PďeĘ abmotywacje przedsiÚbiorcze oraz podejmowane przez

Problemy ZarzÈdzania, vol. 13, nr 4 (56): 115 – 130
ISSN 1644-9584, © Wydziaï ZarzÈdzania UW
DOI 10.7172/1644-9584.56.7
PïeÊ ab motywacje przedsiÚbiorcze oraz podejmowane
przez mikroprzedsiÚbiorców decyzje zarzÈdcze
Nadesïany: 08.07.15 | Zaakceptowany do druku: 09.10.15
Julita E. Wasilczuk*
WiÚkszoĂÊ doniesieñ literaturowych zb badañ nad wpïywem pïci na funkcjonowanie przedsiÚbiorstw
wskazuje na gorsze wyniki kobiet wb tym obszarze – zarówno pod wzglÚdem liczby kobiet wb biznesie,
jak ib osiÈgniÚÊ firm prowadzonych przez kobiety. Badania te jednak czÚsto nie uwzglÚdniajÈ róĝnic
wb wielkoĂci poczÈtkowej firm, nie biorÈ takĝe pod uwagÚ celów ib planów ich wïaĂcicieli. W wielu
wypadkach te ostatnie nie sÈ znane, analiza danych wtórnych uzyskiwanych zb takich ěródeï jak urzÚdy
statystyczne nie uwzglÚdnia bowiem opinii, odczuÊ, postrzegania, motywacji, co wbduĝym stopniu wpïywa
na funkcjonowanie firm. BiorÈc pod uwagÚ przeglÈd literatury, zaproponowano model wpïywu pïci na
dziaïalnoĂÊ gospodarczÈ. Postawiono trzy hipotezy badawcze, które poddano weryfikacji na podstawie
badañ panelowych przeprowadzonych na 280 przedsiÚbiorstwach (w roku 2009 ib 2012) wb ramach
Pomorskiego Obserwatorium Gospodarczego.
Sïowa kluczowe: przedsiÚbiorczoĂÊ kobiet, mikroprzedsiÚbiorstwo, motywacje.
Entrepreneurial Motivations and Management Decisions
Versusb Gender in Micro-Firms
Submitted: 08.07.15 | Accepted: 09.10.15
Most literature and empirical studies on the gender effect on the functioning of enterprises indicate
underperformance of women in this area, both in terms of the number of women in business and the
achievements of companies run by women. These studies, however, often do not take into account
differences in the initial size of the companies or the objectives and plans of their owners. In many
cases the latter are not known because the analysis of secondary data obtained from statistical offices
does not cover feelings, perceptions, motivations which largely affect the functioning of companies.
After ab short literature review the model of the impact of gender on economic activity was proposed.
Within this model, three hypotheses were verified on the basis of panel research conducted among 280
enterprises (2009 and 2012) as part of the Pomeranian Economic Observatory.
Keywords: women entrepreneurship, microenterprises, motivations.
JEL: L21, L 25, L26
*
Julita E. Wasilczuk – dr hab., Politechnika Gdañska, Wydziaï ZarzÈdzania ib Ekonomii.
Adres do korespondencji: Politechnika Gdañska, ul. Narutowicza 11/12, 80-233 Gdañsk; e-mail:
[email protected].
Julita E. Wasilczuk
1. Wprowadzenie
Wpisanie prostego hasïa women entrepreneurs lub women entrepreneurship
wb jednej zb najwiÚkszych baz internetowych EBSCO wskazuje 483 artykuïy
opublikowane wbczasopismach naukowych wblatach 2010–2015 (dane zbkwietnia 2015 r. dotyczÈ publikacji peïnotekstowych wbczasopismach naukowych),
zb czego wb dwóch gïównych czasopismach dotyczÈcych przedsiÚbiorczoĂci
(Etnrepreneurship Theory and Practice oraz Journal of Business Venturing)
opublikowano 71 artykuïów na ten temat. Nie jest to duĝa liczba, zwaĝywszy
na liczbÚ doniesieñ medialnych, specjalne sesje tematyczne na konferencjach
czy programy pomocowe, które majÈ przyczyniÊ siÚ do zwiÚkszenia wykorzystania zasobu, jakim sÈ kobiety wb gospodarce. Naleĝy takĝe zaznaczyÊ, ĝe
istniejÈce koncepcje teoretyczne dotyczÈce przedsiÚbiorczoĂci nie tïumaczÈ
róĝnic, jakie wystÚpujÈ wbfirmach prowadzonych przez przedsiÚbiorców róĝnej pïci, co Ăwiadczy obkoniecznoĂci podejmowania tego typu badañ. Wiele
ukazujÈcych siÚ artykuïów dotyczy krajów rozwijajÈcych siÚ (Indie, Peru,
kraje Afryki, np. Nigeria, Tanzania) oraz takich, wbktórych przedsiÚbiorczoĂÊ
kobiet jest raczej dziaïaniem marginalnym (kraje arabskie). Znaczna czÚĂÊ
artykuïów opisuje finansowanie dziaïalnoĂci przedsiÚbiorczej oraz wsparcie,
czÚsto wbpostaci coachingu lub grup samopomocowych. W polskiej literaturze
temat przedsiÚbiorczoĂci kobiet teĝ nie jest czÚsto poruszany, chociaĝ moĝna
zaobserwowaÊ duĝo portali obcharakterze wspierajÈcym kobiety prowadzÈce
lub zamierzajÈce rozpoczÈÊ dziaïalnoĂÊ gospodarczÈ.
PrzedsiÚbiorczoĂÊ, jak zresztÈ wiele innych obszarów funkcjonowania, jest
jednak caïy czas postrzegana jako zjawisko mÚskie, zarówno na Ăwiecie, jak
ib wb Polsce (np. Bullogh, 2013). Nie zmienia tego nawet fakt, ĝe wb Polsce
udziaï kobiet przedsiÚbiorczyñ od wielu lat utrzymuje siÚ na jednym zbnajwyĝszych poziomów wbEuropie, powstajÈ artykuïy na ten temat, powoïywane
sÈ gremia ibrealizowane projekty, które tÚ przedsiÚbiorczoĂÊ majÈ wspieraÊ.
Z drugiej strony nie prowadzi siÚ badañ specjalnie poĂwiÚconych przedsiÚbiorczoĂci mÚĝczyzn jako odrÚbnej grupie, jeĝeli juĝ to wystÚpuje ona jako
grupa porównawcza dla badanych kobiet (analiza artykuïów opublikowanych
wbdwóch czoïowych periodykach wymienionych powyĝej nie wykazaïa prac
poĂwiÚconych mÚĝczyznom przedsiÚbiorcom).
Brak artykuïów na temat przedsiÚbiorczoĂci mÚĝczyzn nie jest jednak
niczym dziwnym, bowiem jÚzyk opisujÈcy przedsiÚbiorczoĂÊ jest zwiÈzany
zbtypowo mÚskim Ăwiatem. Stereotypowy przedsiÚbiorca to osoba odwaĝna,
skïonna ponosiÊ ryzyko, twarda, czÚsto wyrachowana, bez reszty oddana
swojej firmie, waleczna (Ahl, 2006). JednoczeĂnie, jak udowodniïa Ahl
wb swojej przeïomowej pracy na temat przedsiÚbiorczoĂci kobiet, stereotyp
kobiecoĂci jest ewidentnie sprzeczny zb dziaïaniami podejmowanymi przez
przedsiÚbiorców. Niektóre wyniki badañ prowadzonych wĂród kobiet przedsiÚbiorczyñ pokrywajÈ siÚ zbtym stereotypowym postrzeganiem kobiet. I tak,
kobieca przedsiÚbiorczoĂÊ jest opisywana jako mniej dynamiczna ibbardziej
116
DOI 10.7172/1644-9584.56.7
PïeÊ ab motywacje przedsiÚbiorcze oraz podejmowane przez mikroprzedsiÚbiorców decyzje zarzÈdcze
naraĝona na upadek (Verheul ib Thurik, 2001), gorzej finansowana (Hart,
Martiarena, Levie ibAnyadike, 2011; Jennings ibBrush, 2013), absame kobiety
jako mniej przedsiÚbiorcze (Marlow ib McAdam, 2013).
