dokumentacja (projekt)

DOKUMENTACJA (PROJEKT)
WARSZTATY I PANEL DYSKUSYJNY
NA WYSOKIM SZCZEBLU
Wyzwania i szanse dla gmin
przy wdrażaniu lokalnych
strategii niskoemisyjnych
Perspektywy polsko-niemieckiej współpracy
Warszawa, 26 – 27 marca 2015
Wsparcie*:
Wprowadzenie i informacje ogólne
Wprowadzenie gospodarki niskoemisyjnej wymaga podejmowania działań z następujących
dziedzin: odnawialne źródła energii, efektywność energetyczna, zrównoważony transport,
gospodarowanie odpadami oraz gospodarka wodno-ściekowa. Gminy odgrywają kluczową
rolę w realizacji strategii niskoemisyjnej w Polsce oraz Niemczech i znacząco przyczyniają
się do osiągnięcia celów unijnych w zakresie klimatu i energii. Wykorzystują zaangażowanie
gospodarstw w redukcję emisji, wspierają lokalne firmy i prowadzą do obniżenia kosztów
energii przy jednoczesnym wykorzystaniu środków na rozwój gospodarki niskoemisyjnej.
Ponadto gminy uznały, że wdrażanie gospodarki niskoemisyjnej pomaga w podnoszeniu
jakości życia obywateli, na przykład poprzez poprawę jakości powietrza.
W związku z powyższym, w ramach projektu "Poszukiwanie nowych możliwości dla polskoniemieckiej współpracy w zakresie lokalnych strategii niskoemisyjnych" około 40
przedstawicieli polskich i niemieckich gmin oraz związanych z projektem instytucji
i przedstawicieli rządu spotkało się na warsztatach, które odbyły się w Warszawie1.
Warsztaty były prowadzone wspólnie przez firmę Adelphi i Krajową Agencję Poszanowania
Energii S.A. (KAPE).
Celem
warsztatów
było
omówienie
możliwości
i wyzwań realizacji strategii
niskoemisyjnych na poziomie
lokalnym w Polsce i Niemczech.
Warsztaty
były
platformą
informacyjną służącą gminom
w obu państwach wymianie
wiedzy i doświadczeń odnośnie
dobrych
praktyk.Ponadto
foto© Glinka-Agency
omówione zostały szanse na
stworzenie Niemiecko-Polskiej
współpracy w zakresie szkoleń i konkursów.Podczas warsztatów zaprezentowano kolejne
etapy tworzenia „Podręcznika dla polskich gmin”, a następnie przeprowadzony został panel
dyskusyjny. Dyskusja zgromadziła przedstawicieli z polskich i niemieckich instytucji oraz
miast. Przedmiotem dyskusji były wyzwania i szanse rozwoju gospodarki niskoemisyjnej
w gminach.
Wprowadzenie:
polsko-niemiecka
gospodarki niskoemisyjnej
współpraca
w
zakresie
Przedstawiciel Polskiego Ministerstwa Środowiska, Małgorzata Wejtko, w swojej mowie
wstępnej podkreślała, że ochrona jakości powietrza i wykorzystanie synergii pomiędzy
redukcją emisji gazów cieplarnianych i monitorowaniem jakości powietrza stanowi istotną
część rozwoju gospodarki niskoemisyjnej w Polsce. Polski rząd ogłosił, że kwestia jakości
1
Please see http://www.adelphi.de/en/news/dok/43510.php?nid=518 for the agenda and further information.
*Projekt finansowany przez Federalne Ministerstwo Środowiska, Przyrody i Bezpieczeństwa Nuklearnego Rozmowa z pomocą
Doradczego Programu Wsparcia Ochrony Środowiska w krajach Europy Środkowej i Wschodniej, Kaukazu i Azji Centralnej.
Projekt był nadzorowany przez Federalne Ministerstwo Środowiska (BMUB) i Federalną Agencję Ochrony Środowiska
(Umweltbundesamt, UBA).
powietrza jest priorytetowa, w związku z czym wdrożono liczne pomiary dotyczące niskiej
emisji z gospodarstw domowych oraz transportu.
