a051 - Krakwa
Transkrypt
a051 - Krakwa
Ptaki (cz´Êç I) Anas strepera A051 (L., 1758) Krakwa Rzàd: blaszkodziobe, rodzina: kaczkowate, podrodzina: kaczki Status wyst´powania w Polsce Gatunek nielicznie l´gowy w ca∏ym kraju, doÊç licznie przelotny i skrajnie nielicznie zimujàcy. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Opis gatunku Krakwa jest kaczkà nieznacznie mniejszà od krzy˝ówki, o d∏ugoÊci cia∏a 46–56 cm, rozpi´toÊci skrzyde∏ 82–95 cm i masie 0,9–1,0 kg. U tego gatunku wyst´puje wyraêny dymorfizm p∏ciowy, choç samiec nie jest tak jaskrawo ubarwiony, jak u innych gatunków. Kaczor w szacie godowej ma upierzenie utrzymane w ró˝nych odcieniach szaroÊci, ciemniejsze na piersi ni˝ na g∏owie, grzbiecie i bokach cia∏a. Na piórach zaznacza si´ najwyraêniej ∏uskowaty wzór. Ty∏ cia∏a jest czarny, a sterówki popielate. Dziób czarniawy. Samiec w szacie spoczynkowej podobny do samicy, z tym ˝e jest bardziej monotonnie szaro ubarwiony. Samica jest brunatnoszara, jej dziób z boku jest ˝ó∏topomaraƒczowy. Ptaki m∏ode w ubarwieniu podobne do samicy, sà bardziej pstrokate od spodu i ciemniejsze z wierzchu. W locie we wszystkich szatach widoczny jest bia∏y brzuch oraz bia∏o-czarne lusterko. Krakwa odzywa si´ ró˝norodnymi g∏osami: samiec wydaje niskie i zgrzytliwe „errp”, natomiast samica kwacze g∏osem zbli˝onym do krzy˝ówki, lecz wy˝szym i ostrzejszym. Podczas toków samiec chrzàka i pogwizduje. Mo˝liwoÊci pomy∏ki z innymi gatunkami Krakwa jest ∏atwo odró˝nialna w locie od wszystkich innych gatunków kaczek po bia∏ym lusterku na skrzydle, które jest cz´sto widoczne równie˝ u p∏ywajàcego ptaka. Samica i samiec w szacie spoczynkowej ró˝nià si´ od podobnej krzy˝ówki Anas platyrhynchos (A053) mniejszymi rozmiarami cia∏a i szarym dziobem z pomaraƒczowymi bokami. Biologia Tryb ˝ycia Prowadzi dzienny tryb ˝ycia; jest towarzyska, doÊç ha∏aÊliwa, zazwyczaj przebywa w stadach z innymi kaczkami. L´gi Krakwa gniazduje w rozproszeniu lub w szczególnie sprzyjajàcych warunkach, np. w koloniach mew, w niewielkich skupieniach. Osiàga dojrza∏oÊç p∏ciowà w wieku ok. jednego 132 krakwa (koncentracje w okresie l´gowym) krakwa (koncentracje w okresie pozal´gowym) roku. Przylatuje na l´gowiska w kwietniu, przewa˝nie ju˝ w parach, a do l´gów przyst´puje od poczàtku lub od po∏owy maja. Gniazdo, b´dàce do∏kiem w ziemi wymoszczonym trawami i ciemnym puchem, umieszczone jest zwykle na làdzie pod os∏onà g´stej roÊlinnoÊci, niedaleko od wody. Samica znosi 8–12 kremowobe˝owych jaj, wysiaduje je przez 24–26 dni i przez kolejnych ok. 7 tygodni wodzi m∏ode. Anas strepera (Krakwa) W´drówki Przelot wiosenny rozpoczyna si´ w marcu i trwa do po∏owy maja, z kulminacjà na prze∏omie kwietnia i maja. Samce opuszczajà stanowiska l´gowe ju˝ z poczàtkiem czerwca i udajà si´ na pierzowiska. Miejscami latem na stawach rybnych notowano znaczne skupienia pierzàcych si´ ptaków. Przelot jesienny przebiega od wrzeÊnia do listopada, a nawet do poczàtku grudnia. Podczas przelotów wyst´puje nad ró˝nymi wodami, m.in. na stawach hodowlanych, zbiornikach retencyjnych, terenach