Analiza dotychczasowych badañ prowadzonych na temat przedsiÚbiorczoĂci kobiet skïania do wskazani czterech gïównych ich nurtów: 1) stopnia
zaangaĝowania kobiet ib mÚĝczyzn wb dziaïania przedsiÚbiorcze; 2) róĝnic
wbbarierach, które napotyka kaĝda zbtych grup, ze szczególnym uwzglÚdnieniem ěródeï finansowania; 3) róĝnic lub podobieñstw wbsposobie zarzÈdzania
firmÈ ibna koniec 4) róĝnic lub podobieñstw wbuzyskiwanych efektach dziaïañ
przedsiÚbiorczych. Naleĝy zaznaczyÊ, ĝe czwarty zbtych obszarów jest bezpoĂrednio zwiÈzany zbtrzeba pozostaïymi, stÈd teĝ jego eksploracja pozwala na
szersze spojrzenie na zagadnienie dotyczÈce róĝnic ibpodobieñstw, uwzglÚdniajÈce takĝe bariery, sposób zarzÈdzania firmÈ czy stopieñ zaangaĝowania
wbjej dziaïalnoĂÊ. W tabeli 1 zebrano gïówne wÈtki wystÚpujÈce wbliteraturze, zbkomentarzem odnoszÈcym siÚ do zaobserwowanych róĝnic pomiÚdzy
kobietami ab mÚĝczyznami wb biznesie1.
Obszar
Róĝnice pomiÚdzy kobietami ib mÚĝczyznami wb biznesie
Angaĝowania siÚ Kobiety wb mniejszym stopniu angaĝujÈ siÚ wb róĝne formy przedsiÚwbdziaïalnoĂÊ go- biorczej aktywnoĂci – dotyczy to caïego Ăwiata (GEM) ib dotyczy to
kobiet na kaĝdym poziomie wyksztaïcenia, takĝe przedsiÚbiorczoĂci
spodarczÈ
akademickiej (Jennings ibBrush, 2013). Udziaï kobiet wbogólnej liczbie przedsiÚbiorców wb 28 krajach UE wynosi 31%, wb Polsce 34%,
najwiÚcej wb Liechtensteinie – 43% (European Commission, 2014)
Bariery, wb tym W gospodarkach rynkowych, wb krajach demokratycznych kobiety
finansowe
doĂwiadczajÈ takich samych barier ekonomicznych, natomiast wbwiÚkszym stopniu doĂwiadczajÈ barier instytucjonalnych, m.in. wynikajÈcych
zbbraku lub niedostatecznej liczby placówek opiekuñczych dla dzieci,
ale takĝe ze strony instytucji nieformalnych (tradycyjne podejĂcie do
roli kobiety, postrzeganie przedsiÚbiorczoĂci jako zajÚcia mÚskiego)
(Aidis, Welter, Smallbone ibIsakova, 2007) wynikajÈcych zbmacierzyñstwa (dostÚp do opieki nad dzieÊmi). Firmy prowadzone przez kobiety
sÈ finansowane na niĝszym poziomie (Jennings ib Brush, 2013), co
moĝe wynikaÊ zbmniejszych moĝliwoĂci zabezpieczenia kredytu (Muravyev, Talavera ibSchafer, 2009; Sabarwal ibTerrell, 2008), co moĝe byÊ
efektem prowadzenia firm wb usïugach, które nie sÈ kapitaïochïonne
(Verheul ib Thurik, 2001), ab niekoniecznie wynikaÊ zb dyskryminacji
Obierane strategie, czy teĝ organizacja ibpraktyki
zarzÈdcze wb firmach
Firmy kobiece czÚĂciej dziaïajÈ wbusïugach, rzadziej wbprodukcji, czÚĂciej sÈ firmami prowadzonymi wb domu, rzadziej eksportujÈ (Jennings ib Brush, 2013; Kyu Soo Ha ib Sang Bum Kim, 2013; European
Commission, 2014)
Uzyskiwane efek- Firmy kobiece sÈ mniejsze pod wzglÚdem zatrudnienia, przychodów
ty dziaïañ przed- (Sabarwal ibTerrell, 2008) oraz kapitaïu (Muravyev, Talavera ibSchafer,
2009). RosnÈ wolniej. Nie ma jednoznacznych badañ wskazujÈcych na
siÚbiorczych
niĝsze prawdopodobieñstwo przetrwania tych firm (Sabarwal ibTerrell,
2008; Jennings ib Brush, 2013; Kalnins ib Williams, 2014)
Tab. 1. Gïówne wÈtki ibspostrzeĝenia dotyczÈce róĝnic pomiÚdzy kobietami abmÚĝczyznami
wb biznesie. ½ródïo: opracowanie wïasne.
Problemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 4 (56), 2015
117
Julita E. Wasilczuk
Przytoczone wb tabeli informacje wskazujÈ jednoznacznie na róĝnice
wb przedsiÚbiorczoĂci kobiecej, wb literaturze jednak moĝna znaleěÊ takĝe
dowody na ich brak. I tak, badania nad róĝnicami wbwynikach, celach, obieranych strategiach ibpraktykach zarzÈdzania pomiÚdzy kobietami ibmÚĝczyznami (Chaganti ibParsuraman, 1996) wskazaïy podobieñstwa wbzarzÈdzaniu,
wzroĂcie zatrudnienia, zwrocie zb aktywów, ab jedyna róĝnica dotyczyïa niĝszego poziomu sprzedaĝy. Z kolei Ahl (2006) zauwaĝyïa, ĝe róĝnice pomiÚdzy
przeciÚtnymi zachowaniami wĂród przedsiÚbiorców tej samej pïci sÈ wiÚksze
niĝ róĝnice pomiÚdzy przeciÚtnymi zachowaniami tych dwóch pïci. Opisany
przez Sabarwal ib Terrel (2008) przeglÈd badañ prowadzonych na duĝych
próbach badawczych takĝe wskazuje na sprzeczne ich wyniki.
PodsumowujÈc przeglÈd piĂmiennictwa na temat przedsiÚbiorczoĂci
kobiet, moĝna przedstawiÊ ogólne wnioski. Wnioski te bÚdÈ dotyczyïy
jedynie badañ, które ukazywaïy wyniki firm prowadzonych przez kobiety.
Wb pierwszej kolejnoĂci naleĝy postawiÊ pytanie ob przedmiot podejmowanych badañ. Jeĝeli wynik funkcjonowania firmy jest rozpatrywany jedynie
jako wartoĂÊ zysku, sprzedaĝy, dochodów, zatrudnienia itp., to pojawia siÚ
pytanie, dlaczego nie bierze siÚ pod uwagÚ wielkoĂci poczÈtkowych – kobiety
zakïadajÈ mniejsze firmy, angaĝujÈ niĝszy kapitaï, bardzo czÚsto firmy funkcjonujÈ wbdomu (Sabarwal ibTerrell, 2008). Gorsze wyniki firmy nie powinny
byÊ okreĂlane jedynie przez pryzmat osiÈganych wielkoĂci (zysk, wielkoĂÊ
sprzedaĝy, zatrudnienie), powinny natomiast uwzglÚdniaÊ takie czynniki, jak
wielkoĂÊ poczÈtkowa, kapitaï zakïadowy czy teĝ branĝa, wbktórej firma dziaïa.
