docMetodologia, analizy i diagnoza stanu obecnego
download 
Reklamacja Transkrypt
Metodologia, analizy i diagnoza stanu obecnego
Roman Szewczyk (redaktor naczelny), Jan Piwiński, Tadeusz Missala Janusz Kacprzyk, Jan Tomasik, Adam Woźniak, Jacek Salach Olga Iwasińska-Kowalska, Wojciech Winiarski, Rafał Kłoda Magdalena Komorowska, Sławomir ZadroŜny Foresight priorytetowych, innowacyjnych technologii na rzecz automatyki, robotyki i techniki pomiarowej Metodologia, analizy i diagnoza stanu obecnego Warszawa, grudzień 2008 www.foresightarp.pl ISBN 978-83-61278-02-3 Wydawca: Przemysłowy Instytut Automatyki i Pomiarów PIAP Al. Jerozolimskie 202, 02-486 Warszawa www.piap.pl Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego 2 WSTĘP…………………………………………………………………………………..5 1. METODOLOGIA FORESIGHTU AUTOMATYKI, ROBOTYKI I TECHNIKI POMIAROWEJ ……………………………………………………………………..7 1.1. Istota i rodzaje projektów typu foresight ..........................................................7 1.1.1. Istota foresightu i próba definicji.............................................................7 1.1.2. Rodzaje foresightu ..................................................................................9 1.2. Cel projektu oraz problematyka obszarów badawczych ................................. 10 1.3. Metody i narzędzia badawcze ......................................................................... 12 1.4. Podsumowanie ................................................................................................ 15 2. ANALIZA WYJŚCIOWA POTENCJAŁU GOSPODARCZEGO POLSKI NA PODSTAWIE DANYCH STATYSTYCZNYCH .......................................... 16 2.1. Gospodarcze usytuowanie Polski .................................................................... 16 2.2. Analiza kapitału społecznego w Polsce............................................................ 19 2.2.1. Wykształcenie ...................................................................................... 19 2.2.2. Aktywność zawodowa ......................................................................... 20 2.2.3. Struktura zatrudnienia .......................................................................... 22 2.3. Polski potencjał gospodarczy .......................................................................... 23 2.3.1. Wpływ światowego kryzysu finansowego na polski potencjał gospodarczy ........................................................................................ 26 2.4. Polski potencjał innowacyjny .......................................................................... 27 2.5. Proponowane zmiany w polskiej nauce i w szkolnictwie wyŜszym ............... 31 2.6. Podsumowanie ................................................................................................ 33 3. SPÓJNOŚĆ PROJEKTU FORESIGHT ARP Z CELAMI POLSKICH DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH .............................................................. 35 3.1. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 .................................. 36 3.1.1. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka ................................... 37 3.2. Narodowy Plan Rozwoju na lata 2007-2013 .................................................. 38 3.3. Strategia Rozwoju Kraju na lata 2007-2015................................................... 40 3.4. Regionalne Strategie Innowacji ...................................................................... 40 3.5. Regionalne Programy Operacyjne .................................................................. 41 3.6. Strategie Rozwoju Województw ................................................................... 41 3.7. Strategia zwiększenia nakładów na działalność B+R w celu osiągnięcia załoŜeń Strategii Lizbońskiej ......................................................................... 42 3.8. Projekty typu foresight w Polsce...................................................................... 43 3.9. Podsumowanie ................................................................................................ 46 4. OCENA POTENCJAŁU GOSPODARCZEGO I INNOWACYJNEGO POSZCZEGÓLNYCH WOJEWÓDZTW (REGIONÓW)……………………….. 47 4.1. Przyjęta metodyka ......................................................................................... 47 4.2. Charakterystyka kluczowych gałęzi przemysłu ............................................. 47 3 4.3. 4.4. 4.5. 4.6. Potencjał sfery badawczo-rozwojowej .......................................................... 50 Kluczowe klastry i parki technologiczne w województwach ........................ 50 Kluczowe projekty innowacyjne i badawczo-rozwojowe w województwach 52 Ocena potencjału rozwoju w zakresie automatyki, robotyki i techniki pomiarowej w poszczególnych województwach ............................................ 53 4.6.1. Województwo dolnośląskie .................................................................. 53 4.6.2. Województwo kujawsko-pomorskie .................................................... 61 4.6.3. Województwo lubelskie ....................................................................... 67 4.6.4. Województwo lubuskie ........................................................................ 71 4.6.5. Województwo łódzkie ......................................................................... 75 4.6.6. Województwo małopolskie .................................................................. 82 4.6.7. Województwo mazowieckie ................................................................ 90 4.6.8. Województwo opolskie ...................................................................... 102 4.6.9. Województwo podkarpackie .............................................................. 106 4.6.10. Województwo podlaskie .................................................................. 111 4.6.11. Województwo pomorskie ................................................................ 115 4.6.12. Województwo śląskie ...................................................................... 122 4.6.13. Województwo świętokrzyskie ......................................................... 131 4.6.14. Województwo warmińsko-mazurskie .............................................. 135 4.6.15. Województwo wielkopolskie ........................................................... 138 4.6.16. Województwo zachodniopomorskie ................................................ 145 4.7. Podsumowanie ............................................................................................. 150 5. DIAGNOZA STANU OBECNEGO AUTOMATYKI, ROBOTYKI I TECHNIKI POMIAROWEJ W POLSCE ......................................................... 153 5.1. Analiza SWOT .............................................................................................. 153 5.1.1. Automatyka ....................................................................................... 153 5.1.2. Robotyka ............................................................................................ 155 5.1.3. Technika pomiarowa ......................................................................... 156 5.2. Analiza trendów ............................................................................................ 157 5.2.1. Automatyka ........................................................................................ 159 5.2.2. Robotyka ............................................................................................ 160 5.2.3. Technika pomiarowa ......................................................................... 160 5.3. Analiza potrzeb ............................................................................................. 161 5.4. Główne czynniki utrudniające działalność gospodarczą w Polsce – zidentyfikowane na podstawie zrealizowanych wyjazdów studialnych ... 162 5.5. Podsumowanie .............................................................................................. 163 Zakończenie................................................................................................................ 164 Bibliografia................................................................................................................. 166 Załącznik .................................................................................................................... 170 4 WSTĘP Celem projektów typu foresight jest wskazanie i ocena przyszłych potrzeb, szans i zagroŜeń związanych z rozwojem społecznym, gospodarczym i technologicznym. Jego celem jest takŜe przygotowanie odpowiednich działań wyprzedzających z dziedziny nauki i techniki. Foresight to systematyczny, ukierunkowany na przyszłość, sposób pozyskiwania i wykorzystania informacji w celu zbudowania średnio- lub długookresowej wizji rozwojowej wraz z jej kierunkami i priorytetami. Projekty typu foresight wpisują się w społeczno-gospodarczą politykę Unii Europejskiej. Unia w obliczu przemian wynikających z globalizacji oraz wyzwań nowej, opartej na wiedzy gospodarki potrzebuje przejrzystego i strategicznego programu rozwoju. Innym niebagatelnym wyzwaniem jest teŜ niezwykle trudna i niestabilna sytuacja ekonomiczno-finansowa, z którą borykają się praktycznie wszystkie państwa Unii, a właściwie całego świata. W związku ze światowym kryzysem finansowym, z którym Europa zmagać się będzie w 2009 r., a najprawdopodobniej jeszcze w następnych latach, władze UE i poszczególnych państw członkowskich muszą wypracować i podjąć konkretne działania. Strategia Lizbońska jest obecnie najwaŜniejszym programem społecznogospodarczym krajów członkowskich UE. Jej celem jest uczynienie z UE wiodącej gospodarki świata w perspektywie do 2010 r., tj. konkurencyjnej, opartej na wiedzy, zdolnej do systematycznego, a przy tym zrównowaŜonego wzrostu gospodarczego, zapewniającej większą liczbę miejsc pracy w warunkach większej spójności społecznej. Obecnie gospodarki krajów UE są w fazie spowolnienia gospodarczego. Strategia Lizbońska powinna więc tak ukierunkować swoje działania, aby na nowo kraje UE zdolne były do systematycznego rozwoju. Celem projektu „Foresight priorytetowych, innowacyjnych technologii na rzecz automatyki, robotyki i techniki pomiarowej” jest wskazanie priorytetowych, innowacyjnych technologii, scenariuszy rozwoju tych technologii oraz kierunków badań o znaczeniu strategicznym, których rozwój w następnych 20 latach będzie miał kluczowe znaczenie w zakresie automatyki, robotyki i techniki pomiarowej w Polsce. Realizacja projektu będzie ukierunkowana przede wszystkim na potrzeby krajowych przedsiębiorstw oraz sfery badawczo-rozwojowej, z uwzględnieniem dziedzin, form organizacyjnych, ram czasowych itp. Polska będzie mogła konkurować w tych dziedzinach z czołowymi krajami, w sensie prac badawczo-rozwojowych oraz produkcji nowoczesnej aparatury i oprogramowania. W niniejszej monografii przedstawiono główne załoŜenia projektu oraz unikatową metodykę realizacji projektów typu foresight opracowaną w Przemysłowym Instytucie Automatyki i Pomiarów. Automatyka, robotyka i technika pomiarowa to nierozerwalnie związane ze sobą, przenikające się dziedziny techniczne. Znajdują zastosowanie we wszystkich obszarach działalności gospodarczej, o duŜym znaczeniu ekonomicznym i społecznym, jak równieŜ o wielkim potencjale innowacyjnym i wciąŜ niezaspokojonej potrzebie praktycznego wykorzystania innowacyjnych rozwiązań. 5 Innowacyjność jest czynnikiem wpływającym w znaczącym stopniu na konkurencyjność gospodarki regionów i państw. Przewidywanie i wyznaczanie kierunków rozwoju i postępu technologicznego, które mogą wywrzeć największy wpływ na tempo rozwoju społeczno-gospodarczego kraju, jest procesem złoŜonym, długotrwałym i ciągłym. Wymaga ono zastosowania wyspecjalizowanych instrumentów. Jednym z nich jest metodologia typu foresight – narzędzie pomagające wskazać kierunki poŜądanych inwestycji i przedsięwzięć w sferze B+R. „Foresight priorytetowych, innowacyjnych technologii na rzecz automatyki, robotyki i techniki pomiarowej” obejmie nie tylko otoczenie wiodących ośrodków przemysłowych czy badawczych, ale będzie prowadzony na poziomie krajowym, poniewaŜ określenie kierunków badań będzie mieć znaczenie dla całego kraju. PowyŜsze załoŜenia stały się fundamentem uwzględnienia foresightu w działaniu 1.1. Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka „Wsparcie badań naukowych dla budowy gospodarki opartej na wiedzy”. Niniejsze opracowanie składa się z pięciu części. W pierwszej części została zaprezentowana metodologia projektów typu foresight. MoŜna tu wymienić metodę Delphi, analizę SWOT oraz krzyŜową analizę wpływów. W drugiej części zawarto analizę potencjału gospodarczego Polski. Natomiast w części trzeciej poddano analizie spójność projektu z programami i inicjatywami Unii Europejskiej i innymi dokumentami strategicznymi szczebla narodowego. W czwartej części na podstawie przyjętej metodyki dokonano oceny potencjału rozwoju w zakresie automatyki, robotyki i techniki pomiarowej w poszczególnych województwach. Ostatnia, piąta część zawiera wyniki diagnozy stanu obecnego obszarów badawczych projektu na podstawie analiz SWOT, trendów, analizy potrzeb. Ponadto zidentyfikowano podstawowe bariery ograniczające rozwój i innowacyjność przedsiębiorstw w Polsce na podstawie zrealizowanych wyjazdów studialnych do wybranych producentów i integratorów rozwiązań automatyki, robotyki i techniki pomiarowej. Niniejsza publikacja jest próbą diagnozy obecnego stanu rozwoju technologii oraz uwarunkowań ekonomiczno-społecznych w zakresie automatyki, robotyki i techniki pomiarowej w Polsce i stanowi podstawę do dalszej realizacji projektu. Tom ten jest takŜe pierwszym z serii „Foresight priorytetowych, innowacyjnych technologii na rzecz automatyki, robotyki i techniki pomiarowej”, prezentującym zarówno sam proces foresight, jak i jego realizację na terenie kraju. Wersja elektroniczna dokumentu znajduje się na stronie projektu www.foresightarp.pl. 6 1. METODOLOGIA FORESIGHTU AUTOMATYKI, ROBOTYKI I TECHNIKI POMIAROWEJ 1.1. Istota i rodzaje projektów typu foresight 1.1.1. Istota foresightu i próba definicji Angielskie słowo foresight moŜna rozumieć jako spojrzenie lub proaktywne sięgnięcie w przyszłość. Przy czym nie chodzi tu tylko o „pasywną” prognozę, ale takŜe o moŜliwość wpływu na bieg wydarzeń.1 Foresight ma na celu wskazanie i ocenę przyszłych potrzeb, szans i zagroŜeń związanych z rozwojem społecznym, gospodarczym i technologicznym. Jego celem jest takŜe przygotowanie odpowiednich działań wyprzedzających dotyczących nauki i techniki, uwzględniające ogólniejsze uwarunkowania społeczne, ekonomiczne, technologiczne itp. Foresight to systematyczny, przyszłościowy sposób pozyskiwania informacji oraz jej wykorzystania w celu budowania średnio- lub długookresowej wizji rozwojowej, wraz z jej kierunkami i priorytetami. Foresight często jest mylony z innymi działaniami zorientowanymi na przyszłość, takimi, jak: prognozowanie, badania nad przyszłością oraz planowanie strategiczne. Foresight nie moŜe być mylony z przewidywaniem, które bardziej wyraźnie ustala załoŜenia dotyczące tego, w jaki sposób rozwinie się przyszłość. W rzeczy samej, osoby prognozujące aspirują do precyzji w swoich próbach przewidzenia, w jaki sposób świat moŜe wyglądać w danym punkcie przyszłości. W odróŜnieniu od nich, foresight nie ma na celu tak wąsko rozumianego przewidywania: jest to proces szukający wspólnych wizji przyszłości, wizji, które zainteresowane strony chcą zrealizować przez działania podejmowane aktualnie. W ten sposób foresight nie jest związany tylko z pasywnym przewidywaniem przyszłości, a raczej z aktywnym jej tworzeniem. WaŜne jest takŜe, aby zauwaŜyć, iŜ foresight nie zastępuje prognozowania, badań nad przyszłością czy planowania strategicznego. KaŜde z tych działań ma swoją specyfikę oraz rolę do odegrania. W wielu przypadkach role tych działań mogą się wzajemnie wspierać.2 Jedna z bardziej elastycznych definicji foresight obejmuje kluczowe elementy procesu, które są zazwyczaj zaniedbywane w niektórych powszechniejszych definicjach: „Proces foresightu obejmuje intensywne, powtarzające się okresy otwartej refleksji, tworzenia sieci, konsultacji oraz dyskusji, prowadzące do wspólnego doskonalenia wizji przyszłości oraz powszechnej własności strategii, w celu eksplorowania długoterminowych moŜliwości otwartych dzięki wpływowi nauki, technologii oraz innowacji na społeczeństwo… To właśnie odkrycie wspólnych przestrzeni na otwarte myślenie o przyszłości oraz inkubacja podejść strategicznych…” (Jennifer Cassingena Harper, Maltańska Rada Nauki i Technologii).3 1 2 3 Źródło: www.nauka.gov.pl „Foresight Technologiczny” Tom 1: Organizacja i metody. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości. tamŜe 7 Foresight tworzy język debaty społecznej oraz kulturę budowania społecznej wizji myślenia o przyszłości. W przypadku projektów typu foresight analizy i oceny przeprowadzane są przy szerokim udziale róŜnych podmiotów społecznych, takich jak: przedsiębiorcy, naukowcy, przedstawiciele administracji publicznej, organizacji pozarządowych i społecznych, politycy itp. Mają oni bezpośredni kontakt z nauką i gospodarką oraz regulacjami prawnymi, dlatego szybko przewidują i opisują problemy oraz wskazują na moŜliwości ich rozwiązania.4 Wynikiem analiz i prognoz jest wiedza o nowych tendencjach rozwojowych, które pomogą uzgodnić scenariusze rozwoju, pozwolą zharmonizować działania partnerów społecznych oraz słuŜą pomocą w ustaleniu kryteriów finansowania nauki i techniki. Zarówno sam proces foresightu, jak i jego wyniki, są wykorzystywane przede wszystkim jako sposób tworzenia, a następnie realizacji polityki naukowej, technicznej i innowacyjnej państwa, a takŜe jako narzędzie rozwijania w społeczeństwie kultury myślenia o przyszłości.5 Projekty typu foresight wpisują się w politykę Unii Europejskiej, która w 2000 roku stała w obliczu przemian wynikających z globalizacji i wyzwań nowej, opartej na wiedzy gospodarki. Uzasadniało to potrzebę określenia przez Unię przejrzystego i strategicznego programu rozwoju. Takim dokumentem stała się Strategia Lizbońska, która jest obecnie najwaŜniejszym programem społeczno-gospodarczym krajów członkowskich. Jej celem jest uczynienie z UE wiodącej gospodarki świata w perspektywie do 2010 r. tj. konkurencyjnej, opartej na wiedzy, zdolnej do zrównowaŜonego, systematycznego wzrostu gospodarczego i zapewniającej większą liczbę miejsc pracy w warunkach większej spójności społecznej.6 ZałoŜenia te niestety będą bardzo trudne do zrealizowania, poniewaŜ w ostatnich dwóch latach znacznie pogorszyła się sytuacja ekonomiczna i finansowa na całym świecie. Bez wątpienia, Europa w 2009 r. będzie się zmagać z kryzysem. Obecnie gospodarki krajów UE są w fazie spowolnienia. Strategia Lizbońska powinna tak skorygować swoje działania, aby na nowo kraje UE zdolne były do systematycznego rozwoju. Projekt „Foresight priorytetowych, innowacyjnych technologii na rzecz automatyki, robotyki i techniki pomiarowej” (określany dalej skrótowo jako Foresight ARP) ma na celu dokonanie szczegółowej oceny potencjału polskiej gospodarki i jej potrzeb w obszarze innowacji. Ponadto projekt zdefiniuje podstawowe bariery ograniczające rozwój województw oraz zaproponuje działania mające na celu ich eliminację w przyszłości. Polska dysponuje ogromnym potencjałem zgromadzonym w zasobach intelektualnych, naukowo-badawczych i materialnych, tradycji oraz kulturze 4 5 6 Na podstawie: Narodowy Program Foresight „Polska 2020”. Instytut Podstawowych Problemów Techniki Polskiej Akademii Nauk (IPPT PAN) „Strategia zwiększenia nakładów na działalność B+R w celu osiągnięcia załoŜeń Strategii Lizbońskiej”, Departamentem Innowacyjności Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa marzec 2004 J. M. Radło „Wyzwanie konkurencyjności. Strategia Lizbońska w poszerzonej Unii Europejskiej” Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2003. 8 przemysłowej. Odpowiednie wykorzystanie tego potencjału moŜe stworzyć nową jakość, gwarantującą międzynarodową pozycję państwa wśród krajów rozwiniętych. Będzie to wymagało twórczej transformacji systemu opartej na długookresowych, spójnych inwestycjach w kluczowe technologie. 1.1.2. Rodzaje foresightu Terminy „foresight technologiczny” oraz „foresight” są wykorzystywane zamiennie. Ten pierwszy, w duŜej mierze, zastępowany przez twórców polityki prostym terminem „foresight”, z racji rosnącego zastosowania tego typu technik w dziedzinach nietechnologicznych. W rzeczy samej, uwaŜa się, iŜ zadania foresightu technologii często w równej mierze dotyczą kwestii gospodarczych, społecznych oraz kulturowych, jak i rozwoju technologicznego, tym samym sprawiając, iŜ termin „foresight technologiczny” jest nieco mylący. Foresight nie jest działaniem jednolitym. Prognozowanie dotyczyć moŜe wielu aspektów Ŝycia, w tym wszelkiego rodzaju wyzwań cywilizacyjnych. Techniki foresightu wykorzystywane są szczególnie do badań społecznych (np. ekonomii, zarządzania, prawa, administracji, edukacji), technicznych (np. inŜynierii chemicznej, energetyki, infrastruktury, architektury, urbanistyki, biotechnologii, budownictwa, technologii informacyjnych) oraz dziedzin stricte naukowych (np. medycyny, fizyki, matematyki, chemii, geologii, biologii).7 W związku z róŜnorodnością zastosowania foresightu istnieje potrzeba usystematyzowania tego działania. Podstawowym podziałem, podawanym w literaturze, jest podział na foresight technologiczny (Technology Foresight) i foresight regionalny (Regional Foresight). Podział ten wynika z celu, na jaki jest ukierunkowany. Dodatkowo część autorów wyróŜnia takŜe foresight branŜowy. Oczywiście nie jest to podział jednoznaczny. DuŜa część realizowanych obecnie foresightów ma charakter mieszany, w szczególności foresight dotyczący jednostek administracyjnych państwa, oraz narodowy, uwzględniający wszelkie aspekty Ŝycia społecznego na badanym obszarze. Wytyczenie wyraźnej granicy pomiędzy podstawowymi rodzajami foresightu nie jest moŜliwe. Bardziej stosowna wydaje się klasyfikacja z punktu widzenia analizowanych przezeń aspektów. Często stosowany jest podział projektów ze względu na korzyści, jakie moŜna osiągnąć poprzez stosowanie tego działania.8 Foresight regionalny – usystematyzowany proces gromadzenia wiedzy dotyczącej przyszłości w krótszym lub dłuŜszym okresie czasu, podejmowanie decyzji i zachęcanie do przyszłych działań na określonym obszarze geograficznym. Składa się on z kilku elementów: a) oczekiwanie (anticipation); b) partycypacja (participation); c) sieciowanie (networking); d) wizja (vision); e) działanie (action). 7 8 Popper R., Keenan M., Butter M., EFMN 2005 Mapping Report R. Szewczyk, K. Mieczkowski, C. Lichodziejewski, T. Missala, W. Winiarski, M. Osęka, K. Lipiec, K. Pietruszyńska, K. Rzeplińska-Rykała, A. Sprońska, M. Komorowska „Jak realizować projekty foresight dla zrównowaŜonego rozwoju regionów? – Podręcznik”, Warszawa 2008 9 Foresight technologiczny – proces polegający na systematycznym patrzeniu w długiej perspektywie w przyszłość nauki i techniki, ekonomii i społeczeństwa, powiązany z umiejętnością dobierania strategicznych technologii, mających przynieść wielkie ekonomiczne i społeczne korzyści. Foresight technologiczny to proces zaangaŜowany w systematyczne próby spojrzenia na długoterminową przyszłość nauki, technologii gospodarki oraz społeczeństwa. Jego celem jest identyfikacja obszarów badań strategicznych oraz powstających technologii generycznych, które mają potencjał przyniesienia najwyŜszych korzyści gospodarczych i społecznych.9 Ze względu na tematykę badań projekty typu foresight moŜemy podzielić na: • przemysłowe • technologiczne • społeczne. Źródło: R. Popper, M. Keenan, M. Butter „EFMN Mapping Report” Rys. 1.1. Struktura projektów typu foresight ze względu na zasięg oddziaływania w Europie 1.2. Cel projektu Foresight ARP oraz problematyka obszarów badawczych Głównym celem projektu „Foresight priorytetowych, innowacyjnych technologii na rzecz automatyki, robotyki i techniki pomiarowej” jest identyfikacja priorytetowych, innowacyjnych technologii oraz kierunków badań o znaczeniu strategicznym, których rozwój w następnych 20 latach będzie miał kluczowe znaczenie w zakresie automatyki, robotyki i techniki pomiarowej. Technologie te są wykorzystywane do sterowania i optymalizacji wszelkiego rodzaju procesów produkcyjnych w celu zwiększania wydajności, powtarzalności, jakości, bezpieczeństwa oraz z punktu widzenia potrzeb ekologicznych. 9 Źródło: www.mg.gov.pl 10 Automatyka, robotyka i technika pomiarowa to nierozerwalnie związane ze sobą, przenikające się dziedziny techniczne. Są obecne we wszystkich obszarach działalności gospodarczej, o duŜym znaczeniu ekonomicznym i społecznym, jak równieŜ o wielkich moŜliwościach innowacyjnych, wciąŜ nie w pełni wykorzystanych w praktyce. Dlatego teŜ, w niniejszym projekcie, planowana jest równoczesna i całościowa analiza dziedzin i obszarów ich zastosowania przy uŜyciu nowatorskiej, zunifikowanej metodyki oraz efektywnych, sprawdzonych narzędzi. Projekt swym zasięgiem obejmie nie tylko otoczenie wiodących ośrodków przemysłowych czy badawczych, ale obszar całej Polski. Prace w trakcie projektu będą koncentrowały się wokół praktycznego zastosowania metody Delphi oraz krzyŜowej analizy wpływów, których skuteczność w zastosowaniach w zakresie foresightu została praktycznie zweryfikowana w trakcie realizacji foresightu technologicznego województwa mazowieckiego. Wskazanie priorytetowych technologii z obszaru automatyki, robotyki i systemów pomiarowych umoŜliwi ukierunkowanie wzrostu innowacyjności polskich przedsiębiorstw produkcyjnych z uwzględnieniem tendencji światowych. Natomiast wskazanie kierunków badań o znaczeniu strategicznym (powiązanych z priorytetowymi technologiami) otworzy drogę do zwiększenia roli nauki polskiej w zrównowaŜonym rozwoju gospodarczym kraju oraz uzyskaniu konkurencyjności polskiej gospodarki w tym zakresie na poziomie światowym. Właściwie ukierunkowany wzrost innowacyjności przedsiębiorstw i rozwój badań naukowych spowoduje wzrost udziału innowacyjnych produktów w polskiej gospodarce, a w rezultacie umoŜliwi tworzenie nowych, trwałych miejsc pracy związanych z budową gospodarki opartej na wiedzy. Dodatkowym celem jest opracowanie scenariuszy rozwoju wskazanych innowacyjnych technologii i kierunków badań strategicznych w zakresie automatyki, robotyki i systemów pomiarowych w Polsce. Kolejnym celem realizacji projektu jest stworzenie bazy danych obejmującej ekspertów odgrywających wiodącą rolę w rozwoju technologii uznanych za priorytetowe. Otwarty dostęp do bazy ekspertów umoŜliwi szybkie i skuteczne realizowanie analiz strategicznych oraz prac rozwojowych. Ponadto projekt Foresight ARP doprowadzi do zainicjowania i animowania szerokiej debaty publicznej, obejmującej zarówno przedstawicieli przedsiębiorstw, jak i świata nauki i administracji publicznej. W rezultacie wyniki projektu będą uwzględniały najwaŜniejsze oczekiwania naukowców i praktyków, a wzrost świadomości proinnowacyjnej obu tych grup poprawi moŜliwości skutecznego wdroŜenia wyników projektu do praktyki. W aspekcie praktycznego wykorzystania wyników planuje się opracowanie specyficznych wytycznych rozwojowych dla konkretnych przedsiębiorstw i przedsiębiorców. Udostępnianie, wyników w trakcie trwania projektu, będzie nieodpłatne. Rezultatem tej działalności będzie pogłębienie współpracy sfery badawczo-rozwojowej i przedsiębiorców poprzez rzeczywiste zbliŜenie ich działalności w zakresie wykorzystania innowacyjnych technologii w praktyce gospodarczej. 