Sarah Kloke, przedstawiciel Niemieckiego Ministerstwa Środowiska, zwróciła uwagę na
znaczenie dobrej współpracy pomiędzy Polską i Niemcami w dziedzinie ochrony klimatu i
rozwoju gospodarki niskoemisyjnej. Niemiecka praktyka „Energiewende” posłużyła za
przykład skutecznego przekształcania strategii lokalnych na niskoemisyjne, uwzględniając
udział podmiotów lokalnych w procesie.
Warsztaty rozpoczęły się od dwóch ważnych przemówień nt. wyzwań i szans dla rozwoju
strategii niskoemisyjnych. Prof. Krzysztof Żmijewski z Politechniki Warszawskiej zaznaczył,
że poziom urbanizacji w Polsce jest relatywnie niski i wciąż 40% Polaków mieszka w obrębie
terenów wiejskich, gdzie infrastruktura energetyczna jest przestarzała i zdarzają się przerwy
w dostawie energii elektrycznej. Prof. Żmijewski widzi jednak ogromny potencjał dla rozwoju
efektywności energetycznej i rozproszonej produkcji energii przez gospodarstwa domowe
działające jako podmioty indywidualne bądź należące do wspólnot energetycznych. Za
przykład, zaprezentowany przez Manfreda Menke, posłużyła niemiecka wioska
bioenergetyczna w Jühnde, która jest pierwszym miastem w Niemczech całkowicie
zasilanym z własnych bioenergetycznych źródeł. Dodatkowo opisane zostały wyzwania
dotyczące między innymi angażowania lokalnych podmiotów w celu zapewnienia społecznej
akceptacji.
Gospodarka niskoemisyjna zaczyna się w gminach – informacje
Dostęp do informacji i dobrych praktyk jest ważnym punktem wyjścia dla gmin na ich drodze
do wdrożenia lokalnej strategii niskoemisyjnej. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska
i Gospodarki Wodnej - jedna z najważniejszych polskich instytucji w tej dziedzinie –
reprezentowany był przez Panią dr Małgorzatę Skuchę, Prezes Zarządu. Założony 25 lat
temu, Narodowy Fundusz wdrożył liczne programy o budżecie w wysokości 130 mld zł
i odgrywał ważną funkcję rozpowszechniania informacji i wiedzy, a także doradztwa
w gminach, m.in. przy opracowywaniu planów rozwoju gospodarki niskoemisyjnej.
Projekt „Obsługa i Centrum Doskonałości: Lokalne działania w dziedzinie klimatu (SK:KK)”
realizowany w ramach Niemieckiej Inicjatywy Klimatycznej (NKI) został wprowadzony jako
ważna inicjatywa w Niemczech zapewniająca dostęp do informacji, doradztwo i ułatwianie
współpracy i wymiany wiedzy na temat lokalnych działań na rzecz klimatu pomiędzy
niemieckimi gminami. Stefanie Schäfter z Centrum Badawczego zaprezentowała porady dla
gmin w celu uzyskania dostępu do funduszy i wprowadzania lokalnych działań na rzecz
klimatu, za pomocą instrumentów takich jak: serwis telefoniczny, porady za pośrednictwem
poczty elektronicznej, jak i informacyjne wizyty studyjne po kraju. Kolejną ważną inicjatywą
jest "zarządzanie klimatem" finansowane (przez ograniczony czas) przez Narodową
Inicjatywę Klimatyczną.