Po drugie, nawet jeĝeli prowadzone na duĝÈ skalÚ analizy statystyczne
wprowadzajÈ elementy kontroli takich zmiennych, jak branĝa, wielkoĂÊ
poczÈtkowa, kapitaï zakïadowy, to analizy obejmujÈ informacje podstawowe,
zbierane masowo, które nie pozwalajÈ wyciÈgaÊ jednoznacznych wniosków
na temat motywacji do rozpoczÚcia dziaïalnoĂci, motywacji wzrostowych,
oczekiwañ dotyczÈce przyszïoĂci, obieranych przez przedsiÚbiorców celów
itp. Takie informacje sÈ moĝliwe do uzyskania jedynie poprzez badania
terenowe ib wïaĂnie tÚ lukÚ badawczÈ autor staraï siÚ wypeïniÊ.
Dodatkowe spostrzeĝenie wynikajÈce zbprzeglÈdu literatury jest takie, ĝe
badania nad przedsiÚbiorczoĂciÈ kobiet zazwyczaj sÈ prowadzone wïaĂnie
przez kobiety. Dlatego teĝ spostrzeĝenie Marlow ib Swail (2014) dotyczÈce
tworzenia siÚ swoistego getta empirycznego ib teoretycznego jest bardzo na
miejscu. Moĝe to doprowadziÊ do koncentracji badañ na obszarach, wbktórych wykazuje siÚ róĝnice, abnie na gïównym nurcie badañ, odnoszÈcym siÚ
do postrzegania okazji, rozpoczynania dziaïalnoĂci itp.
2. PrzeglÈd literatury
Niezaleĝnie od wyników prowadzonych badañ, które jak wykazano nie
prowadzÈ do jednoznacznych wniosków, moĝna spróbowaÊ znaleěÊ odpowiedě na pytanie: Jeĝeli kobiece przedsiÚbiorstwa/kobiety przedsiÚbiorczy118
DOI 10.7172/1644-9584.56.7
PïeÊ ab motywacje przedsiÚbiorcze oraz podejmowane przez mikroprzedsiÚbiorców decyzje zarzÈdcze
nie róĝniÈ siÚ od tych prowadzonych przez mÚĝczyzn, to dlaczego? WyjaĂnienia tych róĝnic moĝna poszukiwaÊ wb uwarunkowaniach wewnÚtrznych
(dotyczÈcych samej kobiety ibĂrodowiska/rodziny, wbktórej funkcjonuje), jak
ib zewnÚtrznych (które moĝna by odnieĂÊ do formalnych ib nieformalnych
instytucji). Na uwarunkowania wewnÚtrzne wpïywa, przypisywana kobiecie przez spoïeczeñstwo, rola spoïeczna wynikajÈca zb macierzyñstwa oraz
opieki nad starszymi czïonkami rodziny (Complex Consulting Katarzyna
Blicharska-Czubara, 2011). Rola ta determinuje motywacje zaïoĝycielskie,
cele obieranie wb firmie ib motywacje rozwojowe firm. Z kolei dziaïania
podejmowane wb firmie sÈ pochodnÈ motywacji kobiet. Do uwarunkowañ
wewnÚtrznych moĝna takĝe doïÈczyÊ róĝnice psychologiczne, do których najczÚĂciej zalicza siÚ niĝszy poziom akceptowanego ryzyka (obszerny przeglÈd
literatury na temat podejĂcia do ryzyka wb zaleĝnoĂci od pïci w: Brindley,
2005), chociaĝ najnowsze badania temu przeczÈ (Maxfield, Shapiro, Gupta
ib Hass, 2010).
Waĝnym elementem uwarunkowañ wewnÚtrznych sÈ motywacje wïaĂcicieli maïych przedsiÚbiorstw, wb tym kobiet przedsiÚbiorczyñ. Prowadzone
wblatach 90. badania wskazywaïy przede wszystkim na wystÚpowanie takich
motywów, jak: znudzenie pracÈ, szklany sufit, brak moĝliwoĂci samorealizacji
– który wbprzeglÈdzie na literaturowym sporzÈdzonym przez Orhan (2005)
zajÈï pierwsze miejsce zarówno wĂród kobiet, jak ib mÚĝczyzn. Kolejny juĝ
siÚ róĝni – zdobycie pozycji, odpowiedni status ibprestiĝ to motywy mÚĝczyzn
(Shane, Kolvereid ib Westhead, 1991), natomiast chÚÊ pomocy innym czy
motywy spoïeczne to zb kolei domena kobiet (Thompson ib Hood, 1991).
Generalnie jednak uznawano, ĝe kobiety kierujÈ siÚ motywami negatywnymi, czyli koniecznoĂciÈ (Orhan, 2005), chociaĝ nie byïo jednomyĂlnoĂci
co do róĝnic wb motywach (Brush, 1992). W XXI wieku zestaw motywacji
przedsiÚbiorczych niewiele siÚ zmieniï ibchociaĝ akcenty sÈ juĝ nieco inaczej
rozïoĝone, jednak przewaga motywów negatywnych przy podejmowaniu dziaïalnoĂci gospodarczej przez kobiety caïy czas jest wbbadaniach podkreĂlana
(Singer, Amoros ib Moska, 2015, s. 13).
Motywy, jakimi kierujÈ siÚ preprzedsiÚbiorcy przy podejmowaniu decyzji
ob rozpoczÚciu dziaïalnoĂci, majÈ duĝe znaczenie wb póěniejszej dziaïalnoĂci
prowadzonych przez nich firm, chociaĝ wbprzypadku kobiet mogÈ one ulegaÊ
zb czasem zmianom. Okres, wb którym kobieta przy podejmowaniu decyzji
zawodowych musi braÊ takĝe pod uwagÚ macierzyñstwo oraz jego implikacje,
jest ograniczony do momentu uzyskania przez dzieci przynajmniej wieku
szkolnego. Z czasem kobiety, które decydowaïy siÚ na rozpoczÚcie dziaïalnoĂci gospodarczej, kierujÈc siÚ przeĂwiadczeniem, ĝe pozwala ona pogodziÊ
pracÚ zarobkowÈ zbopiekÈ nad dzieÊmi, zmieniajÈ motywacjÚ ibwiele takich
przedsiÚbiorczyñ zbkoniecznoĂci zaczyna przeradzaÊ siÚ wbprzedsiÚbiorczynie
zb wyboru.
Uwarunkowania zewnÚtrzne sÈ czÚsto tematem badañ wb ramach feminizmu liberalnego, który dowodzi, ĝe gorsze wyniki funkcjonowania kobiet,
Problemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 4 (56), 2015
119
Julita E. Wasilczuk
takĝe wb obszarze prowadzenia wïasnej firmy, powinny byÊ upatrywane
wb ograniczeniach zewnÚtrznych lub róĝnych formach dyskryminacji, np.
gorszym dostÚpie do edukacji, finansowania, szkoleñ. W przypadku krajów
europejskich trudno jednak znaleěÊ wiele dowodów na dyskryminacjÚ ze
wzglÚdu na pïeÊ, chociaĝ wb wiÚkszoĂci krajów, takĝe wb Polsce, uwidacznia
siÚ dyskryminacja pïacowa, która wb 2013 r. wb Unii Europejskiej wynosiïa
przeciÚtnie 16,4% (dane Eurostat). Badania kobiet wb Polsce wskazujÈ, ĝe
nie czujÈ siÚ one dyskryminowane, ab zdarza siÚ, ĝe to mÚĝczyěni wb wiÚkszym stopniu wskazujÈ na pïeÊ jak czynnik dyskryminujÈcy, pomimo iĝ
przeciÚtny dochód Polki jest ob 1/4 niĝszy niĝ Polaka (Czapiñski ib Panek,
2013, s. 364–367). Jeĝeli jednak przeanalizuje siÚ niektóre uwarunkowania prawne wb Polsce, moĝna znaleěÊ przykïady nie tyle dyskryminacji, ile
braku wyrównywania szans ze wzglÚdu na pïeÊ. Nie chodzi tutaj ob lepsze
traktowanie kobiet na rynku pracy, ale obumoĝliwienie im, jeĝeli tego chcÈ,
peïnienia przypisanych spoïecznie ról, wynikajÈcych np. zb macierzyñstwa,
przy jednoczesnej moĝliwoĂci normalnego funkcjonowania wb spoïeczeñstwie. Takimi przykïadami sÈ: utrudnienia wbprzejĂciu na urlop macierzyñski
wb przypadku prowadzenia wïasnej firmy, brak wsparcia instytucjonalnego
wb postaci dostÚpu do publicznych placówek opiekuñczych itp.