11 Planuje się, Ŝe prace realizowane w projekcie obejmą następujące trzy obszary badawcze: • Automatyka: zaawansowana automatyzacja procesów przemysłowych i wytwarzania, zaawansowana automatyzacja procesów pozaprzemysłowych, systemy inteligentnego sterowania i systemy wspomagania podejmowania decyzji (w tym systemy ekspertowe i systemy typu inteligentnych obliczeń typu „soft computing”), napędy i sterowanie napędami, bezpieczeństwo technologiczne, w tym bezpieczeństwo funkcjonalne oraz inne zastosowania automatyki technicznej. • Robotyka: robotyka inspekcyjna, przemysłowa, medyczna i rehabilitacyjna, robotyka do powszechnego uŜytku, robotyka na rzecz bezpieczeństwa, robotyka usługowa oraz inne zastosowania robotyki (w tym np. edukacyjne zabawki robotyczne). • Technika pomiarowa: sensory, przetworniki pomiarowe i systemy pomiarowe stosowane w układach kontroli i sterowania procesami przemysłowymi i wytwórczymi; przeznaczone do automatycznej kontroli i badania wyrobów, monitorowania infrastruktury krytycznej (w tym pomiary bezinwazyjne i nieniszczące) oraz rozproszone systemy pomiarowe, w tym systemy monitorowania środowiska i zagroŜeń naturalnych, inne zastosowania elementów i systemów techniki pomiarowej. 1.3. Metody i narzędzia badawcze Projekt Foresight ARP będzie realizowany w latach 2008-2010 przez Konsorcjum w składzie: • Przemysłowy Instytut Automatyki i Pomiarów (jednostka wiodąca Konsorcjum) • Instytut Badań Systemowych Polskiej Akademii Nauk • Politechnika Warszawska, Instytut Metrologii i InŜynierii Biomedycznej. W projekcie Foresight ARP zostaną wykorzystane dotychczasowe doświadczenia zdobyte w trakcie realizacji projektu „Monitorowanie i prognozowanie (Foresight) priorytetowych, innowacyjnych technologii dla zrównowaŜonego rozwoju województwa mazowieckiego” zrealizowanego w latach 2006-2008 w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego „Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw”. W trakcie realizacji tego projektu w Przemysłowym Instytucie Automatyki i Pomiarów opracowano unikalną metodykę realizacji projektów foresight dostosowaną do polskich warunków. Projekt Foresight ARP będzie realizowany zgodnie z tą metodyką. Schemat blokowy jego głównych zadań podano na rys. 1.2. Analiza obecnego stanu rozwoju technologii oraz uwarunkowań ekonomicznospołecznych w zakresie automatyki, robotyki i techniki pomiarowej w Polsce, zrealizowana w projekcie Foresight ARP obejmie: − analizę danych statystycznych GUS − wstępną analizę trendów − analizy SWOT w kaŜdym z trzech obszarów badawczych 12 − analizę potrzeb − analizę sytuacji przykładowych, reprezentatywnych, krajowych form będących zarówno producentami, jak i integratorami automatyki, robotyki i techniki pomiarowej. Źródło: opracowanie własne Rys. 1.2. Schemat blokowy głównych zadań projektu Foresight ARP W kolejnym etapie realizacji projektu zostanie zastosowana metoda Delphi. Metoda ta, to ustrukturyzowany proces zbierania i syntetyzowania wiedzy od grupy ekspertów za pomocą serii kwestionariuszy połączonych z kontrolnym zbieraniem opinii zwrotnych. Kwestionariusze są przedstawiane w formie anonimowej.10 NaleŜy podkreślić, Ŝe w projekcie Foresight ARP metoda Delphi będzie realizowana niezaleŜnie, w ramach kaŜdego z trzech obszarów badawczych. KrzyŜowa analiza wpływów (zwana równieŜ analizą wzajemnych oddziaływań), pozwala ocenić prawdopodobieństwo zajścia oraz termin realizacji kaŜdego ze zdarzeń z uwzględnieniem róŜnych kolejności. Zazwyczaj jest ona powiązana z metodą Delphi, gdyŜ wiele elementów jednej (wielkość siły i waŜności oddziaływania) ustala się za pomocą drugiej. Z tego względu takŜe krzyŜowa analiza wpływów będzie zrealizowana niezaleŜnie, w ramach kaŜdego z obszarów badawczych. Na rys. 1.3. przedstawiono przepływ wiedzy w projekcie Foresight ARP podczas realizacji metody Delphi i krzyŜowej analizy wpływów. Fundamentalne znaczenie dla powodzenia projektu będzie miało zaangaŜowanie się w jego realizację szerokiego grona ekspertów, reprezentujących proporcjonalnie wszystkie trzy obszary badawcze. Ponadto, w trakcie realizacji projektu szczególny nacisk zostanie połoŜony na 10 R. Szewczyk, K. Mieczkowski, C. Lichodziejewski, T. Missala, W. Winiarski, M. Osęka, K. Lipiec, K. Pietruszyńska, K. Rzeplińska-Rykała, A. Sprońska, M. Komorowska „Jak realizować projekty foresight dla zrównowaŜonego rozwoju regionów? – Podręcznik”, Warszawa, 2008. 13 rzeczywiste zaangaŜowanie przedstawicieli krajowego przemysłu. Planuje się, Ŝe w badaniach weźmie udział co najmniej 150 ekspertów branŜowych oraz 15 ekspertów kluczowych o szczególnie wysokim poziomie kompetencji. Bardzo waŜnym elementem projektu będą teŜ konsultacje społeczne uzyskanych wyników. UmoŜliwią one uwzględnienie wyraŜonych bezpośrednio przez przedsiębiorców i naukowców opinii, a w rezultacie końcową weryfikację wybranych, kluczowych kierunków rozwoju automatyki, robotyki i techniki pomiarowej w Polsce. Ostatecznie, na podstawie wszystkich uzyskanych wyników, zostaną opracowane prognozy moŜliwych scenariuszy rozwoju automatyki, robotyki i techniki pomiarowej oraz zostanie dokonany wybór priorytetowych technologii. Źródło: opracowanie własne Rys. 1.3. Przepływ wiedzy w projekcie Foresight ARP, w trakcie realizacji badań metodą Delphi i podczas krzyŜowej analizy wpływów Scenariusze rozwoju zakładać będą zróŜnicowane moŜliwości rozwoju regionu w zakresie automatyki, robotyki i techniki pomiarowej, uwzględniając zarówno zdarzenia pozytywne, jak i negatywne. Zaletą budowania scenariuszy jest ich czytelność, bowiem pokazują przyszłość w przystępny sposób, bez potrzeby wykorzystania specjalistycznej wiedzy do interpretacji wyników. Projektowane badania pozwolą na świadomy wybór kluczowych technologii na podstawie scenariuszy rozwoju automatyki, robotyki i techniki pomiarowej. Podstawą procesu krytycznej oceny zaproponowanych technologii będą przeprowadzone wcześniej badania, uzyskane dane i opracowane prognozy. Równie istotnym elementem 14 oceny będą etyczne implikacje rozwoju danej technologii oraz scenariusze wykonane przez ekspertów – specjalistów w zakresie etyki w nauce – powołanych przez konsorcjum. W tej fazie projektu zostanie wskazanych kilkanaście priorytetowych technologii, które będą stanowiły główny wynik projektu. Technologie wskazane na liście powinny mieć charakter priorytetowy z punktu widzenia polskiej automatyki, robotyki i techniki pomiarowej. 1.4. Podsumowanie Foresight to systematyczny, przyszłościowy sposób pozyskiwania informacji i jej odpowiedniego wykorzystania w celu budowania średnio- lub długookresowej wizji rozwoju, jej kierunków i priorytetów. Generalnie, projekty typu foresight, mają na celu wskazanie i ocenę przyszłych potrzeb, szans i zagroŜeń związanych z rozwojem społecznym i gospodarczym oraz przygotowanie odpowiednich działań wyprzedzających z dziedziny nauki i techniki. Ponadto foresight tworzy język debaty społecznej oraz kulturę budowania społecznej wizji myślenia o przyszłości. W przypadku projektów typu foresight analizy i oceny przeprowadzane są z szerokim udziałem podmiotów społecznych takich, jak: przedsiębiorcy, naukowcy, przedstawiciele administracji publicznej, organizacji pozarządowych i społecznych, politycy. Z względu na zakładane cele, foresigt dzielimy na foresight technologiczny (Technology Foresight) i foresight regionalny (Regional Foresight). Natomiast ze względu na terytorialny zasięg foresight moŜemy podzielić na: regionalny, krajowy, transgraniczny i ponadnarodowy. Projekt „Foresight priorytetowych, innowacyjnych technologii na rzecz automatyki, robotyki i techniki pomiarowej” (Foresight ARP) jest krajowym foresightem technologicznym. Głównym celem projektu Foresight ARP jest identyfikacja priorytetowych, innowacyjnych technologii oraz kierunków badań o znaczeniu strategicznym, których rozwój w następnych 20 latach będzie miał kluczowe znaczenie w obszarze automatyki, robotyki i techniki pomiarowej. Główne etapy budowania foresightu w projekcie Foresight ARP obejmą analizę stanu obecnego, zastosowanie metody Delphi oraz krzyŜową analizę wpływów, konsultacje społeczne i prognozowanie scenariuszy rozwoju. W końcowej fazie projektu zostaną wskazane priorytetowe technologie, które powinny być rozwijane w Polsce w zakresie automatyki, robotyki i techniki pomiarowej. 15 2. ANALIZA WYJŚCIOWA POTENCJAŁU GOSPODARCZEGO POLSKI NA PODSTAWIE DANYCH STATYSTYCZNYCH 2.1. Gospodarcze usytuowanie Polski PołoŜenie Polski w środku Europy ma strategiczny wpływ na rozwój gospodarczy i społeczny kraju. Przez Polskę przechodzą główne szlaki komunikacyjne i handlowe między wschodem i zachodem, północą i południem, co sprzyja rozwojowi gospodarczemu oraz dynamice eksportu i importu. Ponadto dostęp do Morza Bałtyckiego wpływa na rozwój Ŝeglugi, rybołówstwa, wymiany handlowej drogą morską oraz rozwój sektora gospodarki morskiej. Polska jest członkiem najwaŜniejszych światowych organizacji międzynarodowych, takich jak: Organizacja Narodów Zjednoczonych, Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO), Światowa Organizacja Handlu (WTO), Międzynarodowy Fundusz Walutowy (IMF), Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Ponadto Polska jest członkiem regionalnych, europejskich organizacji międzynarodowych, takich jak: Unia Europejska, Rada Europy, Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu (CEFTA), Grupa Wyszehradzka. NajwaŜniejszą organizacją, która ma kluczowe znaczenie dla rozwoju kraju jest Unia Europejska. Polska, wstępując do Unii Europejskiej (UE) w maju 2004 r., włączyła się w realizację jednej z waŜniejszych wspólnotowych polityk – polityki spójności, mającej na celu promowanie harmonijnego rozwoju całego terytorium Unii – poprzez działania prowadzące do zmniejszania dysproporcji w poziomach rozwoju jej regionów, a tym samym do wzmocnienia spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej Wspólnoty. Członkostwo Polski w Unii Europejskiej wpływa stabilizująco na warunki funkcjonowania gospodarki polskiej. Dzięki odpowiedniemu ukierunkowaniu działań realizowanych w ramach polityki spójności, przy wsparciu finansowym funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności oraz wejścia naszych przedsiębiorstw na jednolity rynek europejski, Polska ma szansę na odrobienie zaległości rozwojowych oraz znaczne przyspieszenie procesów rozwijających gospodarkę. Polska jako członek UE w czasach globalizacji i globalnego kryzysu finansowego w znacznym stopniu odczuje efekty szybszego przepływy towarów, usług i kapitału, migracji, gwałtownej ekspansji korporacji ponadnarodowych, w tym wprowadzenia zasad planowania strategicznego i optymalizacji produkcji w globalnej skali oraz przesuwania produkcji przemysłowej do krajów o niŜszych kosztach pracy. Chiny, Indie i inne kraje dotychczas uznawane za rozwijające się, stają się istotnymi ośrodkami gospodarczymi. To będzie miało wielki wpływ na sytuację społeczno-ekonomiczną w Polsce i w Europie oraz na sposób, w jaki nasz przyszły rozwój będzie mógł być realizowany. Z drugiej strony nadal będzie postępował proces integracji europejskiej. W interesie Polski i Europy będą dalsze działania znoszące wewnętrzne bariery pomiędzy członkami Unii w przepływie usług, ludzi, towarów i kapitału oraz podejmowaniu 16 działalności gospodarczej. Na Polskę w coraz większym stopniu wpływać bowiem będą czynniki zewnętrzne, takie jak: postęp naukowo-techniczny, zmiany środowiska przyrodniczego i zmiany demograficzne. Liberalizacja handlu międzynarodowego stwarzać będzie polskim przedsiębiorstwom zarówno szansę ekspansji na rynki pozaunijne, jak i powodować rosnące zagroŜenie rosnącym „tanim” importem na rynek krajowy. Unia Europejska jest juŜ dziś dla Polski najwaŜniejszym partnerem handlowym. Na 27 krajów Unii przypadało 78,9 % wymiany handlowej Polski z zagranicą. Źródło: opracowanie własne na podstawie Działu Analiz i Prognoz Ministerstwa Gospodarki Rys. 2.1. Struktura wymiany handlowej Polski z zagranicą Gospodarcze usytuowanie Polski ma kluczowy wpływ na strukturę polskiej wymiany handlowej. Od kilkunastu lat najwaŜniejszym partnerem gospodarczym Polski są Niemcy. ZauwaŜyć naleŜy nadal wzrastające znaczenie taniego, a co za tym idzie słabej jakości importu z Chin (wzrost udziału w polskim imporcie o 1,3 % w stosunku do 2006 r.), w największym stopniu wynikające ze zwiększonego importu sprzętu AGD, mebli, zabawek, obuwia i Ŝywności z tego kraju. Tabela 2.1. przedstawia procentowy udział najwaŜniejszych polskich partnerów gospodarczych w obrocie handlu zagranicznego. Tabela 2.1. NajwaŜniejsi partnerzy handlowi Polski Import Niemcy 23,9 % Rosja 8,8 % Chiny 7,2 % Eksport Niemcy 25,8 % Włochy 6,8 % Francja 6% Źródło: Mały słownik statystyczny Polski. 