zalewowych i w dolinach rzecznych, ale rzadko tworzy wi´ksze koncentracje. Pokarm Krakwa ˝ywi si´ g∏ównie pokarmem roÊlinnym, na który sk∏adajà si´ nasiona, liÊcie, ∏odygi i korzenie roÊlin wodnych. Jak wszystkie kaczki p∏ywajàce nie nurkuje po pokarm, lecz zbiera go z powierzchni wody lub spod powierzchni wody, zanurzajàc przednià cz´Êç i unoszàc ponad wod´ ty∏ cia∏a. Czasami wychodzi na brzeg i zjada roÊliny làdowe. Wyst´powanie Siedlisko Zasiedla wody Êródlàdowe lub s∏onawe, zwykle p∏ytkie, z bujnà roÊlinnoÊcià wodnà. Najliczniejsza jest na stawach hodowlanych, jeziorach eutroficznych, w zalewowych dolinach rzecznych ze starorzeczami oraz na podmok∏ych ∏àkach z bagienkami, rzadziej w wyp∏yconych partiach zbiorników zaporowych. Siedliska z za∏àcznika I Dyrektywy Siedliskowej, które mogà byç istotne dla gatunku 1150 Zalewy i jeziora przymorskie (laguny) 1330 Solniska nadmorskie (Glauco-Puccinellietalia cz´Êç – zbiorowiska nadmorskie) 3140 Twardowodne oligo- i mezotroficzne zbiorniki z podwodnymi ∏àkami ramienic Charetea 3150 Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nymphaeion, Potamion 3270 Zalewane muliste brzegi rzek Rozmieszczenie geograficzne Choç wyst´puje w szerokim pasie strefy umiarkowanej od zachodniej Europy przez Azj´ Ârodkowà do Japonii oraz w Êrodkowej i zachodniej Ameryce Pó∏nocnej, nie wyró˝nia si´ podgatunków. Populacje po∏udniowe sà w wi´kszoÊci Rozmieszczenie w Polsce W Polsce krakwa wyst´puje w ca∏ym kraju, choç zdaje si´ byç liczniejsza na zachodzie ni˝ na wschodzie. Do najwa˝niejszych stanowisk l´gowych nale˝à: PN UjÊcia Warty, stawy hodowlane w dolinie Baryczy, Zb. Gocza∏kowicki i stawy w dolinie górnej Wis∏y, stawy w dolinie Nidy. Stosunkowo nieliczna jest na Pomorzu, z wyjàtkiem rejonu Zalewu Szczeciƒskiego, a tak˝e w bagiennych dolinach rzecznych na wschodzie, np. Biebrzy i Narwi. W pasie wschodniej Polski wyst´puje w znacznym rozproszeniu, a na Podkarpaciu jest bardzo nieliczna. Przypadki zimowania sà szczególnie regularne na Âlàsku, w Wielkopolsce i w Ma∏opolsce. Na pó∏nocy i wschodzie kraju zimuje zupe∏nie wyjàtkowo. Status ochronny Ochrona gatunkowa w Polsce: gatunek obj´ty ochronà Êcis∏à (Dz U z 2004 r. Nr 220, poz. 2237) Status zagro˝enia w Europie: V gatunek nara˝ony na wygini´cie BirdLife International: SPEC 3 Dyrektywa Ptasia: Art. 4.2, za∏àcznik II Konwencja Berneƒska: za∏àcznik III Konwencja Boƒska: za∏àcznik II Porozumienie AEWA Wyst´powanie gatunku na obszarach chronionych Krakwa gniazduje w parkach narodowych, m.in. PN UjÊcia Warty, S∏owiƒskim PN, Biebrzaƒskim PN, a tak˝e w rezerwatach, szczególnie licznie na Stawach Milickich i Stawach Przemkowskich. Wiele stanowisk znajduje si´ w parkach krajobrazowych. Rozwój i stan populacji WielkoÊç europejskiej populacji l´gowej krakwy szacowana jest na 70 000–120 000 p. Poza Rosjà (55 000–85 000 p.) najliczniej zamieszkuje Rumuni´ (2000–5000 p.), Turcj´ (500–5000 p.), Niemcy (2000–4000 p.), Czechy (1500–3000 p.) i Holandi´ (1600–2400 p.). Ptaki zimujàce w pó∏nocno-zachodniej Europie gromadzà si´ tam w liczbie ok. 60 000 os., a