W następnej sesji, przedstawiciele polskich gmin i związków gmin podzielili się na małe
grupy, aby podsumować obecnie dostępne informacje i narzędzia oraz dobre praktyki
w Polsce, a następnie omówić te niedostępne, które należałoby wdrożyć. Uczestnicy zgodnie
stwierdzili, że informacje i dobre praktyki w zakresie rozwoju gospodarki niskoemisyjnej
w Polsce są ogólnie możliwe do wykonania, ale trudność polega na znalezieniu wysokiej
jakości, szczegółowych informacji na temat finansowania lub wdrażania strategii. Dla wielu
polskich gmin, brak zasobów finansowych oraz mała ilość specjalistów ds. perspektyw
finansowania UE stały się najpoważniejszą przeszkodą. Przedstawiciele gmin zgłosili
3
potrzebę analizy wydarzeń. Omówione zostało także znaczenie wyjazdów studyjnych,
podczas których można by było zobaczyć projekty "na własne oczy”.
Współpraca między polskimi i niemieckimi gminami pełni funkcję platformy umożliwiającej
dostęp do informacji dla innych gmin i wymianę dobrych praktyk.
Tworzenie polsko-niemieckich partnerstw gmin w dziedzinie gospodarki
niskoemisyjnej
Partnerstwa gmin oraz wymiana dobrych praktyk i doświadczeń, może przyczynić się do
rozwoju gospodarki niskoemisyjnej. Dla Maryke von Staden z organizacji ICLEI, która jest
światową siecią miast i gmin, współpraca gmin ma określony cel służy, między innymi, do
tworzenia kontaktów, budowania profesjonalnych partnerstw i pozyskiwania inspiracji
i motywacji. Maryka von Staden sugeruje podejście systematyczne do partnerstw gminnych
począwszy od identyfikacji szczególnych potrzeb, wyzwań i braku wiedzy, w celu
rozwiązywania problemów po obu stronach. ICLEI oferuje wiele programów i narzędzi
wspierających miasta, takich jak Globalny Protokół o zasięgu wspólnotowym o emisji gazów
cieplarnianych (GPC) oraz CCR Światowa Platforma, która łączy miasta z potencjalnymi
sponsorami.
foto© Glinka-Agency
Pierwsze polsko-niemieckie energetyczne partnerstwo gminne powstało między miastem
Łapy a Wunsiedel przy wsparciu finansowym niemieckiego Federalnego Ministerstwa
Środowiska i posłużyło za przykład dobrej praktyki, którą do tej pory pozwala prawidłowo
funkcjonować
obu
gminom.
Podkreślony
został
wkład
zmotywowanych
i ambitnych osób działających na rzecz tej współpracy. Jacek Płonski, prezes
przedsiębiorstwa ciepłowniczego w miasta Łapy podkreślił, że współpraca została nawiązana
po licznych spotkaniach oraz wizytach w obu gminach. Frank Hoffmann z Energievision
Franken GmbH, który reprezentował perspektywę Wunsiedel, dodał później, że wsparcie
“EuroNaturStiftung” and “BUND Naturschutz” pomogło pokonać trudności związane
z odległością między gminami, barierami językowymi a także początkowym finansowaniem.
4
Dalsza dyskusja potwierdziła zainteresowanie wśród uczestników warsztatów partnerstwami
nawiązywanymi między polskimi i niemieckimi gminami. Równocześnie, uczestnicy wyrazili
chęć do otrzymywania większej ilości programów wsparcia, oferowanych m.in przez ICLEI,
które pomaga gminom znaleźć odpowiednich partnerów i zacząć współpracę mimo
ograniczeń finansowych i niewielkich zasobach ludzkich.
Działania w zakresie gospodarki niskoemisyjnej dla gmin: konkursy
i szkolenia
Zarówno koncepcja konkursu jak i szkoleń dla polskich gmin, która rozwinęła się w trakcie
tworzenia projektu, została zaprezentowana podczas kolejnych sesji warsztatów, w celu
przedyskutowania jej z uczestnikami spotkania.
Po prezentacji odbyła się dyskusja
dotycząca korzyści wynikających z
konkursu dla gmin. Przykład dobrej
praktyki
z
Bielsko-Białej,
zaprezentowany
przez
Katarzynę
Kordas, wykazał w jaki sposób
uczestnictwo w konkursie umożliwia
wymianę wiedzy i doświadczeń między
gminami.