Zarówno uwarunkowania zewnÚtrzne, jak ib wewnÚtrzne ïÈczy element
macierzyñstwa/opieki, pod warunkiem ĝe kobiety takie role bÚdÈ chciaïy
peïniÊ. Nic wiÚc dziwnego, ĝe niemal wb kaĝdym opracowaniu dotyczÈcym
przedsiÚbiorczoĂci kobiet, przewija siÚ motyw macierzyñstwa, ab prawdopodobnie wb niedïugim czasie takĝe motyw opieki nad starszymi czïonkami
rodziny. Goffee ib Scase (1985) opracowali model ïÈczÈcy przywiÈzanie do
tradycyjnych ról oraz przedsiÚbiorczoĂÊ. Zidentyfikowali cztery typy kobiet
na podstawie ich przywiÈzania do wartoĂci przedsiÚbiorczych (wysokie
versus niskie) oraz przywiÈzania do tradycyjnych ról kobiecych (wysokie
versus niskie). Pierwszy typ to kobieta konwencjonalna (wysokie/wysokie)
– osoba, która zakïada firmÚ, by zwiÚkszyÊ dochody rodziny, ale jej wybór
branĝy wskazuje na wysokie powiÈzanie zb tradycyjnymi rolami kobiecymi
(restauracje, catering, opieka nad dzieÊmi itp.). Kobieta domowa to osoba
obniskim przywiÈzaniu do roli przedsiÚbiorczej, ale wysokim do roli kobiecej,
dlatego teĝ jeĝeli juĝ zakïada firmÚ, to dlatego by móc wbelastyczny sposób
ïÈczyÊ domowe obowiÈzki zbmoĝliwoĂciÈ zarobkowania. Kobieta innowatorka
– ob wysokim przywiÈzaniu do idei przedsiÚbiorczych, ale niskim do tradycyjnych ról kobiecych – poszukuje samospeïnienia poprzez wykorzystywanie
okazji, bardziej zaleĝy jej na peïnieniu ról zwiÈzanych zbprzedsiÚbiorczoĂciÈ,
niekoniecznie chce siÚ realizowaÊ wb roli tradycyjnie przypisanej kobietom.
Kobieta radykalna, ob niskim przywiÈzaniu do obu ról, wb przedsiÚbiorczoĂci
widzi moĝliwoĂÊ zdobycia pozycji wb spoïeczeñstwie. Przypisanie kobiet do
poszczególnych ról pozwoliïoby wb sposób peïniejszy wytïumaczyÊ róĝnice
wb efektach osiÈganych wb dziaïalnoĂci gospodarczej. WynikajÈ one bowiem
120
DOI 10.7172/1644-9584.56.7
PïeÊ ab motywacje przedsiÚbiorcze oraz podejmowane przez mikroprzedsiÚbiorców decyzje zarzÈdcze
wb duĝym stopniu zb motywacji, co zostaïo juĝ zasygnalizowane wczeĂniej.
Model Goffee’a ib Scase’a, chociaĝ powstaï wb poïowie lat 80. XX wieku,
wpisuje siÚ wb pojawiajÈce siÚ coraz czÚĂciej rozwaĝania na temat róĝnic
pomiÚdzy samymi kobietami prowadzÈcymi dziaïalnoĂÊ gospodarczÈ, nie
tylko róĝnic pomiÚdzy kobietami ab mÚĝczyznami, ob czym pisaïa takĝe
Ahlb (2006).
3. Metoda badañ
Na podstawie dotychczasowych rozwaĝañ zaproponowano model badawczy wskazujÈcy na duĝÈ rolÚ uwarunkowañ wewnÚtrznych ib zewnÚtrznych,
które wpïywajÈ zarówno na motywacje oraz cele biznesowe, jak ib na funkcjonowanie zaïoĝonych przez kobiety firm (rysunek 1). Model ten wskazuje
na wpïyw pïci, abdokïadnie motywacji oraz celów, jakimi kierujÈ siÚ kobiety,
na decyzje zaïoĝycielskie. Zakïada siÚ, ĝe motywacje oraz cele powodujÈ,
ĝe otwierane przez kobiety firmy sÈ mniejsze, ab wartoĂÊ zaangaĝowanego
kapitaïu niĝsza. Ponadto, jak wynika zbanaliz, kobiety prowadzÈ dziaïalnoĂÊ
wbsektorach nisko kapitaïowych (usïugi socjalne, zdrowotne, edukacyjne), co
jednak powoduje takĝe niĝszÈ stopÚ zysku (European Commission, 2014),
czyli sÈ to firmy zlokalizowane wbdomu, co ogranicza moĝliwoĂci zwiÚkszania
zatrudnienia. To wszystko zb kolei determinuje dalsze funkcjonowanie tych
firm. Zarówno motywacje, jak ibcele sÈ ksztaïtowane przez uwarunkowania
wewnÚtrzne oraz zewnÚtrzne, obczym juĝ wspomniano. W modelu uwzglÚdniono takĝe wpïyw pïci na skalÚ sukcesu (nie analizowano, czym ten sukces
ma siÚ przejawiaÊ – stopÈ przeĝycia, rozwoju tudzieĝ wzrostu), przy czym –
podobnie jak wbprzypadku decyzji zaïoĝycielskich – zakïada siÚ, ĝe decyzje
zarzÈdcze sÈ takĝe ksztaïtowane wb duĝym stopniu przez uwarunkowania
wewnÚtrzne ib zewnÚtrzne.
PŁEĆ
le
i ce
Decyzje
założycielskie
Kon
sek
w
enc
je
Decyzje zarządcze
acje
yw
Mot
Skala sukcesu:
przeżycia/rozwoju/wzrostu
Uwarunkowania wewnętrzne i zewnętrzne
Rys. 1. Wpïyw pïci na dziaïania przedsiÚbiorcze. ½ródïo: opracowanie wïasne.
Problemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 4 (56), 2015
121
Julita E. Wasilczuk
OpierajÈc siÚ na tak skonstruowanym modelu, postawiono trzy hipotezy
badawcze oraz hipotezy pomocnicze:
– H1: istnieje zwiÈzek pomiÚdzy pïciÈ abpoczÈtkowÈ wielkoĂÊ zatrudnienia
wb firmie;
– H2: pïeÊ róĝnicuje motywacje przedsiÚbiorcze, ab przedsiÚbiorczoĂÊ
kobieca ma czÚĂciej charakter wymuszony;
– H3: istnieje zwiÈzek pomiÚdzy pïciÈ abpodejmowanymi decyzjami zarzÈdczymi wb przedsiÚbiorstwie, zwïaszcza:
– H3p: istnieje zwiÈzek pomiÚdzy pïciÈ ab planami przedsiÚbiorców,
– H3c: istnieje zwiÈzek pomiÚdzy pïciÈ ab celami przedsiÚbiorców,
– H3k: istnieje zwiÈzek pomiÚdzy pïciÈ ab zasilaniem finansowym przedsiÚbiorstwa,
– H3i: istnieje zwiÈzek pomiÚdzy pïciÈ ab podejmowanymi inwestycjami
wb przedsiÚbiorstwie.
