Szkolny Program Profilaktyki - Szkoła Podstawowa Nr 2 w Łańcucie
Transkrypt
Szkolny Program Profilaktyki - Szkoła Podstawowa Nr 2 w Łańcucie
Szkolny Program Profilaktyki Profilaktyka jest chronieniem człowieka w rozwoju przed zagrożeniami i reagowaniem na nie. Jej celem jest ochrona dziecka, ucznia przed wszelkimi zakłóceniami rozwoju. wrzesień 2013 Profilaktyka w naszej szkole I. Opis działań związanych z aktualizacją Szkolnego Programu Profilaktyki w 2013 roku. 3 II. Cele Programu Profilaktyki realizowanego w naszej szkole 3 III. Treści i działania o charakterze profilaktycznym podejmowane w naszej szkole skierowane do uczniów nauczycieli i rodziców. 4 Charakterystyka środowiska szkolnego. 5 Analiza zasobów 7 IV. Diagnoza problemów. Wybór problemu priorytetowego 8 V. Procedury postępowania i interwencji w sytuacjach kryzysowych 17 VI. Adresy organizacji i instytucji do których można zwrócić się o pomoc 32 VII. Zadania do realizacji w roku szkolnym 2013/2014 37 2 I. Opis działań związanych z aktualizacją Szkolnego Programu Profilaktyki w 2013 roku Na przełomie sierpnia i września 2013 r. zespół w składzie: Elżbieta Tomala, Paweł Gołofit, Ryszarda Wierzbińska, Lucyna Orłoś, Małgorzata Szpunar, s. A. Turko dokonał przeglądu Szkolnego Programu Profilaktyki, wersji z 2010 r. Przedmiotem aktualizacji było między innymi: przeanalizowanie celów Programu Profilaktyki dostosowanie programu do obecnie obowiązujących aktów prawnych regulujących działania profilaktyczne przystosowanie treści programu do aktualnej sytuacji naszej szkoły (charakterystyka szkoły) dostosowanie treści programu do obowiązującej podstawy programowej poszerzenie listy procedur postępowania i interwencji w sytuacjach kryzysowych uaktualnienie adresów organizacji i instytucji, do których można zwrócić się o pomoc przeprowadzenie diagnozy stanu poczucia bezpieczeństwa wśród uczniów klas II-VI oraz zagrożeń z jakimi spotykają się uczniowie na terenie szkoły uwzględnienie wniosków z badań przy opracowywaniu zadań na bieżący rok szkolny uwzględnienie strategii edukacyjnej przy planowaniu zadań do realizacji w bieżącym roku szkolnym opracowanie Elżbieta Tomala II. Cele Programu Profilaktyki realizowanego w naszej szkole Szkolny Program Profilaktyki jest całościową strategią mającą na celu rzeczywistą ochronę naszych uczniów i doskonalenie ich środowiska. Działania te zmierzają w kierunku osiągnięcia następujących celów profilaktycznych: Promowanie zdrowego stylu życia Opóźnienie wieku inicjacji zachowań ryzykownych Wzmacnianie czynników chroniących Osłabianie czynników ryzyka Diagnoza problemów na podstawie wyników badań ankietowych w naszym środowisku szkolnym oraz analiza zasobów pozwoliły zidentyfikować szczegółowe cele Szkolnego Programu Profilaktyki w naszej szkole: Przeciwdziałanie agresji fizycznej i słownej Ograniczanie zachowań agresywnych Wzmacnianie pozytywnych wzorców zachowań Konsekwentne działania nauczycieli w przypadku nieprzestrzegania zasad opracowanie Elżbieta Tomala 3 III. Treści i działania o charakterze profilaktycznym podejmowane w naszej szkole skierowane do uczniów, nauczycieli i rodziców Opracowując obecną wersję programu profilaktyki przeanalizowano Podstawę programową kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych. Przeanalizowano Podstawę Programową dla I i II etapu edukacyjnego, Statut Szkoły, Program Wychowawczy, Wewnątrzszkolne Zasady Oceniania. Sporządzono charakterystykę środowiska szkolnego, dokonano analizy zasobów oraz kompleksowej diagnozy problemu. Podstawa programowa Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych umożliwia kształcenie ogólne tworzące fundament wykształcenia. Szkoła ma łagodnie wprowadzić uczniów w świat wiedzy, dbając o ich harmonijny rozwój intelektualny, etyczny, emocjonalny, społeczny i fizyczny. Jednym z celów kształcenia ogólnego jest kształtowanie wśród uczniów postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie. Wśród wielu umiejętności zdobywanych przez ucznia w trakcie kształcenia ogólnego w szkole podstawowej znajdują się: umiejętność komunikowania się w języku ojczystym i obcym, umiejętność pracy zespołowej, umiejętność uczenia się jako sposób zaspokajania naturalnej ciekawości świata, odkrywania swoich zainteresowań i przygotowania do dalszej edukacji, Jednym z ważniejszych zadań szkoły podstawowej jest przygotowanie uczniów do życia w społeczeństwie informacyjnym. Inne zadanie to edukacja medialna, czyli wychowanie uczniów do właściwego odbioru i wykorzystania mediów. Kolejne zadanie to edukacja zdrowotna, której celem jest kształtowanie u uczniów nawyku dbałości o zdrowie własne i innych ludzi oraz umiejętności tworzenia środowiska sprzyjającemu zdrowiu. W procesie kształcenia ogólnego szkoła podstawowa kształtuje u uczniów postawy sprzyjające ich dalszemu rozwojowi indywidualnemu i społecznemu, takie jak: uczciwość, wiarygodność, odpowiedzialność, wytrwałość, poczucie własnej wartości, szacunek dla innych ludzi, ciekawość poznawcza, kreatywność, przedsiębiorczość, kultura osobista, gotowość do uczestnictwa w kulturze, podejmowania inicjatyw oraz pracy zespołowej, poszanowania dla innych kultur i tradycji. Szkoła podejmuje odpowiednie kroki w celu zapobiegania wszelkiej dyskryminacji. Wszystkie wskazane powyżej aspekty analizowanej Podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych wskazują na zawarte w niej wartości profilaktyczne. opracowanie Ryszarda Wierzbińska Elżbieta Tomala 4 Charakterystyka środowiska szkolnego Szkoła Podstawowa Nr 2 im. ks. Jana Twardowskiego w Łańcucie jest szkołą publiczną, prowadzoną przez Gminę – Miasto Łańcut. Budynek Szkoły Podstawowej Nr 2 im. ks. Jana Twardowskiego usytuowany jest przy ul. Kościuszki 17 w Łańcucie, na działce nr 3407. W bliskim sąsiedztwie Szkoły znajdują się Muzeum- Zamek w Łańcucie otoczony zabytkowym parkiem, Miejski Dom Kultury, Miejska Biblioteka Publiczna, przystanek autobusowy oraz osiedla mieszkaniowe. Dobra baza lokalowa Szkoły, którą stanowi obszerny budynek wraz z przynależnym rozległym terenem zielonym zapewnia dogodne warunki pracy i nauki. Szkoła dysponuje trzema utwardzonymi boiskami na świeżym powietrzu: do piłki nożnej, koszykówki oraz siatkówki, przygotowanym stanowiskiem do skoków w dal, a także nowoczesnym placem zabaw dla młodszych dzieci. Ponadto, w ciepłe dni dzieci w czasie przerw mogą bawić się na zewnątrz budynku, korzystając z szerokiego chodnika oraz zadbanego trawnika. Budynek Szkoły jest rozległy i bezpieczny, korytarze są szerokie i dobrze oświetlone. W celu poprawy estetyki i bezpieczeństwa uczniów przeprowadzane są remonty takie jak: malowanie klasopracowni, układanie paneli i płytek podłogowych. W roku szkolnym 2013/2014 rozpoczęto prace remontowe związane z termomodernizacją obiektu. Praca i nauka odbywa się w trybie jednozmianowym. W Szkole znajduje się: - 28 sal lekcyjnych, w tym: 13 pracowni do edukacji wczesnoszkolnej, 13 pracowni przedmiotowych oraz 2 sale komputerowe, - hala sportowa, średnia sala gimnastyczna, 2 sale do gimnastyki korekcyjnej oraz siłownia, - gabinet higieny szkolnej, - gabinet pedagoga szkolnego, - gabinet psychologa, - pracownia logopedyczna, - kącik rodzica, - biblioteka szkolna wraz z centrum informacji multimedialnej, - 3 sale przeznaczone na świetlicę szkolną, - jadalnia oraz kuchnia, - szatnie, - sklepik, a także inne pomieszczenia służące do obsługi gospodarczo - administracyjnej Szkoły. W Szkole Podstawowej Nr 2 im. ks. Jana Twardowskiego zatrudnionych jest 52 nauczycieli posiadających wymagane kwalifikacje zawodowe i bardzo dobre przygotowanie do pracy z dziećmi oraz 5 pracowników administracyjnych i 11 pracowników obsługi gospodarczej. W obecnym roku szkolnym 2013/2014 w Szkole uczy się 560 uczniów (w tym 417 z własnego obwodu oraz 143 spoza obwodu), w 25 oddziałach. 281 dzieci uczęszcza do klas IIII (13 oddziałów), 279 to uczniowie klas IV-VI (12 oddziałów, w tym 3 klasy sportowe oraz 3 klasy pływackie). Szkoła wyposażona jest w sprzęt dydaktyczny, taki jak: komputery, odtwarzacze DVD i CD, telewizory, projektory multimedialne, ekrany i mikroskopy. Posiada szereg pomocy dydaktycznych jak np. mapy, plansze, modele, gry dydaktyczne, filmy edukacyjne, sprzęt sportowy. 5 Po zajęciach szkolnych młodsze dzieci mogą przebywać w świetlicy, która otacza opieką 34% dzieci naszej Szkoły. Ponad połowa uczniów korzysta z obiadów. Uczniowie Szkoły wywodzą się z rodzin o różnym statusie społecznym i materialnym. Większość dzieci uczęszczających do Szkoły wychowuje się w rodzinach pełnych, mogących samodzielnie zaspokoić potrzeby emocjonalne i materialne dzieci. Rodziny te przekazują dzieciom właściwe wzorce społeczne, oparte na poszanowaniu ogólnie przyjętych norm i wartości. Często są to rodziny wielopokoleniowe, w których istnieje silna więź emocjonalna, a dzieci motywowane są do systematycznej nauki, rozwoju osobowości i zainteresowań. Dzieci te mają należycie ukształtowane poczucie własnej wartości i wrażliwość społeczną. Dobra sytuacja materialna tych rodzin sprzyja właściwemu zaopatrzeniu dzieci w niezbędne podręczniki, przybory szkolne oraz pozwala na udział w dodatkowych zajęciach pozalekcyjnych i pozaszkolnych. Niestety część uczniów Szkoły wychowuje się w rodzinach rozbitych lub niepełnych (około 8%). Sytuacje te spowodowane są rozwodami rodziców lub śmiercią jednego z nich. Zdarzają się również wyjazdy zarobkowe rodziców za granicę, które powodują czasowe ograniczenie kontaktu z dzieckiem (około 1,5% rodzin). Brak jednego z rodziców często ma niekorzystny wpływ na rozwój dziecka, jego postępy w nauce i zachowanie. Niektóre dzieci zmagają się z problemami zdrowotnymi lub niepełnosprawnością (około 4%). Wiąże się to z częstszymi nieobecnościami dzieci w szkole, co utrudnia systematyczną naukę. Dzieci te wymagają stałej opieki ze strony nauczycieli i rodziców oraz stworzenia atmosfery sprzyjającej akceptacji przez grupę rówieśniczą. Pewna część uczniów pochodzi z rodzin, w których występuje trudna sytuacja materialna (około 8%). Rodziny takie mają trudności z zaspokojeniem podstawowych potrzeb materialnych dzieci (zakup podręczników, przyborów szkolnych, czasem nawet żywności lub ubrań). Uczniowie ci mają również mniejsze możliwości rozwijania swoich zainteresowań poza szkołą. Nasza placówka w miarę możliwości pomaga takim dzieciom, współpracując z instytucjami i organizacjami, takimi jak: Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, Centrum Pomocy Rodzinie, Caritas, Świetlica „Wzrastanie” i inne. Dzięki nim udaje się uzyskać dofinansowanie obiadów w stołówce szkolnej, wyposażyć niektóre dzieci w wyprawki szkolne oraz przyznać stypendia i paczki okolicznościowe. Największym zagrożeniem dla rozwoju dzieci i przyczyną trudności szkolnych są patologie (alkoholizm, przemoc w rodzinie) i nieudolność wychowawcza jednego lub obojga rodziców (łącznie około 2%). Tacy opiekunowie stanowią zły przykład dla swoich dzieci i zaburzają ich normalne funkcjonowanie społeczne oraz mają destrukcyjny wpływ na rozwój osobowości młodego człowieka. Zwykle dzieci z takich rodzin wymagają specjalistycznej pomocy psychologiczno- pedagogicznej oraz materialnej. Szerszą grupę stanowią uczniowie wymagający pomocy psychologicznopedagogicznej (w Szkole objętych jest nią około 21% uczniów) oraz specjalistycznej. Powodami problemów wymagających interwencji specjalistycznej najczęściej są wymienione już wyżej trudności w rodzinach (m.in. alkoholizm rodziców, narażenie na przemoc, bieda, brak jednego z rodziców, choroba dziecka) lub niekonsekwencja rodziców w działaniach wychowawczych, stawianie dzieciom nadmiernych lub zbyt niskich wymagań, obciążanie wieloma dodatkowymi zajęciami, brak czasu dla dziecka, brak kontroli rodziców nad sposobem spędzania przez dziecko wolnego czasu, a także negatywny wpływ mediów oraz rówieśników i innych osób, z którymi dziecko przebywa. 6 Szczególne trudności wychowawcze dotyczą 3% uczniów. Są to incydentalne przypadki wagarowania albo sięgania po papierosy lub alkohol, wymuszenia, kradzieży i akty wandalizmu. Najczęściej zdarzają się utarczki słowne, zakłócanie toku lekcji, bójki, arogancja, brak kultury osobistej i nierespektowanie zasad bezpieczeństwa. Szkoła jako placówka wspiera rodziców w wychowaniu dzieci, podejmuje interwencje oraz na bieżąco i w miarę możliwości rozwiązuje zaistniałe problemy i zagrożenia. Aby niwelować trudności wychowawcze i dydaktyczne przeprowadzane są rozmowy z rodzicami i uczniami oraz proponowana jest pomoc psychologiczno- pedagogiczna. Szkoła oferuje także możliwość udziału w zajęciach pozalekcyjnych rozwijających zainteresowania (SKS-y, chór, koła przedmiotowe), umożliwiających pokonywanie trudności w nauce (zajęciach dydaktyczno- wyrównawczych i korekcyjno – kompensacyjne), korygowania wad wymowy na zajęciach logopedycznych oraz wad postawy na gimnastyce korekcyjnej. Szkoła Podstawowa Nr 2 w Łańcucie w celu realizacji swoich zadań współpracuje z różnymi placówkami kulturalno- oświatowymi, takimi jak: Miejska Biblioteka Publiczna, Muzeum Zamek, Miejski Dom Kultury, a także innymi instytucjami, m.in.: Powiatową Komendą Policji, Strażą Pożarną, Sądem dla Nieletnich, Centrum Pomocy Rodzinie, Caritas, SANEPID. Uczniowie mają możliwość wykazania się swoimi zdolnościami i zainteresowaniami, biorąc udział w konkursach, włączając się w akcje charytatywne. W szkole organizowane są prelekcje dla dzieci i rodziców oraz spotkania z ciekawymi ludźmi. Szkoła stara się motywować do pracy i nauki nagradzając aktywność, pochwalając pozytywne zachowania, oferując wsparcie w sytuacjach trudnych. Stara się również uczyć przeciwstawiać się negatywnej presji środowiska, przyjmować odpowiedzialność za własne zachowanie oraz czerpać radość z osobistego rozwoju. opracowanie Małgorzata Szpunar Analiza zasobów Szkoła nasza jest miejscem, gdzie od wielu lat podejmowane były działania profilaktyczne. Od 2004 roku posiadamy opracowany i rzetelnie realizowany Szkolny Program Profilaktyki. W każdym roku przeprowadzane są badania jego wpływu na społeczność szkoły oraz jego skuteczność. Posiadamy zasoby, które pozwalają skutecznie prowadzić działania profilaktyczne. Identyfikacja zasobów na terenie szkoły: 1. Treści zawarte w Statucie Szkoły mają walor profilaktyczny. 2. Posiadamy rzetelnie opracowany Program Wychowawczy, zawierający treści o charakterze profilaktycznym. 3. Wewnątrzszkolne Zasady Oceniania są przyjazne dla ucznia. 4. W naszej szkole prowadzone są liczne programy i zajęcia profilaktyczne. Realizowane one są z inicjatywy dyrektora szkoły, pedagoga szkolnego, psychologa. Szkoła włącza się także w różnorodne programy zewnętrzne. 5. Prowadzone są różnorodne formy zajęć pozalekcyjnych jako forma działalności profilaktycznej – zajęcia sportowe, turystyczne, muzyczne, plastyczne, 7 ogólnorozwojowe, drużyna zuchowa, przedmiotowe, artystyczne, wyrównawcze, logopedyczne, korekcyjno – kompensacyjne. 6. Aktywnie działa Samorząd Uczniowski. 7. Organizowane są konkursy z zakresu profilaktyki. 8. W naszej szkole pracuje wielu nauczycieli przygotowanych do realizacji programów profilaktycznych. 9. Rodzice aktywnie włączają się w życie szkoły. 10. Baza lokalowa szkoły sprzyja przyjaznej atmosferze i realizacji działań profilaktycznych. 11. Szkoła posiada sprzęt i pomoce do realizacji działań profilaktycznych. 12. Zapewnione są środki finansowe do realizacji działań z tego zakresu. 13. Środowisko szkolne, rodzinne, rówieśnicze sprzyja realizacji działań profilaktycznych. 14. Szkoła posiada system działań wspierających rodziny nieudolne wychowawczo i zagrożone patologią. 15. Szkoła współpracuje z instytucjami wspierającymi realizację działań profilaktycznych. opracowanie Elżbieta Tomala IV. Diagnoza problemów. Wybór problemu priorytetowego W obecnie przygotowywanym programie wzięto pod uwagę badania środowiska szkolnego przeprowadzone w maju 2010 r. Dokonując uaktualnienia programu w sierpniu i wrześniu 2013 r. przeprowadzono ankiety wśród uczniów klas II – VI dotyczące zachowań niebezpiecznych z jakimi spotykają się uczniowie. Chcieliśmy aby zawarte w programie zadania uwzględniały potrzeby uczniów. ANALIZA BADAN ANKIETOWYCH Diagnoza problemów– wybór problemu priorytetowego, ankieta dla uczniów I – III - maj 2010 r. Diagnoza problemów– wybór problemu priorytetowego, ankieta dla uczniów IV- VI - maj 2010 r. Diagnoza problemów– wybór problemu priorytetowego, ankieta dla rodziców - maj 2010 r. Diagnoza problemów– wybór problemu priorytetowego, ankieta dla nauczycieli - maj 2010 r. Diagnoza problemów – ankieta dotycząca zachowań niebezpiecznych wśród uczniów klas II – III- wrzesień 2013 r. Diagnoza problemów – ankieta dotycząca zachowań niebezpiecznych wśród uczniów klas IV – VI wrzesień 2013 r. W obecnej wersji Szkolnego Programu Profilaktyki prezentujemy tylko wnioski z badań przeprowadzonych w maju 2010 r. Pełna analiza ankiet prezentowana jest w Szkolnym Programie Profilaktyki z września 2010 r. dostępnym w bibliotece szkolnej opracowanie Elżbieta Tomala 8 ANKIETA DOKONUJĄCA DIAGNOZY PROBLEMÓW WYSTĘPUJĄCYCH WŚRÓD UCZNIÓW KLAS I – III I WYBÓR PROBLEMU PRIORYTETOWEGO. W kwietniu 2010 roku w Szkole Podstawowej nr 2 w Łańcucie przeprowadzono wśród uczniów ankietę dotyczącą negatywnych zjawisk występujących w szkole. Na pytania odpowiadało 64 uczniów z klas I – III. WNIOSKI: 1. Większość dzieci lubi chodzić do szkoły i dobrze czuje się w swojej klasie. 