwej na poziomie I klasy czystości (247 mS/cm) nie wskazują na duŜą ilość soli
mineralnych rozpuszczonych w wodzie.
Wartość chlorofilu „a” w okresie wiosennym wynosiła 40,1 mg/m3 co znacznie
wykraczało poza wartości graniczne III klasy czystości. RównieŜ pozaklasowe odnotowane
zostały wartości suchej masy sestonu i przeźroczystości wody. W jednym litrze wody
znajdowało się od 15 do 17 mln osobników fitoplanktonowych. W składzie gatunkowym
dominowały okrzemki (ponad 70%) z rodzaju Melosika italica.
Latem wartość chlorofilu „a” jeszcze wzrosła i osiągnęła poziom 46,4 mg/m3.
Wartość suchej masy sestonu trzykrotnie przekroczyła normy III klasy czystości. Masowy
rozkwit fitoplanktonowy ograniczył przeźroczystość wody do 0,3 m. W jednym litrze wody
pobranej z jeziora znajdowało się ponad 26 mln osobników, z czego w składzie gatunkowym
zaczęły dominować sinice stanowiące ponad 70% wszystkich organizmów.
Pod względem bakteriologicznym wody jeziora Mukrz nie budzą zastrzeŜeń. Wartość
wskaźnika miana Coli typu kałowego wynosiła odpowiednio 33 w okresie wiosennym i 2 w
okresie letnim.
Ze względu na małą ilość wód, które prowadziły dopływy jeziora Mukrz oraz jego
główny odpływ (Mukrzanka) w 2006 roku nie były one objęte monitoringiem.
11
5. WNIOSKI
Jezioro Mukrz odpowiada słabej III klasie czystości wód jeziornych. Wynika to ze
słabych cech morfometrycznych i zlewniowych jeziora. Mają one bezpośredni wpływ na
osiągniętą jakość wód. Pozaklasowe wartości przyjmuje połowa badanych wskaźników.
StęŜenie substancji organicznych (ChZT-Cr) na poziomie 99,9 mg O2/l uwidacznia problem
duŜej puli materii organicznej wytwarzanej w wodach jeziora jak i dostarczanej z
podmokłych terenów zlokalizowanych w zlewni jeziora. Wysokie stęŜenia związków azotu
(głównie całkowitego) i fosforu uwidaczniają znaczną dostawę oraz produkcję substancji
biogennych w wodach jeziora. Dodatkowo produkcja biologiczna na poziomie 15-26 mln
osobników w 1 litrze wody wymusza pozaklasowe wartości kolejnych wskaźników:
chlorofilu „a”, suchej masy sestonu oraz znacząco ogranicza przeźroczystość wody.
Podsumowując moŜna stwierdzić, Ŝe jezioro Mukrz cechuje się znacznym stopniem
eutrofizacji wód. Związane jest to nie z bezpośrednią lub pośrednią działalnością człowieka
prowadzącą do zanieczyszczenia wód, lecz uwarunkowane zostało cechami środowiska
przyrodniczego. Jezioro zlokalizowane jest w miejscu, gdzie ułatwiona jest dostawa znacznej
ilości materii zarówno mineralnej jak i organicznej. Stąd wizja poprawy jakości wód z
biegiem czasu jest raczej wykluczona i naleŜy upatrywać się wzrostu trofii badanego
zbiornika.
12
Ocena stanu czystości wód na podstawie badań
wiosennych z 27-04-2006 i letnich z 25-07-2006
====================================================
Jezioro
: Mukrz
Województwo:KUJAWSKO-POMORSKIE
Powiat
:tucholski
Gmina
:Cekcyn
Typ gminy :gmina wiejska
+-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
|
Wskaźnik
|
Okres i miejsce poboru próbek wody
| Wartość wskaźnika | Punk|
|
|
| na stanowisku
| tacja
|
|------------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+---------|
|ChZT metodą dwuchromianową
mgO2/dm3|
lato - warstwa powierzchniowa
|
99,9
|
4
|
|------------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+---------|
|BZT5
mgO2/dm3|
lato - warstwa powierzchniowa
|
4,4
|
3
|
|------------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+---------|
|Fosforany
mgP/dm3|
wiosna - warstwa powierzchniowa
|
0,026
|
2
|
|------------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+---------|
|Fosfor całkowity
mgP/dm3|wiosna i lato (wart.śred.)-warstwa pow. |
0,170
|
3
|
|------------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+---------|
|Azot mineralny
mgN/dm3|
wiosna - warstwa powierzchniowa
|
0,40
|
2
|
|------------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+---------|
|Azot całkowity
mgN/dm3|wiosna i lato (wart.śred.)-warstwa pow. |
2,17
|
4
|
|------------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+---------|
|Przewodność elektrolityczna właściwa
•S/cm| wiosna - warstwa powierzchniowa
|
247
|
1
|
|------------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+---------|
|Chlorofil
mg/m3|wiosna i lato (wart.śred.)-warstwa pow. |
43,3
|
4
|
|------------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+---------|
|Sucha masa sestonu
mg/dm3|wiosna i lato (wart.śred.)-warstwa pow. |
27,4
|
4
|
|------------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+---------|
|Widzialność krąŜka Secchiego
m| wiosna i lato
(wartość średnia)
|
0,5
|
4
|
|-----------------------------------------------------------------------------------------+-----------------------------|
| Wynik punktacji i sumaryczna klasa czystości wód
|
3,10 = III klasa
|
|-----------------------------------------------------------------------------------------+-----------------------------|
|Weryfikacja klasy czystości ze względu na miano coli typu kałowego
|
2
|
1
|
+-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
13
6. LITERATURA
Atlas hydrologiczny Polski, 1987, Stachy J. (red.), Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa
Cyfrowa baza danych pokrycia terenu Polski - Corine Land Cover, 1990
Cyfrowa mapa podziału hydrograficznego Polski (MPHP)
Dane Instytutu Rybactwa Śródlądowego (IRŚ) w Olsztynie, 1964, Karta i plan batymetryczny
jeziora Mukrz
Kondracki J., 2002, Geografia regionalna Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
Kudelska D., Cydzik D., Soszka H., 1994, Wytyczne Monitoringu podstawowego jezior,
Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, Warszawa
14