2008 NajwaŜniejszą grupą towarową w polskim handlu w 2007 r. według sekcji scalonej nomenklatury CN była grupa wyrobów elektromaszynowych. Maszyny i urządzenia, sprzęt elektryczny i elektrotechniczny stanowiły 24,4 % importu i 25,1 % eksportu. Metale nieszlachetne i artykuły z nich stanowiły 12,6 % polskiego importu i 13,3 % 17 eksportu. Trzecią najwaŜniejszą grupą towarową był sprzęt transportowy. Udział tej grupy w imporcie stanowił 11,4 %, a w eksporcie 16,4 %. Natomiast 11 % polskiego importu stanowiła grupa produktów mineralnych.11. W ujęciu rzeczowym w 2008 r. eksport miał wynieść ok. 112,9 mld euro, a import ok. 131,2 mld euro, natomiast saldo –18,3 mld euro.12 Na liście 30 największych pozycji towarowych w polskim eksporcie (według sekcji scalonej nomenklatury CN), stanowiących blisko 44 % ogólnego eksportu, pojawiło się 5 nowych towarów. Większość z nich moŜna zaliczyć do grupy wyrobów o wysokim lub średnio wysokim poziomie technologicznym. Dotyczy to przede wszystkim części i podzespołów elektronicznych (wzrost eksportu o ponad 130 %). Towary te znalazły się w pierwszej piętnastce produktów, których eksport przekroczył 1 mld EUR. W kaŜdej z czterech pozostałych pozycji towarowych, m.in. leków i urządzeń chłodniczych, równieŜ odnotowano dynamiczny wzrost eksportu (co najmniej 2-krotnie szybszy od przeciętnego tempa wzrostu eksportu krajowego). Spadek na dalsze pozycje listy dotyczy większości towarów o relatywnie niŜszym stopniu przetworzenia (m.in. węgla, miedzi, drutu miedzianego, wyrobów celulozowo-papierniczych). W 2007 r. nastąpiło widoczne spowolnienie tempa wzrostu eksportu w grupach towarów wytwarzanych z reguły przez małe i średnie przedsiębiorstwa, funkcjonujące głównie bądź wyłącznie na bazie kapitału krajowego w przemysłach skórzanym, lekkim, drzewnym i ceramicznym. Spadek eksportu dotyczył takŜe produktów mineralnych (głównie węgla kamiennego).13 Pomimo dobrego gospodarczego usytuowania Polski w Europie coraz bardziej negatywnie ocenia się naszą politykę wewnętrzną. Polska przestaje być postrzegana jako lider przemian europejskich. W świetle międzynarodowych porównań i rankingów poziom konkurencyjności polskiej gospodarki nie jest wysoki. W większości rankingów Polska jest jednym z najsłabiej ocenianych krajów w grupie państw-członków Unii Europejskiej. Raporty Banku Światowego są jednym z najbardziej znanych i najczęściej cytowanych opracowań tego typu. Najnowsza edycja raportu Banku Światowego dotyczy okresu od kwietnia 2006 r. do czerwca 2007 r. Raport zwraca uwagę na Polskę jako kraj, którego „postępy” bardzo niepokoją. Polsce zarzuca się jedno z najwyŜszych w Unii bezrobocie, a zagraniczni inwestorzy napotykają tu największą liczbę utrudnień i problemów. Niejasny jest system podatkowy, brak jest wyraźnego postępu w rozwoju infrastruktury, której obecny stan podnosi koszty prowadzenia działalności gospodarczej. Raport zwraca uwagę na spowolnienie reform. Komisja Europejska sygnalizuje spore opóźnienia w wielu dziedzinach, zwracając szczególną uwagę na wyraźny spadek wydatków na badania naukowe i rozwój od 1999 r., duŜe opóźnienia w informatyzacji usług instytucji rządowych oraz na to, Ŝe 11 12 13 Źródło: dane GUS 2008 Źródło: Analiza sytuacji gospodarczej Polski w II kwartale, Ministerstwo Gospodarki. Warszawa sierpień 2008 Źródło: Polska 2008. Raport o stanie gospodarki. Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2008 18 pomimo problemów występującego bezrobocia, przedsiębiorcy wciąŜ spotykają się z licznymi utrudnieniami. Rozwiązaniem problemów moŜe być rekordowo wysoka pomoc finansowa Unii dla Polski. W latach 2007-2013, Polska ma otrzymać z Unii ponad 67 mld EUR na realizację Narodowej Strategii Spójności. Rząd przyjął załoŜenia Programu Operacyjnego „Innowacyjna Gospodarka”. Na realizację programu zostanie przeznaczonych ponad 9,7 mld zł, z czego 8,3 mld będzie pochodziło ze środków UE. 40 % środków zostanie przeznaczone na bezpośrednie wsparcie przedsiębiorców. Z pozostałej puli skorzystają inne kategorie beneficjentów, m.in. jednostki administracji centralnej, instytucje sfery B+R, instytucje otoczenia biznesu a takŜe obywatele. Oficjalnym celem programu jest podniesienie na wyŜszy poziom innowacyjności polskiej gospodarki. Przewidziano w nim, Ŝe zainwestowane będą spore środki w rozwój energetyki atomowej, centra technologiczne, dotacje dla firm wysokich technologii. Wśród zadań finansowanych z programu będą takie projekty, jak rozwój wynalazczości i zwiększenie efektywności badań naukowych, rozwój nowych technologii i budowa społeczeństwa informacyjnego. 2.2. Analiza kapitału społecznego w Polsce W perspektywie wstąpienia Polski do Unii Europejskiej polski rząd podjął działania zmierzające do wyznaczenia długookresowych celów rozwoju kraju, w tym modernizacji gospodarki przyczyniającej się do niwelowania róŜnic w rozwoju regionalnym. Na tle sytuacji w tych obszarach dokonano przeglądu głównych tendencji i wskaźników w sferze społecznej, tj. rozwoju demograficznego Polski, warunków i jakości Ŝycia Polaków, społecznych problemów rynku pracy (bezrobocie, fluktuacja kadr14), stanu i ochrony zdrowia, edukacji przeciwdziałania bezrobociu i wyrównywaniu dystansów cywilizacyjnych, mieszkalnictwa, tendencji w udziale wydatków społecznych w PKB. Tym samym dokonano porównania miejsca Polski wg syntetycznego wskaźnika rozwoju społecznego – HDI (Human Development Index) na tle innych państw UE i krajów kandydujących. W kaŜdym z wymienionych problemów uwzględniono kwestię statusu kobiet w Polsce. 2.2.1. Wykształcenie Cechy charakterystyczne struktury wykształcenia w Polsce: − niŜszy odsetek ludności z wykształceniem wyŜszym i średnim niŜ w większości państw wysoko rozwiniętych gospodarczo − ludność aktywna zawodowo jest lepiej wykształcona niŜ bezrobotni − wyŜszy odsetek kobiet w stosunku do grupy męŜczyzn z wykształceniem wyŜszym 14 Fluktuacja (płynność) z ang. fluctuation. Jest to proces przychodzenia i odchodzenia pracowników w określonej jednostce czasu. Płynność moŜe być zaleŜna, bądź niezaleŜna od woli pracowników. 19 − znacznie wyŜszy poziom wykształcenia ludności miejskiej niŜ wiejskiej (łatwy dostęp do nauki ludzi mieszkających w duŜych ośrodkach miejskich, migracja ludności wykształconej ze wsi do miasta) − zwiększenie dostępu mieszkańców wsi w zdobywaniu wykształcenia.15 Źródło: GUS Rys. 2.2. Struktura wykształcenia ludności Polski w wieku powyŜej 13 lat w 2006 r. w %. Analizując dane statystyczne moŜna stwierdzić, Ŝe konkurencyjność polskiego kapitału społecznego w porównaniu z najbardziej rozwiniętymi krajami UE jest nadal mała. Pomimo małego odsetka ludności z wykształceniem wyŜszym lub policealnym, naleŜy zauwaŜyć znaczny wzrost tego wskaźnika w ostatnich latach. Istotną cechą polskiej struktury wykształcenia jest znaczny wzrost odsetka ludności wiejskiej posiadającej wykształcenie wyŜsze lub policealne. Jest to wynikiem większej dostępności i rozwoju systemu szkolnictwa w ostatnich latach oraz wzrostu mobilności terytorialnej ludności wiejskiej. 2.2.2. Aktywność zawodowa W latach 2005-2007 roczny wskaźnik wzrostu polskiej gospodarki wynosił 5,4 %. Zgodnie z przewidywaniami, PKB na jednego mieszkańca w 2007 r. osiągnął poziom 55 % średniej UE. Przyczyną wzrostu był głównie popyt krajowy, szczególnie inwestycje i konsumpcja gospodarstw domowych. Znacznie poprawiły się warunki na rynku pracy. Stopa bezrobocia w 2007 r. zmalała do 9,6 %, w porównaniu z 17,7 % w 2005 r. Nadal utrzymują się jednak powaŜne problemy na rynku pracy, wskazujące na najniŜszą stopę zatrudnienia w UE wynoszącą 2007 r. 57 % (wśród kobiet 50,6 %).16 Obecnie w Polsce są prowadzone działania mające na celu zwiększanie stopy zatrudnienia. Biorąc pod uwagę wzrost wskaźnika ubóstwa (z 17 % w 2003 r. do 21 % w 2005 r.) – obecnie najwyŜszy w Europie – to obraz nie jest optymistyczny. Polska stoi przed koniecznością zwiększenia nacisku na realizację programów wczesnego 15 16 Źródło: Dane GUS. Rocznik demograficzny 2008 Źródło: Eurostat 2007 20 zapobiegania ubóstwu i tworzenia rynku pracy opartego na integracji osób zagroŜonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym. Polska ma najniŜszy wskaźnik zatrudnienia osób starszych (29,7 %)17 oraz jeden z najniŜszych wskaźników przeciętnego wieku odejścia z rynku pracy w UE (59,5 lat w roku 2005)18. By temu przeciwdziałać konieczna jest szeroko zakrojona strategia z silnymi zachętami do dłuŜszej aktywności zawodowej, lepszym dostępem do szkoleń oraz zachętami dla pracodawców do zatrudniania osób starszych. Strategii powinien towarzyszyć przegląd systemu świadczeń w zakresie wcześniejszych emerytur i niezdolności do pracy oraz przekierowanie środków z pasywnej do aktywnej polityki zatrudnienia19. Zmiany powinny spowodować, by to praca się opłacała, a nie wcześniejsza emerytura. Niski wskaźnik zatrudnienia oraz istniejące niedopasowanie popytu i podaŜy pracy stanowią nadal jeden z powaŜniejszych problemów polskiej gospodarki. Uwzględniając specyfikę polskiego rynku pracy z jego strukturalnym charakterem bezrobocia, problemy te mogą ulec pogłębieniu. Rosnącej emigracji zarobkowej wykwalifikowanych pracowników z Polski towarzyszy zmniejszenie liczby osób aktywnych zawodowo. Coraz większą barierą dla przedsiębiorców stają się trudności z dostępem do siły roboczej, zarówno tej wykwalifikowanej, jak równieŜ niewykwalifikowanej. Do negatywnych czynników wpływających na rynek pracy w Polsce moŜna zaliczyć równieŜ: − niewystarczający poziom wykształcenia kapitału ludzkiego, zwłaszcza wśród ludzi po 35 roku Ŝycia oraz osób bezrobotnych − niski poziom mobilności zawodowej i terytorialnej ludności wynikający m.in. z niedostatku mieszkań oraz złej infrastruktury transportowej. Zdaniem Komisji Europejskiej, Polska powinna podnieść poziom i skuteczność aktywnej polityki zatrudnienia przez opracowanie kompleksowej strategii zgodnej ze zintegrowanym podejściem opartym na europejskim modelu flexicurity20, czyli równowadze między elastycznością i pewnością zatrudnienia, szczególnie w zakresie zatrudnienia osób starszych oraz pochodzących z grup społecznych zagroŜonych ubóstwem. Polska powinna równieŜ przeprowadzić przegląd systemu zabezpieczenia socjalnego, aby zwiększyć liczbę bodźców do podejmowania pracy, wdroŜyć strategię uczenia się przez całe Ŝycie, ulepszyć system edukacji i szkoleń z uwzględnieniem potrzeb rynku pracy.21 17 18 19 20 21 Stopa zatrudnienia starszych pracowników jest obliczana jako stosunek liczby osób zatrudnionych w wieku od 55 do 64 do całej populacji w tej samej grupie wiekowej. Wskaźnik ten określa średni wiek osób aktywnych, które ostatecznie wycofują się z rynku pracy. Aktywna polityka państwa na rynku pracy bazuje na wykorzystaniu odpowiednich instrumentów mających na celu zmniejszenie rozmiarów bezrobocia. Obejmuje ona wzrost popytu na siłę roboczą, obniŜenie rozmiarów podaŜy siły roboczej oraz poprawę funkcjonowania rynku pracy. Flexicurity: ang. flexibility (elastyczność); security (bezpieczeństwo) Komunikat Komisji do Rady Europejskiej - Sprawozdanie strategiczne na temat odnowionej Strategii Lizbońskiej na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia: rozpoczęcie nowego etapu (2008–2010). Utrzymanie tempa zmian. Bruksela 11.12.2007 21 Realizacja celów w zakresie rozwoju gospodarczego i tworzenia miejsc pracy napotyka w Polsce na pewne trudności, wynikające z powiązanych ze sobą problemów społecznych i strukturalnych, do których zaliczyć naleŜy niski stopień wykorzystania potencjału siły roboczej, aktywne starania pracowniczych związków zawodowych na rzecz przywileju wcześniejszego odchodzenia na emeryturę, wolno postępującą restrukturyzację gospodarki, niedoinwestowanie oraz brak równowagi finansów publicznych. Wyeliminowanie czynników zniechęcających do podejmowania pracy i zmniejszenie środków na system świadczeń socjalnych, z równoczesnym przeznaczeniem ich na działania na rzecz wzrostu gospodarczego, mogłoby przyczynić się do poprawy funkcjonowania rynku pracy, a jednocześnie do zwiększenia stabilności finansów publicznych. Realizacja celów europejskiej polityki społecznej oraz próba kompleksowego i szczegółowego uregulowania takich kwestii, jak pełne zatrudnienie i bezpieczeństwo pracy, wysoki poziom ochrony socjalnej i spójność społeczna składają się na nowoczesną politykę społeczną. Powinna ona być oparta na prawach obywateli, równości, a nie na zasadzie dobroczynności. 2.2.3. Struktura zatrudnienia Wykresy z rys. 2.3 i 2.4 prezentują procentowy rozkład zatrudnienia w trzech głównych sektorach gospodarki na przełomie czterech lat. W czasie przystępowania Polski do struktur UE ponad połowa osób zatrudniona była w sektorze usług, co było jednym z najniŜszych wskaźników wśród pozostałych krajów Wspólnoty. Źródło: GUS: aktywność ekonomiczna ludności Polski III kwartał 2004 r. Rys. 2.3. Struktura zatrudnienia w Polsce w III kwartale 2004 r. Źródło: GUS: aktywność ekonomiczna ludności Polski I kwartał 2008 r. Rys. 2.4. Struktura zatrudnienia w Polsce w I kwartale 2008 r. 22 Prawie 20 % osób aktywnych zawodowo zatrudnionych było w rolnictwie, co było jednym z najwyŜszych wskaźników wśród krajów Unii (rys. 2.3.) Przez okres czterech lat proporcje w strukturze zatrudnienia zasadniczo się nie zmieniły. Nastąpił niewielki wzrost zatrudnienia w sektorze usług, pomimo to nadal jest jednym z najniŜszych w UE. Natomiast widoczny jest spadek zatrudnienia w rolnictwie. Jest to spowodowane migracją zarobkową mieszkańców wsi do miast, wzrostem przedsiębiorczości oraz dynamiczną urbanizacja terenów wiejskich. 