2. Stosunkowo niewielkiej liczbie dzieci przeszkadza hałas w szkole. 3. Zdarzają się przypadki odizolowania i wykluczenia dziecka z grupy rówieśniczej (2%). 4. 98% czuje się w klasie bardzo dobrze i dobrze, ma kolegów, chociaż 19% doświadczyło przypadków odrzucenia i dokuczania im. 5. Wśród dzieci istnieje duża świadomość niepoprawności zachowań. 6. Najczęstszymi przypadkami niewłaściwego zachowania są bieganie i krzyczenie. 7. Często zdarza się zaczepianie innych dzieci, bójki oraz niewłaściwe słownictwo. PROBLEM GŁÓWNY: AGRESYWNE ZACHOWANIA OBSERWOWANE LUB DOŚWIADCZANE PRZEZ DZIECI ORAZ ICH MOŻLIWY WPŁYW NA SAMOPOCZUCIE DZIECI opracowanie Małgorzata Szpunar Jolanta Tomaka ANKIETA DOTYCZĄCEJ POCZUCIA BEZPIECZEŃSTWA UCZNIÓW SP 2 Ankieta została przeprowadzona w dniu 15.05.2010 r. wśród uczniów SP 2 w Łańcucie. Jej celem było ustalenie poczucia bezpieczeństwa przeciętnego ucznia w klasach 46. Badaną grupę stanowiły 3 klasy ( 4d, 5d oraz 6d ) w sumie 71 osób. WNIOSKI: Analiza ankiet dowiodła, że do dominujących form agresji, z którymi możemy się spotkać na terenie SP 2 należą: przemoc słowna, popychanie, szarpanie, kopanie, bicie. Warto zwrócić uwagę na fakt, że najbardziej doświadczają ww. rodzajów przemocy uczniowie z klas najniższych tzn. czwartych. Aż 15 z nich stwierdziło, że było ofiarą tego typu zachowań. Uczniowie z klas wyższych biorą w nich udział raczej jako świadkowie. Jednoznacznie można stwierdzić, że najczęstszym miejscem, w którym uczniowie są narażeni na ww. rodzaje agresji są korytarze szkolne, boisko, klasy oraz szatnie. W znacznie mniejszym stopniu jest to świetlica oraz teren sklepiku. Na problem wandalizmu zwracają uwagę wyniki uzyskane w klasie 6d gdzie aż 15 uczniów było świadkami tego typu zachowań. W pozostałych klasach otrzymane wyniki były kilkakrotnie niższe. Jako miejsce, w którym dochodzi do niszczenia własności szkolnej ankietowani wskazują klasy. Ponieważ uczniowie z danego rocznika przebywają głównie w swoim towarzystwie można, więc wysnuć wniosek, że problem ten nasila się wraz wiekiem. 9 Bardzo podobne wyniki otrzymano we wszystkich trzech klasach badając problem znęcania się nad młodszymi i słabszymi. Potwierdza to istnienie ww. zjawiska. Najczęściej występuje ono w czasie przerw na szkolnych korytarzach. Najrzadziej występującym badanym problemem jest wyłudzanie pieniędzy lub innych rzeczy. (najczęściej w kolejce przed sklepikiem) Podsumowując należy zwrócić uwagę na fakt, że aż sześciu uczniów z klasy czwartej i pięciu z klasy szóstej przyznało, że przejawiają zachowania agresywne wobec swoich kolegów. Jednocześnie aż 20 ankietowanych udzieliło informacji, że było ofiarami zachowań związanych z przemocą. Kto najczęściej jest agresorem. Czterdziestu czterech ankietowanych ( około 62 %) stwierdziło, że chłopcy częściej przejawiają agresywne zachowania niż dziewczęta. 18 uczniów (około 25%) zwróciło uwagę na fakt, że ciągle te same osoby przejawiają zachowania związane z przemocą. Kolejnych 4 (około 6 %) oświadczyło, że agresorami są osoby z zewnątrz. Wyniki te pozwalają wnioskować, że ww. zachowania przejawia stosunkowo nieliczna grupa uczniów ( w tym głównie chłopcy). Osoby najczęściej informowane o zachowaniach agresywnych. Czterdziestu jeden uczniów (około 58%) oświadczyło, że w pierwszej kolejności informują wychowawcę klasy. Dziewiętnastu (około 27 %) informuje rodziców zaś 10 (około 14%) swoich kolegów. Pozostali zawiadamiają pedagoga szkolnego (około 8 %) lub inne osoby. Reagowanie na agresywne zachowania. W przypadku zaistnienia zjawiska związanego z agresją lub przemocą czterdziestu sześciu uczniów (około 65 %) informuje o tym wybraną przez siebie osobę. 15 ankietowanych podejmuje próbę załagodzenia konfliktu. Trzech badanych uczniów stwierdziło, że w takim przypadku nie reaguje. Podpunkt „c” tzn. „włączam się do bójki” zaznaczyło 6 uczniów. Pozostali reagują na inne sposoby. opracowanie Sylwia Surmacz – Rachwał Marek Szumierz ANKIETA DLA RODZICÓW W roku szkolnym 2009/2010 przeprowadzono diagnozę sytuacji dotyczącej bezpieczeństwa dzieci w szkole. Posłużyły temu badania przeprowadzone wśród rodziców na podstawie ankiet. Celem ankiety było zebranie informacji o szkole w aspekcie profilaktycznym. WNIOSKI: 1) Rodzice znają działania jakie szkoła podjęła w celu poprawy bezpieczeństwa dzieci. 2) W szkole we właściwy sposób szerzona jest idea zdrowego stylu życia i korzystnych dla zdrowia form spędzania wolnego czasu. 3) Dzieci mają poczucie własnej wartości, znają swoje mocne strony i potrafią je wykorzystać. 4) W szkole dzieci potrafią rozpoznawać sytuację stwarzające dla nich zagrożenie. opracowanie Lucyna Orłoś Małgorzata Golenia Larysa Dziadosz - Haladyj 10 ANKIETA DLA NAUCZYCIELI DOTYCZĄCA DIAGNOZY I WYBORU PROBLEMU PRIORYTETOWEGO W badaniu przeprowadzonym w maju 2010 r. wzięło udział 23 nauczycieli. Według anonimowo wypełnianych ankiet, zdecydowana większość (oprócz 1 osoby) dostrzega problemy w zachowaniu uczniów. WNIOSKI Na podstawie przeprowadzonej ankiety można wyciągnąć następujące wnioski i propozycje dotyczące poprawy zachowania wśród uczniów: 1. Podjąć zdecydowane kroki, by wypracowywać : - kulturalne zachowanie (szczególnie jeśli nie można tego oczekiwać ze strony środowiska rodzinnego) a) usilne wpajanie i wymaganie stosowania zasad kultury, szczególnie u najmłodszych uczniów b) wskazywanie na pozytywne postawy ( wzorce ) c) wyciąganie konsekwencji z niewłaściwego zachowania – jasne zasady d) szczególne dbanie nauczycieli w kontakcie z indywidualnym uczniem, jak i grupą o wzajemne poszanowanie ( w słowach, zachowaniu itp.) e) włączenie w program godzin wychowawczych problematyki tego tematu f) indywidualne rozmowy z uczniami, których zachowania wymagają korekty - zmniejszyć agresję wśród uczniów: a) uczulić na szacunek wobec siebie i innych- w toku lekcji wychowawczych b) docenianie życzliwych postaw, bezinteresownej pomocy ( pełnionej bez intencji otrzymania tylko punktów) c) wyciąganie konsekwencji ( znacznych w porównaniu z innymi ), szczególnie za przemoc fizyczną - podnieść jakość pracy uczniów na lekcjach: a) motywować uczniów do ambitnych postaw i zachowań- konkursy, praca na rzecz klasy, zwrócenie uwagi na uczniów zdolnych i ich promocja b) wprowadzanie na lekcję aktywnych metod nauczania c) objęcie troską najsłabszych i zniechęconych uczniów, by wskazać na ich mocne strony, które mogą wykorzystać i wzmacniać tym samym poczucie własnej wartości Ewentualnie wg problematyki tematów przeprowadzić szkolenie dla rady pedagogicznej (również rodziców), by udoskonalić umiejętności zawodowe w zakresie wychowania i nauczania. opracowanie Jolanta Suraj – Zych s. Jabłońska Barbara Gaweł 11 ANALIZA ANKIETY DOTYCZĄCEJ ZACHOWAŃ NIEBEZPIECZNYCH WŚRÓD UCZNIÓW KLAS II-III We wrześniu 2013 roku w Szkole Podstawowej nr 2 w Łańcucie przeprowadzono ankietę dotyczącą zachowań niebezpiecznych spotykanych w szkole. Badaniem objętych zostało 41 uczniów klas II i III (II a i III e). Ankieta zawierała 4 pytania. Zadaniem dzieci było wskazanie wybranych przez siebie odpowiedzi w każdym pytaniu. Zebrane dane przedstawiono na poniższych wykresach w wartościach procentowych. Pytanie 1.Czy jest coś co wzbudza Twój lęk w szkole? czuję się bezpieczznie; 1;… nic nie wzbudza mojego lęku; 1;… zachowania innych sprawdziany lub dzieci; 1; 27,00% odpowiedzi ustne; 1; 15,00% otrzymane oceny; 1; 10,00% 71% uczniów czuje się w szkole bezpiecznie, u 51% dzieci nic nie wzbudza lęku, zaś 27% wskazuje jako przyczynę własnego lęku zachowania innych dzieci. Sprawdziany lub odpowiedzi ustne powodują lęk u 15% badanych. Lęk wzbudzają również otrzymane oceny10 %. Szkoła u zdecydowanej większości dzieci stwarza poczucie bezpieczeństwa. Są jednak też sytuacje budzące lęk i należy zastanowić się jakie można podjąć działania w celu zmniejszenia poczucia zagrożenia w określonych sytuacjach wskazanych powyżej. Pytanie 2. Czy w szkole spotykają Cię przykrości ze strony kolegów/ koleżanek? obrażanie i ośmieszanie; 1; 15% przezywanie,wyśmi ewanie,obgadywani e,bicie,kopanie,pop ychanie; 1; 12% okradanie; 1; 12% wymuszanie pieniędzy; 1; 10% grożenie,zastraszani e; 1; 7% niszczenie własności; 1; 5% 12 15% ankietowanych doświadcza przykrości w postaci obrażania i ośmieszania, 12% dzieci jest przezywanych, wyśmiewanych i obgadywanych oraz 12% bitych, kopanych lub popychanych przez kolegów. 10% uczniów wskazało zabieranie rzeczy jako przykrość ze strony rówieśników. 7% badanych uważa za przykrość wymuszanie pieniędzy, a 5% grożenie i zastraszanie. 2,5% dzieci jako przykrość określiło niszczenie własności. Powyższe wyniki wskazują, na fakt, że relacje w grupach rówieśniczych nie zawsze są właściwe. Zasadne jest ciągłe przypominanie o właściwym zachowaniu się dzieci wobec siebie nawzajem. Pytanie 3. Czy ktoś proponował Ci na terenie szkoły palenie papierosów, picie alkoholu, zażywanie narkotyków? nie niebyło nie niebyło takiego zagrożenie takiego zagrożenie; 1; 100% W odpowiedzi na to pytanie 100% ankietowanych określiło, że nie było takiego zdarzenia. Pełna zgodność w odpowiedzi wskazuje na to, że w naszej szkole zdaniem badanej grupy nie występuje problem wyżej wskazanych używek. Pytanie 4. Do kogo najchętniej zwróciłbyś się/ zwróciłabyś się o pomoc w rozwiązaniu Twoich problemów? do wychowawcy; 1; 98% inne; 1; 15% do pedagoga; 1; do dyrektora; 1; 10% 10% 98% uczniów pomocy szukałoby u wychowawcy, zaś 15% o pomoc poprosiłoby rodziców. Ponadto 10% pomocy szukałoby u pedagoga i 10% u dyrektora. Należy zatem zwrócić uwagę na fakt , iż dzieci dużym zaufaniem darzą swoich wychowawców. Wnioski 1. Zdecydowana większość dzieci czuje się w szkole bezpiecznie. Nic nie wzbudza ich lęku. 13 2. W związku z występującym zjawiskiem obrażania i ośmieszania, przezywania, wyśmiewania i obgadywania oraz bicia, kopania lub popychania i innych niewłaściwych zachowań należy uświadomić dzieciom błędne zachowania prowadzące do sprawiania przykrości innym. Wprowadzić niezbędne działania wychowawcze i profilaktyczne. 3. Pewnym problemem jest zabieranie rzeczy kolegom. 4. Niewielkim problemem dla wąskiej grupy badanych jest wymuszanie pieniędzy, grożenie, zastraszanie oraz niszczenie własności. 5. 100% dzieci zgodnie twierdzi, że w szkole nikt nie proponował im używek typu palenie papierosów, picia alkoholu i zażywania narkotyków. 6. W rozwiązaniu problemów w ocenie dzieci niezastąpiony jest wychowawca. opracowanie: Ryszarda Wierzbińska ANALIZA ANKIETY DOTYCZĄCEJ ZACHOWAŃ NIEBEZPIECZNYCH WŚRÓD UCZNIÓW KLAS IV - VI W dniu 5.09.2013r. przeprowadzono w szkole ankietę dotyczącą bezpieczeństwa uczniów. Wybrano losowo 3 klasy spośród klas 4,5,6. Ankieta była anonimowa i miała dać odpowiedź na pytanie, czy uczniowie czują się w szkole bezpiecznie. Ankieta zawierała 3 pytania: 1. Czy jest coś, co wzbudza Twój lęk w szkole? 2. Z jakimi niebezpiecznymi zachowaniami miałeś do czynienia w szkole, lub byleś świadkiem ? 3. Jak wg Ciebie należy się zachować w/w sytuacjach? Klasa 4a Na 24 uczniów, w tej klasie najwięcej, bo 10 uczniów odpowiedziało, że czuje się bezpiecznie. W drugim pytaniu na 24 uczniów 13 wskazało przezywanie na pierwszym miejscu. Bójka i wyśmiewanie 9 na 24 i 7 na 24 ośmieszanie. W trzecim pytaniu 19 na 24 uczniów wskazało pomoc poszkodowanemu, 17 na 24 zgłosić nauczycielowi dyżurnemu, 14 stanąć po stronie słabszego i 12 zgłosić wychowawcy. Klasa 5b W pierwszym pytaniu u 13 uczniów na 24 nic nie wzbudza lęku, 11 czuje się bezpiecznie, 8 tylko wskazało popychanie. W drugim pytaniu 19 uczniów wskazało bójkę i przezywanie, 15 popychanie, 12 niszczenie, 9 ośmieszanie i wyśmiewanie. W trzecim pytaniu 17 wskazało pomoc poszkodowanemu, 16 stanąć po stronie słabszego i zgłosić nauczycielowi dyżurnemu, 13 zgłosić wychowawcy. Klasa 6c W pierwszym pytaniu 16 na 23 uczniów odpowiedziało, że nic nie wzbudza ich lęku, a 20 czuje się bezpiecznie. W drugi pytaniu 13 wskazało na przezywanie, 10 popychanie, 9 wyśmiewanie, 8 ośmieszanie. W trzecim pytaniu 18 uczniów stanęłoby po stronie słabszego, 15 zgłosiłoby nauczycielowi dyżurnemu, 14 wychowawcy, 12 pomogło poszkodowanemu. 14 ZBIORCZE PODSUMOWANIE ANKIETY Podsumowanie pytania pierwszego: u 40 uczniów na 71 badanych tj. 56,3% - nic nie wzbudza lęku, 31 uczniów na 71 tj. 43,7% - czuje się bezpiecznie, 12 uczniów tj.6,9% - przezywanie i popychanie. Podsumowanie pytania drugiego: Na 71 uczniów 45 tj. 63,4% wskazało przezywanie jako zachowanie niebezpieczne, w którym brało udział lub było świadkiem, 37 tj. 51,1% bójkę, 29 tj. 40,9% popychanie, 27 tj. 38% wyśmiewanie 24 tj. 33,9% ośmieszanie. Podsumowanie pytania trzeciego: 48 uczniów na 71 tj. 66,6% zadeklarowało pomoc poszkodowanemu tyle samo stanęłoby po stronie słabszego i zgłosiłoby nauczycielowi dyżurnemu, 39 uczniów na 71 tj. 54,1% zgłosiłoby wychowawcy. Co wzbudza lęk w szkole? 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 grozenie poniżanie wypadek niszczenie ośmieszanie wyśmiewanie popychanie bójka przezywanie 50 40 30 20 10 0 przynoszenie niebezpiecznyc… Jakie niebezpieczne zachowania są w szkole? Jakie niebezpieczne zachowania są w szkole? 15 Jak wg Ciebie należy się zachować w/w sytuacjach? 60 50 40 30 20 10 0 Wnioski: W dalszym ciągu zwracać uwagę na przejawy agresji słownej i fizycznej w szkole Podjąć stosowne działania profilaktyczne w tym zakresie Zgłaszać niepokojące zachowania uczniów pedagogowi i psychologowi szkolnemu; Uczulić wszystkich pracowników szkoły i rodziców na tego typu zdarzenia. 16 V. Procedury postępowania i interwencji w sytuacjach kryzysowych. 1. Procedura interwencyjna dotycząca samowolnych oddaleń uczniów podczas odprowadzania ich po lekcjach do świetlicy szkolnej 2. Procedura postępowania w sytuacji nieodebrania dziecka ze świetlicy szkolnej 3. Procedura postępowania przy zwalnianiu dziecka z zajęć świetlicowych 4. Procedury przyprowadzania i odbierania dzieci ze Świetlicy Szkolnej 5. Procedura postępowania w sytuacji nieodebrania dziecka ze świetlicy szkolnej 6. Procedury postępowania w przypadku nieobecności: 7. Procedura postępowania w przypadku palenia papierosów na terenie szkoły i poza nią. 8. Procedura postępowania w przypadku kradzieży 9. Procedura interwencyjna dotycząca wypadków 10. Procedura interwencyjna dotycząca zachowań agresywnych 11. Procedury postępowania nauczycieli w sytuacjach zagrożenia dzieci i młodzieży demoralizacją. 12. Procedura postępowanie wobec sprawcy czynu karalnego, przestępstwa: 13. Procedura postępowania w przypadku, gdy rodzic/prawny opiekun będący pod wpływem alkoholu przychodzi odebrać dziecko po lekcjach lub innych zajęciach odbywających się pod opieką nauczyciela- wychowawcy 14. Procedura postępowania w przypadku ucznia uniemożliwiającego prowadzenie lekcji (wulgaryzmy, głośne rozmowy, obrażanie nauczyciela, stwarzanie zagrożenia dla siebie lub innych) 15. Procedura interwencyjna dotycząca samowolnego opuszczenia szkoły przez ucznia 16. Procedura postępowania w sytuacji posiadania niebezpiecznych przedmiotów niedozwolonych na terenie szkoły. 17. Procedura postępowania w sytuacji naruszenia nietykalności osobistej nauczyciela lub pracownika szkoły: ( np.: obelżywe wyzwiska, groźby, opluwanie, przyczepianie karteczek, rzucanie przedmiotami, agresja fizyczna, zabranie przedmiotu należącego do nauczyciela lub pracownika szkoły). 18. Procedura postępowania w sytuacji stwierdzenia dewastacji mienia szkolnego i cudzej własności. 17 PROCEDURA INTERWENCYJNA DOTYCZĄCA SAMOWOLNYCH ODDALEŃ UCZNIÓW PODCZAS ODPROWADZANIA ICH PO LEKCJACH DO ŚWIETLICY SZKOLNEJ 1. Nauczyciel stwierdzający brak dziecka w świetlicy szkolnej informuje o tym fakcie wychowawcę grupy świetlicowej, w przypadku jego nieobecności sam podejmuje interwencję. 2. Nauczyciel interweniujący sprawdza w dzienniku świetlicy, czy dziecko zgłosiło się w tym dniu do świetlicy po zakończonych zajęciach szkolnych. 3. Jeżeli w dzienniku grupowym figuruje obecność, ustala ewentualne miejsce pobytu dziecka (dodatkowe zajęcia, biblioteka, szatnia, boisko szkolne, higienistka, pedagog szkolny, psycholog szkolny). 4. Nauczyciel interweniujący kontaktuje się z wychowawcą klasy, względnie z nauczycielem, który prowadził ostatnią lekcję. W przypadku ich nieobecności sprawdza, czy nie ma informacji w dzienniku klasowym. 5. Nauczyciel interweniujący informuje telefonicznie rodziców o zaistniałym fakcie, oraz stara się ustalić, czy dziecko nie przebywa pod ich opieką. 6. W przypadku stwierdzenia nieobecności przy rodzicach lub opiekunach nauczyciel interweniujący informuje dyrekcję szkoły o samowolnym oddaleniu się dziecka ze Świetlicy Szkolnej. 