Stało się jasne, że wygrane w
konkursach są ważnym czynnikiem,
który podnosi prestiż gminy i daje
możliwość uzyskania dofinansowania projektów jednocześnie zwiększając motywację
przedstawicieli do zwiększania starań. Dyskusja została uzupełniona przez przedstawicieli
dwóch niemieckich miast. Guido Wallraven z miasta Saerbeck podkreślił, że udział
w konkursie był ważnym warunkiem opracowywania możliwej strategii rozwoju gospodarki
niskoemisyjnej w gminie. Zgodnie z wypowiedzią Guido Wallraven’a, konkurs pomógł miastu
Saerbeck systematycznie dostosować struktury administracyjne w mieście do
zaawansowanego planowania strategii gospodarki niskoemisyjnej. Co więcej, wygrana
w konkursie zapewnia trwałość działań prowadzonych w gminie.
foto© Glinka-Agency
Tillmann Bruns z Delitzsch dodał, że konkurs skutkuje znaczącym zwiększeniem wsparcia
komunikacji sieciowej i marketingu w gminach, prowadząc do dalszego rozwoju działań
gospodarki emisyjnej. Ponadto podkreślono, iż przedstawiciele miast odgrywają kluczową
role w prowadzeniu działań konkursowych.Uczestnicy warsztatów wykazali ogromne
zainteresowanie odnośnie wykorzystania konkursów jako narzędzi pozwalających na rozwój
działań strategii niskoemisyjnej. Uznano, że konkursy powinny zawierać aspekt edukacyjny i
szczególnie mobilizować i docierać do gmin, które jeszcze nie są jeszcze aktywne w
dziedzinie gospodarki niskoemisyjnej, bądź dopiero zaczynają.
W następnej sesji przedstawiono temat szkoleń, jako przykład kolejnej dobrej praktyki
związanej z rozwojem gospodarki niskoemisyjnej. Nicola Polterauer z Agencji Energetycznej
w Nordbayern GmbH przedstawiła projekt pt „Germany’s integrated Change Agent”, który
polega na wprowadzeniu kursu dla gmin, który szkoli głównie “zarządzających klimatem”
w obrębie administracji niemieckich gmin i wspiera je w rozwijaniu gospodarki emisyjnej w
ich własnych gminach.
5
Szkolenia zostały opracowane na podstawie wcześniej przeprowadzonych wywiadów
z zainteresowanymi stronami i skupiono się na ich najważniejszych potrzebach. Szkolenie
było zorientowane na różne tematy wybrane przez uczestników, takie jak: środki
komunikacji, techniki zrównoważone (umiaru), zarządzanie projektami, PR/ tworzenie sieci
komunikacyjnej i media.
Dyskusja pomiędzy uczestnikami warsztatów ukazała, że mimo iż w Polsce liczne szkolenia
w zakresie gospodarki niskoemisyjnej zostały przeprowadzone, nie wszystkie były
dostosowane do potrzeb gmin i pracowników. Ponadto, nie wiele szkoleń dotykało
kompetencji miękkich czy zarządzania interesariuszami. W związku z powyższym, tym
podobne szkolenia miałyby ogromną wartość dla rozwoju w polskich gminach.
Dyskusja panelowa na wysokim szczeblu: Kluczowa rola gmin
w dziedzinie gospodarki niskoemisyjnej
Dyskusja panelowa na wysokim szczeblu dotyczyła “Wyzwań i szans rozwoju lokalnych
strategii rozwoju gospodarki niskoemisyjnej”. Dyskusja, odbywająca się w Warszawie,
zgromadziła przedstawicieli z Polskiego i Niemieckiego Ministerstwa Środowiska,
burmistrzów/prezydentów oraz wójtów z Polskich oraz Niemieckich gmin a także
przedstawicieli konsorcjum projektu.