Powyĝsze hipotezy zostaïy poddane weryfikacji przy wykorzystaniu
wyników badañ panelowych przeprowadzonych wb województwie pomorskim wb ramach projektu Pomorskie Obserwatorium Gospodarcze (POG)
wb 2009 r. ib 2012 r.
Projekt POG zostaï zainicjowany wb roku 2006 badaniami wĂród 2b 000
przedsiÚbiorców prowadzÈcych firmy zatrudniajÈce 10 osób ib wiÚcej. Jego
kolejne edycje zakïadaïy powrót do poczÈtkowej próby badawczej, wbodstÚpach 2–3-letnich. W roku 2009 (trzecia edycja projektu) do badañ doïÈczono
1 005 firm mikro zb województwa pomorskiego dziaïajÈcych wb dziewiÚciu
powiatach. W roku 2012 (czwarta edycja projektu) firmy te zostaïy ponownie
przebadane, udaïo siÚ jednak dotrzeÊ jedynie do 290, zb czego dla 10 nie
moĝna byïo ustaliÊ pïci wïaĂciciela. WyjĂciowa próba badawcza zb 2009b r.
zakïadaïa, ĝe badane firmy powinny byÊ zaïoĝone wb roku 2005 ib póěniej,
czyli wbmomencie pierwszego badania miaïy maksimum cztery lata. Drugim
wymogiem byïo zatrudnianie przynajmniej jednej osoby, oprócz wïaĂciciela
menedĝera, co pozwoliïo przynajmniej czÚĂciowo wybraÊ firmy, które nie
stanowiïy jedynie miejsca pracy dla wïaĂciciela. Ten fakt oraz mïody wiek
firmy przesÈdzaï obwysokim potencjale rozwojowym przedsiÚbiorstw zbpróby
badawczej.
Badania zostaïy przeprowadzone przy wykorzystaniu kwestionariusza.
AnalizÈ objÚto pytania odnoszÈce siÚ do postawionych hipotez, tam gdzie
byïo to zasadne, przeprowadzono test zgodnoĂci r2, przy poziomie istotnoĂci 0,05.
4. PrzedsiÚbiorczoĂÊ kobieca na Pomorzu
UczestniczÈce wbbadaniach firmy wbwiÚkszoĂci zajmowaïy siÚ dziaïalnoĂciÈ handlowa lub usïugowÈ, co zb racji ich skali dziaïalnoĂci jest zupeïnie
zrozumiaïe. Rozkïad prowadzonej dziaïalnoĂci wbzaleĝnoĂci od pïci wskazywaï na niemal taki sam udziaï firm usïugowych prowadzonych przez kobiety
122
DOI 10.7172/1644-9584.56.7
PïeÊ ab motywacje przedsiÚbiorcze oraz podejmowane przez mikroprzedsiÚbiorców decyzje zarzÈdcze
ibmÚĝczyzn (odpowiednio 78% ib79%), przewagÚ 3 punktów procentowych
kobiet wb firmach handlowych (17%), 2-punktowÈ przewagÚ mÚĝczyzn
wb firmach produkcyjnych (7%). Moĝna wiÚc zaïoĝyÊ, ĝe reprezentacja pïci
wb poszczególnych branĝach byïa zbliĝona do reprezentacji pïci wb caïym
badaniu.
Firmy prowadzone przez kobiety byïy zdecydowanie mniejsze, przeciÚtne
zatrudnienie wb2009 r. wyniosïo 2,05, podczas gdy wbfirmach prowadzonych
przez mÚĝczyzn 2,5. Zatrudnienie wbfirmach kobiecych wbroku 2012 jeszcze
siÚ obniĝyïo ib wyniosïo 1,5 osoby, podczas gdy wb firmach prowadzonych
przez mÚĝczyzn siÚ nie zmieniïo. ¿adna zbfirm prowadzonych przez kobiety
nie byïa wb momencie pierwszego badania wiÚksza niĝ 5 osób, podczas gdy
17 ich mÚskich odpowiedników zatrudniaïo powyĝej piÚciu osób (tabelab2).
Poniewaĝ badane firmy byïy firmami mïodymi, najwyĝej czteroletnimi,
zaprezentowane wielkoĂci zatrudnienia wpisujÈ siÚ wbdotychczasowe wyniki,
wskazujÈce na mniejszÈ wielkoĂÊ poczÈtkowÈ firm kobiecych, moĝna wiÚc
powiedzieÊ, ĝe hipoteza H1 zostaïa potwierdzona.
2009
2012
WielkoĂÊ zatrudnienia
kobiety
mÚĝczyěni
kobiety
mÚĝczyěni
1
35
75
55
120
2
23
59
9
26
3
10
25
8
14
4
7
16
9
5
3
10
11
6
7
1
6
7
5
1
1
8
4
2
9
1
2
10–15
1
30
1
Brak odpowiedzi
Razem
8
78
202
2
3
78
202
Tab. 2. Zatrudnienie wbbadanych firmach wblatach 2009 ib2012. ½ródïo: opracowanie wïasne.
W przypadku najmniejszych podmiotów bardzo duĝy wpïyw na ich funkcjonowanie ma osoba przedsiÚbiorcy, jego nastawienie, motywacje, odczucia.
W przebadanej grupie 89% kobiet czuïo siÚ osobami przedsiÚbiorczymi,
mÚĝczyzn 81%, co przy bardzo niskiej wartoĂci testu r2 : p-wartoĂÊ = 0,0000
przy poziomie istotnoĂci a = 0,05 wskazuje na wpïyw pïci na zaobserwowanÈ
Problemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 4 (56), 2015
123
Julita E. Wasilczuk
róĝnicÚ. Moĝna wiÚc zaïoĝyÊ, ĝe badane kobiety na równi zb mÚĝczyznami
czuïy siÚ osobami przedsiÚbiorczymi, co Ăwiadczyïoby poĂrednio obpozytywnych motywach rozpoczÚcia dziaïalnoĂci gospodarczej.
Negatywnych motywów, czyli przedsiÚbiorczoĂci wymuszonej, nie potwierdza takĝe analiza kolejnego pytania. Kobiety wb wiÚkszym stopniu (55%)
niĝ mÚĝczyěni (45%) odczuwaïy potrzebÚ autonomii oraz samorealizacji
(r2 : p-wartoĂÊ = 0,0185 przy poziomie istotnoĂci a = 0,05), którÈ realizowaïy poprzez rozpoczÚcie dziaïalnoĂci gospodarczej, ib ten motyw byï najczÚĂciej przez nie wybierany (rysunek 2). Dla mÚĝczyzn zb kolei najczÚĂciej
wybieranym motywem byïa chÚÊ poprawy sytuacji materialnej (56%), przez
kobiety wskazywana na drugim miejscu (44%) (wypïyw pïci na rozkïad
odpowiedzi nie zostaï potwierdzony testem r2 : p-wartoĂÊ = 0,1602 przy
istotnoĂci a = 0,05). Motywem zdecydowanie negatywnym byï brak innej
pracy czÚĂciej wskazywany przez kobiety (róĝnica 3 punktów procentowych),
ponadto róĝnice rozkïadu odpowiedzi wb przypadku tego motywu wskazujÈ
na zaleĝnoĂÊ od pïci (test r2 : p-wartoĂÊ = 0,0000 przy poziomie istotnoĂci
a = 0,05). W przypadku pozostaïych motywów nie odnotowano wiÚkszych
róĝnic we wskazaniach.