7. W sytuacji nie ustalenia miejsca pobytu dziecka nauczyciel interweniujący w porozumieniu z dyrekcją szkoły zgłasza zaginięcie dziecka na policję. 8. Nauczyciel interweniujący składa notatkę w dzienniku grupy wychowawczej, do której należy dziecko oraz informuje wychowawcę klasy o przebiegu podjętej interwencji. PROCEDURA POSTĘPOWANIA PRZY ZWALNIANIU DZIECKA Z ZAJĘĆ ŚWIETLICOWYCH 1. Każdorazowe zwolnienie dziecka ze świetlicy w godzinach innych niż ustalone w zgłoszeniu, rodzic zobowiązany jest potwierdzić na piśmie zawierającym stosowną informację o konieczności zwolnienia, z czytelnym podpisem i datą. 2. Wymieniony dokument uczeń jest zobowiązany przedstawić wychowawcy lub kierownikowi świetlicy. 3. Nauczyciel świetlicy po otrzymaniu pisma informującego o zwolnieniu ucznia w świetlicy odnotowuje jego nieobecność w dzienniku. 4. Otrzymane pismo dołącza do dokumentacji ucznia przechowywanej w segregatorze. 18 PROCEDURA PRZYPROWADZANIA I ODBIERANIA DZIECI ZE ŚWIETLICY SZKOLNEJ 1. Dzieci zapisane do świetlicy szkolnej przyprowadzone są i odbierane osobiście przez rodziców /prawnych opiekunów/ z sali świetlicowej. 2. Rodzice /prawni opiekunowie/ ponoszą odpowiedzialność za dziecko, które zostało przyprowadzone do szkoły a nie zgłosiło się do świetlicy. 3. Przyjście dziecka do świetlicy odnotowywane jest przez nauczyciela świetlicy na liście obecności. 4. Rodzice/opiekunowie prawni odbierający dziecko ze świetlicy powinni zgłosić ten fakt do wychowawcy świetlicy. 5. Dziecko powinno być odbierane ze świetlicy przez rodziców lub inna osobę dorosłą wskazaną przez rodziców w Karcie przyjęcia dziecka do świetlicy szkolnej. 6. Odbiór dziecka ze świetlicy przez osobę nie wskazaną w przez rodziców w Karcie przyjęcia do świetlicy może się odbyć na tylko podstawie pisemnego oświadczenia. 7. W bardzo wyjątkowych sytuacjach losowych nauczyciel może po uprzednim kontakcie z rodzicem (telefonicznym) wydać pozwolenie na odebranie dziecka przez inną wskazaną przez rodzica osobę. 8. Jeżeli dziecko samodzielnie lub pod opieką starszego rodzeństwa wraca do domu musi posiadać pisemne oświadczenie rodziców. 9. Rodzice /prawni opiekunowie dziecka/ zobowiązani są przestrzegać godzin pracy świetlicy. 10. Dzieci, które w trakcie pobytu w świetlicy szkolnej uczestniczą w dodatkowych zajęciach są zabierane i odprowadzane do świetlicy przez osoby prowadzące zajęcia. 11. Jeżeli rodzic zabierze dziecko wprost po zajęciach pozalekcyjnych powinien ten fakt zgłosić do nauczyciela w świetlicy szkolnej. PROCEDURA POSTĘPOWANIA W SYTUACJI NIEODEBRANIA DZIECKA ZE ŚWIETLICY SZKOLNEJ 1. Nauczyciel pełniący dyżur w przypadku stwierdzenia nieodebrania dziecka po godzinach pracy świetlicy szkolnej powinien skontaktować się telefonicznie z rodzicami lub opiekunami w celu ustalenia miejsca ich pobytu i przyczyn nieodebrania dziecka z placówki oraz ustalenia najkrótszego czasu odbioru. 2. W sytuacji braku możliwości kontaktu z rodzicami lub prawnymi opiekunami, nauczyciel kontaktuje się z innymi osobami uprawnionymi do odbioru dziecka wskazanymi pisemnie przez rodziców (prawnych opiekunów) w karcie zgłoszenia dziecka do świetlicy szkolnej. 19 3. Do momentu przybycia osoby uprawnionej do odbioru dziecka, wychowawca świetlicy ma obowiązek zapewnić opiekę wychowawczą uczniowi. 4. W sytuacji wyczerpania wszystkich możliwości kontaktu z rodziną lub osobami uprawnionymi do odbioru dziecka ze świetlicy nauczyciel zgłasza fakt pozostawienia dziecka w placówce na policję. 5. Wychowawca świetlicy o zaistniałej sytuacji informuje kierownika świetlicy lub dyrektora szkoły. PROCEDURY POSTĘPOWANIA W PRZYPADKU NIEOBECNOŚCI - LICZNE NIEOBECNOŚCI 1. Rodzic ma obowiązek usprawiedliwić nieobecność dziecka w szkole, w terminie do tygodnia. 2. Po tygodniu, jeśli rodzic nie poinformował nauczyciela o nieobecności dziecka, nauczyciel kontaktuje się (telefonicznie lub osobiście) z rodzicem, w celu wyjaśnienia sytuacji. odnotowanie faktu tej rozmowy w dzienniku lekcyjnym. 3. W ciągu tygodnia od powrotu po nieobecności dziecka w szkole, rodzic ma obowiązek dostarczyć pisemne usprawiedliwienie, dotyczące nieobecności dziecka w szkole. PODEJRZEWANIE O PRZETRZYMYWANIE DZIECKA W DOMU 1. Nauczyciel podejmuje próbę skontaktowania się z rodzicem dziecka, celem wyjaśnienia nieobecności w szkole. - odnotowanie tego faktu w dzienniku lekcyjnym. 2. Nauczyciel informuje rodzica o konsekwencjach wynikających z nieobecności ucznia określonych rozporządzeniem MEN w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i WZO. 3. Przesłanie przez wychowawcę - po uprzedniej konsultacji z dyrekcją szkoły - pisma urzędowego (list polecony) do rodzica informującego o konieczności zgłoszenia się rodzica do szkoły, w celu wyjaśnienia sytuacji. 4. W uzasadnionych przypadkach, po konsultacji pedagoga szkolnego, wychowawcy i dyrektora szkoły, informujemy rodzica o przekazaniu sprawy do Sądu Rodzinnego. 5. Odnotowanie tego faktu w dzienniku lekcyjnym i dokumentacji pedagoga szkolnego. WAGARY 1. W przypadku stwierdzenia wagarów, wychowawca ma obowiązek niezwłocznie skontaktować się z rodzicami ucznia. 2. Szczegółowa, indywidualna analiza każdego przypadku wagarów podczas spotkania wyjaśniającego sytuacje i jej przyczyny. - spotkanie wyjaśniające organizuje wychowawca - w rozmowie wyjaśniającej biorą udział: uczeń, rodzic, wychowawca - sporządzenie notatki w dzienniku lekcyjnym, z przebiegu rozmowy - przypomnienie konsekwencji wynikających z nieusprawiedliwionych nieobecności, określonych w WZO i w Statucie Szkoły - odnotowanie faktu wagarów w klasowym zeszycie wychowawczym. 20 3. W przypadku powtórzenia się sytuacji wagarów objęcie ucznia indywidualną opieką pedagoga szkolnego - próba wyjaśnienia przyczyny wagarów uczniowskich, podczas spotkania wychowawcy, rodzica, pedagoga - wspólne ustalanie (rodzic – wychowawca - pedagog) indywidualnych form kontroli obecności ucznia w szkole (np. karta obserwacyjna uczęszczania do szkoły, wizyty domowe wychowawcy lub pedagoga, kontakt ucznia itd.) - poinformowanie ucznia przez wychowawcę, o podjętych ustaleniach - sporządzenie notatki o formach kontroli ucznia oraz o przebiegu wspólnych spotkań pedagoga, wychowawcy, rodzica i ucznia, w dzienniku lekcyjnym i dokumentacji pedagoga szkolnego. SPÓŹNIENIA 1. W przypadku stwierdzenia powtarzających się, nagminnych spóźnień ucznia wychowawca ma obowiązek podjąć próbę wyjaśnienia zaistniałej sytuacji podczas rozmowy indywidualnej z uczniem. 2. Podjęcie wspólnych ustaleń oraz poinformowanie ucznia o sankcjach przewidzianych za spóźnienia w Statucie Szkoły i WZO. 3. Sporządzenie notatki o formach kontroli ucznia w zeszycie wychowawczym. 4. W przypadku powtarzania się sytuacji związanej ze spóźnianiem wychowawca ma obowiązek poinformowania pedagoga szkolnego oraz rodziców/opiekunów. PROCEDURA INTERWENCYJNA DOTYCZĄCA SAMOWOLNEGO OPUSZCZENIA SZKOŁY PRZEZ UCZNIA 1. W przypadku samowolnego opuszczenia zajęć przez ucznia nauczyciel, na którego zajęciach miało to miejsce zobowiązany jest zaznaczyć nieobecność dziecka na lekcji oraz niezwłocznie powiadomić wychowawcę, pedagoga lub dyrektora. 2. Wychowawca, pedagog lub dyrektor powiadamia telefonicznie o zaistniałej sytuacji rodzica/prawnego opiekuna dziecka, w przypadku braku kontaktu z rodzicami/prawnymi opiekunami, powiadamia policję. 3. Wychowawca może zastosować kary przewidziane w Statucie Szkoły i WZO. 4. Jeżeli jest to zachowanie incydentalne, szkoła pozostaje w bezpośrednim kontakcie z rodzicami/prawnymi opiekunami, którzy mają obowiązek informowania wychowawcy o powodach nieobecności w szkole ich dziecka. Jeżeli są to sytuacje nawracające, ustala się system pracy z uczniem, w celu eliminacji zachowań niepożądanych. O uzgodnieniach informuje się dyrektora. 21 PROCEDURA POSTĘPOWANIA W PRZYPADKU PALENIA PAPIEROSÓW NA TERENIE SZKOŁY I POZA NIĄ. 1. Odebranie uczniowi papierosów przez nauczyciela interweniującego. 2. W przypadku złego samopoczucia ucznia skierowanie go do higienistki szkolnej 3. Rozmowa nauczyciela interweniującego lub wychowawcy z uczniem, mająca na celu ustalenie przebiegu wydarzenia oraz ewentualnych dalszych uczestników. 4. W przypadku wystąpienia objawów chorobowych - przekazanie ucznia/uczniów rodzicom/opiekunom. 5. Poinformowanie rodziców /opiekunów uczestników zajścia i zaistniałym fakcie. 6. Druga rozmowa wychowawcy z uczestnikami biorącymi udział w zajściu - uświadomienie uczniom zagrożeń oraz konsekwencji wynikających z palenia tytoniu na terenie szkoły. 7. Przekazanie informacji przez wychowawcę rodzicom/ opiekunom o zaistniałym fakcie wraz z podjętymi przez szkołę sankcjami zgodnymi ze Statutem Szkoły i WZO oraz o konsekwencjach wynikających z powtórzenia się incydentu. PROCEDURA POSTĘPOWANIA W PRZYPADKU KRADZIEŻY 1. W przypadku zgłoszenia kradzieży przez poszkodowanego lub innych uczniów nauczyciel powiadamia wychowawcę klasy o zaistniałym incydencie. Gdy sytuacja miała miejsce na jego lekcji, uczestniczy do końca w rozwiązaniu problemu. 2. Nauczyciel interweniujący (ewentualnie wychowawca lub pedagog) dąży do zidentyfikowania osób biorących udział w zdarzeniu (sprawcę, świadków innych osób) oraz ustalenia okoliczności zajścia. Proponowane sposoby ustalenia okoliczności zdarzenia w zależności od specyfikacji: - rozmowa indywidualna z poszkodowanym - rozmowa indywidualna ze sprawcą lub osobą podejrzaną o popełnienie wykroczenia (zgodnie z zasadami dyskrecji) - rozmowa z ewentualnymi świadkami zdarzenia - poinformowanie klasy o zaistniałym zdarzeniu i próba ustalenia istotnych dla spraw faktów. - zawiadomienie dyrekcji szkoły o zaistniałym incydencie. 22 - zgłoszenie faktu na Policję (o czym decyduje wychowawca w porozumieniu z dyrekcją szkoły, po oszacowaniu wagi sprawy i wartości szkody) - w sytuacji ustalenia sprawcy kradzieży wezwanie jego rodziców/opiekunów, poinformowanie ich o zaistniałym zdarzeniu i ewentualnych konsekwencjach (np. zawiadomienie Sądu Rodzinnego), zastosowanych sankcjach, zgodnie ze Statutem Szkoły i WZO, co ustala wcześniej wychowawca klasy w porozumieniu z dyrekcją szkoły. - sporządzenie przez wychowawcę stosownej notatki w dzienniku zajęć lekcyjnych. PROCEDURA INTERWENCYJNA DOTYCZĄCA WYPADKÓW Nauczyciel, pracownik szkoły, który zaobserwował lub dowiedział się o wypadku ma obowiązek: 1. Zapewnić dziecku opiekę, odizolować go od innych uczniów. 2. W celu ustalenia okoliczności wypadku porozmawiać z poszkodowanym dzieckiem (o ile jest to możliwe) i świadkami wypadku. 3. Udzielić pierwszej pomocy, a przy ciężkim wypadku odprowadzić poszkodowanego do gabinetu higienistki szkolnej lub poprosić panią higienistkę o przybycie na miejsce zdarzenia ( jeśli nauczyciel ma w tym czasie zajęcia z klasą – prosi o nadzór nad swoimi uczniami nauczyciela uczącego w najbliższej sali lub innego pracownika szkoły) 4. Higienistka w miarę możliwości udziela pomocy i odnotowuje ten fakt w zeszycie pierwszej pomocy, osoba interweniująca jest zobowiązana poinformować wychowawcę i dyrektora szkoły. 5. Szkoła (dyrektor lub osoba wyznaczona przez niego) ma obowiązek powiadomić rodziców/opiekunów dziecka a w szczególnie ciężkim przypadku wezwać pogotowie. 6. W przypadku braku kontaktu z rodzicami lub nieprzybycia rodziców/opiekunów po dziecko, wyznaczona do tego osoba jest zobowiązana zapewnić poszkodowanemu opiekę do momentu przekazania dziecka rodzicom/opiekunom. 7. W przypadku, gdy nie ma przy dziecku rodziców/opiekunów, a pogotowie musi zabrać poszkodowanego do szpitala, obowiązkiem osoby interweniującej, wychowawcy lub innego pracownika szkoły (wyznaczonego przez dyrektora) jest pojechanie z dzieckiem do szpitala i zaopiekowanie się nim aż do chwili przejęcia go przez rodziców/opiekunów lub do momentu podjęcia przez lekarzy decyzji o hospitalizowaniu. O wypadku śmiertelnym, ciężkim i zbiorowym dyrektor szkoły zawiadamia niezwłocznie prokuratora i kuratora oświaty. 23 O wypadku, do którego doszło w wyniku zatrucia, dyrektor szkoły zawiadamia niezwłocznie Państwowego Inspektora Sanitarnego. Jeżeli wypadek został spowodowany niesprawnością techniczną pomieszczenia lub urządzeń, miejsce wypadku pozostawia się nienaruszone. Dyrektor zabezpiecza je do czasu dokonania oględzin lub wykonania szkicu przez zespół powypadkowy. Jeżeli wypadek zdarzył się w czasie wyjścia, imprezy organizowanej poza terenem szkoły, wszystkie stosowne decyzje podejmuje opiekun grupy/kierownik wycieczki i odpowiada za nie. W RAZIE WYPADKU NA TERENIE SZKOŁY DYREKTOR JEST ZOBOWIAZANY: 1. Zapewnić natychmiastową pomoc medyczną i opiekę uczniowi, który uległ wypadkowi. 2. Zawiadomić o wypadku rodziców/prawnych opiekunów poszkodowanego ucznia oraz organ prowadzący szkołę, kuratora oświaty. 3. Zabezpieczyć miejsce wypadku do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku. 4. Zbadać okoliczności i przyczyny wypadku. 5. Powołać zespół powypadkowy, którego zadaniem, jest przeprowadzenie postępowania powypadkowego. 6. Omówić na najbliższym posiedzeniu Rady Pedagogicznej okoliczności i przyczyny wypadku oraz poinformować ją o zastosowanych środkach profilaktycznych. 7. Zatwierdzić protokół powypadkowy. 8. Przekazać rodzicom/opiekunom poszkodowanego ucznia, organowi prowadzącemu szkołę kuratorowi oświaty kopię protokołu powypadkowego. 9. Prowadzić rejestr wypadków uczniów. 10. Po sporządzeniu sprawozdania z wypadków, na najbliższym posiedzeniu Rady Pedagogicznej, przedstawić wyniki analizy wypadków uczniów oraz podjętą działalność zapobiegawczą. 11. Organizować różne formy pracy nad poprawą znajomości przez uczniów i pracowników szkoły przepisów BHP. 12. Przy wypadku śmiertelnym, ciężkim i zbiorowym zawiadomić właściwego prokuratora. 24 PROCEDURA INTERWENCYJNA DOTYCZĄCA ZACHOWAŃ AGRESYWNYCH Podejmując interwencję wobec zachowań agresywnych w stosunku do uczniów klas I – III należy mieć na uwadze, iż jest to początek procesu uczenia się zachowań zgodnych z obowiązującymi normami społecznymi. Uświadamianie konsekwencji takich zachowań, umożliwienie dokonania przez ucznia rozróżnienia co dobre a co złe w zaistniałej sytuacji powinno mieć pierwszeństwo przed stosowaniem kar statutowych. 1. W przypadku zaobserwowania (zgłoszenia przez innych) agresji (fizycznej, psychicznej, słownej) nauczyciel interweniujący przerywa to zachowanie. 2. Nauczyciel identyfikuje uczniów biorących udział w zdarzeniu (ofiara, agresor, świadek), ustala klasę, imiona i nazwiska uczniów. 3. Nauczyciel interweniujący informuje wychowawcę klasy o zaobserwowanym, zgłoszonym przez innych incydencie. 4. Wychowawca (ewentualnie nauczyciel interweniujący) przeprowadza rozmowę z uczniem/uczniami, w celu ustalenia okoliczności zdarzenia, udziela stosownych pouczeń. 5. Wychowawca sporządza notatkę o zdarzeniu w dzienniku lekcyjnym (opis zdarzenia, osoby uczestniczące, sprawca, poszkodowany, nazwisko osoby interweniującej wraz z podpisem itp. 6. Wychowawca informuje rodziców/opiekunów ucznia/uczniów - uczestników zdarzenia, o zaistniałej sytuacji. 7. W przypadku ponownego wystąpienia (kolejnych) zachowań agresywnych wychowawca klasy powiadamia pedagoga szkolnego, a w przypadku następnych dyrekcję szkoły. 8. W przypadku zdarzenia o szczególnie drastycznym przebiegu (stwarzającego zagrożenie dla zdrowia lub życia) lub powtarzających się zdarzeń wychowawca zobowiązany jest powiadomić o tym fakcie pedagoga szkolnego i dyrekcję szkoły - wspólnie ustalają dalszy przebieg postępowania (m. in. rozważają możliwość udzielenia uczniom pomocy psychologicznej lub poinformowania o zaistniałym zdarzeniu Sądu Rodzinnego, Policji). 9. Wychowawca (ewentualnie nauczyciel interweniujący, pedagog) rodziców/opiekunów uczniów (uczestników zdarzenia) o zaistniałej sytuacji. informuje 10. Wychowawca sporządza notatkę w dzienniku zajęć lekcyjnych (opis zdarzenia). 11. Wychowawca w porozumieniu z dyrekcją szkoły ustala rodzaj kary (zgodnie ze Statutem Szkoły) i powiadamia rodziców o rodzaju zastosowanych kar. PROCEDURY POSTĘPOWANIA NAUCZYCIELI W SYTUACJACH ZAGROŻENIA DZIECI I MŁODZIEŻY DEMORALIZACJĄ. W przypadku uzyskania informacji, że uczeń, który nie ukończył 18 lat, używa alkoholu 25 lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, uprawia nierząd, bądź przejawia inne zachowania świadczące o jego demoralizacji (naruszanie zasad współżycia społecznego, popełnienie czynu zabronionego, systematyczne uchylanie się od spełniania obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki, włóczęgostwo, udział w działalności grup przestępczych) nauczyciel powinien podjąć następujące kroki: 1. Przekazuje uzyskaną informację wychowawcy klasy. 2. Wychowawca informuje o fakcie pedagoga / psychologa szkolnego i dyrekcję szkoły. 3. Wychowawca wzywa do szkoły rodziców/prawnych opiekunów ucznia i przekazuje im uzyskaną informację. Przeprowadza rozmowę z rodzicami oraz - w ich obecności z uczniem. W przypadku potwierdzenia uzyskanej informacji, zobowiązuje ucznia do zaniechania negatywnego postępowania, rodziców/opiekunów zaś bezwzględnie do szczególnego nadzoru nad dzieckiem. 