2.3. Polski potencjał gospodarczy Na przestrzeni ostatnich trzech lat Polska odnotowała dynamiczny wzrost gospodarczy i była najszybciej rozwijającym się krajem europejskim dawnego „bloku wschodniego”. Radykalne reformy Leszka Balcerowicza z początków lat 90. okazały się skuteczne. Pomimo zaniechania reform w kolejnych latach, to polska gospodarka na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat najbardziej się rozwinęła w porównaniu z 1989 rokiem. Analizując europejską sytuację makroekonomiczną moŜna stwierdzić, Ŝe najlepiej rozwijającymi krajami wśród krajów dawnego „bloku wschodniego” w 2007 roku były kraje nadbałtyckie (Litwa, Łotwa, Estonia). Jednak doświadczenie ostatnich miesięcy, jakim był światowy kryzys finansowy powaŜnie odbił się na tych krajach. W ubiegłych latach kraje nadbałtyckie znajdowały się na czele, pod względem wzrostu gospodarczego wśród państw UE. Teraz państwa te znajdują się na szarym końcu – w trzecim kwartale 2008 roku PKB Łotwy zmniejszył się o 4,2 procent. Tak głębokiego załamania nie odnotowano w Ŝadnym z 27 państw UE. Estonia walczy z 3,3 procentowym spadkiem. W miarę dobrej sytuacji znajduje się tylko Litwa z cztero-, pięcioprocentowym wzrostem gospodarczym (spadek 2-3 %).22 Pomimo znaczącego wzrostu gospodarczego Polska jest krajem na średnim poziomie rozwoju i naleŜy do najbiedniejszych państw rozszerzonej Unii Europejskiej. Kraj charakteryzuje bardzo duŜe zróŜnicowanie wewnętrzne. Województwo mazowieckie jest na podobnym poziomie co większość regionów Hiszpanii (73 % średniej unijnej). NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe PKB tego województwa wytwarza głównie Warszawa, a pozostałe regiony nie przekraczają nawet połowy średniej w UE. Ponadto województwa tzw. ściany wschodniej (warmińsko-mazurskie, podlaskie, lubelskie, świętokrzyskie, podkarpackie) naleŜą do najbiedniejszych w całej Unii Europejskiej. W szczegółowych analizach Polska korzystnie lokuje się we wskaźnikach opisujących edukację, gorzej w sprzedaŜy nowych produktów oraz w wydatkach na badania i rozwój w branŜach o średnio i wysoko zaawansowanej technologii. Najgorzej oceniany jest obszar własności intelektualnej – bardzo mała jest liczba nowych patentów. Negatywnie, na tle UE, są oceniane wskaźniki eksportu przemysłu o wysoko zaawansowanej technologii, wydatki firm na badania i rozwój oraz wskaźniki dostępu do szerokopasmowego Internetu. 22 Opracowano na podstawie www.money.pl 23 Będąc dziś jednym z biedniejszych krajów Unii Europejskiej Polska dysponuje powaŜnym potencjałem materialnym i ludzkim – dobrze wykształconymi robotnikami, inŜynierami, technikami oraz szybko kształtującą się kadrą zarządzającą. Nie da się jednak uruchomić tego potencjału, jeśli nie nakreśli się programu gospodarczego, który umoŜliwi kaŜdemu obywatelowi wykorzystać jego kapitał ludzki i stworzy korzystny klimat dla rozwoju przedsiębiorczości. Czynnikiem ograniczającym dynamikę wzrostu gospodarczego w Polsce jest niesprawność rynku pracy, który w warunkach wzmoŜonej podaŜy pracy i jednoczesnego zmniejszenia się popytu na pracę ze strony restrukturyzowanych przedsiębiorstw, nie potrafi zaabsorbować nadwyŜek siły roboczej. Wyrazem tej niesprawności jest wzrost strukturalnego bezrobocia, którego rozmiary świadczą o duŜej skali związanego z tym marnotrawstwa zasobów produkcyjnych. Kolejną przyczyną słabości konkurencyjnej polskiej gospodarki jest niedostateczny rozwój rynku kapitałowego. Niesprawność rynku kapitałowego utrudnia szybkie udostępnianie oszczędności do dyspozycji najbardziej efektywnych inwestorów w sferze produkcyjnej. Powoduje to długotrwałe utrzymywanie się wysokich kosztów pozyskania kapitału na finansowanie rozwoju przedsiębiorstw.23 Ostatnie dwa lata były okresem szybkiego wzrostu PKB, rosnącego zatrudnienia i spadającego bezrobocia, niskiej inflacji. Źródłem przyspieszenia był początkowo dynamicznie rosnący eksport. Z czasem rosło znaczenie konsumpcji i inwestycji. Przyspieszenie wzrostu PKB nie było tylko rezultatem polityki gospodarczej prowadzonej w ostatnich latach. Wśród jego przyczyn naleŜy wskazać takŜe: • przystąpienie do Unii Europejskiej • dobrą koniunkturę w gospodarce światowej • oddolną restrukturyzację przedsiębiorstw • obniŜenie inflacji do niskiego poziomu. Ostatnie dwa lata to równieŜ okres nasilania się sygnałów o moŜliwym gwałtownym wzroście nierównowagi w gospodarce. Wyraźnie wzrosła dynamika podaŜy pieniądza24, co było jedną z przyczyn obecnego światowego kryzysu finansowego. Jednocześnie narastała presja płacowa, co drastycznie zwiększało koszty pracy w Polsce. Do waŜniejszych problemów polskiej gospodarki naleŜy zaliczyć przedłuŜającą się restrukturyzację firm państwowych w górnictwie, hutnictwie, energetyce, cięŜkiej chemii, czy przemyśle stoczniowym. W ciągu kilku lat zasadnicze przekształcenia strukturalne powinny się zakończyć. Z drugiej strony, bardzo szybko rozwija się sektor prywatny. Działają juŜ nie tylko duŜe firmy prywatne powstałe w wyniku prywatyzacji dawnych przedsiębiorstw państwowych, ale teŜ te załoŜone od podstaw. Ostatni okres 23 24 Źródło: www.money.pl PodaŜ pieniądza: całkowita wartość znajdujących się w obiegu zasobów pieniądza, traktowanego jako środek wymiany. Obejmuje ona wartość gotówki (banknotów i bilonu) znajdującej się w obiegu pozabankowym oraz wkładów bankowych płatnych na kaŜde Ŝądanie. Na wielkość podaŜy pieniądza wpływają dwa główne czynniki: wartość wyemitowanych przez bank centralny znaków pienięŜnych (baza monetarna) oraz udzielonych przez banki komercyjne kredytów w formie gotówkowej i bezgotówkowej (kreacja pieniądza). PodaŜ pieniądza dzieli się na M0, M1, M1 plus, M3. 24 udowodnił, Ŝe polska gospodarka bardzo dobrze zaadaptowała się do warunków Unii Europejskiej. Obserwuje się szybkie tempo wzrostu eksportu do innych krajów Unii. Dysponując powyŜszymi atutami, Polska ma szansę w nadchodzących latach przyciągnąć znaczne inwestycje, przede wszystkim te, które wymagają stosunkowo rozwiniętego otoczenia biznesowego i wysokich kwalifikacji pracowników. Utrzymanie przez Polskę pozycji kraju atrakcyjnego jako miejsca lokalizacji bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) pozwoli na wykorzystanie tych inwestycji jako waŜnego czynnika zwiększania potencjału gospodarki, eksportu i restrukturyzacji produkcji oraz poprawy konkurencyjności przedsiębiorstw. Powody przyciągające inwestycje zagraniczne w Polsce: • Zachęty inwestycyjne w specjalnych strefach ekonomicznych i gminach • Dostępność środków z funduszy strukturalnych UE • Dostępność duŜej gamy lokalizacji brownfield i greenfield po korzystnych cenach • Klastry, parki przemysłowe i technologiczne • Stabilność gospodarki w sferze realnej i monetarnej • Trwały wzrost gospodarczy na średnim poziomie umoŜliwiający stopniową konwergencję z krajami UE-27 • Ustabilizowana na niskim poziomie inflacja • Relatywnie duŜe rezerwy walutowe • Rosnąca otwartość gospodarki, mierzona poziomem wymiany handlowej z zagranicą • Wysoka dynamika eksportu • Zmiana struktury eksportu w kierunku przemysłowych produktów przetworzonych • DuŜa skala napływu inwestycji zagranicznych i związanego z tym transferu nowoczesnych technologii i know-how. W Polsce najbardziej rozwiniętymi gałęziami przemysłu są: Przemysł wydobywczy (węgiel kamienny i brunatny, kopalnie soli) Przemysł paliwowy, reprezentowany głównie przez rafinerie (Gdańsk, Płock) i inne zakłady przemysłu naftowego Przemysł hutniczy (stal i aluminium) Przemysł motoryzacyjny, obejmujący produkcję i montaŜ samochodów osobowych Przemysł stoczniowy, obecnie podlegający prywatyzacji i restrukturyzacji Przemysł metalowy Przemysł maszyn budowlanych Przemysł maszyn rolniczych Przemysł maszyn elektrycznych Silny przemysł na potrzeby wojska 25 Przemysł elektrotechniczny, elektroniczny i IT, skupiony szczególnie w Specjalnych Strefach Ekonomicznych oraz parkach przemysłowych Przemysł chemiczny: produkcja nawozów azotowych, fosforowych, syntezy włókien oraz zakłady przemysłu gumowego produkujące opony Przemysł spoŜywczy (głównie regiony wschodnie oraz byłe gospodarstwa PGR) Silni producenci i integratorzy systemów automatyki, robotyki i techniki pomiarowej.25 2.3.1. Wpływ światowego kryzysu finansowego na polski potencjał gospodarczy Większość danych statystycznych, na których bazują przedstawione analizy to dane zebrane do końca 2007 r. W trakcie realizacji pierwszego zadania projektu Foresight ARP nie były jeszcze dostępne zagregowane dane statystyczne opisujące sytuację ekonomiczną Polski oraz innych krajów europejskich w 2008 r. Jednak analiza danych cząstkowych za minione miesiące 2008 r., analiza prognoz na 2009 r. oraz wskaźników wyprzedzających koniunktury (np. publikowanych przez BIEC www.biec.org) prowadzą nieuchronnie do wniosku, Ŝe istnieje realne ryzyko załamania się głównych, pozytywnych trendów zachodzących w gospodarce polskiej, europejskiej i globalnej. Trafnym przykładem takiego załamania się pozytywnego trendu moŜe być sytuacja Łotwy – kraju, który w 2007 r. zanotował ponad 10 % wzrost PKB. Wstępne szacunki wskazują, Ŝe w 2008 r. PKB Łotwy zmniejszy się o 1,5 % do 3 %, zaś prognozy uwzględniają nawet ryzyko 10 % zmniejszenia się PKB Łotwy w 2009 r. Główne, obserwowane w 2008 r. symptomy potwierdzające ryzyko załamania się trendu wzrostowego w gospodarce polskiej to: • gwałtowny wzrost zmienności kursu złotego w odniesieniu do najwaŜniejszych walut, jak równieŜ w odniesieniu do koszyka walutowego • zakończenie długookresowego trendu aprecjacji złotego i jego gwałtowna deprecjacja (cena 1 EUR wzrosła z około 3,20 zł do około 4 zł w okresie od lipca do grudnia 2008 r.) • szybkie obniŜenie tempa wzrostu produkcji przemysłowej w Polsce w 2008 r. • wzrost deficytu na rachunku obrotów bieŜących połączony ze spadkiem eksportu • permanentne problemy z dostępem do kredytów w okresie od września do grudnia 2008 r., dotyczące zarówno osób fizycznych jak i firm. W odniesieniu do gospodarki światowej bardzo niebezpieczne tendencje potwierdza załamanie się wskaźnika BDI (Baltic Dry Index http://www.dryships.com) opisującego fracht towarów niskoprzetworzonych. Wskaźnik ten w okresie od początku lipca do połowy października 2008 r. spadł z około 9000 punktów do wartości poniŜej 1000 punktów i na tym poziomie utrzymywał się przez cały grudzień. Potwierdziło to spowolnienie w handlu światowym na skalę nieobserwowaną w ostatniej dekadzie. 25 Szczegółowa charakterystyka kluczowych gałęzi przemysłu w regionach w rozdziale 4. 26 NaleŜy podkreślić, Ŝe dalszy rozwój sytuacji gospodarczej w Europie jest w tej chwili trudny do przewidzenia nawet w perspektywie 2010 r. Dlatego napływające w trakcie realizacji projektu dane o sytuacji polskiego przemysłu (oraz całej gospodarki polskiej i europejskiej) będą na bieŜąco uwzględniane w trakcie realizacji projektu, aby na jego zakończenie istniała moŜliwość przedstawienia spójnych i aktualnych scenariuszy rozwoju. 2.4. Polski potencjał innowacyjny Nakłady finansowe na działalność B+R w gospodarce narodowej, zarówno ze środków budŜetowych, jak i pozabudŜetowych wyniosły w 2006 r. 5892,8 mln zł i były wyŜsze niŜ w 2005 roku o 5,7 %. Relacja nakładów na działalność B+R do PKB ukształtowała się na poziomie 0,56 % (w UE-25 – 1,85 %) i nadal naleŜała do najniŜszych w Unii Europejskiej.26 Zakłada się, Ŝe w 2008 r. osiągnie ona w Polsce poziom 1,65 %. Komitet Europejski Rady Ministrów na posiedzeniu 10 lutego 2006 r. przyjął, iŜ planowany poziom wydatków ogółem na B+R w 2010 r. wyniesie 2,2 % PKB.27 Większość środków na B+R w Polsce pochodzi z budŜetu państwa (57,5 % ogółu nakładów w 2006 r.), natomiast udział podmiotów gospodarczych to 25,1 %, zaś środków z zagranicy – 7 % (rys. 2.5.). Źródło: Dane GUS Rys. 2.5. Struktura nakładów na działalność B+R według źródeł finansowania (ceny bieŜące) w 2006 r. W 2005 r. z ogólnej kwoty wydatków bieŜących na B+R 37,4 % przeznaczono na badania podstawowe finansowane głównie ze środków budŜetowych. Na prace rozwojowe wydatkowano 38,4 %, a na badania stosowane 24,2 %.28 Przedsiębiorstwa prowadzące działalność w Polsce, zwłaszcza MSP, mają znacznie utrudniony dostęp do zewnętrznego kapitału, w szczególności na finansowanie obarczonych podwyŜszonym ryzykiem przedsięwzięć innowacyjnych. 26 27 28 Dane GUS www.stat.gov.pl Krajowy Program Reform na lata 2005-2008 na rzecz realizacji Strategii Lizbońskiej, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa grudzień 2005 Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2007 27 Postęp technologiczny dokonuje się głównie poprzez unowocześnienie parku maszynowego. W 2005 r. prawie 60 % ogółu inwestycji stanowiły nakłady na zakup maszyn i urządzeń. Na działalność badawczo-rozwojową przedsiębiorstwa przeznaczały prawie 10 % środków, a na zakup gotowych technologii prawie 2,5 %. Poza wielkością nakładów, drugim waŜnym miernikiem poziomu innowacyjności sektora przedsiębiorstw przemysłowych jest udział produktów nowych i zmodernizowanych w produkcji sprzedanej ogółem, który odzwierciedla zdolność wdroŜeniową przedsiębiorstw. W 2005 r. udział ten w przetwórstwie przemysłowym wyniósł 25,1 %, wobec 18,5 % w 2000 r. Udział wyrobów wysokiej techniki w polskim eksporcie od początku lat 90. utrzymuje się na poziomie 2-3 % (w krajach UE średnio 18 %). Narodowy Plan Rozwoju na lata 2007-2013 powinien uwzględniać ścieŜkę wzrostu nakładów na sferę B+R, docelowo osiągającą 3 % PKB w 2013 r. Wymagałoby to odpowiedniego wykorzystania środków budŜetowych (których udział powinien wynosić około 1 % PKB) i pozabudŜetowych – w tym środków unijnych i prywatnych (których udział powinien wynieść około 2 % PKB). Wzrost nakładów finansowych na B+R będzie się przyczyniać do rozwoju istniejących i tworzenia nowych klastrów przemysłowych oraz platform technologicznych. Klastry przemysłowe to geograficzna koncentracja konkurencyjnych firm w powiązanych sektorach, związanych ze sobą gospodarczo, dzielących te same umiejętności, technologię i infrastrukturę. W klastrze wielkie i małe przedsiębiorstwa osiągają znacznie większe korzyści niŜ gdyby miały pracować same. Jest to moŜliwe dzięki sieci związanych przedsiębiorstw, dostawców, usług, jednostek akademickich skoncentrowanych na tym samym obszarze. Koncentracja wzajemnie ze sobą powiązanych przedsiębiorstw na danym obszarze wspomagać będzie udoskonalanie obecnych oraz tworzenie nowych produktów, a zarazem przyczyniać się będzie do tworzenia nowych, lepszych miejsc pracy. W tabeli 2.2. przedstawiono analizę SWOT polskiego sektora B+R. W analizie tej przedstawiono słabe i mocne strony tego sektora oraz rysujące się przed nim szanse i zagroŜenia. S (Strengths) – mocne strony: wszystko to, co stanowi atut, przewagę analizowanego obszaru badawczego. W (Weaknesses) – słabe strony: wszystko to, co stanowi słabość, barierę analizowanego obszaru badawczego. O (Opportunities) – szanse: wszystko to, co stwarza dla analizowanego obszaru badawczego szansę korzystnej zmiany. T (Threats) – zagroŜenia: wszystko to, co stwarza dla analizowanego obszaru badawczego niebezpieczeństwo zmiany niekorzystnej. 