Dyskusję panelową rozpoczęła wypowiedź dr Arkadiusza Węglarza, Głównego Doradcy
Zarządu ds. Gospodarki niskoemisyjnej, z Krajowej Agencji Poszanowania Energii (KAPE),
nt. podręcznika dla polskich gmin, pt. „Gospodarka niskoemisyjna zaczyna się w gminach”2,
który stworzony został podczas trwania projektu i będzie wspierał strategię rozwoju
gospodarki niskoemisyjnej. W podręczniku zaprezentowane są dobre praktyki dotyczące
finansowania i wdrażania strategii w zakresie zmian klimatu i lokalnych strategii gospodarki
niskoemisyjnej, zarówno na przykładzie polskich jak i niemieckich miast.
foto© Glinka-Agency
2
Więcej informacji o Podręczniku: http://www.low-emissionproject.pl/files/en/handbook/application/pdf/anlage_ap1e_flyer_handbuch_englisch.pdf
6
Alexander Carius, dyrektor Adelphi i moderator spotkania, rozpoczął dyskusję pytaniem
o role gmin we wdrażaniu gospodarki niskoemisyjnej. Jacek Mizak, Dyrektor Departamentu
Zrównoważonego Rozwoju w Polskim Ministerstwie Środowiska, podkreślił, że gminy mają
decydującą role w obszarze działań związanych z polityką energetyczną oraz odnośnie
redukcji gazów cieplarnianych i innych zanieczyszczeń powietrza. Podkreślił znaczenie
stosowania podejścia zintegrowanego, korzystającego z synergii, np. pomiędzy ochroną
klimatu a monitorowaniem zanieczyszczeń powietrza. Następnie dyskutowano kwestię
promowania korzyści ze współpracy na szczeblu lokalnej gospodarki niskoemisyjnej,
dotyczące środowiskowa oraz zagadnień ekonomicznych, tak aby zyskać akceptację
społeczną. Franzjosef Schafhausen, Dyrektor Generalnego Departamentu Zmian Klimatu,
Spraw Europejskich i Międzynarodowych, Niemieckiego Ministerstwa Środowiska, podkreślił
znaczenie wpływu akcjonariuszy na sukces w zakresie polityki zmian klimatu, a następnie
potwierdził kluczową role gmin w zależności od stopnia ich zażyłości z mieszkańcami.
Nakłanianie zainteresowanych stron do przejścia na gospodarkę niskoemisyjną jest tak
samo ważne. Za inspirację mogą posłużyć przykłady przedstawione w podręczniku dla
polskich gmin. Uzgodniono, że korzystanie z synergii w zakresie rozwoju gospodarki
niskoemisyjnej pozwala poszerzyć wpływ poza redukcję emisji i dotyczyć spraw takich jak:
zmiana struktury, wzrost ekonomiczny I poprawa jakości powietrza.
Zbigniew Michniowski, zastępca Prezydenta Bielsko-Białej i Prezes Zarządu Energie Cités,
zwrócił uwagę na to, że to mieszkańcy są znacznie większym stopniu zainteresowani
redukcją kosztów za energię niż firmy środowiskowe. Zmiany zachowania konsumentów są
równie ważne jak doprowadzenie do trwałości dostaw energii. Z związku z tym Bielsko-Biała
skupiła się na promowaniu ekonomicznych i finansowa-nych korzyści
ze wzrostu
efektywności energetycznej dla mieszkańców. Holger Matthäus, Senator ds.
Środowiskowych i Konstrukcyj-nych miasta Rostock, wyjaśnił jak Rostock stało się jednym z
19 niemieckich miast z centralnym planem ochrony klimatu (“Masterplankommune”).
Poprzez instalację nowoczesnych systemów ciepłowniczych i pomp ciepła, miasto Rostock
zaoszczędziło znaczne środki na paliwa kopalne. Zbigniew Szpak, Prezes Zarządu Krajowej
Agencji Poszanowania Energii (KAPE) opisał współpracę Agencji z ponad 20 gminami
w zakresie wsparcia, konsultacji i wymiany wiedzy.
