Działania na rzecz ochrony klimatu i energii rozproszonej w

ZIELONA GÓRA 2010
ISBN 978-83-7481-360-0
Janina KOPIETZ-UNGER37
DZIAŁANIA NA RZECZ OCHRONY KLIMATU I ENERGII
ROZPROSZONEJ W NIEMCZECH
Choć wciąż nie ma jednomyślności odnośnie wielkości wpływu człowieka na zmiany
klimatu za pomocą emisji gazów cieplarnianych, ograniczenie ich emisji stanowi
podstawę działań polityczno-gospodarczych krajów rozwiniętych, w tym Niemiec.
Od 2007 r. sprawami ochrony klimatu kieruje Kanclerz, a pakiet obejmuje przede
wszystkim: zmniejszenie zapotrzebowania energetycznego oraz rozwój technologii
wykorzystania energii z odnawialnych źródeł we wszystkich gałęziach gospodarki.
Celem jest do 2020r. 100% zabezpieczenie energii ze źródeł odnawialnych oraz min.
1 mil samochodów elektrycznych.
Do źródeł emisji gazu cieplarnianego spowodowanych działalnością człowieka
zalicza się m.in. spalanie paliw kopalnych. Ropa naftowa, węgiel brunatny i
kamienny stosowane są przede wszystkim jako opał. Węgiel stanowi także surowiec
wykorzystywany w procesach chemicznych: wytlewania, uwodorniania i zgazowania
węgla, w wyniku których otrzymuje się różnego rodzaju paliwa oraz produkty dla
innych dziedzin przemysłu chemicznego (m.in. koks, gazy opałowe, paliwa
silnikowe, benzol, smoły węglowe i inne).
Republika Federalna Niemiec jest współzałożycielem Europejskiej Wspólnoty Węgla
i Stali w 1951 r. - międzynarodowej organizacji gospodarczej, której powstanie
zapoczątkowało integrację gospodarczą Europy- zakłada zamknięcie kopalni węgla
kamiennego do 2018 r. Obecnie wydobywa rocznie ok. 19 Mg węgla kamiennego,
175 Mg węgla brunatnego a importuje 42 Mg. W Unii Europejskiej w 2005 z ogólnej emisji 4543 Mt na sektor energetyczny
przypadło 1569,4; transport 1246,6; przemysł 942,9; gospodarstwa domowe 482,0;
usługi 276,5; inne 26,0 Mt.
Komisja Europejska, która przejęła w 2002 r. kompetencje EWWiS ma wątpliwości,
czy dalsza pomoc dla węgla nie zaburzy zasad konkurencyjności wśród unijnych
producentów energii z innych źródeł i zamierza subwencjonować wydobycie tylko do
2014 r. Dopłaty do wynagrodzeń/rent nie są tym postanowieniem objęte.
37
Prof. Uniwersytetu Zielonogórskiego oraz Przewodnicząca Forum ds
poprawy współpracy przygranicznej w Europie Uniwersytetu w Karlsruhe/Niemcy
133
Poza Niemcami subwencjonowane wydobycie węgla kamiennego odbywa się jeszcze
w Hiszpanii i Rumuni. Polska daje sobie radę bez dopłat KE do wydobycia.
W RFN węgiel kamienny wydobywany i subwencjonowany jest jeszcze w landzie
Saarland oraz w landzie Nadrenia Północna Wesfallia (region metropolitarny niem.
Metropolregion Rhein-Ruhr). Systematyczne zmniejszanie wydobycia prowadzone
jest od lat 80tych pod hasłem zwanym ‘przesuwaniem się węgla na północ’ (niem.
Nordwanderung). Przesuwanie przekroczyło obecnie rzekę Lippe na północ oraz Ren
(niem. Rhein) na zachód.
Równocześnie z decyzją o zamknięciu wszystkich kopalń w Zagłębiu Ruhry w
1986r. postawiono na rozwój nowych instrumentów i technologii, zwłaszcza
uzyskiwania energii z alternatywnych źródeł oraz zmniejszenie jej zużycia. Z tym
związane są zmiany w podejściu politycznym i w zapisach w planach przestrzennych
oraz rozwój nowych instrumentów prawnych.
