Minóg ukraiński

Gatunki zwierzàt (z wyjàtkiem ptaków) – Ryby
1098
Eudontomyzon mariae
(Berg, 1931)
Synonimy: Lampetra minor Grossinger,
1794; Lampetra (Eudontomyzon) mariae
Berg, 1931; Eudontomyzon danfordi vladykovi Oliva et zanandrea, 1959; E. vladykovi Grossu, Homei Barbu et Popescu, 1962;
L. (Eudontomyzon) vladykovi Holčik 1963.
Minóg ukraiƒski
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Ryby bezszcz´kowe (Agnata),
minogokszta∏tne, minogowate
184
Opis gatunku
Kszta∏t wyd∏u˝ony, robakowaty. D∏ugoÊç doros∏ych form
134–175 mm. Samice majà nieco wi´ksze rozmiary ni˝
samce. G∏owa krótka, zakoƒczona przyssawkà z licznymi
wyrostkami skórnymi. P∏etwy grzbietowe oddzielone, ale
stykajàce si´ ze sobà. Pierwsza wyraênie p∏aska i ni˝sza
od drugiej. Proporcje cia∏a zmienne w zale˝noÊci od p∏ci
i pory roku. U osobników dojrza∏ych p∏ciowo grzbiet i górne partie cia∏a sà ciemnoszare lub czarne, zaÊ boki
i brzuch bia∏e ze srebrzystym odcieniem.
Larwy pod koniec ostatniego stadium sà wi´ksze ni˝
osobniki doros∏e. Maksymalny ich rozmiar dochodzi do
220 mm. P∏etwy sà s∏abo rozwini´te i tworzà niski fa∏d
biegnàcy wzd∏u˝ grzbietu, który zachodzi na ogon, gdzie
tworzy wyraênie oddzielonà p∏etw´ ogonowà. G∏owa t´po zakoƒczona, z otworem g´bowym w kszta∏cie trójkàta. Ich ubarwienie jest rudawobràzowe, a boki i brzuch ˝ó∏tawe. Na ogonie wyst´puje wyraêna ciemna, mocno pigmentowana plama (Holčik 1986, Witkowski 2000, 2001).
illa ) lub z minogiem strumieniowym. W odró˝nieniu
od w´gorza minogi nie majà p∏etw piersiowych
i brzusznych. Larwy tego gatunku mogà byç te˝ uto˝samiane z m∏odocianymi formami innych gatunków
minogów.
Cechy biologiczne
Rozmna˝anie
Dojrza∏oÊç p∏ciowà osiàga po 6–7 miesiàcach od przeobra˝enia. Tar∏o w po∏owie kwietnia, gdy woda osiàgnie temperatur´ 8–12ºC. Tar∏o ma miejsce w zacienionych partiach potoków, charakteryzujàcych si´ silnym pràdem i pod∏o˝em ˝wirowato-kamienistym. Samice ruchami ogona wygrzebujà gniazda o Êrednicy
5–10 cm. Sk∏adanie ikry ma masowy charakter. Cz´sto
w jednym miejscu trze si´ od kilkunastu do kilkudziesi´ciu osobników. P∏odnoÊç tego gatunku waha si´ od
2 do 7 tys. jaj. Ikra jest drobna o Êrednicy 0,7–1,6 mm,
o zabarwieniu niebiesko˝ó∏tawym. Po tarle (ok. 2 tygodnie) wszystkie osobniki ginà.
AktywnoÊç
Larwy przez okres 4-6 lat przebywajà zagrzebane w osadach dennych. Ponad dno wysuwajà jedynie cz´Êç g∏owy.
Po przeobra˝eniu formy dojrzewajàce przebywajà w ukryciu pod korzeniami drzew i roÊlin wodnych. Aktywne sà
przez ca∏à dob´ tylko w okresie tar∏a, ale preferujà miejsca zacienione.
Sposób od˝ywiania
Po przeobra˝eniu minóg ukraiƒski nie pobiera pokarmu,
bowiem a˝ do tar∏a jego przewód pokarmowy ulega atrofii. Larwy zagrzebane w osadach dennych od˝ywiajà si´
okrzemkami i detritusem.
Cechy ekologiczne
Mo˝liwoÊç pomy∏ki z innymi
gatunkami
Ze wzgl´du na kszta∏t cia∏a zachodzi mo˝liwoÊç pomy∏ki z m∏odymi osobnikami w´gorza ( Anguilla angu-
Siedliska
Gatunek ten zasiedla górny bieg podgórskich potoków,
choç spotykany jest cz´sto równie˝ w nizinnych strumieniach z silnym pràdem i ˝wirowato-piaszczystym dnem.
tytu∏ rozdzia∏u (nazwa
Minóg
ryby ukraiƒski
gatunku)
Preferuje odcinki o spadkach 1,7–16‰, przep∏ywie
15–30 m/sek. i nasyceniu tlenem 9–13 mg/l.