W odniesieniu do wsparcia dla gmin w przejściu na gospodarkę niskoemisyjną, Zbigniew
Michniowski powiedział, że gminy potrzebują wsparcia przy rozwoju nowoczesnej
infrastruktury jak np. sieci energetyczne czy systemy kanalizacyjne. Holger Matthäus
podkreślił, że istnieje wymóg zatrudniania kwalifikowanego personelu i jakość tzw.
“zarządzających klimatem”, sfinansowane przez Niemieckie Inicjatywy klimatyczne (na okres
trzech lat), którzy dysponują dużą wiedzą.
Franzjosef Schafhausen dodał, że Narodowa Inicjatywa Klimatyczna rozważa każdą sytuację
i potencjał każdej gminy z osobna. Oprócz finansowania wykwalifikowanego personelu w
gminach, Inicjatywa wspiera rozwój spójnych pomysłów. Jacek Mizak przedstawił przegląd
wszystkich działań wspierających polskie gminy w zakresie możliwości dofinansowania przez
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej bądź Programy Operacyjne.
Pod koniec dyskusji, uczestnicy panelu zostali poproszeni o podzielenie się spostrzeżeniami
i opiniami na następujące tematy: jak przyspieszyć współpracę polsko-niemiecką w zakresie
lokalnego rozwoju gospodarki niskoemisyjnej i jakie cele powinny być realizowane, aby
wzmocnić i wspierać role gmin. Zbigniew Szpak podkreślił, że więcej projektów powinno być
7
wdrażane z korzyściami dla obywateli i że byłoby mile widziane, gdyby Polska i Niemcy stały
się częścią unii energetycznej. Holger Matthäus zasugerował, że oba kraje powinny dążyć
do podobnej infrastruktury i nowych lub istniejących partnerstw gmin w zakresie gospodarki
niskoemisyjnej. Franzjosef Schafhaus stwierdził, że chciałby zobaczyć wzrost świadomości
w Niemczech i w Polsce, że ochrona środowiska i sukces gospodarczy mogą iść w parze.
Franzjosef Schafhaus wyraził nadzieję, że partnerstwo gmin, a także współpraca z lokalnymi
przedsiębiorstwami przyczyni się do dalszego lokalnego rozwoju rozwój niskoemisyjnej.
Zbigniew Michniowski podkreślił, że rozwój i różnicowanie w zakresie odnawialnych źródeł
energii i zużycie energii są ważne, aby uniknąć ubóstwa energetycznego i zapewnić rozwój
gospodarczego. Jacek Mizak stwierdził, że Polska powinna wykorzystywać dofinansowanie
z nowej perspektywy unijnej w znaczący sposób, wspierając wdrażanie nowych lokalnych
strategii gospodarki niskoemisyjnej.
Dalsze działania: Poszerzanie polsko-niemieckiej współpracy
Dyskusja podczas warsztatów oraz panel dyskusyjny na wysokim szczeblu, w jasny sposób
podkreśliły znaczącą rolę polskich i niemieckich gmin oraz miast, dla rozwoju strategii
gospodarki niskoemisyjnej. Dodatkowe korzyści płynące z wdrożenia gospodarki
niskoemisyjnej, takie jak: lepsza jakość powietrza czy zmniejszenie wydatków z budżetu
gminy, były wielokrotnie podkreślane. Jednakże każda z gmin potrzebuje dodatkowego
wsparcia przy wdrażaniu strategii lokalnych. Zarówno dostęp do informacji i przykładów
dobrych praktyk jak wspieranie współpracy może być użyteczne dla gmin przy wykorzystaniu
funduszy i realizacji skutecznych działań.
Ponadto działania, takie jak konkursy czy szkolenia mogą być istotne przy wspieraniu
wymiany wiedzy i doświadczeń na temat strategii niskoemisyjnych i motywowaniu gmin i ich
interesariuszy. Gospodarka niskoemisyjna zaczyna się w gminach i rola każdej z nich jest
kluczowa dla osiągnięcia sukcesu w przejściu na strategię niskoemisyjną.
8