1.
Historia efektywnego wykorzystania energii w budownictwie
Poniższy wykres przedstawia na osi X historię rozwoju przepisów prawnych, również
dofinansowania projektów przykładowych jak i na osi Y zmniejszenie efektywnego
zużycia energii w budownictwie.
Ilustracja. 1. Tablica przedstawiająca rozwój instrumentów oszczędności
energetycznej
Kolejnymi znaczącymi etapami w/w rozwoju w Niemczech były:
• WSVO (niem. Verordnung über einen Energiesparenden Wärmeschutz bei
Gebäuden) z 1975 nakazujące ocieplanie fasad i stosowanie okien
izolujących,
134
•
•
•
•
•
WSVO z 1977 r. ustanawiające dopuszczalną maksymalną przepustowość
ciepła dla ścian, drzwi i okien i prowadzące do rozwoju budynków solarnych
od 1980 r.;
WSVO z 1984 r. ustanawiające świadectwo energetyczne dla budynków i
powodujące rozwój budynków niskoenergetycznych od 1985 r.;
WSVO z 1995 r. wprowadzające konieczność bilansowania rocznego
zużycia energii i bazujące na rozwoju budynków pasywnych i tzw.
budynków 3-litrowych z lat 1990 tych.;
EnEV z 2001 r. uwzględniając wskazania dyrektywy 2002/91/EG
wprowadzające konieczność dodatkowego obniżenia zużycia energii o 30% i
bazuje na rozwoju budynków 0 energetycznych od 1996 r. oraz
EnEV z 2009 r. zaostrzający wymagania oszczędności energii o dodatkowe
30% bazując na wynikach budynku Plus-energetycznego z 2008 r, projektu
Uniwersytetu w Darmstadt, zwycięzcy renomowanego konkursu "Solar
Decathlon".
W/w Rozporządzeniom EnEV towarzyszą obecnie prace badawczo- studialne jak
np.:
•
EnVO 2007 towarzyszą opracowania: analiz rynku; oceny jakości
programów komputerowych dla świadectw energetycznych; 3 prace
studialne porównujące doświadczenia w innych krajach UE.
•
EnVO 2009 towarzyszą 4 prace badawcze oceniające efekty gospodarcze
osiągalne w zależności od postawionych wymagań; wiele projektów
prowadzonych dla rozwoju dalszej poprawy obowiązujących regulacji
technicznych; opracowanie leksykonu i poradnika ‘jak budować w oparciu o
rozporządzenia oszczędności energii cieplnej i elektrycznej’ (niem.
Leitfaden Bauen nach EEWärmeG 2007 oraz EnEV2007); ponadto
opracowanie poradnika dla opracowań świadectw energetycznych budynku
(niem. Leitfaden „Nachweis für Wohngebäude nach DIN V 18599“)
•
EnEV 2012 towarzyszą dwie prace badawcze dot. dalszego zaostrzenia
wymagań i wynikających z nich efektów gospodarczych; dwa projekty
badawcze dot. ochrony przed skutkami letnich upałów.
2.
Zastosowanie instrumentów prawnych
Wydaje się, że dotychczas najbardziej skutecznym krokiem politycznym było w 2007
r. równoczesne ustanowienie przez federację zasad ograniczenia zużycia energii dla
celów ogrzewania/chłodzenia pomieszczeń oraz zastosowania energii ze źródeł
odnawialnych (niem. EEWärmeG 2007 und EnEV2007).
Na ich podstawie kraje związkowe wydają rozporządzenia własne odpowiadające
możliwościom rozwojowym rynku i gospodarki. I tak powszechnie wykorzystywana
jest przede wszystkim energia słoneczna, wspierająca rozwój gospodarki na rynku
budowlanym i samochodowym. Kraje związkowe Bawaria czy Badenia Wirtembergia
135
są przodującymi w tej dziedzinie- niektóre powiaty zasilane są już w ¾ energią
produkowaną przez kolektory i panele na dachach.