zimujàce w basenie Morza Âródziemnego i nad Morzem Czarnym (tu zimujà prócz europejskich równie˝ ptaki zachodniosyberyjskie) – w liczbie 75 000–150 000 os. Populacj´ krajowà krakwy mo˝na oceniç na 2000–2200 p. Gatunek wyst´puje na ca∏ym obszarze kraju, ale jego rozmieszczenie jest nierównomierne. Jest liczniejszy w zachod- A051 Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Zimowanie Zimuje g∏ównie w zachodniej i po∏udniowej Europie. Zimuje te˝ skrajnie nielicznie w Polsce, zwykle pojedynczo, rzadko w ma∏ych stadkach. Ostatnio, zw∏aszcza podczas ∏agodnych zim, pozostaje na zim´ nieco liczniej ni˝ dawniej. Krakwy l´gowe w Polsce zimà stwierdzane sà najcz´Êciej we Francji. osiad∏e, a pó∏nocne odlatujà na zim´ do po∏udniowej Europy, pó∏nocnej Afryki, do Êrodkowo-wschodniej Azji i po∏udniowej cz´Êci Ameryki Pó∏nocnej. 133 Ptaki (cz´Êç I) Poradniki ochrony siedlisk i gatunków A051 niej ni˝ we wschodniej cz´Êci kraju. Na zachodzie kraju liczebnoÊç krakwy wyraênie wzrasta na najwa˝niejszych l´gowiskach. Na wschodzie wzrost liczebnoÊci jest s∏abiej zaznaczony. Trend spadkowy zaznacza si´ tylko lokalnie, w przypadku wystàpienia niekorzystnych zmian siedliskowych jak, np. w Bagiennej dolinie Narwi. Najwi´ksze skupienia l´gowej krakwy wyst´pujà w rejonie Zalewu Szczeciƒskiego (ok. 400 p., w tym w delcie Âwiny 50–60 p.), w dolinie dolnej Odry (ponad 100 p.), w dolinie Baryczy (ok. 300 p.), w PN UjÊcia Warty (do 300 p. w zale˝noÊci od wilgotnoÊci roku) i w ostoi ptaków Ostoja Iƒska (150–200 p.). Poza tym w znaczàcych iloÊciach gatunek wyst´puje w nast´pujàcych ostojach ptaków w zachodniej cz´Êci kraju: Zalew Kamieƒski (20–30 p. w latach 1990–2002), Ostoja Cedyƒska (20–30 p. w 1998), Ostoja Drawska (powy˝ej 20 p. w latach 1997–2002) i Ostoja S∏owiƒska (jez. ¸ebsko 25–35 p. w 1993); w Wielkopolsce na uwag´ zas∏uguje Ostoja Nadgoplaƒska (ok. 50 p. w latach 1994–1996), Dolina Ârodkowej Warty (do 25 p. w latach 1993–2001), zb. Jeziorsko (27–37 p.) i zb. WonieÊç (do 22 p. w latach 19897–1995). Na Warmii i Mazurach liczniej stwierdzona na jez. Dru˝no (30–50 p. w latach 90.) i w Puszczy Piskiej (stawy w Pieckach 34 p. w 1995). Poza tym krakwa wyst´puje w znacznych iloÊciach w dolinie TyÊmienicy (ok. 25 p. w latach 1990–1995), na Stawach Przemkowskich (25–30 p. w latach 1994–1995), w dolinie Nidy (do 145–157 p. w latach 1996–1997), na stawach Wielikàt k. Raciborza (do 60 p.), w dolinie górnej Wis∏y wraz z dolinà dolnej Skawy, dolinà dolnej So∏y i stawami w Brzeszczach (do 190 p. w latach 1996–2001), w innych dolinach rzecznych i na wielu jeziorach w Wielkopolsce oraz na wodach Pomorza Zachodniego. Do najwa˝niejszych pierzowisk nale˝y PN UjÊcia Warty, gdzie w czasie w´drówek spotykano kilkutysi´czne skupienia. W dolinie dolnej Odry w okresie w´drówek gromadzi si´ do 3000 ptaków. Z kolei najwi´ksze skupienia w´drówkowe krakwy, liczàce po 500–1000 ptaków, odnotowano m.in. w rejonie Zalewu Szczeciƒskiego, na jez. Dru˝no, na Stawach Milickich, Stawach Przygodzickich i Stawach Przemkowskich. ¸àcznà liczebnoÊç zimujàcych w kraju ptaków