4. Jeżeli rodzice odmawiają współpracy z kadrą pedagogiczną lub nie reagują na wezwanie do stawiennictwa w szkole, a nadal z wiarygodnych źródeł napływają informacje o wymienionych wyżej przejawach demoralizacji nieletniego, szkoła pisemnie powiadamia o zaistniałej sytuacji Sąd Rodzinny lub Policję (specjalistę ds. nieletnich). Podobnie w sytuacji, gdy szkoła wykorzysta wszystkie dostępne jej metody oddziaływań wychowawczych, (rozmowa z rodzicami, ostrzeżenie ucznia, spotkania z pedagogiem/psychologiem, itp.) i ich zastosowanie nie przynosi oczekiwanych rezultatów. 5. Dalszy tok postępowania leży w kompetencji tych instytucji, zgodnie z warunkami określonymi w ustawie z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich. W PRZYPADKU, GDY NAUCZYCIEL PODEJRZEWA - ŻE NA TERENIE SZKOŁY UCZEŃ ZNAJDUJE SIĘ POD WPŁYWEM ALKOHOLU LUB NARKOTYKÓW POWINIEN PODJĄĆ NASTĘPUJĄCE KROKI: 1. Powiadamia o swoich przypuszczeniach wychowawcę klasy i pedagoga. 2. Odizolowuje ucznia od reszty klasy, ale ze względów bezpieczeństwa nie pozostawia go samego; stwarza warunki, w których nie będzie zagrożone jego życie ani zdrowie. 3. Wzywa lekarza lub higienistkę szkolną w celu stwierdzenia stanu zdrowia, ewentualnie udzielenia pomocy medycznej. 4. Zawiadamia o zaistniałym fakcie dyrekcję szkoły oraz rodziców/opiekunów, których zobowiązuje do niezwłocznego odebrania ucznia ze szkoły. 5. W przypadku odmowy ze strony rodziców/opiekunów, o pozostaniu ucznia w szkole, czy też przewiezieniu ucznia do placówki służby zdrowia, bądź też przekazania go do dyspozycji funkcjonariuszom policji decyduje lekarz, po ustaleniu aktualnego stanu zdrowia ucznia i w porozumieniu z dyrektorem szkoły lub placówki. 6. W przypadku ucznia będącego pod wpływem alkoholu - jeżeli rodzice odmawiają przyjazdu, a uczeń jest agresywny wobec kolegów, nauczycieli, bądź swoim 26 zachowaniem daje powód do zgorszenia albo zagraża życiu lub zdrowiu innych - szkoła zawiadamia najbliższą jednostkę Policji. 7. W przypadku stwierdzenia stanu nietrzeźwości (stężenie we krwi powyżej C,5 %a alkoholu lub wydychanym powietrzu powyżej 0,25 mg alkoholu w 1 dm3) Policja ma możliwość przewiezienia ucznia do izby wytrzeźwień lub w przypadku jej braku, do policyjnych pomieszczeń dla osób zatrzymanych - na czas niezbędny do wytrzeźwienia (maksymalnie do 24 godzin). O fakcie umieszczenia zawiadamia się rodziców/opiekunów oraz Sąd Rodzinny. 8. Jeżeli zdarzenia, w których uczeń znajduje się pod wpływem alkoholu lub narkotyków na terenie szkoły, powtarzają się, świadczy to o jego demoralizacji. Nakłada to na szkołę obowiązek powiadomienia Policji (specjalisty ds. nieletnich) lub Sądu Rodzinnego o tej szczególnej sytuacji. W PRZYPADKU, GDY NAUCZYCIEL ZNAJDUJE NA TERENIE SZKOŁY SUBSTANCJĘ PRZYPOMINAJĄCĄ WYGLĄDEM NARKOTYK POWINIEN PODJĄĆ NASTĘPUJĄCE KROKI: 1. Nauczyciel zachowując środki ostrożności zabezpiecza substancję przed dostępem do niej osób niepowołanych oraz ewentualnym jej zniszczeniem do czasu przyjazdu Policji, próbuje (o ile to jest możliwe w zakresie działań pedagogicznych) ustalić, do kogo znaleziona substancja należy. 2. Powiadamia o zaistniałym zdarzeniu dyrekcję szkoły, pedagoga szkolnego i wzywa Policję. 3. Po przyjeździe Policji niezwłocznie przekazuje zabezpieczoną substancję i przekazuje informacje dotyczące szczegółów zdarzenia. W PRZYPADKU, GDY NAUCZYCIEL PODEJRZEWA, ŻE UCZEŃ POSIADA PRZY SOBIE SUBSTANCJĘ PRZYPOMINAJĄCĄ NARKOTYK, POWINIEN PODJĄĆ NASTĘPUJĄCE KROKI: 1. Nauczyciel w obecności innej osoby (wychowawca, pedagog, dyrektor. itp.) ma prawo żądać, aby uczeń przekazał mu tę substancję, pokazał zawartość torby szkolnej oraz kieszeni (we własnej odzieży), ew. innych przedmiotów budzących podejrzenie co do ich związku z poszukiwaną substancją. Nauczycielowi nie wolno (nie ma prawa) samodzielnie wykonać czynności przeszukania odzieży ani teczki ucznia - jest to czynność zastrzeżona wyłącznie dla Policji! 2. Nauczyciel o swoich spostrzeżeniach powiadamia dyrekcję szkoły. 3. Powiadamia o zaistniałym zdarzeniu rodziców/opiekunów ucznia i wzywa ich do natychmiastowego stawiennictwa. 4. W przypadku, gdy uczeń na prośbę nauczyciela nie chce przekazać substancji, ani pokazać zawartości teczki, szkoła wzywa Policję, która po przyjeździe przeszukuje odzież i przedmioty należące do ucznia oraz zabezpiecza znalezioną substancję i zabiera ją do ekspertyzy. Wcześniej próbuje ustalić, w jaki sposób i od kogo, uczeń nabył substancję. Całe zdarzenie nauczyciel dokumentuje, sporządzając możliwie dokładna notatkę z ustaleń wraz ze swoimi spostrzeżeniami. 27 Zgodnie z przepisami ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii - w Polsce karalne jest: - Posiadanie każdej ilości środków odurzających lub substancji psychotropowych; - Wprowadzanie do obrotu środków odurzających; - Udzielanie innej osobie, ułatwianie lub umożliwianie ich użycia oraz nakłanianie do użycia; - Wytwarzanie i przetwarzanie środków odurzających. Każde z opisywanych zachowań jest czynem karalnym w rozumieniu przepisów Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, jeśli sprawcą jest uczeń; który ukończył 13 lat a nie ukończył 17 lat. W każdym przypadku popełnienia czynu karalnego przez ucznia, który nie ukończył 17 lat należy zawiadomić Policję lub Sąd Rodzinny, a w przypadku popełnienia przestępstwa przez ucznia, który ukończył 17 rok życia, prokuratora lub Policję. PROCEDURA POSTĘPOWANIE WOBEC SPRAWCY CZYNU KARALNEGO, PRZESTĘPSTWA 1. Niezwłoczne powiadomienie dyrektora szkoły, 2. Ustalenie okoliczności czynu i ewentualnych świadków zdarzenia, 3. Przekazanie sprawcy (o ile jest znany i przebywa na terenie szkoły) dyrektorowi szkoły, lub pedagogowi szkolnemu pod opiekę, 4. Powiadomienie rodziców ucznia, 5. Niezwłoczne powiadomienie Policji w przypadku, gdy sprawa jest poważna (rozbój, uszkodzenie ciała, itp.) lub sprawca nie jest uczniem szkoły i jego tożsamość nie jest nikomu znana, 6. Zabezpieczenie ewentualnych dowodów przestępstwa, lub przedmiotów pochodzących z przestępstwa i przekazanie ich Policji (np. sprawca rozboju na terenie szkoły używa noża i uciekając porzuca go lub porzuca jakiś przedmiot pochodzący z kradzieży). PROCEDURA POSTEPOWANIA NAUCZYCIELA/WYCHOWAWCY WOBEC UCZNIA, STAŁ SIĘ OFIARĄ CZYNU KARALNEGO. KTÓRY 1. Nauczyciel/wychowawca będący na miejscu zdarzenia zobowiązany jest do: 2. Udzielenia pierwszej pomocy (pomocy przedmedycznej), bądź zapewnienia jej udzielenia poprzez wezwanie lekarza, ew. karetki pogotowia w przypadku kiedy ofiara doznała obrażeń. 28 3. Niezwłocznego powiadomienia dyrektora szkoły, powiadomienia rodziców/opiekunów ucznia, 4. Niezwłocznego wezwania Policji w przypadku, kiedy sprawa jest poważna i niezbędne jest profesjonalne zabezpieczenie śladów przestępstwa, ustalenie okoliczności i ewentualnych świadków zdarzenia. W przypadku znalezienia na terenie szkoły broni, materiałów wybuchowych, innych niebezpiecznych substancji lub przedmiotów, należy zapewnić bezpieczeństwo przebywającym na terenie szkoły osobom, uniemożliwić dostęp osób postronnych do tych przedmiotów i wezwać Policję - tel. 997 lub 112. PROCEDURA POSTĘPOWANIA W PRZYPADKU, GDY RODZIC/PRAWNY OPIEKUN BĘDĄCY POD WPŁYWEM ALKOHOLU PRZYCHODZI ODEBRAĆ DZIECKO PO LEKCJACH LUB INNYCH ZAJĘCIACH ODBYWAJĄCYCH SIĘ POD OPIEKĄ NAUCZYCIELA- WYCHOWAWCY 1. Wychowawca nie może przekazać opieki nad dzieckiem rodzicowi/ prawnemu opiekunowi, którego zachowanie wskazuje, że znajduje się pod wpływem alkoholu. 2. Zapewnia dziecku opiekę i stara się skontaktować telefonicznie z drugim rodzicem/ prawnym opiekunem, który byłby w stanie odebrać dziecko. 3. Jeżeli powiadomienie drugiego rodzica/ prawnego opiekuna nie jest możliwe wychowawca informuje dyrektora o zaistniałym zdarzeniu i wspólnie podejmują decyzję o zawiadomieniu Policji - gdy nie możliwości kontaktu z dyrektorem nauczyciel sam powiadamia Policję. 4. Do czasu przybycia Policji opiekę nad dzieckiem sprawuje wychowawca lub inny nauczyciel wskazany przez dyrektora. 5. Z przeprowadzonych działań wychowawca sporządza notatkę służbową w dzienniku lekcyjnym. PROCEDURA POSTĘPOWANIA W PRZYPADKU UCZNIA UTRUDNIAJĄCEGO PROWADZENIE LEKCJI (WULGARYZMY, GŁOŚNE ROZMOWY, OBRAŻANIE NAUCZYCIELA, STWARZANIE ZAGROŻENIA DLA SIEBIE LUB INNYCH) Nauczyciel podejmuje działania wychowawcze zmierzające do eliminacji trudności i rozwiązania problemu: 1. Upomina ucznia słownie i przypomina o obowiązkach ucznia zapisanych w Statucie Szkoły. 2. Upomina ucznia wpisując uwagę do zeszytu wychowawczego. 29 3. Zawiadamia rodziców (prawnych opiekunów) o istniejących trudnościach (pisemnie, telefonicznie). 4. Przeprowadza rozmowę z rodzicami, konsultując z nimi dalsze postępowanie wobec ucznia. Ustala zakres zachowań ucznia wymagających zmiany oraz działania, które należy podjąć przez rodziców i nauczycieli. 5. W przypadku powtarzania się zachowań niewłaściwych wychowawca powiadamia pedagoga szkolnego, psychologa lub dyrektora, którzy podejmują działania zgodnie ze swoimi kompetencjami (diagnoza występujących trudności uzupełniona o wyniki badań specjalistycznych). 6. W przypadku braku zmiany zachowania nauczyciel stosuje kary, zgodnie z zapisami Statutu Szkoły. 7. W przypadku, gdy uczeń dalej uniemożliwia prowadzenie lekcji, stwarza zagrożenie dla siebie, innych uczniów i nauczycieli, bądź rodzice nie wyrazili zgody na badanie u specjalistów lub badanie nie wniosło wskazań do dalszej pracy wychowawczej, dyrektor w porozumieniu z wychowawcą ucznia kieruje wniosek do Sądu Rodzinnego o wgląd w sytuację rodzinną. PROCEDURA POSTĘPOWANIA W SYTUACJI POSIADANIA NIEBEZPIECZNYCH PRZEDMIOTÓW NIEDOZWOLONYCH NA TERENIE SZKOŁY 1. Nakłonienie ucznia do oddania niebezpiecznego przedmiotu. Jeżeli uczeń odmawia oddania przedmiotu zabronionego, należy go poinformować, że ma taki obowiązek, a w przypadku dalszej odmowy, uczeń ponosi konsekwencje za złamanie regulaminu szkolnego. 2. W przypadku, gdy użycie zabronionego przedmiotu może stanowić zagrożenie dla życia lub zdrowia, natychmiastowe powiadomienie dyrekcji szkoły, która zawiadamia Policję. 3. W każdym przypadku powiadomienie rodziców, wychowawcy, pedagoga i dyrekcji szkoły. 4. Wyciągnięcie konsekwencji zgodnie ze Statutem Szkoły. PROCEDURA POSTĘPOWANIA W SYTUACJI NARUSZENIA NIETYKALNOŚCI OSOBISTEJ NAUCZYCIELA LUB PRACOWNIKA SZKOŁY: (OBELŻYWE WYZWISKA, GROŹBY, OPLUWANIE, PRZYCZEPIANIE KARTECZEK, RZUCANIE PRZEDMIOTAMI, AGRESJA FIZYCZNA, ZABRANIE PRZEDMIOTU NALEŻĄCEGO DO NAUCZYCIELA LUB PRACOWNIKA SZKOŁY) 1. Powiadomienie wychowawcy, pedagoga szkolnego, dyrekcji, rodziców. 2. W każdym przypadku powiadomienie Policji. 3. Natychmiastowy wpis do dziennika lekcyjnego. 4. Zastosowanie kary zgodnie ze Statutem Szkoły 30 5. Oprócz wszczętych procedur prawnych, wyznaczenie rodzaju zadośćuczynienia (np. przeprosiny, praca społeczna). PROCEDURA POSTĘPOWANIA W SYTUACJI STWIERDZENIA DEWASTACJI MIENIA SZKOLNEGO I CUDZEJ WŁASNOŚCI 1. Interwencja świadka zdarzenia – powstrzymanie sprawców. 2. W przypadku braku możliwości ustalenia sprawcy/sprawców, rozmowa z wszystkimi osobami mogącymi się znajdować w miejscu zdarzenia, podjęcie czynności mających na celu ustalenie sprawcy/sprawców. 3. Wezwanie rodziców. 4. W przypadku dużej szkody obligatoryjne wezwanie Policji. 5. Zastosowanie kary zgodnie ze Statutem Szkoły. O obowiązujących procedurach w sytuacjach zagrożenia, szkoła informuje rodziców na spotkaniach z rodzicami. Powyższe procedury są dostępne w dokumentacji szkoły, u dyrektora szkoły, u pedagoga szkolnego, bibliotece szkolnej, stronie internetowej szkoły oraz w pokoju nauczycielskim. Podstawy prawne stosowanych procedur: Ustawa z dnia 26 października 1982 r. c postępowaniu w sprawach nieletnich /Dz. U. z 1982 r. Nr 35 poz.228 z późniejszymi zmianami - tekst jednolity Dz. U. z 2002r. Nr 11 poz.109 z / oraz przepisy wykonawcze w związku z ustawą. Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi /Dz. U. Nr 35; poz.230 z późniejszymi zmianami/ Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii / Dz. U. z 2012 r .Nr 24, poz.1425 Ustawa z dnia 8 kwietnia 1990 r. o Policji /Dz. U. Nr 30 poz. 179 z późniejszymi zmianami/ Zarządzenie Nr 590 Komendanta Głównego Policji z dnia .24października 2003r.w sprawie form i metod działań Policji w zakresie zapobiegania i zwalczania demoralizacji i przestępczości nieletnich. Ustawa z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty /Dz. U. z 1996 r. Nr 67 poz.329 z późniejszymi. zmianami/ Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowych form działalności wychowawczej i zapobiegawczej wśród dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniem /Dz. U. Nr 26 poz.226/ 31 Adresy organizacji i instytucji, do których można zwrócić się o pomoc Poradnia Psychologiczno – Pedagogiczna w Łańcucie ul. Mickiewicza 3 37-100 Łańcut Godziny pracy Poradni: 7.00 - 15.00 Dyrektor: dr Elżbieta Dolata Tel. (0-17) 225-33-07 e-mail: [email protected] Oddział Polskiego Towarzystwa Dysleksji w Łańcucie - Oddział Terenowy Nr 46 ul. Mickiewicza 3 37-100 Łańcut Tel.: (0-17) 225-33-07 Centrum Medyczne Sp. z o.o. w Łańcucie: Poradnia Zdrowia Psychicznego dla Dzieci ul. 3 Maja 12 37-100 Łańcut Tel.: (0-17) 224-01-32 Oddział Psychiatryczny dla Dzieci i Młodzieży oraz Dzienny Oddział Psychiatryczny dla Dzieci i Młodzieży Ordynatorem oddziału jest lek. med. Małgorzata Sułkowska-Włodek, specjalista z zakresu psychiatrii dzieci i młodzieży Pielęgniarką oddziałową jest mgr Marta Stanisz e-mail: [email protected], [email protected] SP ZOZ Nr 2 w Rzeszowie Poradnia Zdrowia Psychicznego Dla Dzieci i Młodzieży ul. A. Fredry 9, Rzeszów Telefon: (0-17) 853-89-89 32 Wojewódzki Zespół Specjalistyczny w Rzeszowie Poradnia Zdrowia Psychicznego Dla Dzieci ul. Hetmańska 120, Rzeszów Telefon: (0-17) 859-44-10, (0-17) 854-80-00 Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej Centrum Profilaktyki i Terapii Uzależnień "Centrum" ul. Kochanowskiego 17, Rzeszów Telefon: (0-17) 858-11-81, (0-17) 862-40-18 Fax. (0-17) 858-11-81 www.uzaleznienia.rzeszow.pl e-mail: [email protected] Komórki ZOZ w tej jednostce: - Poradnia terapii uzależnienia i współuzależnienia od alkoholu - Poradnia dla ofiar przemocy - Profilaktyka uzależnień - Poradnia psychiatryczna - Poradnia zdrowia psychicznego - Poradnia terapii uzależnień od alkoholu dla dzieci i młodzieży Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Łańcucie ul. Piłsudskiego 70/5 37-100 Łańcut godziny urzędowania: pon. 8.00 - 16.00, wt. - pt. 7.00 - 15.00 Dyrektor: mgr Joanna Dubiel-Sowa Tel./Fax: (0-17) 225-69-69 e-mail: [email protected] 33 Poradnia Logopedyczna ul. Paderewskiego 5 37-100 Łańcut tel. Rejestracji: (0-17) 224-02-15, centrala (0-17) 224-01-00 Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie "Niebieska Linia" IPZ ul. Korotyńskiego 13, 02-121 Warszawa [email protected] (+48) 22 824-25-01 (sekretariat) 22 823-96-64 (fax) 22 668-70-00 (Poradnia Telefoniczna "Niebieskiej Linii") http://www.niebieskalinia.pl Kuratorium Oświaty w Rzeszowie ul. Grunwaldzka 15, 35-959 Rzeszów tel. 017 867-11-00, fax. 017 867-19-54 e-mail: [email protected] www.ko.rzeszow.pl Kuratoryjny Telefon Zaufania: 0 800 177 333 Telefon Zaufania dla Dzieci i Młodzieży 116 111 www.116111.pl linia czynna codziennie od 12.00 do 20.00 Świetlica profilaktyczno – wychowawcza „Wzrastanie" ul. Ottona z Pilczy 37-100 Łańcut tel. kom: 512 147 705 czynny: od poniedziałku do piątku w godzinach od 7.00 do 15.00 34 dyżur w każdą środę do godziny 17.00 Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Łańcucie Telefony / fax: (0-17) 225-61-67 (fax) (0-17) 225-33-25 (0-17) 226-50-74 e-mail: [email protected] Godziny otwarcia poniedziałek – piątek od 7.00 do 15.00 Terenowy Komitet Ochrony Praw Dziecka ul. Pułkownika Kazimierza Iranka-Osmeckiego 51/4 35-506 Rzeszów tel. (0-17) 862-82-68 Terenowy Komitet Ochrony Praw Dziecka ul. 3 Maja 26 35-030 Rzeszów tel.: (0-17) 862-82-68, tel. kom.: 505 973 687 fax: (0-17) 862-82-68 www.tkopdrz.yoyo.pl Towarzystwo Przyjaciół Dzieci Zarząd Miejski w Łańcucie Os. 3 Maja 11 37-100 Łańcut opracowanie Małgarzata Szpunar 35 Zadania do realizacji w roku szkolnym 2013/2014 LP ZADANIA SPOSOBY REALIZACJI ODPOWIEDZIALNI TERMIN REALIZACJI 1. Nabywanie przez nauczycieli i rodziców wiedzy na temat możliwości wspomagania dzieci w ich wszechstronnym rozwoju 2. Nabywanie przez nauczycieli wiedzy na temat bezpieczeństwa uczniów 3. Umożliwienie nauczycielom doskonalenia podstawowych umiejętności warunkujących pomoc uczniom w ich rozwoju 1.Biblioteczka dla rodziców i wychowawców – poszerzanie zbiorów, gromadzenie literatury referatów, prezentacji z zakresu wychowania i rozwoju dziecka Pedagog szkolny Cały rok szkolny 1.Udział w szkoleniach z tej tematyki nauczyciele W ciągu roku szkolnego, w miarę potrzeb 1.Zorganizowanie szkolenia Rady Pedagogicznej z tej tematyki Dyrektor szkoły Termin do ustalenia 4. Ustalenie przez Radę Pedagogiczną jednolitego sposobu reagowania w sytuacjach kryzysowych 1.Uaktualnienie obowiązujących w szkole procedur postępowania i interwencji w sytuacjach kryzysowych Zespół ds. programu profilaktyki VIII-IX 2013 2.Wprowadzenie nowych procedur wynikających z potrzeb szkoły Zespół ds. programu profilaktyki VIII-IX 2013 3.Udostępnienie ich nauczycielom w pokoju nauczycielskim, bibliotece Pedagog szkolny IX 2013 UWAGI O REALIZACJI IX 2013 pedagog szkolny 5. Pomoc rodzicom w rozwiązywaniu problemów związanych z wychowaniem i edukacją ich dzieci 6. Włączanie rodziców do współdecydowania o sprawach szkoły 7. Włączanie Samorządu Uczniowskiego do współdecydowania o sprawach szkoły 1.Organizacja spotkań z rodzicami Dyrektor szkoły poniedziałek 1 raz w miesiącu 2.Artykuł na stronie WWW szkoły. Zwrócenie uwagi p. U. Misiuda rodziców na problem bezpieczeństwa dzieci w Internecie. X 2013 3.Udostępnienie na stronie internetowej szkoły bazy danych instytucji i osób niosących pomoc rodzinie E. Tomala J. Suraj-Zych IX 2013 1.Zapoznanie rodziców w czasie wywiadówek z obowiązującymi dokumentami szkolnymi. Wychowawcy klas IX 2013 2. Udostępnianie dokumentów szkolnych na stronie internetowej szkoły. A. Olbrycht J. Suraj - Zych 1.Współudział w organizacji imprez i uroczystości szkolnych Opiekun SU 2.Współpraca ze środowiskiem lokalnym w czasie uroczystości miejskich i państwowych. Opiekun SU Zgodnie z kalendarzem imprez 1.Systematyczne obserwowanie zachowania uczniów Wszyscy nauczycie Na bieżąco 8. Dbanie o bezpieczeństwo i właściwe zachowanie uczniów i właściwe, konsekwentne reagowanie w sytuacjach na terenie szkoły i poza nią tego wymagających zgodnie z obowiązującym prawem szkolnym 2.Monitoring szkoły i terenów wokół szkoły Dyrektor szkoły Na bieżąco 37 9. Edukacja prawna uczniów 1.Zorganizowanie spotkań funkcjonariuszy Komendy Powiatowej Policji w Łańcucie z uczniami klas I – III dotyczące problemu bezpieczeństwa 2.Zorganizowanie spotkań funkcjonariuszy Komendy Powiatowej Policji w Łańcucie z uczniami klas VI dotyczące odpowiedzialności prawnej nieletnich 10. Integracja zespołów klasowych. 