Dla produkcji energii na potrzeby miast wykorzystuje się nieużytki, jak np. na
górskich wysypiskach śmieci powstały elektrownie słoneczne. Również landy
wschodnich Niemiec coraz bardziej rozwijają zabezpieczenie energetyczne z
odnawialnych źródeł. W Brandenburgii, w pobliżu granicy z Polską, na wyrobiskach
po wydobyciu węgla brunatnego w miejscowościach Senftenberg (tu mieściła się
siedziba IBA Fürst-Pückler-Land) i w Jenschweide powstaną największe elektrownie
słoneczne w Niemczech.
Ilustracja 2. Elektrownia słoneczna na wysypisku śmieci w Garmisch-Partenkirchen
Ponadto farmy wiatrowe zabezpieczają regiony w energię, jak np. na północy
Niemiec, w Landzie Schleswig- Holstein. W północnej części, Friesland, już dziś
40% energii zabezpiecza wiatr, a w 2020 r. będzie to 100%.
Istnieje duże przyzwolenie społeczne- kiedy władze Landu zwróciły się z prośbą do
gmin o wskazanie terenów pod fermy wiatrowe, północny region Friesland zglosił
10krotnie więcej powierzchni niż wynosiło zapotrzebowanie.
Przyzwolenie społeczne jest ogromne- nazywane ono jest modelem akceptacji, który
polega na tym, że nie jacyś nieznani inwestorzy czy też firmy produkujące energię i
inne z branży energetycznej ale mieszkańcy sami jak i miejscowe gminy są
właścicielami powstających tam farm wiatrowych. A ponieważ sami są właścicielami,
mają mniejsze problemy z akceptację wiatraków, ich hałasu czy też zacienienia.
Mieszkańcy sami odczuwają zalety tych inwestycji, cieszą się produkcją prądu bez
wytwarzania dwutlenku węgla, są obrońcami klimatu, a gminy mające prawo do
pobierania podatków wykorzystują uzyskane przychody na potrzeby rozwoju
własnego terytorium rozbudowując infrastrukturę techniczną, drogi rowerowe,
ośrodki szkolne, baseny itd. To przykład polityki od dołu. Mieszkańcy podkreślają, że
nie są to projekty symbolizujące coś im nieznanego, tak pozyskiwana energia jest
prawdziwą siłą rozwijającą gospodarkę przestrzenną i wykładnikiem
współgospodarzenia, która wywodzi się ze współwłasności farm wiatrowych.
136
3.
Federalny Program ochrony energii i klimatu
Federalny program ochrony energii i klimatu (niem. das Energie- und Klimaschutzprogram der Bundesregierung) oraz mocniejsze uwzględnienie zagadnień ochrony
klimatu w planowaniu przestrzennym wzmacniają w Niemczech ochronę klimatu na
dwóch płaszczyznach.
Federalnym programem ochrony energii i klimatu z 2007 r. opracowanym na
podstawie uchwały z Mesebergu z 23/24 siepnia 2007r. zamierza się znacznie
zwiększyć wykorzystywanie energii odnawialnej jak i wzmóc efektywność
wykorzystania energii w Niemczech a co za tym idzie osiągnąć polityczne cele
założone w perspektywie do 2020 r.
Efektem w/w programu federacji ma być zmniejszenie emisji o 30% do 2020r. w
stosunku do stanu z 1990 r.
Rząd federalny zobowiązał się ponadto dobrowolnie do 40% redukcji produkcji gazu
cieplarnianego (–26 % w stosunku do stanu w 2005 r). Cel ten ma zostać osiągnięty
poprzez wzrost wykorzystania odnawialnej energii do poziomu 25-30% i wzrost
zastosowania nowych technologii o 25% w produkcji prądu elektrycznego.
Pakiet programu jest złożony i obejmuje 29 przedsięwzięć, do których należą m.in.
• wywarcie nacisku na efektywność wykorzystania energii przez
Rozporządzenie w sprawie oszczędności energii (Energiesparverordnung,
EnEV),
• organizację systemu doradztwa we wszystkich miejscowościach (niem. VorOrt-Energiesparberatung),
• programy pomocowe Banku Odbudowy(KfW).