mo˝na oceniç na kilkadziesiàt osobników. Wydaje si´, ˝e liczba zimujàcych w kraju ptaków wzrasta. Zagro˝enia Zagro˝enia dla gatunku w Polsce stanowià: • utrata siedlisk gniazdowych w wyniku osuszania Êródpolnych zbiorników wodnych i likwidacji starorzeczy; • utrata siedlisk gniazdowych w wyniku intensyfikacji gospodarki stawowej, po∏àczonej z pog∏´bianiem stawów, niszczeniem roÊlinnoÊci wynurzonej i likwidacjà wysp na stawach hodowlanych; • utrata siedlisk gniazdowych w wyniku rekreacyjnego wykorzystania (biwakowanie na wyspach) wysp jeziornych; 134 • ∏owiectwo – zbyt wczesne rozpoczynanie jesiennego okresu polowaƒ na ptaki wodne, w czasie gdy na zbiornikach mogà jeszcze przebywaç samice wodzàce m∏ode; • ∏owiectwo – mo˝liwoÊç wystàpienia pomy∏kowych odstrza∏ów z powodu podobieƒstwa do innych gatunków kaczek; • ∏owiectwo – trujàce dzia∏anie Êrucin o∏owianych tkwiàcych w cia∏ach ptaków postrzelonych przypadkiem lub Êrucin po∏kni´tych przez ptaki jako gastrolity; • presja ze strony drapie˝ników, szczególnie niepokojàcy jest wzrost liczebnoÊci norki amerykaƒskiej. Choç wp∏yw tego czynnika nie zosta∏ dotychczas w sposób wiarygodny okreÊlony, w najbli˝szym czasie mo˝e okazaç si´ kluczowy dla funkcjonowania populacji omawianego gatunku, jak i wielu innych gatunków budujàcych gniazda na ziemi. Propozycje odnoÊnie do zarzàdzania Nale˝y: • opracowaç i wdro˝yç mechanizmy rekompensowania ekstensywnych metod gospodarowania na stawach rybnych (w tym tworzenia sztucznych, ziemnych wysp przy przebudowie stawów, zachowania rozleg∏ych p∏atów szuwaru i pasów szuwaru wzd∏u˝ grobli oraz ochrony kolonii Êmieszki); • zaprzestaç osuszania Êródpolnych zbiorników wodnych; • powa˝nie ograniczyç plany zabudowy hydrotechnicznej dolin rzecznych i plany przekszta∏ceƒ re˝imu hydrologicznego rzek; • wprowadziç strefy ciszy i ograniczonej turystyki wodnej na jeziorach w pobli˝u l´gowisk kaczek; • chroniç wyspy jeziorne wraz z otaczajàcym je pasem szuwaru w formie u˝ytków ekologicznych z zakazem wst´pu od marca do koƒca lipca; • chroniç kolonie l´gowe mewy Êmieszki; • dostosowaç okresy polowaƒ do terminów rozrodu ptaków wodnych. Zró˝nicowaç terminy rozpoczynania polowaƒ jesiennych na ptaki wodne w ró˝nych regionach kraju; • zaprzestaç stosowania amunicji myÊliwskiej ze Êrutem o∏owianym i zastàpiç go Êrutem wykonanym z nietoksycznego metalu; • podjàç redukcj´ drapie˝ników, zw∏aszcza norki amerykaƒskiej i jenota, a na zachodzie kraju szopa pracza. Dla unikni´cia nieporozumieƒ wynikajàcych z mo˝liwoÊci odmiennego rozumienia zapisów powy˝szego tekstu przez osoby nale˝àce do ró˝nych grup zawodowych, nale˝y go interpretowaç w duchu zapisów zamieszczonych w cz´Êci wst´pnej Poradnika (str. 20). Propozycje badaƒ Nale˝y zbadaç: • rozmieszczenie stanowisk i liczebnoÊç populacji l´gowej; • wybiórczoÊç siedliskowà; Anas strepera (Krakwa) • sukces l´gowy w zale˝noÊci od siedliska; • rozmieszczenie zimowisk i tras przelotu populacji l´gowej; • skutecznoÊç czynnej ochrony gatunku. Monitoring • ocena liczebnoÊci populacji l´gowej w kluczowych ostojach gatunku na terenie