Mapa Kultury

Pobrano z portalu Mapa Kultury
18.08.2011
Johann Claessens. Italianizując śląski barok
____________________________
autor: Aleksandra Górak (Program Drogi Baroku, www.drogibaroku.org)
Johann Claessens (Classens, Claysens) urodził się w Antwerpii. Data jego urodzin, jak i szczegóły
edukacji są nieznane. Możemy jedynie przypuszczać, iż pierwsze nauki malarskiego rzemiosła młody
Claessens pobierał w swym rodzinnym mieście, znakomitym ośrodku sztuki. Później – jak wskazują
cechy jego zachowanych obrazów – odbył podróż do Rzymu, gdzie zapoznał się z twórczością
najwybitniejszych artystów rzymskiego malarstwa dojrzałego baroku, Pietra da Cortony i Carla Maratty.
Na Śląsk Claessens przybył najprawdopodobniej w 1692 roku w związku z fundacją przez
wrocławskiego biskupa, Franciszka Ludwika von Pfalz-Neuburga, kościoła kolegiackiego w
Otmuchowie. Został sprowadzony bądź z Wiednia, gdzie działało wielu artystów flamandzkich, między
innymi Anthon Schoonjans i Johann Erasmus Quellinus, bądź też z Palatynatu, rodzinnych stron
biskupa. Obecność Claessens w Nysie potwierdzają po raz pierwszy dokumenty z 22 listopada 1694
roku, kiedy to wszedł w związek małżeński z córką miejscowego patrycjusza oraz medyka, Susanną
Renatą Elizą Sieghardt. Malarz zamieszkiwał wówczas na terenie parafii pod wezwaniem Świętego
Jakuba. Był powszechnie szanowanym obywatelem miasta, co potwierdza fakt, iż razem z żoną aż 26
razy byli rodzicami chrzestnymi, w tym także dla dziecka nadwornego malarza polskiego króla, Karla
Dankwarta (1696).
Na dworze wrocławskiego biskupa Claessens doszedł do tytułu osobistego malarza swego mecenasa
(Kammermahler), pełnił także funkcję „senatora” – zasiadał w Radzie Miejskiej miasta Nysy. 16
stycznia 1698 roku malarz trzymał do chrztu swego pierworodnego syna, Johanna Ignaza, który 13
grudnia tego samego roku nagle umarł. Dwa lata później Claessensowi urodziła się córka, Anna
Barbara Susanna.
Jako nadworny malarz wrocławskiego biskupa Claessens pracował przede wszystkim dla swojego
mecenasa. Realizował różnego rodzaju dzieła. Renoma nadwornego artysty biskupa przyniosła
artyście także zlecenia od innych fundatorów. Claessens malował dla nyskich bożogrobców, jezuitów i
kapucynów, ząbkowickiego proboszcza, Andreasa Jacobusa Caffarta, burgrabiego i leśniczego
królewicza Jakuba Sobieskiego, Johanna Philippa Zobela, a także dla Dominicusa Geyera, opata
klasztoru Cystersów w Krzeszowie, gdzie zastąpił samego Michaela Willmanna.
Claessens nie był płodnym malarzem, a jego cały zachowany dorobek stanowi kilkanaście obrazów
olejnych na płótnie. Były to obrazy ołtarzy głównych, jak Święta Rodzina w kościele parafialnym w
Ząbkowicach (1701 rok), wzorowane na obrazie Willmanna Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny w
kościele pielgrzymkowym na Schönenbergu koło Ellwangen (1715 rok), czy Opłakiwanie Chrystusa
zawieszane w czasie Wielkiego Tygodnia w kościele opackim w Krzeszowie (1699 rok), a także do
ołtarzy bocznych, jak Święty Jan Nepomucen w kościele kolegiackim w Otmuchowie (1696 rok),
Zwiastowanie w kościele pomocniczym pod wezwaniem Świętego Rocha w Oławie (1707 rok),
Zaślubiny Józefa i Marii w kościele Jezuitów w Nysie (1710 rok), czy Śmierć świętego Józefa w
kościele parafialnym pod wezwaniem Świętego Antoniego we Wrocławiu (około 1710 roku).