Ponadto nacisk kładzie się na wspieranie rozwoju odnawialnych źródeł energii np.
poprzez:
• Program mobilizujący piony gospodarcze (Marktanreizprogramm),
• Ustawę zapewniającą odbiór wyprodukowanej energii po dogodnych cenach
(niem. Energie-Einspeisegesetz, EnEG),
• Ustawę o wsparciu odnawialnej energii cieplnej (Erneuerbaren-EnergienWärmegesetz (EEWärmeG),
• silniejszą dyfuzję technologii (niem. Novellierung des KWKGesetzes), czy
też przez
• premię za wymianę urządzeń elektrycznych na nowe, oszczędniejsze (niem.
Top-RunnerAnsatz).
Mocnym impulsem energomodernizacyjnym okazała się inicjatywa rządu federalnego
wywołana przeciwkryzysowym pakietem inwestycyjnym, obejmującym modernizację
infrastruktury socjalnej (niem. Investitionspakt zur energetischen Modernisierung der
sozialen Infrastruktur), który wsparł gminy w modernizacji budynków własnych,
szkół i przedszkoli. W roku 2008 federacja, kraje związkowe i gminy zainwestowały
137
600 milionów Euro a w 2009r. dalsze 900 milionów euro na ową modernizacje
energetyczną.
4.
Federalne ustawy
Nowelizacją Księgi Budowlanej z 2004 r. (niem. EAG Bau 2004 des Baugesetzbuchs
(BauGB) wprowadzono w założeniach zasadniczych tej ustawy rozszerzenie zadań
planowania przestrzennego o ochronę klimatu jako celu o znaczeniu podstawowym
(BauGB § 1 Abs. 5).
Ochrona klimatu uwzględniona została również w ustawie o Gospodarce przestrzennej (Raumordnungsgesetz, ROG) z 22.12.2008r., wpisem w:
• § 1 ust. 1ROW. „Zadania główne i przewodnie koncepcje gospodarki
przestrzennej (niem. Aufgabe und Leitvorstellung der Raumordnung) oraz w
• § 2 ust. 2, zwłaszcza w nr 1, 2, 3, 5 i 6: „Założenia gospodarki przestrzennej
(niem. Grundsätze der Raumordnung)
4.1. Zastosowanie ustaw federalnych w praktyce planistycznej
Na podstawie Nowelizacji Księgi Budowlanej i Ustawy o Gospodarce Przestrzennej :
• Gminy otrzymały prawo ustalania celów zmierzających do ochrony klimatu
w planowaniu przestrzennym, służące ogólnej ochronie klimatu oraz
nakierowaniu rozwoju na wzrost efektywności energetycznej.
• Kraje związkowe we własnym zakresie w celu wsparcia gmin w aktywności
na rzecz ochrony klimatu wydały zarządzenia dotyczące opracowania
strategii ochrony energii i klimatu oraz strategii dopasowania do wymagań
federacji jak i nowelizacje zarządzeń dot. odnowy miast.
W/w zapisy prawa wystarczają na ustalenie porządku planistycznego na rzecz
ochrony klimatu i energii na wszystkich szczeblach. W swojej działalności planiści
szczególności odnoszą się do Zmiany Księgi budowlanej Baugesetzbuch (BauGB) z
23.09.2004r., ostatnio zmieniona 24. 12.2008 r., w tym do ustaleń zawartych w:
• § 1 ust. 5 i ust. 6, nr 7: ‘ochrona klimatu jest celem ochrony’
• § 1 ust. 6, nr 7: ‘zapis o konieczności uwzględnienia ważnych klimatycznie
aspektów w planowaniu przestrzennym’
• § 5 ust. 2 nr 6: ‘wymaga wskazania obszaru z ograniczoną możliwością
wykorzystania lub obszar do poczynienia kroków w kierunku ochrony przed
szkodliwymi wpływami środowiska naturalnego w Planie ogólnym’.