kraju, co 3 lata. Metodyka do ustalenia. Bibliografia Tadeusz Stawarczyk A051 Poradniki ochrony siedlisk i gatunków BARTOSZEWICZ M., WYPYCHOWSKI K., ENGEL J. 2000. Numbers of some birds species in the S∏oƒsk Nature Reserve in years 1994–1997. Biol. Bull. Poznaƒ, 37: 235–256. BAZA DANYCH OSO – NATURA 2000. Zak∏ad Ornitologii PAN. BAZA DANYCH POLSKIEGO ATLASU ORNITOLOGICZNEGO. Zak∏ad Ornitologii PAN. BAZA DANYCH WIADOMOÂCI POWROTNYCH. Centrala Obràczkowania Ptaków, Zak∏ad Ornitologii PAN. BEDNORZ J., KUPCZYK M., KUèNIAK S., WINIECKI A. 2000. Ptaki Wielkopolski. Monografia faunistyczna. Poznaƒ, 640 s. BETLEJA J. – dane niepublikowane. BIRDLIFE INTERNATIONAL/EUROPEAN BIRD CENSUS COUNCIL. 2000. European bird populations: estimates and trends. BirdLife Conservation Series No. 10. Cambridge, 160 s. CRAMP S., SIMMONS K. E. L. (red.) 1983. Handbook of the Birds of Europe, the Middle East and North Africa. The Birds of the Western Palearctic. Vol. 1. Ostrich to Ducks. Oxford, 722 s. CZAPULAK A., ADAMSKI A., CIEÂLAK M., ZAWADZKI L. 1998. Ptaki wodne rezerwatu „Stawy Przemkowskie” w latach 90. Ptaki Âlàska, 12: 81–112. DOMBROWSKI A., KOT H., ZYSKA P. 1993. LiczebnoÊç ptaków wodnych zimujàcych w Polsce w latach 1988–1990. Not. Orn., 34: 5–21. DYRCZ A., GRABI¡SKI W., STAWARCZYK T., WITKOWSKI J. 1991. Ptaki Âlàska. Monografia faunistyczna. Wroc∏aw, 526 s. GROMADZKI M., DYRCZ A., G¸OWACI¡SKI Z., WIELOCH M. 1994. Ostoje ptaków w Polsce. Gdaƒsk, 403 s. del HOYO J., ELLIOTT A., SARGATAL J. (red.) 1992. Handbook of the Birds of the World. Vol. 1. Ostrich to Ducks. Barcelona, 696 s. JANISZEWSKI T., W¸ODARCZAK R., BARGIEL R., GRZYBEK J., KALI¡SKI A., LESNER B., MIELCZAREK S. 1998. Awifauna zbiornika Jeziorsko w latach 1986–1996. Not. Orn. 39: 121–150. JERMACZEK A., CZWA¸GA T., JERMACZEK D., KRZYÂKÓW T., RUDAWSKI W., STA¡SKO R. 1995. Ptaki Ziemi Lubuskiej. Monografia faunistyczna. Âwiebodzin, 298 s. JONSSON L. 1998. Ptaki Europy i obszaru Êródziemnomorskiego. Warszawa, 559. KALICIUK J., STASZEWSKI A. 1997. Ostoje ptaków w polskiej cz´Êci Zalewu Szczeciƒskiego. Szczecin, 104 s. KUNYSZ P., HORDOWSKI J. 2000. Ptaki polskich Karpat Wschodnich i Podkarpacia. 2. Gaviiformes-Charadriiformes. PrzemyÊl, 111 s. POLAK M., WILNIEWCZYC P. 2001. Ptaki l´gowe doliny Nidy. Not. Orn., 42: 89–102. RYABITSEV V. K. 2001. Ptitsy Urala i zapadnoy Sibiri: spravochnik-opredelitel’. Ekaterinburg, 608 s. STAWARCZYK T. 1995. Strategia rozrodcza kaczek w warunkach wysokiego zag´szczenia na stawach milickich. Acta Univ. Wratisl. 1790. Prace Zool. 31: 1–110. TOMIA¸OJå L. 1990. Ptaki Polski; rozmieszczenie i liczebnoÊç. Warszawa, 462 s. TOMIA¸OJå L., STAWARCZYK T. 2003. Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebnoÊç i zmiany. Wroc∏aw, 870 s. WALASZ K., MIELCZAREK P. (red.) 1992. Atlas ptaków l´gowych Ma∏opolski 1985–1991. Wroc∏aw, 522 s. WITKOWSKI J., OR¸OWKA B., RANOSZEK E., STAWARCZYK T. 1995. Awifauna doliny Baryczy. Not. Orn., 36: 5–74. WETLANDS INTERNATIONAL. 2002. Waterbird Population Estimates – Third Edition. Wageningen, The Netherlands, 226 s. 135