Oprócz obrazów ołtarzowych Claessens malował także cykle obrazów do dekoracji kościelnych wnętrz,
jak cykl Czterech Ojców Kościoła z kościoła parafialnego pod wezwaniem Świętego Franciszka w Nysie
(1709 rok) czy cykl Bożonarodzeniowy z Zastruża (1700 rok). Antwerpczyk wykonywał także obrazy
strona 1 / 3
Pobrano z portalu Mapa Kultury
mitologiczne do biskupiej kolekcji, o czym świadczy zachowany Dedal i Ikar w sali refektarza dawnego
kolegium Jezuitów w Nysie (obecnie liceum Karolinum).
W swej twórczości Claessens jawi się jako twórca o zdecydowanie italianizującej orientacji artystycznej.
Komponując swoje obrazy, malarz wykorzystywał głównie grafiki według obrazów Pietra da Cortony i
Carla Maratty, których fragmenty zestawiał we własne dzieła. Włoskie pierwowzory kompozycji
Claessens łączył z klasycyzującą rzymską manierą malarską, opartą na gładkiej fakturze, wyraźnych
konturach i jasnej, lecz intensywnej kolorystyce. Ta cortonowska stylistyka, odpowiadająca elitarnym
biskupim gustom, zdecydowanie różniła się od popularnego na Śląsku szkicowego sposobu malowania
Willmanna i jego kontynuatorów. Trzeba jednak przyznać, że od około 1710 roku Claessens zaczął
odchodzić od italianizmu i zbliżył się do lokalnej formuły malarstwa.
Claessens zmarł w Nysie 9 marca 1716 roku i został pochowany w kościele kolegiackim pod
wezwaniem Świętego Jakuba. Za życia zdobył sobie uznanie nie tylko jako dobroczynny, szlachetny i
prawy człowiek, lecz także jako znakomity malarz, który odniósł na Śląsku komercyjny i artystyczny
sukces. Choć pozostawił po sobie niewiele dzieł, to wywarł duży wpływ na lokalne malarstwo.
Zapoczątkował konkurencyjną wobec Willmanna i jego naśladowców italianizującą stylistykę,
wspieraną i kontynuowaną przez mecenat biskupa Franciszka Ludwika von Pfalz-Neuburga. Przez
długi czas zapomniany dzisiaj Claessens jest uznawany za jednego z najważniejszych malarzy
dojrzałego baroku na Śląsku, jednego z tych nielicznych artystów, którzy wygrali rywalizację z samym
Willmannem.
Najważniejsze dzieła Johanna Claessensa:
1. Krzeszów, kościół pod wezwaniem Świętego Józefa:
Opłakiwanie Chrystusa, 1699 rok.
2. Nysa, kościół filialny pod wezwaniem Zwiastowania Najświętszej Marii Pannie:
Zwiastowanie, 1708 rok, obraz ołtarzowy.
3. Nysa, kościół filialny pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny:
Zaślubiny Józefa i Marii, 1710 rok, ołtarz boczny.
4. Nysa, Seminarium Duchowne:
Święty Hieronim, Święty Grzegorz, Święty Augustyn, Święty Ambroży, 1709 rok, cykl czterech
obrazów.
5. Nysa, liceum Karolinum:
Dedal i Ikar.
6. Oława, kościół pomocniczy pod wezwaniem Świętego Rocha:
Zwiastowanie, 1707 rok, obraz ołtarzowy.
7. Otmuchów, kościół parafialny pod wezwaniem Świętego Mikołaja i Świętego Franciszka Ksawerego:
Święty Jan Nepomucen, 1696 rok, ołtarz boczny.
8. Schönenberg koło Ellwangen, kościół pielgrzymkowy pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny:
Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny, 1715 rok, ołtarz główny.
9. Stare Bogaczowice, kościół parafialny pod wezwaniem Świętego Józefa:
strona 2 / 3
Pobrano z portalu Mapa Kultury
Pokłon pasterzy, 1703 rok, ołtarz główny.
10. Zastruże, kaplica pod wezwaniem Matki Boskiej Królowej Świata:
Zwiastowanie pasterzom, Pokłon pasterzy, Pokłon Trzech Króli, 1700 rok, cykl trzech obrazów;
Święta Rodzina, około 1700.
11. Ząbkowice Śląskie, kościół parafialny pod wezwaniem Świętej Anny:
Święta Rodzina, 1701 rok, ołtarz główny.
strona 3 / 3