• 9 ust. 1 nr 23: ‘wymaga ustalenia obszarów, na których określone produkty
zanieczyszczające powietrze nie mogą być stosowane lub tylko w
ograniczonej ilości oraz na których w razie zabudowy wymagane są
obowiązkowo przedsięwzięcia budowlane w celu wykorzystania
odnawialnej energii, zwłaszcza energii słonecznej’.
• § 11 ust. 1: ‘stwierdza, że Umowy urbanistyczne, stanowią ważny instrument
dla osiągnięcia szczególnych celi urbanistycznych- jest to umowa publicznoprawna’.
• § 13a: ‘zapis wprowadza uproszczoną procedurę ułatwiającą
przeprowadzenie procedury planowania na terenach zabudowanych’.
138
•
§ 136: zapis dot. obszarów sanacji urbanistycznej, w wyniku której m.in.
osiągnięta będzie struktura osiedli odpowiadająca wymaganiom ochrony
środowiska naturalnego oraz wymaganiom dla zdrowych warunków życia i
pracy.
• § 171a: zapis dot. przedsięwzięć na rzecz przebudowy miast, które m.in.
mają przynieść poprawę sytuacji mieszkaniowej i pracy jak i środowiska
naturalnego i na których tereny zwolnione przez zabudowę należy
zagospodarowywać wg zasad zrównoważonego rozwoju lub na potrzeby o
przejściowym charakterze.
Lokalne planowanie energetyczne stanowi filar zapewnienia dostaw energii na
poziomie dystrybucji energii elektrycznej i paliw gazowych oraz produkcji i
dystrybucji ciepła. Poprawa efektywności energetycznej jest priorytetowa.
5.
Ceny energii, podatki i opłaty
Pierwsza połowa 2010 r. to prawdziwy boom dla przemysłu solarnego. Federalna
Agancja (Bundesnetzagentur) podała, że w tym czasie na dachach niemieckich
domów zainstalowano urządzenia o mocy 3,4 Gigawatt (GW). W roku 2009
zainstalowano solary o mocy 9,8 GW.
Tak duże tempo instalacji podyktowane było uchwałą o zakończeniu gwarantowania
wysokich cen zakupu energii ze źródeł odnawialnych, sprzedawanych do sieci. Na jej
podstawie od 1.7.2010 ceny obniżono o 13 %, a od końca 2010 spadną one ponownie
o 3 % i 1 KW będzie w 2011 r kupowany za 32,88 centów. Jednak cena KW
produkowana z urządzeń zainstalowanych jeszcze przed tymi datami gwarantowana
jest przez 20 lat.
Agencja federalna szacuje, że koszty te sumować się będą na ok. 100 miliardów euro.
Tym samym ocenia się, że osiągnięto cel Ustawy o odnawialnej energii (EneuerbareEnergie-Gesetz- EEG), jakim było procentowe zabezpieczenie energii z solarów i
cena KW może spaść na 28,6 centów.
Koszty te ponoszą wszyscy użytkownicy energii i wszyscy płacą więcej za prąd w
wyniku przelicznika zapisanego w ustawie EEG, pokrywając różnice pomiędzy
giełdową ceną prądu elektrycznego a kosztami wynikającymi z promocji
pozyskiwania prądu z energii słonecznej i wiatrowej. I tak w 2010 r. cena podnosi się
o 2,047 centa/KW, a w roku 2011 dodatkowo o min. 50%.
Równocześnie firmy płacą duże podatki. Stawki uzależnione są od rocznego zużycia
energii oraz ilości zatrudnionych na stałe pracowników. Niektóre firmy mogą uzyskać
częściowe zwolnienie od podatku. I tak np. podatek w roku 2011 firmy zużywającej
w roku 1 mil MWh i zatrudniającej od 800 do 60 tyś. pracowników na stałe wynosi
20,5 mil. euro, a firma zużywająca 100 MWh rocznie i zatrudniająca 5 pracowników
opodatkowana będzie stawką w wys. 2050 euro.
Również przemysł samochodowy musi wypełnić federalne wymagania dot. redukcji
produkcji gazu cieplarnianego przez produkowane samochody. Ciągle zaostrzające
regulacje mają na celu ogólną ochronę klimatu oraz poprawę jakości powietrza i
139
życia, zwłaszcza w aglomeracjach i większych miastach. Zakładając, że w 2030r. ok.