%
60
56
50
55
45
44
kobiety
40
30
20
mężczyźni
22 23
15
10
12
5
5
6
3
0
realizacja
marzeń
chęć
poprawy
sytuacji
brak innej
pracy
potrzeba dziedziczenie
autonomii
i samorealizacji
inne
Rys. 2. Motywacje zaïoĝycielskie wïaĂcicieli wbzaleĝnoĂci od pïci. ½ródïo: opracowanie wïasne.
Motyw autonomii ib samorealizacji naleĝy do motywów pozytywnych,
natomiast motywy finansowe najczÚĂciej, chociaĝ nie zawsze, sÈ przypisywane do grupy motywów negatywnych. Motywem zdecydowanie negatywnym jest brak innej pracy. Poniewaĝ kaĝdy respondent mógï wskazaÊ do
trzech motywów, rozkïad odpowiedzi nie pozwala jednoznacznie wskazaÊ,
czy kobiety kierowaïy siÚ czÚĂciej motywami negatywnymi niĝ mÚĝczyěni czy
nie. Agregacja odpowiedzi wskazujÈcych na motywy pozytywne (autonomia
ib realizacja marzeñ) oraz motywów negatywnych (pozostaïe, wb tym inne,
które jak wynika zbanalizy odpowiedzi, takĝe naleĝÈ do negatywnych) wskazuje na przewagÚ tych pierwszych wb przypadku kobiet (77% versus 68%).
Tym samym hipotezÚ H2 naleĝy uznaÊ za zweryfikowanÈ jedynie wb czÚĂci
124
DOI 10.7172/1644-9584.56.7
PïeÊ ab motywacje przedsiÚbiorcze oraz podejmowane przez mikroprzedsiÚbiorców decyzje zarzÈdcze
dotyczÈcej zróĝnicowania motywacji, ab wb czÚĂci dotyczÈcej przewagi motywów negatywnych wĂród kobiet za niezweryfikowanÈ.
W roku 2009 respondenci zostali zapytani obplany dotyczÈce zatrudnienia
oraz cele, jakie sobie stawiajÈ wb biznesie (rozwój, stagnacja, zmniejszenie
aktywnoĂci). Analiza odpowiedzi dotyczÈca planów zmian wb zatrudnieniu
wykazaïa, ĝe kobiety nie chciaïy zwiÚkszaÊ zatrudnienia wbtakim samym stopniu jak mÚĝczyěni (tabela 3). Jednak wartoĂÊ testu r2 nie pozwala wnioskowaÊ, ĝe pïeÊ rzeczywiĂcie wpïynÚïa na zróĝnicowanie planów (hipotezabH3p).
Kobiety
(%)
Plany dotyczÈce zatrudnienia
Zmniejszenie zatrudnienia
MÚĝczyěni
(%)
5
1
Utrzymanie zatrudnienia
49
44
ZwiÚkszenie zatrudnienia
46
53
0
2
100
100
Brak odpowiedzi
Suma
Tab. 3. Plany dotyczÈce zmian wb zatrudnieniu wb 2009 r. wb zaleĝnoĂci od pïci (test
r2 : p-wartoĂÊ = 0,1267 przy poziomie istotnoĂci ab = 0,05). ½ródïo: opracowanie wïasne.
Wskazane przez kobiety ib mÚĝczyzn wb roku 2009 cele przedsiÚbiorstw
nie róĝniïy siÚ, taki sam odsetek kobiet ib mÚĝczyzn obraï sobie za cel rozwój firmy (80%). Moĝna tym samym odrzuciÊ hipotezÚ pomocniczÈ H3c
mówiÈcÈ ob zróĝnicowaniu celów przedsiÚbiorców ze wzglÚdu na ich pïeÊ.
Kobiety rzadziej korzystaïy zb kredytów przy finansowaniu dziaïalnoĂci
swoich firm, co wynika zbpytania zadanego im wb2012 r. (tabela 4). Jednak
wartoĂÊ testu r2 nie powala jednoznacznie potwierdziÊ hipotezy H3k.
Kobiety
(%)
MÚĝczyěni
(%)
Nie
79
76
Tak
17
24
4
0
100
100
Kredytowanie dziaïalnoĂci
Brak odpowiedzi
Suma
Tab. 4. Kredytowanie dziaïalnoĂci gospodarczej wb zaleĝnoĂci od pïci przedsiÚbiorcy (test
r2 : p-wartoĂÊ = 0,0916 przy poziomie istotnoĂci ab= 0,05). ½ródïo: opracowanie wïasne.
Kobiety takĝe rzadziej inwestowaïy wb swoje firmy, 72% kobiet wobec
84% mÚĝczyzn wskazaïo na inwestycje wb ciÈgu dwóch lat przed badaniem
(wartoĂÊ testu r2 : p-wartoĂÊ = 0,0187 przy poziomie istotnoĂci a = 0,05).
Tym samym hipoteza H3i zostaïa potwierdzona.
Problemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 4 (56), 2015
125
Julita E. Wasilczuk
Powrót do tej samej próby badawczej pozwoliï na precyzyjne okreĂlenie
zmian zatrudnienia, jakie zaszïy wb badanych firmach. Tabela 5 przestawia rozkïad zmian zatrudnienia wb firmach prowadzonych przez kobiety
ib mÚĝczyzn.
Kobiety
(%)
MÚĝczyěni
(%)
Spadek
55
53
Bez zmian
27
25
Wzrost
14
21
4
1
100
100
Zmiany zatrudnienia wb badanych firmach
Brak odpowiedzi
Suma koñcowa
Tab. 5. Rozkïad zmian zatrudnienia wbfirmach prowadzonych przez obie grupy respondentów
(test r2 : p-wartoĂÊ = 0,2608 przy poziomie istotnoĂci ab = 0,05). ½ródïo: opracowanie
wïasne.
Porównanie na pierwszy rzut oka wypada na niekorzyĂÊ firm kobiecych:
14% zbnich zwiÚkszyïo zatrudnienie, podczas gdy takich firm mÚskich byïo
ob 7 punktów procentowych wiÚcej. Jednak wartoĂÊ testu r2 (r2b :b p-wartoĂÊ =b0,2608 przy poziomie istotnoĂci ab= 0,05) nie pozwala jednoznacznie
wypowiedzieÊ siÚ, czy to pïeÊ wïaĂciciela byïa determinantÈ tych zmian.
PoszukujÈc dodatkowych informacji na temat zmian zatrudnienia, przeanalizowano relacjÚ pomiÚdzy planami deklarowanymi wb roku 2009 ab rzeczywistymi zmianami, jakie wb tym okresie nastÈpiïy. Analiza ta wykazaïa,
ĝe kobiety wb mniejszym stopniu planowaïy wzrost zatrudnienia (o czym
powyĝej), ale wbwiÚkszym stopniu ich plany zostaïy zrealizowane (rysunek 3),
abwartoĂÊ testu r2 dowodzi, ĝe wynik ten moĝna wiÈzaÊ zbpïciÈ respondentów.
80
%
68
70
60
55
kobieta
mężczyzna
50
40
37
30
20
18
10
4
10
4
3
0
zgodnie z planem
lepiej
gorzej
brak odpowiedzi
Rys. 3. ZgodnoĂÊ planów zb 2009 r. dotyczÈcych zatrudnienia zb rzeczywistymi zmianami
zatrudnienia wb firmach (test r2 : p-wartoĂÊ = 0,0047 przy poziomie istotnoĂci ab =b 0,05).
½ródïo: opracowanie wïasne.