28 Tabela 2.2. Analiza SWOT sektora B+R uwzględniająca wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw oraz rozwój społeczeństwa informacyjnego Mocne strony • • • • • • • • • • • • Wysoka dynamika wydajności pracy Znaczący potencjał ekonomiczny polskiej gospodarki Wysokie zdolności przystosowawcze przedsiębiorstw (szczególnie małych i średnich przedsiębiorstw MSP) do sprostania presji konkurencyjności na rynkach zewnętrznych Atrakcyjna lokalizacja inwestycji zagranicznych w niektórych obszarach działalności (w tym równieŜ w obszarach działalności innowacyjnej) DuŜa podaŜ wykształconych pracowników Wzrastająca liczba doktoratów i liczba zatrudnionych ze stopniem doktora w sektorze B+R Rosnąca grupa przedsiębiorców stale wykorzystujących techniki teleinformatyczne w działalności gospodarczej (sprzedaŜ przez Internet, kontakty biznesowe, strony www) Wysoka dynamika wzrostu sektora usług informacyjnych i komunikacyjnych (ICT) Dynamiczny rozwój rynku kapitałowego i systemu usług finansowych Zmiana struktury eksportu w kierunku produktów przetworzonych Wysokie zainteresowanie i znajomość technologii informacyjnych wśród młodych ludzi Rozwój cyfrowych technologii komunikacyjnych Słabe strony • • • • • • • • • • • • • • • • Dominacja finansowania budŜetowego i niewielki udział podmiotów gospodarczych w tych nakładach Relatywnie wysokie obciąŜenia podatkowe i parapodatkowe przedsiębiorstw DuŜy udział pozapłacowych kosztów pracy Niski poziom produktywności Niski poziom i niewłaściwa struktura nakładów na B+R Słaba współpraca pomiędzy sferą B+R a gospodarką, niedopasowanie prowadzonych badań do potrzeb rynku Niski poziom wynalazczości, w tym niski wskaźnik wynalazków zgłoszonych do ochrony patentowej Niski poziom inwestycji w przedsiębiorstwach, szczególnie MSP Niski poziom wykorzystania praw własności intelektualnej w gospodarce Niski udział produktów wysokiej techniki i produktów wysokoprzetworzonych w eksporcie Wysokie bariery w dostępie do kapitału przeznaczonego na tworzenie i rozwój przedsiębiorstw Niskie nasycenie gospodarki (w tym przedsiębiorstw) nowoczesnymi technologiami i opóźnienia w tworzeniu społeczeństwa informacyjnego Niska świadomość proinnowacyjna wśród przedsiębiorców i na uczelniach wyŜszych Utrudniony dostęp do zewnętrznego finansowania przedsięwzięć innowacyjnych w początkowych etapach wzrostu Niekorzystna struktura wiekowa pracowników naukowych Niski poziom rozwoju infrastruktury informatycznej, w szczególności na obszarach wiejskich 29 Szanse • Dalszy wzrost konkurencyjności polskich produktów w UE, a takŜe na rynkach globalnych • Otwartość gospodarki i moŜliwość łatwego przemieszczania dóbr, usług, kapitału i ludzi ZagroŜenia • Pogorszenie światowej koniunktury, w tym w szczególności w UE, co moŜe wpłynąć na spowolnienie dynamiki wzrostu gospodarczego • Struktura kwalifikacji zawodowych niedopasowana do potrzeb gospodarki • Wysokie koszty prowadzenia działalności gospodarczej • Nieprzyjazna przedsiębiorcom administracja oraz nieprzejrzyste otoczenie prawne • Dostęp do finansowania zewnętrznego (np. środki w ramach funduszy strukturalnych) • Utrzymanie dynamiki wzrostu wydajności pracy • Rozwój badań i międzynarodowej współpracy naukowo-badawczej • Utrzymywanie się słabej dostępności firm do zewnętrznych źródeł finansowania • Dostęp do osiągnięć światowych w zakresie przedsiębiorczości i innowacji • • Napływ inwestycji zagranicznych do obszarów wysokich technologii opartych na działalności B+R Utrzymywanie się niskich nakładów na B+R oraz zbyt małe zwiększanie finansowania pozabudŜetowego prac B+R • Postępujący brak postaw proinnowacyjnych wśród przedsiębiorców • Udział Polski w Europejskiej Przestrzeni Badawczej • Koncentracja pomocy publicznej na tradycyjnych sektorach gospodarki • Wzmocnienie sieci naukowych i konsorcjów naukowo-przemysłowych oraz platform technologicznych • Wzrost kosztów pracy prowadzący do osłabienia konkurencyjności cenowej polskich produktów • Przyspieszenie modernizacji gospodarki poprzez usprawnienia i promocję transferu nowoczesnych technik i technologii • Nieprzejrzyste i ciągle zmieniające się prawo • Odpływ najlepiej wykształconej i doświadczonej siły roboczej do innych krajów (brain drain) • Rozwój Narodowego Systemu Innowacji poprzez prowadzenie spójnej polityki w zakresie innowacji oraz wdraŜanie Regionalnych Strategii Innowacji stymulujących budowę regionów opartych na wiedzy • Rozwój dostępu do sieci teleinformatycznych • Wykorzystanie efektów globalizacji do rozwoju rynku usług Źródło: Na podstawie Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007-2013 oraz POIG 30 Tabela 2.3. Nakłady i zatrudnieni w działalności badawczej i rozwojowej według województw w 2006 r. Nakłady na działalność badawczo-rozwojową (ceny bieŜące) Zatrudnieni Pracownicy naukowo- w mln zł w% ogółem (liczba osób stan z dnia 31 XII 2006) Polska 5892,8 100,0 12 1283 100,0 dolnośląskie 298,2 5,1 8819 7,3 kujawsko-pomorskie 175,3 3,0 4820 4,0 lubelskie 180,8 3,1 7163 5,9 lubuskie 23,8 0,4 1053 0,9 łódzkie 355,1 6,0 7702 6,4 małopolskie 726,8 12,3 13 401 11,0 mazowieckie 2462,6 41,8 33 492 27,6 opolskie 36,3 0,6 1517 1,3 podkarpackie 157,3 2,7 3116 2,6 podlaskie 61,0 1,0 2361 1,9 Województwa -badawczy (w %) pomorskie 307,1 5,2 6876 5,7 śląskie 495,6 8,4 11 543 9,5 świętokrzyskie 21,5 0,4 1240 1,0 warmińsko-mazurskie 55,1 0,9 2094 1,7 wielkopolskie 454,7 7,7 12 532 10,3 zachodniopomorskie 81,6 1,4 3554 2,9 Źródło: Dane GUS, Nauka i Technika w 2006 r., Warszawa 2007 Tabela 2.3. przedstawia nakłady finansowe i wielkość zatrudnienia w działalności badawczo-rozwojowej według województw w 2006 r. Analizując dane moŜna stwierdzić, iŜ nakłady na B+R w Polsce charakteryzuje strefowość. Najmniejsze są w województwach wschodniej Polski, czyli na terenach, gdzie wiodącym sektorem gospodarki jest rolnictwo i przemysł rolno-spoŜywczy. Ponadto niskie nakłady na działalność badawczo-rozwojową, charakteryzuje województwa, w których działały Państwowe Gospodarstwa Rolne (woj. zachodniopomorskie, lubuskie). Zaskakiwać mogą niskie nakłady w województwach dolnośląskim i śląskim, które zdaniem Instytutu Badań nad Gospodarka Rynkową są najbardziej atrakcyjne inwestycyjnie w kraju. Zdecydowanym liderem zarówno pod względem nakładów i wielkości zatrudnienia w obszarze B+R jest województwo mazowieckie. 2.5. Proponowane zmiany w polskiej nauce i w szkolnictwie wyŜszym Na posiedzeniu Rządu 2 grudnia 2008 r. w Warszawie, przyjęto przygotowany przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa WyŜszego pakiet projektów ustaw reformujących system badań naukowych. Reforma to priorytet rządu, czego dowodem jest 31 zdecydowany wzrost nakładów na naukę w projekcie przyszłorocznego budŜetu o prawie 1,4 mld zł, czyli o 29 % (zaplanowana kwota w projekcie – 5,6 mld zł). Rząd stawia na badania i rozwój, aby polska gospodarka mogła konkurować z najbardziej rozwiniętymi rynkami na świecie.29 Pakiet 5 projektów ustaw "Budujemy na wiedzy – reforma nauki dla rozwoju Polski" obejmuje: 1. Projekt ustawy o zasadach finansowania nauki 2. Projekt ustawy o Instytutach Badawczych 3. Projekt ustawy o Narodowym Centrum Badań i Rozwoju 4. Projekt ustawy o Narodowym Centrum Nauki 5. Projekt ustawy o Polskiej Akademii Nauk30 Projekt ustawy o zasadach finansowania nauki wprowadza model, w którym pieniądze przeznaczane na badania będą sukcesywnie wzrastać, a sposób ich wydawania będzie uzaleŜniony od osiągnięć badawczych. Nowy sposób finansowania odpowiada standardom światowym, w których badania opłacane są z kilku źródeł, w tym z Narodowego Centrum Nauki, będącego instytucją niezaleŜną merytorycznie od decyzji politycznych, czy Narodowego Centrum Badań i Rozwoju, prowadzącego konkursy dla nauk aplikacyjnych. Proponowane regulacje gwarantują przekazywanie do tych instytucji corocznie większej części pieniędzy, aby do 2015 r. osiągnąć poziom 50 % nakładów z budŜetu nauki, przeznaczanych na konkretne projekty realizowane w drodze konkursów. Projekt zakłada takŜe powołanie nowego ciała opiniodawczego przy ministrze nauki – Komitetu Ewaluacji Jednostek Naukowych. Komitet będzie oceniać jednostki naukowe według standardów i zasad oceny uznanych na świecie. Pozwoli to na rzeczywiste powiązanie wysokości finansowania z jakością prowadzonych prac badawczych. W wyniku oceny, jednostki naukowe będą klasyfikowane do jednej z trzech kategorii: A – poziom wiodący w skali kraju, B – poziom akceptowalny z rekomendacją wzmocnienia działalności naukowej oraz C – poziom niezadowalający. Dotychczasowa dotacja statutowa dla jednostek naukowych zostanie zastąpiona dotacją bazową na utrzymanie potencjału badawczego, a najsłabsze ośrodki (zakwalifikowane na poziomie C), nie otrzymają środków z dotacji.31 Projekt ustawy o instytutach badawczych zakłada, Ŝe dotychczasowe jednostki badawczo-rozwojowe zostaną przekształcone w instytuty badawcze podlegające ścisłym zasadom kontroli oraz systematycznemu audytowi. Podstawowym zadaniem instytutów będzie realizowanie badań i prac rozwojowych na potrzeby gospodarki. Do ich zadań naleŜeć będzie takŜe transfer technologii i przystosowywanie wyników do oczekiwań przemysłu. Projekt ustawy o Narodowym Centrum Badań i Rozwoju wprowadza zmiany w przepisach o NCB i R. Centrum zostało powołane do realizacji polityki państwa 29 Źródło: www.nauka.gov.pl (Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa WyŜszego) tamŜe 31 tamŜe 30 32 w zakresie finansowania badań stosowanych, mających strategiczne znaczenie dla rozwoju Polski i jej bezpieczeństwa. Centrum będzie pełniło rolę katalizatora zmian w obszarze współpracy nauki i przemysłu. Niezwykle waŜny jest udział przedsiębiorców, zarówno w ogłaszanych konkursach, jak i w finansowaniu niektórych zadań Centrum, który obecnie jest zdecydowanie za niski w porównaniu z krajami najwyŜej rozwiniętymi. Czwarty projekt ustawy – o Narodowym Centrum Nauki, jest odpowiedzią na wieloletnie zapotrzebowanie polskiego środowiska naukowego na stworzenie niezaleŜnej od polityków, instytucji zarządzanej przez naukowców, finansowanej ze środków publicznych i przyznającej granty badawcze we wszystkich obszarach nauki, z zachowaniem konkursowych zasad. Rozwiązanie takie stosowane jest na całym świecie i zapewnia podwyŜszenie jakości prac naukowych oraz sprzyja przejrzystości przyznawania środków finansowych. Narodowe Centrum Nauki, w odróŜnieniu od Narodowego Centrum Badań i Rozwoju, będzie udzielać finansowania na badania podstawowe. WaŜnym elementem działania NCN będzie zagwarantowanie przejrzystych zasad przyznawania pieniędzy w drodze konkursów oraz zwrócenie uwagi na młodych naukowców, mających trudności z uzyskaniem samodzielności badawczej, ze względu na brak dostępu do środków finansowych. NCN będzie zobowiązane do przeznaczania min. 15 % wszystkich grantów na badania prowadzone przez początkujących naukowców. Ostatni projekt ustawy dotyczy funkcjonowania Polskiej Akademii Nauk. W wyniku wprowadzenia proponowanych regulacji, PAN stanie się prekursorem zmian jakościowych w polskiej nauce. Będąc korporacją prowadzącą wiele instytutów naukowych, jako pierwsza będzie realizowała zasady rzetelności i najwyŜszej jakości prowadzonych badań. Korporacja uczonych PAN będzie musiała zmienić swoją strukturę. Ministerstwo proponuje, aby przy wyborze członków decydował nie tylko ich dorobek naukowy, ale teŜ wiek. Połowa składu nie będzie mogła być starsza, niŜ 55 lat. Poza tym członkowie PAN, którzy ukończyli 70 lat będą dysponowali tylko czynnym, a nie biernym prawem wyborczym, czyli nie będą mogli ubiegać się o stanowiska np. dyrektorów instytutów.32 2.6. Podsumowanie PołoŜenie Polski w środku Europy ma strategiczny wpływ na rozwój gospodarczy i społeczny kraju. Przez Polskę przechodzą główne szlaki komunikacyjne i handlowe między wschodem i zachodem, północą i południem, co sprzyja rozwojowi gospodarczemu oraz dynamice eksportu i importu. Dostęp do Morza Bałtyckiego wpływa na rozwój Ŝeglugi, rybołówstwa, wymiany handlowej drogą morską oraz rozwój sektora gospodarki morskiej. Wstępując do Unii Europejskiej w maju 2004 r., Polska włączyła się w realizację jednej z waŜniejszych wspólnotowych polityk – polityki spójności. Ma ona na celu promowanie harmonijnego rozwoju całego 32 Źródło: www.platforma.org (Historyczne zmiany w nauce polskiej. 