1/3 ludności będzie mieszkała w miastach i zurbanizowanych obszarach problemy
transportu, również publicznego nabierają również w tym aspekcie dużego znaczenia.
Dla producentów samochodów oznacza to duże inwestycje w rozwój alternatywnych
napędów i innych ekologicznych technik. Finansowane muszą być przede wszystkim
inwestycje prowadzące do rozwoju nowych silników o niskiej pojemności,
poprawiające automatykę startu i stopu oraz w opony o zmniejszonym oporze. Wg
ustaleń KE musi pełna paleta produkcyjna producenta pojazdów/wytwórcy do 2012 r.
produkować średnio poniżej 130 g/km. Każdy dodatkowy gram jest obłożony karami.
W 2020r górna granica wynosi już tylko 95 g/km. Również w USA obniża się w/w
granice i tak do 2016 r. granicę obniżono do 156 g/km.
Eko-Autoliste 2010/2011, Verkehrsclub Deutschland VCD, nie obejmuje jeszcze
samochodów elektrycznych,! Najwyższą notę otrzymały samochody z napędem
hybrydowym oraz samochody na gaz jak i z silnikiem dieslowym. Dla samochodów
napędzanych prądem z baterii brakuje jeszcze bilansu kosztów (koszty produkcji i
utylizacji baterii).
Czy samochody są atrakcyjniejsze (co do ilości produkcji CO2) zależy od tego z
czego produkowany jest prąd, czy z wody, wiatru, słońca, czy np. z węgla. I choć
samochody z silnikami napędowymi jeszcze długo nie zostaną wyparte z rynku
(obecnie po drogach jeździ 48 mil. samochodów osobowych w RFN) i wymagają
stałego udoskonalania technologii zmniejszania zużycia a samochody elektryczne
muszą spełniać kryteria bezpieczeństwa, czyli muszą być poddawane Crash-testom, to
mali i nowi producenci wprowadzając na rynek modele jak np.: Tesla Roadster,
Fisker Karma lub też Mindset zrobili furorę .
Tesla Roadster można spotkać od 2009 r. na ulicach. Inne marki produkują
samochody elektryczne od 2010 r. W czerwcu 2010 r. w Niemczech zarejestrowanych
było 2000 samochodów elektrycznych. Do 2020 przewiduje się 1 milion.
Ograniczenia emisji spalin powodują podwyższenie kosztów nowych samochodów i
tak np. cena Mercedesa z redukowanym wskaźnikiem CO2 na 160 g/km podnosi się o
ok. 2 tyś. euro.
140
Ilustracja. 3. Cichy i bez spalin- Samochód osobowy o napędzie elektrycznym na
ulicach alpejskiej miejscowości Füßen.
Dla masowej produkcji powstają nowe kooperacje.
Mercedes wraz z Renault rozwijają wspólnie nowy model małego samochodu, aby
przez masową produkcję obniżyć koszty samochodu. BMW produkuje samochody z
motorem Peugeota, a Fiat kooperuje z Chrysler w USA.
Te Kooperacje wynikają jednak również z faktu, że ciągle producenci samochodów
zatrudniają więcej pracowników, aniżeli wymaga tego produkcja liczby
sprzedawanych samochodów. Tylko najdroższe modele, z uwagi na rosnący krąg
kupców w USA i Chinach nie mają problemów ze zbytem. Zakłada się, że w 2010r.
na świecie sprzedanych zostanie 69 mil nowych samochodów.
MEASURES FOR THE PROTECTION OF ENERGY AND CLIMATE IN
GERMANY
Although there is still no consensus on the size of human impact on climate change
through greenhouse gas emissions, reduce their emissions is the basis for political and
economic activities of developed countries, including Germany. Since 2007 issues of
climate protection directs the Kanzler, and above all, the package includes: reducing
energy needs and the development of technologies for the use of energy from
renewable sources in all sectors of the economy. The goal is for 2020. 100% secure
renewable energy and at least 1 mil. electric vehicles.
141