Larwy do metamorfozy przebywajà zagrzebane w humusowo-piaszczystych nanosach, w partiach cieków z niewielkim pràdem wody.
Siedliska z Za∏àcznika I Dyrektywy
Siedliskowej, mogàce wchodziç w zakres
zainteresowania
3260 – nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami w∏osieniczników Ranunculion fluitantis
Rozmieszczenie geograficzne
Mapa rozmieszczenia w Polsce
Na terenie Polski przebiega pó∏nocno-zachodni obszar
wyst´powania tego gatunku. Najliczniej wyst´puje
w wschodniej cz´Êci kraju, gdzie spotykany jest w wi´kszoÊci dop∏ywów Narwi, Biebrzy i Bugu. Ponadto jego
obecnoÊç odnotowano w kilku lewobrze˝nych dop∏ywach Êrodkowej Wis∏y (Jeziorka, Pilica z dop∏ywami,
cieki Roztocza) oraz w górnym jej dorzeczu (Skawa, Rudawa, Dunajec). W dorzeczu Odry wyst´puje w dop∏ywach Warty (Widawka, Grabia, Dobrzynka, Pisia). Poza tymi systemami rzecznymi gatunek ten spotykany
jest w dorzeczu Niemna (Czarna Haƒcza, ¸osoÊna),
Dniestru (Strwià˝, Stebnik) i Dunaju (Czarna Orawa
z dop∏ywami).
14
A
1
2
15
3
4
16
5
6
17
7
8
18
9
19
20
21
22
23
24
10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21
A
B
B
C
C
D
D
E
E
F
F
54
54
53
53
G
G
H
H
I
I
52
Przemiany i stan populacji w skali
kraju, potencjalne zagro˝enia
Rozwój i stan populacji
Ichtiofaunistyczne badania prowadzone w dorzeczu Narwi i Bugu i na Roztoczu wykazujà tam relatywnie du˝à
liczebnoÊç tego gatunku. Natomiast w ciekach górnego
dorzecza Wis∏y prawdopodobnie ju˝ wyginà∏ w wyniku
nasilonej antropopresji (regulacje, wybudowanie zbiornika zaporowego, zanieczyszczenia).
Potencjalne zagro˝enia
Na obszarach wschodniej Polski gatunek praktycznie niezagro˝ony z racji wysokiej czystoÊci wody rzek oraz ich naturalnego charakteru. Na innych obszarach g∏ówne zagro˝enie
stwarzajà regulacje cieków oraz ich zanieczyszczenia.
Propozycje dzia∏aƒ ochronnych
Propozycje wzgl´dem siedliska gatunku
W kilku przypadkach nale˝a∏oby renaturalizowaç zdegradowane cieki, a nast´pnie podjàç próby wsiedlenia gatunku.
Propozycje wzgl´dem gatunku
Gatunek obj´ty Êcis∏à ochronà gatunkowà, umieszczony ponadto w Polskiej Czerwonej Ksi´dze Zwierzàt
oraz na czerwonej liÊcie zwierzàt ginàcych i zagro˝onych w Polsce – co powinno zagwaratowaç mu bezpiecznà egzystencj´.
Propozycje wzgl´dem populacji
Bezwzgl´dnie nale˝y ograniczyç prace regulacyjne likwidujàce zakola i meandry, zaniechaç poboru kruszywa z dna
cieków oraz udro˝niç ciàg∏oÊç rzek.
52
J
J
K
K
DoÊwiadczenia i kierunki badaƒ
L
L
51
1098
Najliczniej wyst´puje na obszarze Biebrzaƒskiego, Roztoczaƒskiego i Narwiaƒskiego Parku Narodowego. Ponadto
stwierdzono jego wyst´powanie w otulinie Pieniƒskiego
oraz Wigierskiego Parku Narodowego.
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
G∏ówny zasi´g wyst´powania ogranicza si´ do basenu
M. Czarnego, gdzie zasiedla dorzecze Dniestru, Dniepru,
Donu i Dunaju. Ponadto wyst´puje w niektórych rzekach
Zakaukazia, Adriatyku, M. Egejskiego i Ba∏tyku.
Wyst´powanie gatunku na
obszarach chronionych
51
M
M
N
N
O
1
O
2
1
3
4
5
16
2
6
50
7
17
P
P
A
1Bf
a bc
e f
Bd
g h i
R
R
j k l
0
20 40 60 80 100km
C
S
S
49
Oceniç rol´ gatunku w ekosystemach wodnych, a szczególnie wykorzystanie obumar∏ej materii organicznej.