1.Przeprowadzenie warsztatowych zajęć integracyjnych 2.Przeprowadzenie warsztatowych zajęć integracyjnych w klasach IV Dyrektor szkoły I półrocze Dyrektor szkoły Pedagog szkolny I półrocze Pedagog szkolny - na wniosek wychowawcy IX – X 2013r Psycholog - na wniosek wychowawcy IX – X 2013r 11. Rozwiązywanie problemów występujących w zespołach klasowych. Zajęcia profilaktyczno - interwencyjne w pozostałych Pedagog szkolny klasach - na wniosek wychowawcy W miarę potrzeb 12. Wdrażanie działań na rzecz ograniczenia agresji i przemocy. 1.Praca wychowawcza w zespole klasowym nad tolerancją, zapobieganiu odrzucenia jednego ucznia przez grupę. Wychowawcy klas W ciągu roku szkolnego 2.Praca nad wyeliminowaniem agresji słownej ( wulgaryzmy, obmawianie, przezywanie, ośmieszanie). Zredukowanie poziomu agresji i patologii poprzez udział w różnorodnych formach aktywności fizycznej oraz promocję zdrowego stylu życia. Wychowawcy klas W ciągu roku szkolnego 38 13. Kształtowanie u uczniów krytycznej postawy wobec agresji i przemocy 1.Zajęcia edukacyjne w klasach I – III „Gdzie szukać pomocy” Pedagog szkolny - na wniosek wychowawcy W ciągu roku szkolnego 2. Przeprowadzenie zajęć warsztatowych związanych z profilaktyką zachowań agresywnych Psycholog – w klasach IV – IV - na wniosek wychowawcy X 2013 – VI 2014 14. Kształtowanie u uczniów krytycznej postawy wobec agresji i przemocy w Internecie 15. Realizacja zajęć i programów profilaktycznych Zajęcia dla uczniów klas IV – VI dotyczące bezpieczeństwa dzieci w Internecie Pedagog szkolny W ciągu roku szkolnego 1.Zajęcia warsztatowe dotyczące profilaktyki uzależnień (papierosy, dopalacze, alkohol) W ciągu roku szkolnego 16. Wdrażanie uczniów do przestrzegania norm społecznych i zasad obowiązujących w szkole 1.Przeprowadzenie zajęć z uczniami klas I-III na temat „Działam w grupie – akceptacja, partnerstwo, normy.” Zajęcia przeprowadzone wg opracowanego scenariusza (budowanie zasad i norm klasowego współżycia uczniów) Pedagog szkolny, psycholog – na wniosek wychowawcy Wychowawcy 2. Konkurs plastyczny dla klas I- III „Dobry kolegakoleżanka” Przedstawienie w formie plastycznej uczuć, prezentowanie przez uczniów właściwych zasad i norm, poprawnych zachowań. Wychowawcy Termin do ustalenia 3. Tworzenie norm klasowych dotyczących zasad zachowania uczniów i ich bezpieczeństwa Wychowawcy W ciągu roku szkolnego 3.Zwrócenie szczególnej uwagi na ten problem U. Misiuda W ciągu roku szkolnego 39 W ciągu roku szkolnego w bibliotece szkolnej. Rozmowy indywidualne z czytelnikami 17. Zorganizowanie ekspozycji książkowej z zakresu kultury zachowania i właściwych relacji z rówieśnikami Zainspirowanie uczniów do pozytywnych zachowań. Wystawa książek w czytelni. U. Misiuda Marzec 2014 18. Wdrażanie uczniów do godnego i 1, Konsekwentne reagowanie wszystkich kulturalnego zachowania się. nauczycieli na stosowny uczniowski wygląd zewnętrzny, stosowny strój, estetykę wyglądu i kulturę słowa Wszyscy nauczyciele W ciągu roku szkolnego 1.Wskazywanie właściwych form spędzania 19. Popularyzacja aktywnych sposobów spędzania wolnego wolnego czasu. czasu, propagowanie zdrowego stylu życia 2.Organizowanie imprez sportowych, gier i zabaw ruchowych. Wychowawcy W ciągu roku szkolnego Wychowawcy W ciągu roku szkolnego 3.Wycieczki szkolne. Wychowawcy W ciągu roku szkolnego 1. Zajęcia, rozmowy na temat: - Co to jest racjonalne odżywianie się - Otyłość i jej konsekwencje - Jakość żywienia, terminy ważności - Dlaczego cukry i tłuszcze należy spożywać z umiarem? - Wyjaśnianie roli reklamy wychowawcy, higienistka szkolna W ciągu roku szkolnego 20. Promowanie zdrowego odżywiania 40 Działania profilaktyczne świetlicy szkolnej w roku szkolnym 2013/2014 Środowisko świetlicy szkolnej podejmuje działania o charakterze zapobiegania zachowaniom agresywnym i przemocy w pracy z uczniami 1. Organizowanie zajęć informacyjnych i edukacyjnych na temat agresji i przemocy oraz umiejętności zachowania się w sytuacji zagrożenia. Uczniowie uświadamiają sobie źródła agresji i wiedzą jak właściwie się zachować. Cały rok Uczniowie znają przyczyny rodzaje agresji, potrafią je rozpoznać, są zapoznani z konsekwencjami agresywnego zachowania. 2. Przypomnienie zasad regulaminu zachowania się na świetlicy. Zawieranie kontraktów z uczniami. Stosowanie świetlicowego Systemu nagród i kar. Uczniowie mają świadomość konsekwencji w przypadku użycia wszelkiej przemocy wobec drugiej osoby. Wrzesień 3. Rozładowywanie negatywnej energii poprzez zabawy relaksacyjne i ruchowe. Uczniowie uczą się radzić sobie z wyrażaniem własnych emocji i uczuć. Cały rok 4.Organizowanie zabaw poznawczych, aktywizujących, integrujących, budujących przyjazną atmosferę w grupie. Uczniowie uczą się zasad współdziałania i właściwej komunikacji w grupie. Zmniejsza się liczba zachowań pozbawionych agresji. 5. Bon – ton czyli dobre wychowanie zajęcia zakresu kultury życia codziennego Uczniowie znają zwroty grzecznościowe oraz zasady kulturalnego zachowania się w różnych sytuacjach życia codziennego. Kierownik świetlicy i nauczyciele świetlicy Cały rok Cały rok Nauczyciele świetlicy 41 Ogranicza się występowanie zachowań ryzykownych poprzez organizację alternatywnych ciekawych form spędzania wolnego czasu, rozwijających zainteresowania, uzdolnienia i zamiłowania uczniów. Organizowanie zajęć plastycznych, Uczniowie znają możliwości spędzania czytelniczych, teatralnych, aktywnego i kulturalnego muzycznych, ruchowych spędzania wolnego czasu, rozwijających zainteresowania eliminują poczucie nudy w swoim życiu. i uzdolnienia uczniów, kształtujących umiejętność właściwego i wartościowego zagospodarowania wolnego czasu. Cały rok Organizowanie zajęć na temat Uczniowie dokonują właściwej zagrożeń płynących z nadmiernego treści upowszechnianych przez Internet korzystania mediów oraz i telewizję. realizacja przedsięwzięć Potrafią bezpiecznie korzystać z zasobów alternatywnych do zachowań Internetu. Rozumieją celowość ryzykownych stawianych mu ograniczeń Zachowują (nadmiernego oglądania TV dystans i krytycyzm wobec informacji i korzystania z Internetu) zawartych w sieci i przekazywanych przez media Cały rok 42 Propagowanie zdrowego stylu życia, kształtowanie czynnych postaw wobec zdrowia oraz bezpieczeństwa własnego i innych. Organizowanie zajęć o tematyce prozdrowotnej. Promowanie zdrowego sposobu odżywiania się Uczniowie wiedzą jak dbać o własne zdrowie i unikać zachowań ryzykownych. Prowadzenie zajęć Uczniowie znają korzyści z uprawiania uwzględniających ruch na świeżymróżnorodnych form m powietrzu, zajęć sportowych ruchu i rekreacji. i rekreacyjnych. W trakcie gier i zabaw sportowych uczą się respektowania zasad i reguł są wdrażani do rywalizacji w duchu fair – play oraz uczą się umiejętności wygrywania i ponoszenia porażek. Poznawanie zasad bezpiecznego poruszania się po drodze pieszego i rowerzysty Cały rok Nauczyciele świetlicy Cały rok Uczniowie wiedzą jak bezpiecznie poruszać się w szkole i poza nią. Organizowanie zajęć dotyczących Uczniowie posiadają wiedzę zagrożeń związanych z sięganiem o zagrożeniach płynących z uzależnień. po środki uzależniające oraz asertywnych zachowań w kontakcie z używkami 43 z nauczycielami Nauczyciele zdobywają wiedzę i praktyczne umiejętności w zakresie niwelowania zachowań agresywnych. Prowadzenie zajęć otwartych i koleżeńskich oraz pracy w ramach zespołu samokształceniowego z rodzicami Rodzice posiadają wiedzę na temat agresji przejawianej w świetlicy, Znają konsekwencje niewłaściwych zachowań. Znają działania nauczycieli zapobiegające agresji. 1.Udział w szkoleniach i warsztatach radzenia sobie ze zjawiskiem agresji i przemocy wśród uczniów. 2.Wzbogacenie wiedzy i umiejętności poprzez obserwację pracy innych nauczycieli, czytanie fachowej literatury, wymianę doświadczeń Nauczyciele nabywają wiedzę i umiejętności w radzeniu sobie z sytuacjami trudnymi. Monitorują potrzeby uczniów i udzielają im wsparcia w sytuacjach trudnych, konfliktowych i niebezpiecznych. Kierownik świetlicy, nauczyciele świetlicy. Nauczyciele dzielą się wiedzą oraz Szukają wspólnych najbardziej efektywnych działań związanych z rozwiązywaniem sytuacji kryzysowych 1. Indywidualne kontakty z rodzicami, informacje dotyczące agresywnych form zachowania dziecka. 2. Ustalenie wspólnego frontu wychowawczego . Rodzice na bieżąco monitorują zachowanie dziecka, są uwrażliwiani na problem agresji i przemocy wśród dzieci. Uzyskują wsparcie w rozwiązywaniu problemów wychowawczych. 3. Uświadomienie zagrożeń dla zdrowia dziecka płynących nie właściwego sposobu odżywiania oraz biernego spędzania wolnego czasu przed telewizorem i komputerem Rodzice zmieniają nawyki żywieniowe dzieci, jak również modyfikują sposób spędzania wolnego czasu w domu i monitorują treści oraz czas korzystania z mass mediów 44 Opracowanie teoretyczne programu I. Założenia teoretyczne programu 46 II. Charakterystyka wieku rozwojowego uczniów w klasach I - III 49 III. Charakterystyka wieku rozwojowego dzieci w klasach IV - VI 55 IV Cele ogólne programu profilaktyki 64 V. Teoretyczne opracowanie problemu 64 Założenia teoretyczne programu WYCHOWANIE to proces wspomagania dziecka w rozwoju, ukierunkowany na osiągnięcie pełnej dojrzałości fizycznej, psychicznej, intelektualnej, duchowej, społecznej. PROFILAKTYKA to proces wspomagania ucznia w radzeniu sobie z trudnościami zagrażającymi prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu. PROFILAKTYKA TWORZY OBSZAR DLA PRAWIDŁOWEGO WYCHOWANIA. (Zbigniew Gaś “Profilaktyka w szkole w “Zapobieganie uzależnieniom uczniów” pod red. B. Kamińskiej – Buśko) Jak wynika z badań epidemiologicznych stale wzrasta liczba młodych ludzi podejmujących różne zachowania ryzykowne, czyli działania niosące ryzyko negatywnych konsekwencji zarówno dla zdrowia fizycznego i psychicznego jednostki, jak i dla jej otoczenia społecznego. Do najpoważniejszych zachowań ryzykownych zalicza się : palenie tytoniu, używanie alkoholu, używanie innych środków psychoaktywnych (narkotyków, środków wziewnych, leków) wczesną aktywność seksualną zachowania nałogowe związane z oglądaniem TV, korzystaniem z komputera i Internetu, zakupami, hazardem zachowania naruszające normy: obyczajowe (np. zachowania seksualne, rytualne, wulgaryzmy słowne, przemoc, zachowania agresywne i przestępcze) zaniechanie działań - zaniedbania wobec innych zaniechanie działań - rezygnacja z własnych potrzeb, dążeń, pragnień zaniechanie działań - unikanie kontaktów społecznych, wycofanie, izolacja. 46 Można z całą pewnością stwierdzić, że różne zachowania ryzykowne umożliwiają młodemu człowiekowi : zaspokojenie najważniejszych potrzeb psychologicznych (miłości, akceptacji, uznania, bezpieczeństwa, przynależności) realizację ważnych celów rozwojowych (np. określenie własnej tożsamości, uzyskanie niezależności od dorosłych) radzenie sobie z przeżywanymi trudnościami rozwojowymi (redukcja lęku, frustracji). Prawdopodobieństwo pojawienia się zachowań ryzykownych jest tym większe, im więcej jest czynników ryzyka, im bardziej są one szkodliwe i im dłużej trwa ich działanie. CZYNNIKI RYZYKA to cechy, sytuacje i warunki, które sprzyjają powstawaniu zachowań ryzykownych. CZYNNIKI CHRONIĄCE to cechy, sytuacje i warunki, które zwiększają odporność na działanie czynników ryzyka. DZIAŁANIA PROFILAKTYCZNE POWINNY WZMACNIAĆ CZYNNIKI CHRONIĄCE I OSŁABIAĆ CZYNNIKI RYZYKA CZYNNIKI RYZYKA środowisko społeczne promujące dane wzorce zachowań (przeludnienie, przestępcze) normy społeczne (promujące, prowokujące dane zachowania) modelowanie takich zachowań w domu i szkole konflikty i doświadczenia izolacji w dzieciństwie grupa rówieśnicza, w której normą są zachowania dysfunkcyjne niskie wyniki osiągane w szkole i brak celów życiowych łatwość zdobycia substancji psychoaktywnych wczesna inicjacja w zachowaniach ryzykownych CZYNNIKI CHRONIĄCE silna więź emocjonalna z rodzicami zainteresowanie nauką szkolną regularne praktyki religijne poszanowanie norm, wartości i autorytetów przynależność do pozytywnej grupy (wg Davida Hawkinsa) stała opieka sprawowana przez kompetentną osobę dorosłą zdolności umożliwiające osiąganie dobrych wyników w nauce umiejętność rozwiązywania problemów wrażliwość społeczna, poczucie własnej skuteczności 47 Działania profilaktyczne możemy rozpatrywać na trzech poziomach: PROFILAKTYKA PIERWSZORZĘDOWA PROFILAKTYKA DRUGORZĘDOWA PROFILAKTYKA TRZECIORZĘDOWA Odbiorcami są grupy niskiego ryzyka. Działania skierowane dla nie zdiagnozowanej populacji i osób przed inicjacją. Odbiorcami są grupy podwyższonego ryzyka. Odbiorcami są grupy najwyższego ryzyka. Cele: 1. Promocja zdrowego stylu życia. 2. Opóźnienie wieku inicjacji. Cele: 1. Ograniczenie głębokości i czasu trwania dysfunkcji. 2. Umożliwienie wycofania się z zachowań ryzykownych. Cele: 1. Przeciwdziałanie pogłębianiu się procesu chorobowego. 2. Umożliwienie powrotu do normalnego życia w społeczeństwie. Na wszystkich poziomach profilaktyki stosuje się kilka strategii działania: 1. Informacyjne – dostarczenie 1. Informacyjne. 1. Informacyjne. adekwatnych informacji na temat skutków zachowań ryzykownych i tym samym umożliwienie dokonywania racjonalnego wyboru. 2. Edukacyjne – pomoc 2. Edukacyjne. 2. Edukacyjne. w rozwijaniu ważnych umiejętności psychologicznych i społecznych (nawiązywanie kontaktu z ludźmi, radzenie sobie ze stresem, rozwiązywanie konfliktów, opieranie się naciskom ze strony otoczenia np. II Elementarz, Spójrz inaczej. 3. Działań alternatywnych – 3. Działań alternatywnych. 3. Działań alternatywnych. pomoc w zaspokajaniu ważnych potrzeb 4. Interwencyjne – celem jest 4. Interwencyjne. ( osiągnięć, przynależności) oraz pomoc osobom mającym osiąganie satysfakcji życiowej trudności w identyfikowaniu 5. Zmniejszania szkód – przez stwarzanie możliwości i rozwiązywaniu ich działania zaangażowania się w działalność problemów oraz wspieranie w skierowane głównie do pozytywną (artystyczną, sytuacjach kryzysowych. narkomanów i prostytutek. Celem sportową, itp.) jest ochrona społeczeństwa i samych uzależnionych przed skutkami ich ryzykownych zachowań np. wymiana igieł i strzykawek, pomoc socjalna, leczenie substytucyjne (metadon). 