126
DOI 10.7172/1644-9584.56.7
PïeÊ ab motywacje przedsiÚbiorcze oraz podejmowane przez mikroprzedsiÚbiorców decyzje zarzÈdcze
PatrzÈc na caïÈ badanÈ próbÚ, widaÊ ĝe przedsiÚbiorcy (niezaleĝnie od
pïci) wykazali siÚ raczej nadmiernym optymizmem ib ponad poïowa zb nich
nie zrealizowaïa planów wzrostu zatrudnienia (55% kobiet ib68% mÚĝczyzn),
4% kobiet ib 10% mÚĝczyzn zwiÚkszyïo zatrudnienie, pomimo iĝ tego nie
planowaïo. Jeĝeli jednak za miarÚ sukcesu planowania przyjÈÊ zgodnoĂÊ
planów zb ich realizacjÈ, nawet jeĝeli te plany dotyczyïy zmniejszenia lub
co najmniej utrzymania, ab nie zwiÚkszenia zatrudnienia, okazuje siÚ, ĝe
kobiety wb 37% plany te zrealizowaïy, podczas gdy tylko 18% mÚĝczyzn
osiÈgnÚïo taki sukces.
Wynik ten prowokuje pytanie, czy jest to przypadek wynikajÈcy zbpesymizmu (wiÚcej kobiet zakïadaïo spadek zatrudnienia ibwiÚcej go osiÈgnÚïo) czy
teĝ Ăwiadomie obrana strategia wbokresie spowolnienia gospodarczego, abtaki
okres wïaĂnie byï badany. Trudno na to pytanie odpowiedzieÊ, trudno takĝe
objednoznaczne stwierdzenie, czy naleĝy ten wynik poczytaÊ jako pozytywny
dla kobiet czy teĝ nie. Z jednej strony wiadomo bowiem, ĝe zatrudnienie,
chociaĝ wymieniane jako najprostszy miernik wzrostu firmy, nie naleĝy do
tych najbardziej przez przedsiÚbiorców poĝÈdanych, moĝna zwiÚkszyÊ dziaïalnoĂÊ firmy, ab tym bardziej jÈ rozwinÈÊ bez zwiÚkszania zatrudnienia.
Zb drugiej strony wzrost zatrudnienia to wiÚkszy potencjaï wytwórczy.
5. Wnioski ib dyskusja
Badania literaturowe nie potwierdzajÈ jednoznacznie róĝnic wbdziaïaniu
firm prowadzonych przez kobiety ib mÚĝczyzn, chociaĝ efekt tego dziaïania
wbpostaci wzrostu zatrudnienia ibwzrostu sprzedaĝy wskazuje na gorsze wyniki
wb firmach kobiecych. BadajÈc zagadnienia zwiÈzane zb efektem dziaïania
firmy, zbpewnoĂciÈ naleĝy braÊ pod uwagÚ uwarunkowania poczÈtkowe, które
determinujÈ póěniejsze dziaïania kobiet, czyli np. poczÈtkowÈ wielkoĂÊ czy
zaangaĝowany kapitaï. Przeprowadzone na Pomorzu badania dowiodïy, ĝe
mïode firmy (do 4 lat) sÈ zróĝnicowane pod wzglÚdem liczby zatrudnionych
– firmy kobiece zatrudniaïy ob niemal póï osoby mniej, ab po trzech latach
przeciÚtne zatrudnienie wb tych firmach spadïo ob jednÈ osobÚ.
JednÈ zbwykazywanych wbliteraturze przyczyn róĝnych efektów funkcjonowania firm prowadzonych przez wïaĂcicieli róĝnej pïci jest motywacja zaïoĝycielska. Wedïug badañ prowadzonych wbróĝnych krajach kobiety, które decydujÈc siÚ na rozpoczÚcie dziaïalnoĂci, kierujÈ siÚ motywami negatywnymi (brak
innej pracy, koniecznoĂÊ godzenia obowiÈzków rodzinnych zbpracÈ zawodowÈ
itp.). PrzedsiÚbiorczoĂÊ wymuszona zazwyczaj prowadzi do gorszych wyników,
co zostaïo potwierdzone wb badaniach przeprowadzonych przez Wasilczuk
(2005). W opisanych wbartykule badaniach hipoteza dotyczÈca zróĝnicowania
motywów wb zaleĝnoĂci od pïci zostaïa potwierdzona jedynie wb przypadku
niektórych zb nich, nie zostaïa natomiast potwierdzona wb czÚĂci mówiÈcej
obwiÚkszym udziale motywów negatywnych u kobiet. Co wiÚcej, to mÚĝczyěni
wb wiÚkszym stopniu niĝ kobiety takimi motywami siÚ kierowali.
Problemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 4 (56), 2015
127
Julita E. Wasilczuk
Ta róĝnica pomiÚdzy badaniami Ăwiatowymi ab badaniami na Pomorzu
moĝe ĂwiadczyÊ obróĝnicach kulturowych. Polki byïy czÚsto skazane na radzenie sobie wb trudnych sytuacjach, po pierwsze zb racji dosyÊ dramatycznej
przeszïoĂci historycznej (powstania, klÚski, wojny), po drugie zb racji ciÚĝkiego okresu gospodarki centralnie planowanej. ByÊ moĝe wzorzec kobiety
bohatersko znoszÈcej przeciwnoĂci losu zostaï zaszczepiony wb kolejnych
pokoleniach, wpïywajÈc na postawy kobiet wbPolsce. W dzisiejszych czasach,
gdy tego typu negatywnych boděców nie ma, kobiety sobie Ăwietnie radzÈ
ib czujÈ siÚ przedsiÚbiorcze wb wiÚkszym stopniu niĝ mÚĝczyěni. I to wïaĂnie
moĝe wpïywaÊ na fakt, ĝe kobiety wbrównym stopniu co mÚĝczyěni planujÈ
swoje firmy rozwijaÊ, chociaĝ rozwój ten wbmniejszym stopniu chcÈ opieraÊ
na wzroĂcie zatrudnienia.
Ta ostatnia róĝnica, chociaĝ uwidoczniona wb rozkïadzie odpowiedzi, nie
zostaïa jednak potwierdzona testem r2. Nie zostaïa takĝe potwierdzona hipoteza dotyczÈca kredytowania, róĝnica wbrozkïadzie odpowiedzi, wskazywaïaby,
ĝe kobiety rzadziej korzystajÈ zb kredytu, jednak byïa ona na tyle maïa, ĝe
test r2 jej nie potwierdziï. Nie ma za to wÈtpliwoĂci, ĝe kobiety wbmniejszym
stopniu inwestujÈ wb swoje firmy, moĝe to zresztÈ wynikaÊ zb faktu, ĝe firmy
te sÈ zdecydowanie mniejsze niĝ firmy prowadzone przez mÚĝczyzn.
Ostatnim spostrzeĝeniem badawczym jest fakt mniejszego wzrostu zatrudnienia wbfirmach kobiecych, chociaĝ wbwiÚkszym stopniu kobiety zrealizowaïy
plany zatrudnieniowe (dotyczÈce takĝe jego zmniejszenia ibutrzymania) niĝ
mÚĝczyěni. Mniejszy wzrost zatrudnienia (a statystycznie dla caïej badanej
grupy – jego spadek), niekoniecznie Ăwiadczy ob gorszych wynikach kobiet
wb porównaniu zb mÚĝczyznami. W powyĝszych rozwaĝaniach nie uwzglÚdniono bowiem wielu pominiÚtych wbbadaniach aspektów, takich jak np. czas
poĂwiÚcany dziaïalnoĂci przedsiÚbiorczej2, miejsce lokalizacji firmy (firmy
prowadzone wb domu zb góry sÈ skazane na mniejszy wzrost zatrudnienia),
sytuacja rodzinna kobiety (liczba ib wiek dzieci, starszych rodziców, status
matrymonialny itp.).