Po˝àdanym jest szczegó∏owe zbadanie biologii gatunku,
a ponadto zmiennoÊci genetycznej populacji pochodzàcych z ró˝nych systemów rzecznych.
Bibliografia
Status gatunku
Brak danych.
ABAKUMOV V. A. 1966. Sistematika i ekologia ukrainskoj minogi (Lampetra mariae Berg). Vopr. Ichtiol., 6: 609–618.
185
Gatunki zwierzàt (z wyjàtkiem ptaków) – Ryby
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
1098
186
BALON E. & HOLČIK J. 1964. Kilka nowych dla Polski form kràg∏oustych i ryb z dorzecza Dunaju (Czarna Orawa). Frag.
Faun., 13: 189–206.
BELYI N. D. 1966. Morfologičeskie i nekotoryje biologičeskie osobennosti ukrainskoj minogi – Lampetra mariae (Berg) reki
Dnepra. Zool. Žurn., 45: 585–590.
DANILKIEWICZ Z. 1997. Minogi oraz ryby rzeki Bugu i jego polskich dop∏ywów. Arch. Ryb. Pol., 5: 5–82.
HOLČIK J. & RENAULD C. B. 1984. Eudontomyzon mariae (Berg,
1931). W: Holčik J.(red.) The freshwater fishes of Europe. Aula Verl., Wiesbaden.
JOHAL M. S. & OLIVA O. 1980. Key characters of larvae of two
European lamprey species (Cyclostomata). Vest. Česk. Zool.
Spol., 44: 197–212.
KUX Z. 1969. Přispěvek k rozšiřeni mihulovitých (Petromyzonidae)
v ČSSR. Čas. Morav. Mus., 54: 203–222.
MARSZA¸ L. 2003. ZmiennoÊç morfologiczna minoga ukraiƒskiego Eudontomyzon mariae i minoga strumieniowego Lampetra planeri w wodach Polski. Praca doktorska – Kat. Ekol.
i Zool. Kr´g. U¸, 1–146 pp.
MARSZA¸ L., PENCZAK T. & ZACZY¡SKI A. 1993. Nowe stanowiska minoga ukraiƒskiego, Eudontomyzon mariae (Berg,
1931) w Polsce. Przegl. Zool., 37: 87–91.
OLIVA O. & HENSEL K. 1962. On the occurrence of the south Russian lamprey, Lampetra (Eudontomyzon) mariae Berg, 1931,
in the Vistula basin. Acta Univ. Carol., Biol., 1: 99–104.
PENCZAK T. 1996. Ichtiofauna dorzecza Narwi w latach 19761991. Przegl. Zool., 40: 11–31.
REMBISZEWSKI J. M. 1971. Minogi dorzecza Sanu i Strwià˝a.
Fragm. Faun., 17: 545–557.
WEISZ Z. & KUX T. 1966. Přispevek k poznáni mihulovitých (Petromyzonidae) v baltickém a černomorskem povodi severni
časti karpatského oblouku. Čas. Morav. Mus., 51: 341–348.
WITKOWSKI A. 1995. Stan obecny i perspektywy ochrony minogów (Petromyzonidae) w Polsce. Chroƒ. Przyr. Ojcz., 4: 19–29.
WITKOWSKI A. 1996. Ukrainian brook lamprey, Eudontomyzon
mariae (Berg, 1931) in Poland: its distribution and present
status. Bull. Lampetra, 2: 69–75.
WITKOWSKI A. & B¸ACHUTA J. 1983. Nowe stanowiska minoga
ukraiƒskiego Eudontomyzon mariae (Berg, 1931) (Petromyzonidae) w dorzeczu Biebrzy. Przegl. Zool., 27: 339–347.
WITKOWSKI A. 2000. Minóg ukraiƒski – Eudontomyzon mariae
(Berg, 1931). W: Bryliƒska M. (red.) Ryby s∏odkowodne Polski. PWN, Warszawa, 137–140.
WITKOWSKI A. 2001. Eudontomyzon mariae (Berg, 1931) – Minóg
ukraiƒski. W: G∏owaciƒski Z. (red.) Polska Czerwona Ksi´ga
Zwierzàt, PWRiL, Warszawa, 327–328.
ŽUKOV P. I. 1965. Ryby Belorussi. Nauka i Technika, Minsk.
ŽUKOV P. I. 1969. Novyje dannyje o biologii presnovodnych minog v Belorussi. Vopr. Ichtiol., 9: 240–246.
Andrzej Witkowski