25-09-2008) 33 terytorium Unii poprzez działania prowadzące do zmniejszania dysproporcji w poziomach rozwoju jej regionów, a tym samym do wzmocnienia spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej Wspólnoty. W wyniku wstąpienia do UE, Polska ma otrzymać w latach 2007-2013 z Unii ponad 67 mld EUR na realizację Narodowej Strategii Spójności. Rząd przyjął załoŜenia Programu Operacyjnego „Innowacyjna Gospodarka”. Na realizację programu zostanie przeznaczonych ponad 9,7 mld zł, z czego 8,3 mld będzie pochodziło ze środków UE. Na bezpośrednie wsparcie przedsiębiorców zostanie przeznaczone 40 % środków. Z pozostałej puli skorzystają inne kategorie beneficjentów, m.in. jednostki administracji centralnej, instytucje sfery B+R, instytucje otoczenia biznesu, a takŜe obywatele. Analizując dane statystyczne łatwo stwierdzić, Ŝe konkurencyjność polskiego kapitału społecznego, w porównaniu z najbardziej rozwiniętymi krajami UE, jest mała. Dotyczy to zarówno wykształcenia obywateli, jak i ich aktywności zawodowej, w szczególności aktywności osób w wieku ponad 50 lat. Kolejnym ograniczeniem konkurencyjności polskiej gospodarki jest niedostateczny rozwój rynku kapitałowego. Jego niesprawność utrudnia szybkie udostępnianie oszczędności do dyspozycji najbardziej efektywnych inwestorów w sferze produkcyjnej. Powoduje to długotrwałe utrzymywanie się wysokich kosztów pozyskania kapitału na finansowanie rozwoju przedsiębiorstw. Ponadto nakłady finansowe na działalność B+R w gospodarce narodowej, zarówno ze środków budŜetowych, jak i pozabudŜetowych, ukształtowały się na poziomie 0,56 % PKB (w UE-25 – 1,85 %) i nadal naleŜały do najniŜszych w Unii Europejskiej. Większość środków na B+R w Polsce pochodzi z budŜetu państwa (57,5 % ogółu nakładów w 2006 r.), natomiast udział podmiotów gospodarczych – to 25,1 %, zaś środków z zagranicy – 7 %. Zarówno sytuacja zewnętrzna, jak i problemy strukturalne wyznaczają pilne potrzeby reform. Aby im sprostać Rada Ministrów przedłoŜyła pakiet projektów ustaw reformujących system finansowania nauki, jednostki badawczo-rozwojowe, Narodowe Centrum Badań i Rozwoju oraz projekt ustawy powołujący Narodowe Centrum Nauki i reformujący Polską Akademię Nauk. W Polsce w ostatnich latach nie było badacza, który nie narzekałby na niski poziom finansowania polskiej nauki. Dlatego teŜ obecny rząd dąŜy do zwiększania nakładów na rozwój nauki. Jednocześnie będą rosnąć wymagania stawiane naukowcom. Udział finansowania działalności statutowej będzie się stopniowo zmniejszać na rzecz konkursowych funduszy przeznaczanych na granty. Zaproponowane zmiany, w tym audyt i ocena jednostek badawczych, powinny doprowadzić do szybkiej poprawy zasad działania i finansowania instytucji naukowych. Nowe rozwiązania pomogą takŜe wpłynąć na odmłodzenie kadry naukowej oraz zagwarantowanie udziału w badaniach osób o największych osiągnięciach i najwyŜszym międzynarodowym prestiŜu. Proponowane zmiany mają zachęcić przedstawicieli rządu, przemysłu i nauki do ścisłej współpracy. 34 3. SPÓJNOŚĆ PROJEKTU FORESIGHT ARP Z CELAMI POLSKICH DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH Zgodnie z załoŜeniami projekt Foresight ARP wniesie trwały wkład w ukierunkowanie w sposób zrównowaŜony wzrostu i poprawy konkurencyjności polskich regionów. W szczególności przyczyni się do stworzenia warunków sprzyjających rozwojowi działalności gospodarczej oraz inwestycji. Szczególny nacisk kładziony jest na działania przyczyniające się do tworzenia i absorpcji wiedzy poprzez rozwój innowacji, a takŜe przez stymulowanie działalności innowacyjnej w sektorach strategicznych rozwoju kraju oraz w tych, które charakteryzują się największym potencjałem i moŜliwościami rozwoju. Realizowany projekt jest w pełni spójny z programami i inicjatywami Unii Europejskiej i innymi dokumentami strategicznymi szczebla narodowego. W szczególności jest zgodny z celami Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka oraz Narodową Strategią Spójności. 1. Diagnoza obecnego poziomu innowacyjności i konkurencyjności jest budowana w oparciu o załoŜenia i priorytety następujących dokumentów strategicznych: 2. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 (Narodowa Strategia Spójności) oraz Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (PO IG) 3. Narodowy Plan Rozwoju na lata 2007-2013 4. Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015 5. Regionalne Strategie Innowacji 6. Regionalne Programy Operacyjne 7. Strategie Rozwoju Województw 8. Strategia zwiększenia nakładów na działalność B+R w celu osiągnięcia załoŜeń Strategii Lizbońskiej Dokumenty te mają na celu odpowiednie ukierunkowanie działań realizowanych w ramach polityki Unii Europejskiej. Działania te promują zrównowaŜony i harmonijny rozwój całego terytorium Polski poprzez zmniejszanie dysproporcji w poziomach rozwoju jej regionów, a tym samym do wzmocnienia spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej. Kluczowym dokumentem wspierającym wzrost gospodarczy i zatrudnienie w Polsce jest Narodowa Strategia Spójności na lata 2007-2013 (NSS). Powstała ona na podstawie wytycznych UE określających główne cele polityki spójności z uwzględnieniem uwarunkowań społeczno-gospodarczych Polski. Celem strategicznym wymienionych dokumentów jest stworzenie w perspektywie najbliŜszych lat warunków na rzecz wzrostu konkurencyjności nowoczesnej gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości, zapewniającej trwały wzrost zatrudnienia oraz poziomu spójności społeczno-gospodarczej. Narodową Strategię Spójności naleŜy traktować jako jedno z narzędzi realizacji Narodowego Planu Rozwoju, a Regionalne Programy Operacyjne jako narzędzia realizacji Regionalnych Strategii Innowacji. Oznacza to, Ŝe wszystkie programy 35 strategiczne wzajemnie się uzupełniają i są komplementarne oraz mają się przyczynić do osiągnięcia celów w nich określonych. W zakresie projektu Foresight jego kluczowym, horyzontalnym celem jest: podniesienie konkurencyjności i innowacyjności polskiej gospodarki oraz przedsiębiorstw. Polska, jak kaŜdy z pozostałych krajów członkowskich Unii Europejskiej, odpowiedzialna jest za budowę społeczeństwa informacyjnego oraz tworzenie ram dla funkcjonowania gospodarki i regionów opartych na wiedzy. Dlatego niezbędna jest analiza celów i wytycznych zawartych w Regionalnych Strategiach Innowacji i Regionalnych Programach Operacyjnych w ramach realizacji projektu Foresight ARP. 3.1. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 (Narodowa Strategia Spójności) Narodowa Strategia Spójności (NSS) (nazwa urzędowa: Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia) to dokument strategiczny określający priorytety i obszary wykorzystania oraz system wdraŜania funduszy unijnych Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) oraz Funduszu Spójności w ramach budŜetu Wspólnoty na lata 2007–13. Celem strategicznym NSS jest tworzenie warunków wzrostu konkurencyjności gospodarki polskiej opartej na wiedzy i przedsiębiorczości, zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. Cel ten osiągany będzie poprzez realizację horyzontalnych celów szczegółowych. Celami horyzontalnymi NSS są: • Poprawa jakości funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowa mechanizmów partnerstwa • Poprawa jakości kapitału ludzkiego i zwiększenie spójności społecznej • Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski • Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, w tym szczególnie sektora wytwórczego o wysokiej wartości dodanej oraz rozwój sektora usług. • Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej • Wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich.33 Obok działań o charakterze prawnym, fiskalnym i instytucjonalnym cele NSS będą realizowane za pomocą programów (tzw. programów operacyjnych) zarządzanych przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, programów regionalnych (tzw. regionalnych programów operacyjnych) zarządzanych przez zarządy poszczególnych 33 „Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007–2013”, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, 2007 36 województw i projektów współfinansowanych ze strony instrumentów strukturalnych, tj.: 1. Program Infrastruktura i Środowisko – EFRR i FS (41,9 % całości środków – 27,9 mld euro), 2. Program Innowacyjna Gospodarka – EFRR (12,4 % całości środków – 8,3 mld euro), 3. Program Kapitał Ludzki – EFS (14,6 % całości środków – 9,7 mld euro), 4. 16 programów regionalnych – EFRR (24,9 % całości środków – 16,6 mld euro) 5. Program Rozwój Polski Wschodniej – EFRR (3,4 % całości środków – 2,3 mld euro) 6. Program Pomoc Techniczna – EFRR (0,8 % całości środków – 0,5 mld euro) 7. Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej – EFRR (0,7 mld euro)34 Finansowanie Narodowej Strategii Spójności Łączna suma środków zaangaŜowanych w realizację Narodowej Strategii Spójności wyniesie około 85,6 mld euro. Z tytułu realizacji NSS średniorocznie (do roku 2015) będzie wydatkowane około 9,5 mld euro, co odpowiada około 5 % PKB. Z tej kwoty: • 67,3 mld EUR będzie pochodziło z budŜetu UE, • 11,9 mld EUR z krajowych środków publicznych (w tym ok. 5,93 mld EUR z budŜetu państwa), • ok. 6,4 mld EUR zostanie zaangaŜowanych ze strony podmiotów prywatnych.35 3.1.1. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Cele projektu Foresight ARP są zgodne z głównym celem POIG – rozwojem polskiej gospodarki ukierunkowanym na wzrost innowacyjności przedsiębiorstw. Projekt umoŜliwi skierowanie nakładów krajowych przedsiębiorstw na działalność innowacyjną tak, aby były one jak najefektywniej wykorzystane z ekonomicznego punktu widzenia. Dodatkowo projekt ułatwi współpracę między krajową sferą badawczo-rozwojową a przedsiębiorstwami, zarówno poprzez tworzenie powiązań między nimi, jak równieŜ poprzez ukierunkowanie działalności sfery badawczo-rozwojowej na rzeczywiste i aktualne potrzeby przedsiębiorstw. Projekt Foresight ARP jest przede wszystkim zgodny z celem szczegółowym nr 1 POIG (zwiększenie innowacyjności przedsiębiorstw). W perspektywie jego realizacja doprowadzi do wzrostu udziału innowacyjnej produkcji w Polsce i poprawy efektów finansowych tej produkcji, a w rezultacie do realnego zwiększenia innowacyjności polskich przedsiębiorstw. Ponadto projekt jest zgodny z celami szczegółowymi nr 2 (wzrost konkurencyjności polskiej nauki) i nr 3 (zwiększenie roli nauki w rozwoju gospodarczym). Wskazanie 34 35 Źródło: www.funduszestrukturalne.gov.pl tamŜe 37 kierunków badań o znaczeniu strategicznym (powiązanych z priorytetowymi technologiami) otworzy drogę do zwiększenia roli nauki polskiej w zrównowaŜonym rozwoju gospodarczym kraju, jak równieŜ podniesie konkurencyjność polskich nauk technicznych w Unii Europejskiej i na świecie. W rezultacie Projekt Foresight ARP umoŜliwi dostosowanie kierunków rozwoju polskiej sfery badawczo-rozwojowej z obszaru automatyki, robotyki i techniki pomiarowej do rzeczywistych, aktualnych i przyszłych potrzeb gospodarki. Właściwie ukierunkowany wzrost innowacyjności przedsiębiorstw i rozwój badań naukowych spowoduje wzrost udziału innowacyjnych produktów w polskiej gospodarce (w tym produktów eksportowanych) z obszarów automatyki, robotyki i systemów pomiarowych, których zastosowanie w procesach wytwarzania będzie miało korzystny wpływ na jakość, powtarzalność i wydajność produkcji oraz warunki BHP i oddziaływanie na środowisko naturalne. W rezultacie umoŜliwi to tworzenie nowych, trwałych miejsc pracy związanych z budową gospodarki opartej na wiedzy z większym niŜ dotychczas wykorzystaniem innowacyjnych technologii z obszarów automatyki, robotyki i systemów pomiarowych w Polsce. Dlatego projekt jest zgodny z celami szczegółowymi nr 4 (zwiększenie udziału innowacyjnych produktów polskiej gospodarki w rynku międzynarodowym) i nr 5 (tworzenie trwałych i lepszych miejsc pracy). Planuje się, Ŝe rezultaty projektu umoŜliwią przygotowanie wysokiej jakości wniosków o finansowanie projektów rozwojowych (działanie 1.3 „Wsparcie projektów B+R na rzecz przedsiębiorców realizowanych przez jednostki naukowe” POIG) jak równieŜ projektów celowych (działanie 1.4 „Wsparcie projektów celowych” POIG) realizowanych we współpracy z przemysłem krajowym. Realizowany projekt umoŜliwi nie tylko wskazanie kierunków rozwoju automatyki, robotyki i techniki pomiarowej, lecz takŜe, poprzez budowę sieci powiązań między sferą badawczo-rozwojową a przemysłem, doprowadzi do wzrostu chłonności innowacji i absorpcji finansowania działalności proinnowacyjnej w polskiej gospodarce. 