ProwadzÈc badania nad przedsiÚbiorczoĂciÈ na maïÈ skalÚ, badacz zawsze
boryka siÚ zbproblemem braku rzetelnych odpowiedzi na zadawane pytania
lub wbogóle brakiem odpowiedzi na pytania draĝliwe. Do takich pytañ zalicza siÚ pytania dotykajÈce finansów. Pomimo iĝ wb ramach badañ maïych
ib Ărednich przedsiÚbiorstw uczestniczÈcych wb panelu Pomorskiego Obserwatorium Gospodarczego dopiero przy trzeciej edycji wprowadzono pytanie
ob wysokoĂÊ obrotów, umieszczajÈc wb kafeterii jedynie przedziaïy wartoĂci,
wspóïpracujÈcy zbnami anonimowo przedsiÚbiorcy (w liczbie 660) wbponad
60% nie zdecydowali siÚ udzieliÊ odpowiedzi. Wobec braku moĝliwoĂci
dotarcia do rzetelnych danych wskazujÈcych sytuacjÚ przedsiÚbiorstwa na
przestrzeni kilku lat, trudno wnioskowaÊ na temat rzeczywistych efektów
tego funkcjonowania. Ponadto brak konfrontacji takich danych zbpytaniami
dotyczÈcymi motywacji, ab przede wszystkim celów ib planów, nie pozwala
wb sposób jednoznaczny na ocenÚ aktywnoĂci firmy.
128
DOI 10.7172/1644-9584.56.7
PïeÊ ab motywacje przedsiÚbiorcze oraz podejmowane przez mikroprzedsiÚbiorców decyzje zarzÈdcze
W ostatnim okresie postuluje siÚ odejĂcie wb badaniach nad przedsiÚbiorczoĂciÈ od badañ masowych, na niejednolitych grupach podmiotów,
na rzecz badañ na jednorodnych podmiotach, na mniejszÈ skalÚ, ale za to
dotykajÈcych gïÚbiej badanych zjawisk. ByÊ moĝe, to jest droga do zbudowania rzetelnej wiedzy, miÚdzy innymi na temat przedsiÚbiorczoĂci kobiet,
uwzglÚdniajÈcej takĝe uwarunkowania rodzinne, kulturowe, abmoĝe teĝ psychologiczne, które na tÚ przedsiÚbiorczoĂÊ mogÈ wpïywaÊ.
Przypisy
1
Przywoïano jedynie niektóre prace dotyczÈce przedsiÚbiorczoĂci kobiet, szerszy przeglÈd piĂmiennictwa na ten temat miÚdzy innymi w: Jennings ib Brush, 2013.
2
Kobiety wb UE-28 pracujÚ przeciÚtnie 36,4 godziny wb swoich firmach, podczas gdy
mÚĝczyěni 44,3 (European Commission, 2014).
Bibliografia
Ahl, H. (2006). Why research on women entrepreneurs needs new directions. Entrepreneurship Thery and Practice, 30 (5), 595–621.
Aidis, R., Welter, F., Smallbone, D. ib Isakova, N. (2007). Female entrepreneurship in
transision economies: The case of Lithuania and Ukraine. Feminist Economics, 13b(2),
157–183.
Brindley, C. (2005). Barriers to women achieving their entrepreneurial potential. International Journal of Entrepreneurial Behavior & Research, 11 (2), 144–161, http://dx.doi.
org/10.1108/13552550510590554.
Brush, C. (1992). Research on women business owners: past trends, ab new perspective
and future directions. Entrepreneurship Theory and Practice, 16 (4), 5–30.
Complex Consulting Katarzyna Blicharska-Czubara. (2011). Zawodowa rola kobiet wbspoïeczeñstwie obywatelskim. Wielowymiarowy model dyskryminacji kobiet. Szczecin: Complex
Consulting Katarzyna Blicharska-Czubara.
Chaganti, R. ib Parasuaraman, S. (1996). A study of the impacts of gender on business
performance and management patterns in small business. Entrepreneurship Theory
and Practice, 21 (2), 73–75.
Czapiñski, J. ibPanek, T. (2013). Diagnoza spoïeczna 2013 warunki ibjakoĂÊ ĝycia Polaków.
Contemporary Economics (October).
Eurostat. (2015). Pozyskano z: http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&init
=1&language=en&pcode=tesem180&plugin=1 (14.08.2015).
Goffee, R. ib Scase, R. (1985). Women in Charge. London: Allen & Unwin.
Hart, M., Martiarena, A., Levie, J. ibAnyadike, M. (2011). Gender, resource acquisition
and expected future size of start-ups in the United Kingdom. GEM UK Working
Paper, (1).
Hisrich, R.B. (1987). Women entrepreneurs ablongitudal study. W: Frontiers in Entrepreneurship Research (s. 187–189). Wellesley: Babson College.
Jennings, J. ib Brush, C. (2013). Research on women entrepreneurs: Challenges to (and
from) the broader entrepreneurhsip literatur? The Academy of Management Annals,
7 (1), 661–713.
Kalnins, A. ib Williams, M. (2014). When do female-owned business out-survive maleowned businesses? A disaggregated approach by industry and geography. Journal of
Business Venturing, 29, 822–835.
Problemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 4 (56), 2015
129
Julita E. Wasilczuk
Kyu Soo Ha ib Sang Bum Kim. (2013). Are women’s attitudes toward business and
desire to start abbusiness different from men’s? Academy of Entrepreneurship Journal,
19b (3), 43–62.
Marlow, S. ibMcAdam, M. (2013). Gender and entrepreneurship: Advancing debate and
challenging myths. Exploring the mystery of the under-performing female entrepreneur. International Journal of Entrepreneurial Behaviour and Research, 19 (1), 114–124.
Marlow, S. ib Swail, J. (2014). Gender, risk and finance: Why can’t ab woman be more
like abman? Entrepreneurship & Regional Development, 26 (1–2), 80–96, http://dx.doi.
org/10.1080/08985626.2013.860484.
Maxfield, S., Shapiro, M., Gupta, V. ib Hass, S. (2010). Gender and risk: Women, risk
taking and risk aversion in management. An International Journal, 25 (7), 586–604.
Muravyev, A., Talavera, O. ib Schafer, D. (2009). Entrepreneurs’ gender and financial
constraints: Evidence from international data. Journal of Comparative Economics,
37 (2), 270–286.
Orhan, M. (2005). Why women enter into small business ownership. W: S. Fielden
ibM.bDavidson, International Handbook of Women and Small Business Entrepreneurship
(s. 3–17). Cheltenham: Edward Elgar Publishing.
Sabarwal, S. ib Terrell, K. (2008). Does gender matter for firm performance? Evidence
from Eastern Europe and Central Asia. Policy Research Working Paper (4704).
Shane, S., Kolvereid, L. ibWesthead, P. (1991). An explortory examination of the reasons
leading to new firm formation across country and gender. Journal of Business Venturing, 6 (6), 431–446.
Singer, S., Amoros, J. ibMoska, D. (2015). Global Entrepreneurship Monitor. 2014 Globar
Report. Pozyskano z: http://www.babson.edu/Academics/centers/blank-center/globalresearch/gem/Documents/GEM%202014%20Global%20Report.pdf.
European Commission. (2014). Statistical Data on Women Entrepreneurship in Europe.
Brussel: European Commission.
Thompson, J. ib Hood, J. (1991). A Comparison of Social Performance in Female-owned
and Men-owned Small Business. Referat wygïoszony na Annual Academy of Management Meeting. Entrepreneurship Division, Miami.
Todericiu, R., Muscalu, E. ib Ghitulete, A. (2010). Breaking the glass ceiling – female
entrepreneurship. Annals of the University of Oradea of Faculty of Economics, 1 (2),
1048–1054.
Verheul, I. ibThurik, R. (2001). Start-up capital: “Does gender matter?”. Small Business
Economics, 16, 329–345.
Wasilczuk, J.E. (2005). Wzrost maïych ib Ărednich przedsiÚbiorstw – aspekty teoretyczne
ib badania empiryczne. Gdañsk: Politechnika Gdañska.
130
DOI 10.7172/1644-9584.56.7