48 Działania podejmowane w naszej szkole to przede wszystkim profilaktyka pierwszorzędowa i drugorzędowa. Będziemy zatem stosować strategie odpowiednie do tych poziomów działań profilaktycznych. Literatura: 1. Zbigniew Gaś - Profilaktyka w szkole w: Zapobieganie uzależnieniom uczniów, pod red. B. Kamińskiej – Buśko, CMPPP MEN, Warszawa 2000 2. Zbigniew Gaś - Psychoprofilaktyka. Procedury konstruowania programów wczesnej interwencji, Wyd. UMCS, Lublin 1998 3. K Wojcieszek. Profilaktyka w szkole. Poradnik wychowawcy. Praca zbiorowa. Wyd. Raabe 2002 opracowanie Elżbieta Tomala Charakterystyka wieku rozwojowego uczniów w klasach I– III CZYNNIKI ROZWOJU Pierwsze lata pobytu w szkole są okresem szczególnie istotnym dla dalszego rozwoju dziecka. Szkoła staje się potężnym czynnikiem rozwoju, gdyż tutaj dziecko uspołecznia się. Istotny wpływ na rozwój ogólny dziecka, a w szczególności na sferę społeczno-moralną i intelektualną oraz na karierę szkolną ma środowisko rodzinne lub opiekuńcze. Na drugim miejscu znajdują się czynniki dydaktyczno - pedagogiczne, program, treści i metody nauczania w szkole, następnie nauczyciel jako osoba znacząca oraz grupy rówieśnicze. Wpływ posiada również szersze otoczenie, a także niezamierzone wpływy ludzi, sytuacji, życie ulicy. Na intelekt, a także sferę uczuciową dziecka wpływa: zainteresowanie rodziców, miłość, akceptacja, spójność rodziny, utrzymywanie przez rodziców kontaktów z szerszym otoczeniem, dostęp do oświaty i dóbr kulturalnych. FAZY ROZWOJU Wiek 7-8 lat to adaptacja do środowiska szkolnego i jego wymagań, nauczycieli i rówieśników. Organizm uzyskuje równowagę i odporność. Bardzo dużym autorytetem staje się nauczyciel – wychowawca, pod okiem którego przebiega życie społeczne uczniów. Rozwijają się podstawowe funkcje sfery intelektualnej, następuje opanowanie umiejętności czytania i pisania, przyswojenie pojęcia liczby naturalnej i podstawowych działań arytmetycznych. 49 Wiek 9 – 10 lat – rozwija się intensywnie mowa i myślenie, bogaci się zasób słownictwa, rozwija logika matematyczna, zwiększa się aktywnośći samodzielność myślenia. Osiągnięciem tego okresu jest opanowanie operacji konkretnych. Rośnie motywacja do nauki. Dzieci skłaniają się coraz częściej do rzeczowej, a nawet krytycznej oceny dorosłych, mają większą potrzebę współdziałania z rówieśnikami, następuje wzrost aktywności społecznej. ROZWÓJ FIZYCZNY Zostaje zakończony wzrost mózgu w sensie ciężaru, zaś proces dojrzewania komórek mózgowych trwa nadal w sposób stały. Mięśnie są jeszcze słabo rozwinięte, mięśnie duże rozwijają się wcześniej niż drobne. W związku z tym potrzeba ruchu i jego ćwiczenie są w tym okresie bardzo duże, a zręczność ruchowa jest jedną z charakterystycznych cech wieku między 8 a 12 rokiem życia. Kościec, jako całość jest miękki i plastyczny, dlatego często ulega deformacjom. Uzębienie staje się prawie pełne. Następuje szybkie tempo wzrastania zewnętrznego, zwiększa się ruchliwość, ulepsza się praca układu oddechowego, wzrasta pojemność płuc. ROZWÓJ MOTORYCZNY Często nazywany jest psychomotorycznym ze względu na silne zazębianie sfery fizycznej i psychicznej dziecka. Tempo rozwoju cech motorycznych w młodszym wieku szkolnym nie jest równomierne i bywa różne dla chłopców i dla dziewcząt. Sprawność motoryczna obejmuje sprawność ruchową, czyli wszechstronne opanowanie ciała oraz ruchów lokomocyjnych, rzutnych, skocznych itp. oraz ogólną sprawność fizyczną obejmującą siłę, szybkość, zręczność. Znaczna grupa dzieci odpowiada przyjętym normom, ale istnieją także dzieci wyraźnie uzdolnione psychoruchowo odznaczające się wysoką sprawnością fizyczną, jak i dzieci mające opóźnienia w tej sferze. DZIAŁALNOŚĆ DZIECKA Główne formy działalności dziecka to: nauka, zabawa, twórczość artystyczna i praca. Z chwilą wstąpienia dziecka do klasy pierwszej nauka staje się dla niego głównym obowiązkiem i czynnikiem jego psychicznego rozwoju. Właściwy stosunek do obowiązków szkolnych jest jedynym z zasadniczych warunków pomyślnego przebiegu procesu dydaktyczno-wychowawczego. Wyróżnia się kilka grup dzieci różnie ustosunkowanych do nauki szkolnej: dzieci zdyscyplinowane i sumienne, szybko przyswajające postawę moralną kształtowaną przez szkołę, mające powodzenie w nauce 50 uczniowie, którzy zainteresowani są wybraną tylko dziedziną lub rodzajem pracy szkolnej uczniowie mający nierówny i nietrwały stosunek do obowiązków szkolnych, mający słabą wolę i brak nawyków pracy dzieci odznaczające się lekkomyślnym stosunkiem do nauki z powodu różnych braków i błędów wychowawczych. Każda z wyżej wymienionych grup wymaga innego ustosunkowania się nauczyciela w jego pracy wychowawczej. Wielką potrzebą młodszego wieku szkolnego jest aktywność o charakterze zabawowym. Zaczynają dominować zabawy zespołowe, w tym gry. Dużą rolę odgrywają zabawy tematyczne oraz zajęcia o charakterze manualnym, zwłaszcza zabawy konstrukcyjne. Często zabawa odgrywa w stosunku do nauki rolę służebną i pozwala na łatwiejsze poznanie wiadomości i przezwyciężenie trudności szkolnych. Działalność plastyczna odgrywa wielką rolę w twórczości artystycznej dziecka. Od 8 do 12 roku życia kształtuje się okres rysunku schematycznego. Następuje stopniowy zanik spontanicznej ekspresji. Dziecko rysując i malując szuka oddźwięku i aprobaty w reakcjach otoczenia, rysunki jego zaczynają być coraz lepszym „odbiciem” rzeczywistości opartej bardziej na pamięci niż na wyobraźni. Potężnym czynnikiem w twórczości dziecięcej jest czytelnictwo, które pobudza rozwój zainteresowań i wyobraźnię twórczą, stanowi nieustające źródło wiedzy oraz informacji. W drugiej fazie młodszego wieku szkolnego dzieci posiadają umiejętność czytania, większość z nich sięga po książkę „dla przyjemności” i dokonuje wyboru tematyki. W pewnej grupie dzieci – o rozwoju przyspieszonym lub specjalnie uzdolnionych – mowa pisana przybiera postać twórczości literackiej. Praca dziecka w młodszym wieku szkolnym obejmuje tzw. pracę szkolną i pomoc w rodzinie. Poprzez nią dziecko uczy się poczucia obowiązku i odpowiedzialności, uczynności, troski o innych, szacunku dla pracy i otoczenia. ROZWÓJ PROCESÓW POZNAWCZYCH Młodszy wiek szkolny jest okresem kształtowania się i doskonalenia operacji konkretnych, porównywania, klasyfikowania, abstrahowania i uogólniania, analizy i syntezy, ustalania związków przyczynowo-skutkowych. Wyraźnemu rozwojowi zwłaszcza w warunkach korzystnych podlegają wrażenia wzrokowe, słuchowe i stawowo - mięśniowe oraz spostrzeżenia. Aktywnie organizowany proces spostrzegania przeradza się w obserwację, która może być krótkotrwała lub 51 dłuższa w zależności od zadań. Pod koniec młodszego wieku szkolnego spostrzeżenia nabierają charakteru abstrakcyjnego, uogólnionego, stają się bardziej ukierunkowane, trwałe, dokładne i skuteczne. Umiejętności obserwacyjne łączą się z rozwojem uwagi, czyli organizacją konkretnych czynności ucznia związanych z opanowywaniem przezeń wiedzy szkolnej. Uwaga dzieci rozwija się i kształtuje pod wpływem nauki szkolnej, staje się coraz bardziej zdolne do koncentracji, trwałości, zwiększa się też jej pojemność. tworzy się i umacnia nawyk uważania. Pamięć i uczenie się są ściśle związane z rozwojem u dziecka różnych funkcji psychicznych. Ważną rolę ogrywa motywacja. Stosunek dziecka z klasy I i II do szkoły i nauki jest pozytywny. Dzieci lubią na ogół czytać, pisać, liczyć, opowiadać, są raczej aktywne. W klasie III pojawia się zainteresowanie treścią przedmiotów szkolnych, a niektórych zaczyna pociągać określona dziedzina wiedzy. Motywami uczenia staje się ocena, osiągnięcie pozycji w klasie, zaspokojenie oczekiwań rodziców, a także poznawcze zainteresowania. Wielkim autorytetem w klasach młodszych staje się nauczyciel, który kształtuje i utrwala często wysoką motywację do uczenia się i wpływa na zaspokojenie pozytywnych cech charakteru. Ewolucja procesów zapamiętania i reprodukowania materiału łączy się z rozwojem uwagi dowolnej. W sposób trwały dziecko zapamiętuje to, na co skierowana jest jego uwaga. Rozwija się myślenie logiczne. Pamięć stopniowo zatraca charakter obrazowo-konkretny. Dziecko coraz bardziej uzyskuje wprawę w abstrakcyjnologicznym zapamiętywaniu materiału. Z wiekiem rośnie szybkość, trwałość, pojemność i charakter pamięci. Rozwój myślenia między 7 a 11 rokiem życia polega na tym, iż staje się ono samodzielną, wewnętrzną czynnością poznawczą operującą pojęciami, realizowaną w słowach i przebiegającą zgodnie z zasadami logiki. Opanowanie pojęć naukowych odbywa się stopniowo. Zjawiają się nowe sposoby rozumowania i dowodzenia. Zasób pojęć i wyobrażeń stale się przekształca, następuje systematyzacja pojęć. W końcu tego okresu dzieci nabierają umiejętności przeprowadzania operacji myślowych bez oparcia w konkretnym materiale. MOWA DZIECKA. NAUKA CZYTANIA I PISANIA Mowa dziecka jako narzędzie społecznej komunikacji doskonali się, przeobraża, rozszerza się jej funkcja symboliczna. Występuje w formie mowy ustnej i w formie mowy pisanej. Normalnie rozwijające się dziecko zaczyna zdobywać coraz to szerszy zasób 52 słownictwa, mowa jego staje się w pełni złożona, zdobywa ono też wiele wiadomości o języku. Bodźcem do coraz lepszego opanowywania gramatycznej struktury języka i ważnym tego warunkiem jest posługiwanie się nową postacią – mową pisaną. Na jej rozwój mają wpływ: dostateczny poziom rozwoju analizatorów, umiejętność dokonywania analizy i syntezy wyrazowej, odpowiedni rozwój drobnych grup mięśniowych w dłoni, poziom rozwoju pamięci i uwagi, stosowanie się do wskazówek nauczyciela. W opanowywaniu umiejętności i nawyków pisania odgrywają rolę czynniki psychologiczne, fizjologiczne i motoryczne. Nauka czytania wymaga dobrze rozwiniętego słuchu fonematycznego, a także umiejętności analizy i syntezy dźwiękowej. Wielką rolę odgrywa sprawność funkcjonalna analizatorów: słuchowego, wzrokowego i kinestetyczno-ruchowego. Zaburzenia w ich funkcjonowaniu stają się przyczyną dysleksji. Naukę czytania i pisania utrudniają wszelkie nieprawidłowości w rozwoju dźwiękowej strony mowy. Wymagają one szybkiego i zdecydowanego prostowania. Istotnym wskaźnikiem rozwoju mowy dziecka jest zwiększanie się zasobu słownika. Postępuje ono w związku z rozszerzaniem się społecznych doświadczeń, wiedzy o świecie i jest ściśle związane z rozwojem myślenia. Zależy także od ogólnej umysłowej sprawności dziecka i jego inteligencji. ROZWÓJ UCZUCIOWY I SPOŁECZNY W pierwszych latach wieku szkolnego dziecko wyraża jeszcze swoje pozytywne i negatywne emocje w sposób burzliwy. W drugiej fazie młodszego wieku szkolnego coraz lepiej panuje nad nimi, stara się je hamować, zwłaszcza w zespole klasowym i grupie rówieśniczej. Staje się zdolne do przeżywania trwających dłużej stanów emocjonalnych lub nastrojów uczuciowych. Najwyższą formą życia emocjonalnego, jaka staje się dostępna dzieciom na poziomie tego wieku, są rozwijające się uczucia wyższe. Rozwój społeczny to szereg zmian, jakie dokonuje się w osobowości jednostki, aby stała się ona zdolna do konstruktywnego uczestniczenia w życiu i działalności społecznej. Młody człowiek uczy się tego będąc członkiem różnych grup społecznych i pełniąc role społeczne. Dla rozwoju społecznego dziecka ważne są : układ stosunków w rodzinie i tryb życia, zamierzone oddziaływania wychowawcze w szkole, swobodne obcowanie dziecka z rówieśnikami. Osoby znaczące, oddziaływanie formalnych i nieformalnych grup rówieśniczych ma tu podstawowe znaczenie. Dobrze funkcjonujący dom rodzinny kształtuje właściwe postawy społeczne i moralne, zapewnia poczucie bezpieczeństwa 53 i oparcia uczuciowego. Szkoła i nauczyciel przygotowuje do współżycia i współdziałania w społeczeństwie poprzez wprowadzenie w kulturę kraju, zaszczepienie społecznych i moralnych norm postępowania, wyrabianie postaw i przekonań. Wychowanie społeczne odbywa się w dużej mierze w podstawowej grupie formalnej, czyli klasie szkolnej. Od 7 do 9 roku życia tworzą się grupy nieformalne tzw. „przelotne” złożone z dwójki. trójki dzieci powstające spontanicznie w celach zabawy. W 8 – 10 roku życia tworzą się tzw. „mniejsze paczki” utworzone przez szerszą grupę lokalną, rozwijające własne systemy wartości, obyczajów, rodzą „mody” zabawowe, ubraniowe itp. Pod koniec omawianego okresu dziecko osiąga tzw. wrażliwość społeczno-moralną. OSOBOWOŚĆ Młodszy wiek szkolny charakteryzuje się doskonaleniem struktury całej osobowości. Wpływają na nią m.in. cechy temperamentu, które określają stopień energii życiowej i dynamikę zachowania. W pełni zrównoważony typ temperamentu stwarza sprzyjające warunki dla efektywnego uczenia się i przystosowania społecznego do zespołu klasowego. Szukając przyczyn zaburzonego zachowania się dzieci wyróżniono typy dzieci: psychoruchowo nadpobudliwych i zahamowanych. Dzieci o słabym układzie nerwowym gorzej znoszą wysiłek umysłowy i częściej wykazują bierną postawę na lekcjach, a wzmożoną aktywność ruchową w domu, częściej stosują taktykę bierno-obronną. Dzieci o silnym typie układu nerwowego wykazują skłonność do agresji werbalnej i fizycznej, kradzieży i wykroczeń oraz uchylania się od obowiązków domowych, nastawione są raczej na walkę i kontratak. Aktywność własna dziecka zależy jednak w dużej mierze nie od wrodzonych cech temperamentu lecz od czynników pozabiologicznych. W rozwoju osobowości zasadniczą rolę odgrywają motywy, które z roku na rok pogłębiają się, zwiększają zasięg, dotyczą coraz szerszych kręgów rzeczywistości i coraz bardziej zróżnicowanych torów działania. W omawianym okresie następuje rozwój zainteresowań, głównie sportem i zabawami ruchowymi, dalej – czytaniem, rysunkiem, telewizją, komputerem, aktualnymi wydarzeniami i sprawami, majsterkowaniem, muzyką i kolekcjonerstwem. Ważna w tym czasie jest akceptacja zainteresowań dzieci przez rodziców. Niebezpieczna zaś jest dezaprobata i kolizja między potrzebami dzieci, a aspiracjami ich rodziców. W wieku 8 – 12 lat zauważyć można zmianę w doznaniach estetycznych dzieci. Nadal „żywo” reagują 54 one na dzieła sztuki, teatr, film, muzykę i literaturę, jednak mniej impulsywnie niż w okresie przedszkolnym. Właściwa percepcja w odbiorze jest odbiciem ogólnego poziomu umysłowego i zasobu wiadomości dziecka, cech osobowości, wrażliwości i zdolności do odbioru. ROZWÓJ MORALNY Dzieci w pierwszym okresie młodszego wieku szkolnego znajdują się w heteronomicznym stadium rozwoju moralnego. Dziecko uznaje za sprawiedliwe wszelkie nakazy i zakazy formułowane przez dorosłych. Faza druga zawiera już pierwsze przejawy autonomii moralnej, polegającej na szacunku dla reguł wynikających ze wzajemnego porozumienia, poszanowania dla zasady wzajemności oraz brania pod uwagę przy ocenie nie tylko samego czynu ale i intencji jego sprawcy. Zalążki charakteru obserwuje się już w pierwszych latach szkolnych. Charakter stanowi ten wymiar osobowości, który najdobitniej wyraża się w zachowaniu, bowiem stosowanie się do przyjętych norm współżycia społeczno – moralnego wytwarza u jednostki pewne, względnie stałe, dające się przewidzieć sposoby reakcji na określone sytuacje. Przechodzenie na wyższy poziom rozwoju moralnego zależy w dużej mierze od warunków życia dziecka i oddziaływań wychowawczych jakim jest poddane. Bibliografia: 1. Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży pod redakcją Marii Żebrowskiej, PWN, Warszawa 1986 r. 2. Elizabeth B. Hurlock - Rozwój dziecka, PWN, Warszawa 1985 r opracowanie Elżbieta Tomala Charakterystyka wieku rozwojowego dzieci w klasach IV- VI ROZWÓJ FIZYCZNY Rozwój fizyczny polega na rozwoju struktury i funkcji organizmu. Obejmuje zmiany anatomiczne i fizjologiczne, a więc: zwiększanie się wysokości i ciężaru ciała, zmiany w proporcjach organów i ogólnym kształcie ciała, dojrzewanie płciowe. Zjawisko wzmożonego przyrostu długości ciała i jego ciężaru 55 w przeciągu krótkiego czasu ( 2-3 lata) jest zjawiskiem stałym, występującym u wszystkich dzieci. Różnice indywidualne i środowiskowe dotyczą jedynie intensywności, czasu występowania i trwania tego procesu. Tempo dojrzewania płciowego u dziewcząt i chłopców nie jest jednakowe. Dziewczęta dojrzewają szybciej, wyprzedzając pod tym względem chłopców o około 2 lata. Wymienione procesy są ze sobą ściśle powiązane i wpływają na siebie nawzajem. Charakterystyczne dla tego okresu jest ogólne przyspieszenie tempa rozwoju w porównaniu z okresem poprzednim. ROZWÓJ FUNKCJI POZNAWCZYCH Bardzo ważnym aspektem w procesie rozwojowym dziecka między 10-12 rokiem życia jest intensywny rozwój umysłowy, który wyraża się w doskonaleniu wszystkich funkcji poznawczych : - rozwoju spostrzeżeń, - rozwoju pamięci, - rozwoju myślenia, - wyobraźni i fantazji. Spostrzeżenia w starszym wieku szkolnym stają się dokładniejsze, bogatsze w szczegóły, wielostronne w treści. W procesach spostrzegania ważne miejsce zajmuje obserwacja, która jest planowa, systematyczna i ukierunkowana. Stopniowo następuje rozumienie przenośni i symboli. Zmienia się również orientacja w czasie i przestrzeni. Gwałtownie wzrasta rozwój pamięci oraz przekształcanie pomięci mimowolnej w pamięć dowolną. Przewaga zapamiętywania dowolnego nad mimowolnym występuje wyraźnie w klasie VI i wzrasta w latach następnych. Centralne znaczenie w rozwoju umysłowym dzieci odgrywają procesy myślenia. Pogłębia się zdolność analizy i syntezy, rozwija myślenie abstrakcyjne i logiczno-dedukcyjne. Proces ten przebiega w ścisłym związku z wymogami, jakie stawiają programy szkolne. Przy zastosowaniu odpowiednich metod nauczania poszczególne operacje myślowe (porównywanie, uogólnienie, wnioskowanie, klasyfikacja, inne) osiągają coraz wyższy poziom. Dużą rolę w procesie dorastania odgrywa wyobraźnia i fantazja, która znajduje swój wyraz w marzeniach i twórczości. Młodzi marzą o przygodach i podróżach, lepszej własnej sytuacji rodzinnej czy społecznej. Treść tych marzeń i fantazji zależy w dużym stopniu od warunków, w jakich dzieci żyją, od ich niezaspokojonych potrzeb, nastawienia do życia, aspiracji. Marzenia wzbogacane są książką, filmem innymi źródłami wiadomości 56 o życiu i świecie. Młodzi chętnie próbują swych sił zwłaszcza na niwie twórczości literackiej pisząc wiersze i pamiętniki. Wiąże się to nie tylko z żywą wyobraźnią i potrzebą wypowiadania się, ale także z rozwojem uczuć estetycznych. ROZWÓJ UCZUCIOWY W starszym wieku szkolnym zaznaczają się różnice w życiu uczuciowym w porównaniu z wcześniejszymi fazami rozwoju. Przeżycia emocjonalne od tego okresu można ująć w trzy grupy: - stany obronne ( strach, lęk, niepokój, nieśmiałość, zakłopotanie, smutek, niesmak), - stany agresywne ( gniew, zazdrość, nienawiść, wrogość), - uczucia pozytywne ( miłość, wzruszenie, podniecenie, przyjemność, radość). Różnicowanie się stanów uczuciowych następuje pod wpływem codziennych doświadczeń. Podstawowym warunkiem normalnego rozwoju emocjonalnego jest uczestnictwo w życiu społecznym, przy czym uczestnictwo to powinno być dostosowane do poziomu dojrzałości dziecka oraz właściwie kierowane w atmosferze przyjaźni i pełnego zrozumienia dla dorastającego dziecka. ROZWÓJ WOLI W miarę wzrastania sprawności fizycznej i rozwoju wszystkich funkcji psychicznych wzmaga się aktywność dorastających, nabierając coraz bardziej cech świadomej i celowej działalności. Działalność ta przejawia się bądź w formie pozytywnej, jako dążenie do wykonania określonej czynności, bądź w formie negatywnej, jako powstrzymywanie się od jakiegoś działania. W procesie kształtowania się woli powszechnie obserwowanym zjawiskiem jest przekora, która przejawia się jako krnąbrność, nieposłuszeństwo wobec rodziców i wychowawców. Dzieci wzbraniają się wykonać dane przez dorosłych polecenia, zacinają się w nieuzasadnionym uporze, zachowania nabierają cech arogancji, bezczelności i przesadnej pewności siebie. Nieopanowany sposób bycia prowadzi do częstych konfliktów z otoczeniem. Tendencję do przekory we wczesnej fazie dorastania można w zależności od warunków szybko rozładować bądź też może się ona przeobrazić w trwałą negatywną postawę wobec poczynań dorosłych. Przekora jako objawy reakcji frustracyjnych na ograniczenie budzących się potrzeb niezależności, swobody, samostanowienia nie znika szybko, lecz stopniowo zmienia swe formy. W późniejszym 57 stadium przekora występuje w sferze czynności intelektualnych, jako wyraźna skłonność do polemik i sporów, przeciwstawiania się każdemu twierdzeniu i przekonaniu wyrażonemu przez innych. Skrajną formę przekory stanowi bunt. Przeżycie buntu przeciwko autorytetom daje satysfakcję niekiedy tak dużą, że staje się bodźcem do dalszych czasem bardziej krańcowych jego form. Bunt dodaje energii życiowej, zadowolenia, stanowi rodzaj zdobyczy i przewagi. Innym przejawem aktywności młodzieży jest potrzeba czynu, który bardzo często ma charakter wyczynu i nie mieści się w ramach powszechnie przyjętych form zachowania się. Młodzież dopuszcza się niejednokrotnie różnych wybryków lub aktów o posmaku niezwykłości, sprzyjających wyładowaniu energii, wykazaniu odwagi, dzielności, bohaterstwa. Potrzeba nieprzeciętnych czynów stanowi nie tylko wyraz wzrastającej aktywności dzieci w starszym wieku szkolnym, ale świadczy również o napięciu emocjonalnym, domagającym się silnych wrażeń i mocnych przeżyć. STOSUNKI RODZINNE W okresie intensywnego wzrostu i rozwoju dziecka rodzina nadal zaspokaja podstawowe potrzeby dziecka (materialne, uczuciowe, społeczne) oraz stanowi dla niego źródło nieustannych doświadczeń i wiedzy o życiu. Jednak wpływ rodziny początkowo olbrzymi, w miarę rozszerzania się kontaktów dziecka z szerszym światem stopniowo maleje. Zachodzące zmiany sprowadzają się głównie do trzech momentów: - kryzysu autorytetu rodziców - konfliktów z rodzicami - osłabieniu więzi emocjonalnych. Kryzys autorytetu rodziców pojawia się jako rezultat wzrostu krytycyzmu na tle rozwoju sprawności umysłowej w tym okresie. Wnikliwa obserwacja rodziców pozwala dostrzec u nich cechy, których dotąd dzieci nie zauważały. Porównywanie własnych rodziców z innymi ludźmi i wzorcami dostarczanymi przez literaturę często prowadzi do gorzkich rozczarowań. Rodzice spadają z piedestału doskonałości, stają się w oczach dorastających dzieci zwykłymi ludźmi pełnymi błędów i uchybień. Młodzież zaczyna mieć swoje tajemnice i domaga się, aby rodzice je szanowali. Ingerencję dorosłych w osobiste sprawy przyjmuje niechętnie, a nawet z objawami protestu i buntu. 58 Konflikty z rodzicami to następny sygnał zmieniających się stosunków w rodzinie. Przyczyn zmian zachodzących u młodocianych w stosunku do rodziny należy szukać w czynnikach natury społecznej. Na pierwszym miejscu wymienia się nieumiejętne postępowanie rodziców wykazujących brak elastyczności w dostosowaniu się do zmian zachodzących w dzieciach. Często nie dostrzegają i nie rozumieją budzących się w swoich dzieciach nowych potrzeb. Przyzwyczajeni do bezwzględnego posłuchu w latach dziecięcych nadal trzymają się utartych metod postępowania, które nie tylko nie dają rezultatów, lecz odnoszą mierne skutki. Podtrzymując swój autorytet zakazami, nakazami, groźbami, karami, przyczyniają się do naderwania więzów uczuciowych i wytwarzania dystansu. Ponadto w wielu przypadkach brak podstawowych wiadomości o procesach rozwojowych dzieci i młodzieży, brak taktu pedagogicznego umiejętności podtrzymywania słabnących kontaktów, stanowią główną przyczynę niepożądanych stosunków między rodzicami i dorastającymi dziećmi. Zaburzenia w zachowaniu się dzieci w starszym wieku szkolnym i trudności występujące w procesie wychowawczym pozostają w ścisłym związku z atmosferą panującą w rodzinie oraz typami postaw rodzicielskich (akceptująca, odrzucająca, ochraniająca, opiekuńcza). Osłabienie więzi emocjonalnych w rodzinie stanowi naturalną konsekwencję obniżenia autorytetu rodzicielskiego oraz częstych konfliktów i nieporozumień między rodzicami i dziećmi. Objawia się to w unikaniu towarzystwa rodziców, odtrącaniu objawów czułości z ich strony, sztywności, zamykaniu się w sobie, obojętności na kłopoty i cierpienia rodziców, odmawianiu pomocy w ciężkich sytuacjach. Tego rodzaju postawa dorastających często wprowadza rodziców w błąd. Uważają oni, że dzieci nie potrzebują ich uczucia i również odwracają się od nich. Prowadzi to w sposób nieunikniony do dystansu uczuciowego, który może pociągnąć za sobą niepożądane konsekwencje w postaci całkowitego odejścia psychicznego dorastających dzieci od rodziców. STOSUNKI SPOŁECZNE POZA DOMEM W starszym wieku szkolnym w znaczący sposób poszerzają się kontakty z rówieśnikami, które dla dzieci w tym okresie są bardzo ważne. Dziecięce na ogół nietrwałe jednoosobowe przyjaźnie przekształcone zostają na koleżeństwo i przyjaźnie w szerszych grupach koleżeńskich. Miejsce, jakie zajmuje dziecko w grupie zależy od wielu czynników: wzorców zachowań wyniesionych z domu, stopnia pewności siebie, stopnia zależności, sposobu postrzegania świata. 59 Środowiskiem społecznym, w którym upływa duża część życia dziecka jest klasa szkolna. Na gruncie życia klasowego wyrastają różne formy kontaktów społecznych, zasady postępowania i normy współżycia zbiorowego. W okresie dorastania dzieci są bardzo wrażliwe na wpływy grupy rówieśniczej, ich zachowanie często jest determinowane przez różne elementy życia społecznego np. normy grupowe, pozycję ucznia w klasie, rolę jaką w niej pełni, ogólną atmosferę w klasie. Normy stanowią wytworzone przez daną grupę wzory postępowania, modele zachowań, jakich grupa oczekuje od swych członków. Dotyczą one różnych spraw np. sposobu ubierania się, uczesania, wykonywania pracy, spędzania wolnego czasu itp. Dzieci w omawianym wieku na ogół usilnie zabiegają o akceptację grupy. Gotowe są postępować wbrew własnym przekonaniom, byle tylko zyskać uznanie grupy. Stopień uznania, jakim cieszy się uczeń w klasie wśród kolegów, określa jego pozycję w hierarchii klasowej. Wysokie pozycje wywierają dodatni wpływ na rozwój osobowości jednostki. Niskie utrudniają proces uspołecznienia wywołujący zaburzenia w zachowaniu, frustracje, konflikty. Uczniowie odrzuceni przez społeczność własnej klasy popadają w izolację, lub przystają do grup zdeprawowanych, gdzie usiłują zdobyć wyższą pozycję. Społeczne powiązania w klasie mają duże znaczenie dla rozwoju psychicznego zaspokajają, bowiem potrzebę uczestnictwa w grupie ucząc stosunków społecznych. Powstawanie samorzutnych zespołów wśród młodzieży w wieku szkolnym jest zjawiskiem powszechnym. Łatwo to zaobserwować na terenie klasy, jak i w życiu pozaszkolnym. Najczęściej wyróżnianymi typami małych nieformalnych grup rówieśniczych są: najbliżsi przyjaciele, małe paczki, szersze grupy koleżeńskie, bandy. ROZWÓJ HETEROSEKSUALNY W starszym wieku szkolnym dzieci zaczynają się interesować sferą płci. Budzi się ciekawość płciowa, zmierzająca do poznania budowy anatomicznej organów płciowych, ich funkcji oraz roli dwóch płci w reprodukcji gatunku ludzkiego. Młodzież szuka odpowiedzi na trapiące ich pytania w różnych publikacjach, sięga po atlasy anatomiczne, encyklopedie, ilustracje i broszury uświadamiające. Zaczyna rozmawiać między sobą na tematy seksualne, udzielać wzajemnie potrzebnych sobie informacji. Rozwój zainteresowań seksualnych zależy nie tylko od funkcji hormonalnych organizmu, ale także od bodźców dostarczanych przez otoczenie np. obserwacja życia 60 dorosłych, wpływ starszych kolegów, niedozwolone filmy, ilustracje i obrazki, podniecająca lektura. Widoczne nasilenie zainteresowań seksualnych u dziewczyn pojawia się między 9 a 12 rokiem życia u chłopców między 14 a 15 rokiem życia. W miarę dorastania ulegają przeobrażeniu również wzajemne stosunki między dziewczętami i chłopcami. KSZTAŁTOWANIE SIĘ OSOBOWOŚCI Jednym z charakterystycznych objawów kształtowania się osobowości u dzieci jest rozwój samodzielności, który pojawia się ok. 12 roku życia. Oprócz zainteresowań światem zewnętrznym pojawiają się również zainteresowania cechami własnej osobowości oraz porównywanie z innymi ludźmi. Przyczynia się to do silniejszego wyodrębnienia własnej indywidualności na tle środowiska społecznego. Wraz z dorastaniem dziecka zmienia się stosunek otoczenia do niego w rodzinie, w szkole, w organizacjach. Coraz bardziej apeluje się do poczucia odpowiedzialności dzieci. Powierza się im coraz trudniejsze zadania do wykonania, akcentując tym samym fakt ich wrastania w społeczeństwo. Młodociani często jeszcze przed opuszczeniem szkoły podstawowej muszą zastanowić się nad swoją przyszłą rolą społeczną, wyborem zawodu, obraniem dalszego kierunku kształcenia. Sytuacja taka wymaga od nich zdawania sobie sprawy z zamiłowań, zdolności, cech charakteru i możliwości. W procesie tym odgrywają tu ogromną rolę takie elementy jak: opinie i oceny dorosłych rówieśników, aprobata i dezaprobata, pochwały i nagany, sukcesy i niepowodzenia, porównywanie się z innymi. W procesie kształtowania się osobowości młodzież nie tylko stara się wypełnić wymagania stawiane jej przez otoczenie, ale zaczyna sama stawiać sobie wymagania. Niemożność sprostania własnym aspiracjom doprowadza do obniżenia samooceny, co często wywołuje u młodzieży ciężkie przeżycia emocjonalne. Niezadowolenie z samego siebie często występuje w początkowej fazie dorastania. Obraz samego siebie nie jest obrazem stałym, zmienia się wraz z rozwojem dziecka pod wpływem różnych czynników. Jest częścią składową osobowości, jego charakter decyduje w dużym stopniu o samopoczuciu jednostki i jej stosunku do otaczającego świata. Obraz negatywny wywołuje niepokój, lęk i różne objawy nieprzystosowania. Obraz pozytywny daje pewność siebie, równowagę emocjonalną, przychylny stosunek do kolegów, lepsze wyniki w nauce. 61 TRUDNOŚCI WYCHOWAWCZE Trudności wychowawcze w tym wieku bywają różnego rodzaju i występują z różną siłą. U jednych pojawiają się nagle i szybko znikają, u innych mają charakter przewlekły i dają o sobie znać przez cały okres dorastania. Najbardziej jaskrawą grupę trudności stanowią fakty zachowania się związane ze stosunkiem do ludzi dorosłych. Do grupy tej należą przejawy niezdyscyplinowania, niepodporządkowania się zarządzeniom rodziców, przekraczania regulaminu szkolnego, lekceważenia wszelkiego rodzaju poleceń, rozkazów i zakazów. Charakterystyczną cechą tych manifestacji jest postępowanie wbrew oczywistym racjom na zasadzie przekory lub ślepego uporu. Inna kategoria trudności wiąże się ze stosunkiem do grupy rówieśniczej, zwłaszcza do rówieśników innej płci. Wchodzą tu w grę takie momenty, jak niewłaściwy dobór przyjaciół lub całkowita niemożność znalezienia przyjaciół, odrzucenie przez grupę rówieśniczą i w związku z tym całkowite osamotnienie. Sytuacja przeciwna, polegająca na silnym związku z grupą i całkowitym jej podporządkowaniu. Pociąga to za sobą konflikt między wymaganiami grupy a wymaganiami szkoły lub domu rodzinnego. Specjalna trudność z punktu widzenia wychowawczego stanowi przedwczesne nawiązywanie kontaktów z osobnikami innej płci. Prowadzą one do zaniedbywania obowiązków szkolnych, nadmiernego poświęcenia uwagi sprawom wyglądu zewnętrznego i zazwyczaj jednostronnie absorbujących przeżyć. Młodzi ludzie z reguły przeceniają swoje walory i możliwości, bądź nie doceniają ich zupełnie. Na tym tle rodzą się odpowiednie do samopoczucia formy zachowania się, utrudniające proces wychowawczy. Jedni zachowują się z nadmierną pewnością siebie, lekceważąc wszelkie wskazówki, ostrzeżenia. Inni wykazują nadmierne zahamowanie, nieśmiałość, chorobliwy brak pewności, stronią od kontaktów z rówieśnikami. Bywają również tacy, którzy niską samoocenę usiłują zamaskować zuchwałością, zgrywaniem się, nieoczekiwanymi wyskokami. Trudności tego okresu związane są z niezwykle złożonym procesem rozwojowym. Stanowią wynik bardzo różnych i licznych uwarunkowań, zmieniających się w toku życia dziecka wraz ze zmianą jego warunków. Trudności występujące w tym okresie są sygnałem, że dotychczasowe życie dziecka nie było w sposób właściwy zorganizowane, i stanowią alarm dla przedsięwzięcia środków zaradczych. Starania wychowawcze powinny zmierzać w kierunku szczegółowej analizy każdego wypadku, celem wykrycia 62 źródeł trudności i zastosowania środków zmierzających do ich usunięcia oraz naprawy szkód wyrządzonych w rozwoju młodocianej jednostki. Bibliografia: 1. 2. Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży pod redakcją Marii Żebrowskiej, PWN, Warszawa 1986 r. Elizabeth B. Hurlock - Rozwój dziecka, PWN, Warszawa 1985 r opracowanie Elżbieta Tomala Cele ogólne programu profilaktyki 1. Promocja zdrowego stylu życia 2. Opóźnienie wieku inicjacji zachowań ryzykownych Teoretyczne opracowanie problemu PRZEMOC I AGRESJA W TEORII NAUKOWEJ Ze zjawiskiem przemocy i agresji spotykamy się wielokrotnie w domu, w szkole i na ulicach. Coraz częściej też czujemy się bezradni wobec docierających do nas za przewodnictwem mediów informacji o kolejnych aktach przemocy. Niewłaściwe zachowania dzieci i młodzieży wciąż nurtują rodziców i nauczycieli. Termin „agresja” wywodzi się z języka łacińskiego, w którym słowo „agresja” oznacza „napad”, a słowo „agresor” – rozbójnika 1. Agresja to: „Wszelkie działania (fizyczne lub słowne), których celem jest wyrządzenie krzywdy fizycznej lub psychicznej - rzeczywistej lub symbolicznej - jakiejś osobie, lub czemuś co ją zastępuje” 2. „Działanie, u którego podłoża leżą gniewne emocje i nieprzyjazne intencje, działanie, które ma na celu wywołać u drugiej osoby ból, strach, niepokój bądź wewnętrzne cierpienie. Do natury aktu agresji należy jego umyślność” 3. W. Okoń. Słownik Pedagogiczny, W-wa 1987 W. Szewczuk, Słownik Pedagogiczny, W-wa 1979 3 F. Miniritch, P. Meier, S. Arterburn, W stronę wartości – encyklopedyczny poradnik życia rodzinnego, W-wa 1998 63 1 2 Przemoc ma znaczenie bliskie terminowi „agresja”. Niekiedy terminy te są używane zamiennie. Dość często przez przemoc rozumie się tylko agresję fizyczną. Niekiedy badacze wiążą przemoc z emocją, którą najtrudniej jest kontrolować, mianowicie ze złością, a także z emocjami pokrewnymi: niechęcią, oburzeniem, irytacją, gniewem, nienawiścią, furią – prowadzącymi do eskalacji zachowania agresywnego. RODZAJE AGRESJI Agresja może przejawiać się fizycznie i werbalnie. Na agresję fizyczną składać się mogą takie pojedyncze zachowania jak: uderzanie, potrącanie, wyrywanie przedmiotów, podstawianie nogi, kopanie, rzucanie przedmiotami, kłucie, szarpanie za włosy itp. Powyższe działania bezpośrednio działają na przedmiot agresji, często są kompleksem zachowań przybierających postać bójek, przestraszania, drażnienia, wybuchów złości. Agresja werbalna to atak słowny polegający na: grożeniu, straszeniu, rozpowszechnianiu nieprawdziwych informacji o danej osobie (obmawianie, plotkowanie, skarżenie, donoszenie zwłaszcza nauczycielom o czyimś wykroczeniu). PRZYCZYNY AGRESJI AGRESJA JAKO REAKCJA NA FRUSTRACJĘ Frustracja ma miejsce wtedy, gdy jednostka, dążąc do zaspokojenia swoich potrzeb (biologicznych, psychicznych) i osiągnięcia określonych celów, napotyka w toku działania trudne do pokonania przeszkody. Przeszkoda może wywołać gniew, który zostaje skierowany na określone osoby lub rzeczy, przybierając postać ataku fizycznego lub werbalnego. Jeśli uczniowie przeżywają brak poczucia bezpieczeństwa, nie mogą zdobyć uznania, sukcesu, nie zaspokojona jest ich potrzeba bliskich, przyjaznych kontaktów z rówieśnikami, z nauczycielem, potrzeba samodzielności, aktywności - wówczas pojawić się mogą zachowania agresywne. AGRESJA JAKO INSTYNKT Przedstawiciele instynktownej interpretacji agresji przyjmują, „że powstała ona w drodze ewolucji i jest potrzebna, a nawet konieczna do utrzymania gatunku – jako napęd działania” 4. Tak rozumiana agresja nie została oczywiście „wyuczona”, nabyta 4 J. Grochulska, Agresja u dzieci, W-wa 1993 64 w toku życia. Człowiek rodzi się z gotowym instynktem, nazywanym przez niektórych instynktem walki, niezbędnym do życia, tak jak np. instynkt głodu. MODELOWANIE JAKO „BUDZIK” AGRESJI Agresywne zachowanie może być wywołane wpływem modeli, z którymi dziecko styka się w swoim otoczeniu. Może być więc nim matka, ojciec, rodzeństwo, nauczyciel w zdenerwowaniu, drwiący z niewiedzy ucznia, koledzy, koleżanki, jak również filmowi, książkowi, telewizyjni bohaterowie. AGRESJA A MEDIA Nie ma tematu dotyczącego dziecięcej agresji, który by wywoływał tak duże zainteresowanie, jak skutki pokazywanej w telewizji przemocy. Dzieci oglądając „agresywne” filmy, o wiele słabiej reagują na przejawy agresji i przemocy wśród rówieśników. O wiele rzadziej przychodzą z pomocą bitym kolegom, nie widząc nic złego w zachowaniu bijących się lub niszczących zabawki kolegów. Wyrabia się u nich pogląd, że świat jest niebezpieczny, a przemoc powszechnie akceptowana i często jest ona jedynym sposobem rozstrzygania nieporozumień. AGRESJA, A GRY KOMPUTEROWE Gry komputerowe adresowane są do dzieci i młodzieży. Bardzo rzadko są cenzurowane przez rodziców, a nigdy przez sprzedawców. Zdecydowana większość gier, to gry wojenne. Szczególna ich szkodliwość wynika z faktu, że są odbierane ze szczególnym skupieniem i dzięki temu pozostawiają wyraźne piętno na wyobraźni odbiorcy, co wynika z jego osobistego zaangażowania w akcję. Użytkownik wciela się w postać bohatera i utożsamia się z dokonywaną przez niego eksterminacją wrogów. Powszechnie wiadomo, że oglądanie scen agresywnych bardzo poważnie wpływa na psychikę dziecka i mimo woli uczy się ono agresywnych zachowań. Nie możemy przecież zrezygnować z technik multimedialnych, bo są niezbędne w XXIw., ale należałoby stosować pewne zalecenia, które podaje autorka artykułu pt. „Dziecko, a przemoc w mediach” 5. Są to: 5 zainteresuj się tym, co robi dziecko (uczeń) przy komputerze i przed telewizorem, A. Baran, Wychowawca 3(123) 2003, Dziecko a przemoc w mediach 65 poproś, aby pokazało ci swoją ulubioną grę, sprawdź, czy jest na pewno odpowiednia do wieku dziecka, kontroluj jakość, ilość i czas programów oglądanych przez dzieci, zaproponuj dziecku program, czy film, który powinno obejrzeć, pomóż mu przenieść się w świat cudownych obrazów ze świata przyrody, krainy baśni, piękny świat kultury, sztuki i nauki. Duży wpływ na powstawanie zachowań agresywnych ma otoczenie. Sytuacje wpływające negatywnie na dziecko to m.in.: częste stosowanie przemocy wobec dziecka w rodzinie, zachowania agresywne wobec innych członków rodziny, chłodny lub negatywny stosunek emocjonalny rodziców wobec dziecka, brak życzliwości i szacunku, zbytnia surowość i nadużywanie kar, brak reakcji ze strony dorosłych w przypadku złych zachowań dzieci, tzw. przymykanie oczu na drobne przewinienia, zbytnia pobłażliwość, liczne problemy w rodzinie (alkoholizm, przemoc, kłótnie rodziców, rozwody). Do grupy tych czynników należy dodać usposobienie dziecka. Jeśli dziecko jest aktywne i nadmiernie ruchliwe, to istnieje większe prawdopodobieństwo, że u tego dziecka szybciej rozwinie się agresja, niż u dziecka o łagodnym temperamencie. Występowaniu agresji w szkole sprzyja również zbyt duża liczba dzieci w klasie. Nauczyciel nie jest wówczas w stanie poświęcić tyle samo uwagi wszystkim dzieciom. Należy przy tym zwrócić uwagę na osobowość nauczyciela np. czy potrafi on szybko i skutecznie ukrócić objawy agresji, by nie stała się „zaraźliwa”. Kolejnym powodem występowania niewłaściwego sposobu zachowania się jest sytuacja, gdy uczeń napotyka na trudności w nauce. Dziecko wówczas spotyka się często z negatywną oceną swojej pracy. Krytyce poddawane są stale jego wiadomości i umiejętności. Wytwory jego pracy oceniane są jako gorsze od wytworów kolegów. Powoduje to niezaspokojenie potrzeby własnej wartości i potrzeby uznania. U dzieci o słabym układzie nerwowym, a jednocześnie nadpobudliwych wzrost napięcia związany z doświadczeniem niepowodzeń znajduje wyraz „w powiększaniu się liczby oraz nasileniu objawów neurowegetatywnych o charakterze patologicznym.” 6 Szczególnie często źle uczący się uczniowie wykorzystują mechanizm obrony polegający na przypisywaniu innym (najczęściej nauczycielowi) winy za doznane 6 H. Spionek, Zaburzenia rozwoju uczniów, a niepowodzenia szkolne, W-wa 1985 66 niepowodzenia. Uczeń czuje się skrzywdzony krytycznymi uwagami, przekonany jest, że niesłusznie otrzymuje słabe oceny. Poczucie krzywdy w niektórych przypadkach wyzwala agresję i kształtuje postawę buntowniczą. FORMY I KONSEKWENCJE PRZEMOCY Przemoc przejawia się w wielu formach. Można ją opisać stosując różne kryteria. J. Mellibruda, biorąc pod uwagę stan emocji sprawców przemocy, wyróżnia przemoc gorącą i chłodną. PRZEMOC GORĄCA Jest to przemoc naładowana złością, gniewem, agresją, furią. Towarzyszą jej bogate formy ekspresji: krzyki, głośne wyzwiska, rękoczyny, impulsywne zachowania, gwałtowne zadawanie bólu. Jest to najłatwiej zauważalna i najbardziej spektakularna forma przemocy: pojawia się nagle i szybko znika. PRZEMOC CHŁODNA Są to działania podejmowane celowo, z premedytacją, zmierzające do szkodzenia innym, a wynikające z pewnego umysłowego porządku, który sprawca realizuje. Niekiedy, mogą mieć one pozytywne cele: czyjeś dobro, przestrzeganie pewnych reguł, realizowanie jakiejś filozofii, ideologii i wiary. Ta forma przemocy najczęściej rozwija się na gruncie autorytatywnych modeli współżycia między ludźmi i kierowania nimi. Występuje zarówno w rodzinach jak i instytucjach. Jej sprawcy zwykle są skłonni do uzasadniania i obrony swojego prawa do dokonywania przemocy – wierzą, że cel uświęca środki. Inaczej opisywane są rodzaje przemocy uwzględniające jako kryterium formy złego traktowania dzieci i młodzieży. Można wówczas wyróżnić cztery rodzaje przemocy: przemoc fizyczną, emocjonalną, seksualną i zaniedbywanie. PRZEMOC FIZYCZNA Są to zachowania, które możemy określić jako bicie ręką lub pięściami, bicie na oślep, „klapsy”, bicie pasem lub innymi przedmiotami, kopanie, obezwładnienie. Specyficzne konsekwencje przemocy fizycznej: uszkodzenia skóry, ślady uderzeń ręką, sprzączką, sznurem lub innymi przedmiotami, ślady szczypania, oparzeń po papierosie, ugryzień, krwawe wylewy, 67 obrażenia narządów wewnętrznych, liczne złamania, urazy głowy, wybite zęby, lęk dziecka przed rozbieraniem się na lekcje WF, lęk przed dotknięciem, kulenie się, uniki, zgon jako rezultat pobicia. PRZEMOC EMOCJONALNA Są to takie zachowania rodziców lub innych, ważnych dla dziecka osób (opiekunów, krewnych, nauczycieli), które prowadzą do zaburzenia lub zniszczenia jego pozytywnego obrazu własnej osoby. Jest to np. upokarzanie, ignorowanie, odrzucanie, izolowanie. Przemocą emocjonalną jest również pozbawienie kontaktu niezbędnego do prawidłowego rozwoju (przytulanie, głaskanie, obejmowanie, noszenie na rękach). Przemoc emocjonalna jest trudna do zdiagnozowania, współwystępuje z innymi formami przemocy. W literaturze naukowej brak jest danych empirycznych dotyczących przemocy emocjonalnej. Specyficzne konsekwencje przemocy emocjonalnej: zaburzenia mowy, nadmierne podporządkowanie się dorosłym, nieadekwatny lęk przed konsekwencjami różnych działań, częste kłamstwa. ZANIEDBYWANIE DZIECI Zjawisko to określane jest jako niezaspokojenie podstawowych potrzeb dziecka. Należy mieć jednocześnie na uwadze, iż „.zaniedbywanie, którego ofiarą pada dziecko, może mieć dramatyczne skutki nawet wtedy, gdy jego potrzeby związane z biologicznym przetrwaniem zostają w pełni zaspokojone, zabraknie natomiast stymulacji poznawczej”.7 Z zaniedbywaniem mamy do czynienia wówczas, gdy dzieci są na długie godziny pozostawione samym sobie, a w skrajnym przypadku: porzucone, bezdomne, bez właściwej ochrony przed chorobami, gdy w obecności dziecka odbywają się awantury pijackie, libacje, gdy są niedostatecznie zabezpieczone przed zagrażającymi im sytuacjami. Specyficzne konsekwencje zaniedbywania dzieci: 7 opóźnienie rozwoju wynikające z niedożywienia, A. Lipowska-Teutsch, Rodzina a przemoc, Kraków 1992 68 częste choroby, pasożyty, zbyt mała waga ciała, niski wzrost. PRZEMOC SEKSUALNA Światowa Organizacja Zdrowia definiuje przemoc seksualną wobec dziecka jako: „nadużywanie dziecka dla uzyskania przyjemności seksualnej przez osoby dorosłe i starsze”.8 Przemocą seksualną wobec dzieci są kontakty seksualne, a także zachowania, w których nie dochodzi do zbliżenia fizycznego np.: rozmowy o treści seksualnej kierowane do dziecka, ekspozycje anatomii i czynności seksualnych, oglądactwo (oglądanie dziecka podczas kąpieli, czynności fizjologicznej). Często sądzi się, że nadużyć seksualnych wobec dzieci dokonują tylko osoby zaburzone psychicznie – ale tak nie jest. Sprawcami w zdecydowanej większości są osoby bliskie dziecku, których otoczenie nigdy by nie posądzało o takie zachowania. Specyficzne konsekwencje przemocy seksualnej: infekcje dróg moczowo-płciowych, urazy zewnętrzne narządów płciowych, odbytu, pochwy, krwawe stolce, krwawienie z narządów rodnych, ból przy oddawaniu moczu, kału, choroby przenoszone drogą płciową, infekcje jamy ustnej, ciąża, zbytnia erotyzacja dziecka, znajomość zachowań seksualnych charakterystycznych dla osób dorosłych, negatywne postawy wobec seksu, zaburzenia seksualne. NIEKTÓRE SPOSOBY ZAPOBIEGANIA I RADZENIA SOBIE Z PRZEMOCĄ I AGRESJĄ W czasach, gdy agresja i przemoc są stałymi elementami życia, pojawia się pytanie, jakie działania mają szansę wyeliminować je lub przynajmniej ograniczyć. Renata Knez 9 – psycholog, autorka wielu publikacji dotyczących profilaktyki uzależnień pisze, że „pierwszą receptą na radzenie sobie z agresją w szkole jest stworzenie jasnego i przewidywalnego dla uczniów środowiska wychowawczego – jasne zasady, normy i ich konsekwencje oraz respektowanie tych konsekwencji w przypadku łamania 8 9 Z. Lew-Starowicz, Przemoc seksualna, W-wa 1992 R. Knez, Wychowawca 3(123) 2003, Zachowania agresywne w kontekście praktyki szkolnej 69 norm”. Aby skuteczniej oddziaływać na dziecko i wpływać na przyswajanie prawidłowych norm, zasad i wartości potrzebna jest informowanie rodziców i ścisła współpraca rodziców ze szkołą. Równie istotne dla radzenia sobie z agresją w szkole jest budowanie więzi. Jeśli mamy dobry, osobisty kontakt z drugą osobą, trudniej jest zachować się wobec niej agresywnie. Anonimowość sprzyja agresji, a personalny kontakt zmniejsza częstotliwość zachowań agresywnych. Z tego założenia wynika więc potrzeba budowania więzi w szkole i to na kilku płaszczyznach. Pierwszą płaszczyzną w pracy wychowawczej będzie pomaganie uczniom w budowaniu lepszych relacji. Nauczyciel może zadbać o integrację klasy, gdy uczniowie przychodzą nie znając się nawzajem, i pogłębiać relacje poprzez integrację zadaniową. Na takim rozumieniu oparty jest np. program SAPER, który proponuje zapobieganie agresji w klasie poprzez pogłębioną integrację. Tak więc w budowaniu więzi mamy na względzie w pierwszym rzędzie wspieranie relacji uczeń-uczeń. Drugą płaszczyzną budowania relacji, pomocną w radzeniu sobie z zachowaniami agresywnymi, jest kontakt nauczyciel-uczeń. Gdy konkretny uczeń sprawia nam w klasie szczególne problemy, warto spotkać się z nim poza kontekstem klasy. Sposobem na poradzenie sobie jest konkretne odniesienie się do złamanej normy i wskazanie na konsekwencję jaka będzie z tym związana oraz umówienie się z uczniem na dalszy kontakt. Pamiętajmy, że nawet jeśli spotykamy się, by rozmawiać o konsekwencjach, czas spotkania możemy również wykorzystać na normalną rozmowę u uczniem o innych rzeczach, co pozwoli nam na nawiązanie z nim osobowej więzi. Trzecia płaszczyzna relacji, to płaszczyzna nauczyciel-nauczyciel. Agresja budzi w wychowawcach silne emocje i chęć zachowań, jakich często nie można zaakceptować ze względu na normy społeczne, czy współczesne realia szkolne. Nauczyciel w przypadku agresji ucznia wobec siebie, czy też wobec innych uczniów może doświadczać nie tylko złości, gniewu, rozczarowania czy żalu, ale przede wszystkim lęku. Lęk ten może dotyczyć w pierwszym rzędzie obawy o bezpieczeństwo uczniów, własnych dzieci, samochodu lub nawet własne. Lęk związany z zachowaniami agresywnymi uczniów jest bardzo egzystencjalny i może utrudniać adekwatne reakcje i skuteczne radzenie sobie z agresją. Metodą radzenia sobie będą tutaj wszelkie formy wzajemnego wsparcia między nauczycielami, tworzenie atmosfery bezpieczeństwa w zespole i troska o zorganizowane spotkania, na których można wspólnie pracować nad „trudnymi przypadkami”. Wszelkie działania zmierzające do zapobiegania i zwalczania agresji oraz przemocy powinny odbywać się na kilku płaszczyznach: w rodzinie, w szkole i w grupie rówieśniczej. Należy uczyć umiejętności dialogu, często się do tej metody odwoływać 70 i ukazywać jej pozytywne efekty. Niezbędne jest również zaufanie do drugiego człowieka. Gdy ono będzie rosło, szansa na inny model życia, inne traktowanie ludzi, podejście do drugiego człowieka będzie ulegało zmianom wyłącznie pozytywnym. Uczmy szacunku i tolerancji drugiego człowieka takim, jakim jest. Powtarzajmy powiedzenie „Sercem patrz”, a wtedy nie spotkamy się z reakcją przeciwną. Bibliografia: Bandura A., Walters R.H., Agresja w okresie dorastania, W-wa 1968 Baran A., Dziecko a przemoc w mediach, Wychowawca 3/2003 Czyż E., Dziecko i jego prawa, W-wa 1992 Danilewska J., Agresja u dzieci – szkoła porozumienia, W-wa 2002 Encyklopedia popularna PWN, W-wa 1992 Frączek A., Agresja – psychologiczny punkt widzenia, W-wa 1975 Goleman D., Inteligencja emocjonalna, Poznań 1977 Grochulska J., Agresja u dzieci, W-wa 1993 Kmiecik-Baran K., Młodzież i przemoc, Przegląd Oświatowy, Gdańsk 2000 Knez R., Zachowania agresywne w kontekście praktyki szkolnej, Wychowawca 3/2003 Lew-Starowicz Z., Przemoc seksualna, W-wa 1992 Lipowska-Teutsch A., Rodzina a przemoc, Kraków 1992 Mellibruda J., Patrząc na przemoc, Świat problemów 5/1996 Miniritch F., Meier P., Arterburn S., W stronę wartości – encyklopedyczny poradnik życia rodzinnego, W- a 1998 Okoń W., Słownik pedagogiczny, W-wa 1987 Podbielska B., Racis B., Umiejętności z kieszeni, Przegląd Oświatowy, 1/2004 Pospiszyl J., Przemoc w rodzinie, W-wa 1994 Przemoc dzieci i młodzieży, Praca zbiorowa red. Papież J. i Płukis A., Toruń 2000 Przetacznikowa M., Na przełomie dzieciństwa i młodości, W-wa 1986 Rylke H., Pokolenie zmian, W-wa 1999 Skorny Z., Psychologiczna analiza agresywnego zachowania się, W-wa 1968 Spionek H., Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne, W-wa 1985 Sużykiewicz J., Agresja i przemoc w szkole, W-wa 2000 Szewczuk W., Słownik pedagogiczny, W-wa 1979 Vasta R., Haith M.M., Miller S.A., Psychologia dziecka, W-wa 1999 opracowanie L. Dziadosz-Haładyj Elżbieta Tomala 71 Postanowienia końcowe Osoby dokonujące uaktualnienia Szkolnego Programu Profilaktyki 1. Elżbieta Tomala - odpowiedzialna za pracę zespołu 2. Ryszarda Wierzbińska 3. Lucyna Orłoś 4. Małgorzata Szpunar 5. Paweł Gołofit 6. s. A. Turko 72 Spis treści Profilaktyka w naszej szkole I. Opis działań związanych z aktualizacją Szkolnego Programu Profilaktyki w 2013 roku. 3 II. Cele Programu Profilaktyki realizowanego w naszej szkole 3 III. Treści i działania o charakterze profilaktycznym podejmowane w naszej szkole skierowane do uczniów nauczycieli i rodziców. 4 Charakterystyka środowiska szkolnego. 5 Analiza zasobów 7 IV. Diagnoza problemów. Wybór problemu priorytetowego 8 V. Procedury postępowania i interwencji w sytuacjach kryzysowych 16 VI. Adresy organizacji i instytucji do których można zwrócić się o pomoc 32 VII. Zadania do realizacji w roku szkolnym 2013/2014 37 Opracowanie teoretyczne programu I. Założenia teoretyczne programu 47 II. Charakterystyka wieku rozwojowego uczniów w klasach I - III 50 III. Charakterystyka wieku rozwojowego dzieci w klasach IV - VI 56 IV Cele ogólne programu profilaktyki 64 V. Teoretyczne opracowanie problemu 64 Postanowienia końcowe I. Osoby dokonujące uaktualnienia Szkolnego Programu Profilaktyki 73 73