3.2. Narodowy Plan Rozwoju na lata 2007-2013 W odróŜnieniu od Narodowego Planu Rozwoju na lata 2004–2006, który jest dokumentem programującym wykorzystanie przez Polskę funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności Unii Europejskiej, Narodowy Plan Rozwoju (NPR) na lata 2007– 2013 będzie strategią obejmującą całokształt działań rozwojowych kraju, bez względu na pochodzenie środków finansowych. Tak więc, poza przedsięwzięciami współfinansowanymi z budŜetu UE, uwzględnione zostaną działania finansowane wyłącznie z zasobów krajowych. Narodowy Plan Rozwoju (NPR) jest nadrzędnym planem społeczno-gospodarczym, który uwzględnia strategie rozwoju – strategie regionalne, najwaŜniejsze strategie sektorowe (rolnictwo, energetyka, mieszkalnictwo, komunikacja, transport) oraz strategie horyzontalne (jak np. edukacja, B+R, innowacje, ochrona środowiska). NPR 38 powinien być uŜytecznym narzędziem zarówno dla polityki wewnętrznej jak i odpowiadać potrzebie elastycznego odnoszenia się do propozycji unijnych.36 Projekt Foresight ARP jest całkowicie zgodny z załoŜeniami Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007–2013 w zakresie reorientacji systemu nauki, edukacji oraz budowy kapitału społecznego. Polska polityka naukowa powinna mieć na uwadze, aby udział w realizacji europejskich programów badawczych w jak największym stopniu odpowiadał specyfice badawczej i potrzebom rozwojowym Polski, aby stanowił pomoc, a nie zagroŜenie dla narodowych programów badawczych. Instrumenty stosowane w polskiej polityce naukowej nie są jeszcze dostosowane do potrzeb współdziałania nauki polskiej z europejską, w szczególności w zakresie finansowania. W polskim systemie nauki są one adresowane bezpośrednio do badań podstawowych tak, jak te badania są tradycyjnie rozumiane, zaś w programach unijnych instrumenty te słuŜą przed wszystkim stymulowaniu innowacyjności i konkurencyjności gospodarki europejskiej, istnieje więc konieczność opanowania umiejętności posługiwania się tymi instrumentami. W dobie budowania gospodarki opartej na wiedzy wydaje się uzasadnione ukierunkowanie znaczącego strumienia finansowania badań naukowych na takie dziedziny i dyscypliny naukowe, które zagwarantują szybszy rozwój gospodarczy kraju, a zatem są z punktu widzenia tego rozwoju poŜądane (szczególnie w dziedzinie automatyki, robotyki i techniki pomiarowej). Prowadzenie badań naukowych nie moŜe być we współczesnym państwie poddane zasadom wolnego rynku ani decyzji wyłącznie samych naukowców. WaŜnymi uczestnikami procesu decyzyjnego powinni być oprócz badaczy, takŜe przedsiębiorcy i rząd, jako twórca polityki naukowej państwa. Zdaniem twórców NPR budŜetowe finansowanie nauki poniŜej poziomu 0,4–0,6 % PKB wywołuje tzw. efekt progowy. Polega on na przeznaczaniu przez środowisko nauki przyznanych środków finansowych na potrzeby związane z jej przetrwaniem, przede wszystkim na badania podstawowe. Wielkość ta nie generuje jednak skutków gospodarczych. Dopiero powyŜej poziomu progowego wzrost budŜetowego finansowania nauki powoduje trzy – czterokrotnie szybszy wzrost finansowania pozabudŜetowego.37 NPR zakłada takŜe wzmocnienie dotychczasowych działań w odniesieniu do potencjału ludzkiego nauki polskiej. Pracowników naukowych dotyka niekorzystna struktura demograficzna (zaawansowany wiek kadry profesorskiej, luka pokoleniowa występująca w obszarze średniej kadry – doktorzy i doktorzy habilitowani, stosunkowo znaczna i wzrastająca liczba doktorantów, z których jednak tylko nieliczni kontynuują karierę naukową). Działania powinny dotyczyć m. in.: • usprawnienia dróg awansu naukowego celem odmłodzenia kadry profesorskiej oraz odbudowy średniego szczebla pracowników naukowych • stworzenia zachęt (takŜe finansowych) do kontynuacji kariery naukowej 36 37 „ZałoŜenia Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007-2013”, Warszawa, kwiecień 2004 tamŜe 39 • stymulacji uczestnictwa w europejskich programach badawczych • wspierania tworzenia firm ‘odpryskowych’ (spin-off) przez pracowników uczelni wyŜszych w celu rozwinięcia działalności innowacyjnej • przeciwdziałania zjawisku tzw. drenaŜu mózgów (brain drain), m.in. poprzez stworzenie systemu zachęt do powrotu do kraju osób o wybitnych osiągnięciach naukowych uzyskanych za granicą. 3.3. Strategia Rozwoju Kraju na lata 2007–2015 Projekt Foresight ARP jest zgodny z załoŜeniem I Priorytetu Strategii Rozwoju Kraju na lata 2007–2015, który przede wszystkim zakłada: • podniesienie poziomu technologicznego gospodarki przez większe nakłady na badania i rozwój oraz innowacje. • zwiększanie dostępu do zewnętrznego finansowania inwestycji • rozwój przedsiębiorczości i zwiększenie świadomości proinnowacyjnej. Zwiększenie konkurencyjności gospodarki wymaga głębokich zmian w strukturze produkcji przemysłowej z punktu widzenia jej nowoczesności. Potrzebne jest nasycenie gospodarki wyrobami wysokiej techniki, opartymi na nowoczesnych technologiach. W celu podniesienia poziomu technologicznego gospodarki rozwijane będą inkubatory i parki technologiczne oraz centra zaawansowanych technologii w duŜych ośrodkach akademickich. Zakłada się stworzenie sprawnych mechanizmów współpracy i przepływu wiedzy pomiędzy placówkami naukowo-badawczymi a podmiotami Ŝycia społeczno-gospodarczego. Przewiduje się zwiększenie finansowania nauki i szkolnictwa wyŜszego, tak aby osiągnąć przynajmniej średni poziom w Unii Europejskiej. Nakłady na badania i rozwój powinny w coraz większym stopniu być ukierunkowane na wdraŜanie postępu naukowo-technicznego. 3.4. Regionalne Strategie Innowacji Regionalne Strategie Innowacji (RIS) to strategie budowania trwałego partnerstwa między jednostkami naukowymi a przemysłem, podnoszeniem konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw poprzez wprowadzanie nowych technologii oraz rozwijania specyficznych umiejętności pracowników w zakresie badań i innowacji.38 Regionalna Strategia Innowacji jest instrumentem wspierania rozwoju gospodarczego regionów. Stanowi ona nowe podejście do tworzenia strategii, ukierunkowane na poszukiwanie bezpiecznych i trwałych podstaw rozwoju wewnątrz regionu przy szerokim zaangaŜowania środowisk lokalnych. 38 „Foresight województwa mazowieckiego. Metodologia, analizy i dane statystyczne”, Roman Szewczyk, Krzysztof Mieczkowski, Tadeusz Missala, Cezary Lichodziejski, Mariusz Andrzejczak, Aleksandra Bukała, Wojciech Winiarski, Katarzyna Pietruszyńska, Katarzyna Rzeplińska – Rykała, Dorota Zbińkowska, Magdalena Komorowska, Krzysztof Roszkowski, Warszawa wrzesień 2006 40 Współcześnie o potencjale danego regionu czy kraju świadczy stopień innowacyjności jego gospodarki. Innowacyjność ta jest określana w odniesieniu do podmiotów gospodarczych i wedle tego jest oceniane wprowadzanie nowych, lepszych produktów lub metod do gospodarki kraju lub regionu. Przełamanie barier rozwoju technologicznego w Polsce wymaga szerokiej współpracy. Regionalna Strategia Innowacji promuje taką współpracę między gospodarką (w szczególności małymi i średnimi przedsiębiorstwami), sferą badawczorozwojową, infrastrukturą otoczenia biznesu oraz administracją publiczną. Wypracowany konsensus pomiędzy tymi środowiskami jest kluczowy dla rozwoju danego regionu. 3.5. Regionalne Programy Operacyjne Regionalne Programy Operacyjne stanowią strategie rozwoju, które stworzono odrębnie w poszczególnych województw, w całości współfinansowane są z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. W ramach RPO o unijne pieniądze moŜna starać się o środki na wiele typów inwestycji z zakresu edukacji, ochrony zdrowia, infrastruktury drogowej, infrastruktury naukowej i ochrony środowiska, społeczeństwa informacyjnego, kultury, turystyki, sportu, a takŜe przyczyniające się do wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw. Regionalne Programy Operacyjne to dla mikro, małych i średnich firm główne źródło dotacji unijnych na badania i rozwój oraz na bieŜące inwestycje. Dzięki dotacjom moŜna znacząco obniŜyć koszt zakupu technologii. Głównym celem Regionalnych Programów Operacyjnych na lata 2007–2013 jest stworzenie warunków wzrostu konkurencyjności województwa poprzez wykorzystanie regionalnego potencjału oraz przeciwdziałanie marginalizacji zagroŜonych obszarów, w tym obszarów wiejskich, przy racjonalnym gospodarowaniu zasobami i dąŜeniu do zapewnienia większej spójności województwa. Cel ten realizowany będzie poprzez pięć celów szczegółowych: 1. Rozwój infrastruktury wzmacniającej konkurencyjność regionu 2. Stymulowanie wzrostu inwestycji w przedsiębiorstwach i wzmocnienie potencjału innowacyjnego 3. Ochrona i zarządzanie zasobami środowiska przyrodniczego 4. Rozwój i modernizacja infrastruktury społecznej 5. Rozwój i modernizacja infrastruktury turystycznej i kulturowej. Regionalne Programy Operacyjne są powiązane z innymi programami o znaczeniu strategicznym. W szczególności sprawa dotyczy Regionalnych Strategii Innowacji i Strategii Rozwoju Województw, które często pokrywają się zakresem działania. 3.6. Strategie Rozwoju Województw Strategia Rozwoju Województwa jest najwaŜniejszym dokumentem przygotowywanym przez samorządy województw, określa bowiem cele i priorytety polityki rozwoju, 41 prowadzonej na terenie regionu. Celem dokumentu jest wskazanie kierunków rozwoju gospodarczego i infrastrukturalnego. Ma on stanowić takŜe narzędzie do poprawy warunków Ŝycia mieszkańców województw. Obowiązek opracowania dokumentu został nałoŜony na województwa ustawą z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (tekst jednolity: Dz.U. z 2001 r., Nr 142, poz. 1590 z późn. zm.). Jednym z kluczowych zadań samorządu województwa w procesie opracowywania strategii jest takŜe zapewnienie właściwej współpracy z jednostkami lokalnego samorządu terytorialnego z obszaru województwa, samorządem gospodarczym i zawodowym, administracją rządową, innymi województwami, organizacjami pozarządowymi oraz szkołami wyŜszymi i jednostkami naukowo-badawczymi. Wykonując to zadanie, samorząd województwa moŜe i powinien równieŜ współpracować z organizacjami międzynarodowymi i regionami innych państw, zwłaszcza sąsiednich. Uznając strategię za podstawowy akt planistyczny, będący punktem odniesienia dla dokumentów operacyjnych na poziomie wojewódzkim, wyznaczono go w systemie polityki rozwoju regionalnego państwa jako podstawę do oceny przez zarządy województw projektu Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego oraz do prowadzenia wszelkich działań rozwojowych na terenie województwa. 3.7. Strategia zwiększenia nakładów na działalność B+R w celu osiągnięcia załoŜeń Strategii Lizbońskiej Strategia określa reformy mające na celu wzrost poziomu nauki polskiej, podniesienie jakości jednostek badawczo-rozwojowych oraz wzrost nakładów na B+R. Zasadniczymi celami przekształceń strukturalnych jednostek badawczorozwojowych jest wzrost innowacyjności gospodarki, optymalizacja struktury jednostek badawczo-rozwojowych i dostosowanie ich do potrzeb gospodarki opartej na wiedzy, a takŜe wymuszanie wzrostu poziomu naukowego prowadzonych badań i prac rozwojowych oraz ich efektywności. W celu poprawy istniejącego stanu rzeczy powinno się przede wszystkim: • ograniczyć liczbę państwowych jednostek badawczo-rozwojowych • zmniejszyć rozdrobnienie i zwiększyć potencjał badawczy JBR poprzez róŜne formy ich konsolidacji • zmienić strukturę organizacyjną i własnościową JBR stosownie do celów i zadań, które powinny realizować • umoŜliwić zespołom pracowniczym JBR partycypację we własności prywatnej.39 Jednak sam wzrost nakładów na działalność badawczą i rozwojową nie jest wystarczający do osiągnięcia celów Strategii Lizbońskiej. Konieczna jest zmiana alokacji przyznanych środków, działania zmierzające do restrukturyzacji zaplecza B+R, by jego funkcjonowanie było lepiej dostosowane do potrzeb gospodarki. Konieczna jest 39 Departament Innowacyjności Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa marzec 2004 42 równieŜ reforma systemu finansowania badań naukowych, ukierunkowana m.in. na zwiększenie powiązań sfery B+R z gospodarką, co przyspieszy wzrost jej innowacyjności. Rezultatem podjętych działań w perspektywie długookresowej powinno być m.in.: • przyspieszenie rozwoju gospodarczego kraju mierzonego wzrostem PKB • wzrost konkurencyjności polskiej gospodarki w stosunku do gospodarek europejskich • rozwój sektorów gospodarki opartej na wiedzy.40 3.8. Projekty typu foresight w Polsce Polska dopiero ubiega się o przystąpienie do grona krajów, gdzie foresight jest ugruntowaną praktyką. Dlatego teŜ w grudniu 2006 roku uruchomiony został przez Ministra Nauki i Szkolnictwa WyŜszego Narodowy Program Foresight „Polska 2020”, obejmujący trzy obszary badawcze: 1. ZrównowaŜony Rozwój Polski 2. Technologie Informacyjne i Telekomunikacyjne 3. Bezpieczeństwo.41 Rezultatem Narodowego Programu Foresight w Polsce powinno być ukierunkowanie rozwoju badań i technologii na dziedziny gwarantujące dynamiczny rozwój gospodarczy w perspektywie średnio- i długookresowej oraz racjonalizacja nakładów realizowanych ze środków publicznych. Program realizowany jest przez Konsorcjum Koordynujące, wybrane w drodze konkursu, w składzie: • Instytut Podstawowych Problemów Techniki PAN (Koordynator Konsorcjum) • Instytut Nauk Ekonomicznych PAN • Pentor Research International.42 Pracami merytorycznymi w Programie kieruje Panel Główny pod przewodnictwem prof. Michała Kleibera, prezesa Polskiej Akademii Nauk. Wraz z uruchomieniem Narodowego Programu Foresight „Polska 2020” powstały projekty foresightu branŜowego i regionalnego. Prawie wszystkie projekty finansowane były w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw (priorytet „rozwój przedsiębiorczości i wzrost innowacji przez wzmocnienie instytucji otoczenia biznesu”) oraz będą finansowane w ramach poddziałania 1.1.1 Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (Projekty badawcze z wykorzystaniem metodologii foresight). 40 41 42 tamŜe Źródło: www.mg.gov.pl tamŜe 43 Lista regionalnych projektów foresight skierowanych do przedsiębiorców, naukowców, administracji regionalnej w Polsce: • Projekt „Monitorowanie i prognozowanie (Foresight) priorytetowych, innowacyjnych technologii dla zrównowaŜonego rozwoju województwa mazowieckiego” (Przemysłowy Instytut Automatyki i Pomiarów). Projekt miał na celu identyfikację wiodących technologii o znaczeniu strategicznym, których rozwijanie w następnych 20 latach będzie priorytetowe dla regionu województwa mazowieckiego. W ramach projektu wykonana została prognoza rozwoju technologii słuŜących zrównowaŜonemu rozwojowi w obszarach: poziom Ŝycia społeczeństwa, energia, ekologia, technologie na rzecz ochrony środowiska, zasoby naturalne i nowe materiały, infrastruktura, wzrost gospodarczy.43 • „Loris Plus. Regionalna Strategia Innowacji dla Województwa Łódzkiego” (Uniwersytet Łódzki). Jego efektem ma być zwiększenie skuteczności Regionalnej Strategii Innowacji przygotowanej w ramach programu RSI Loris. Ma wspomóc rozwój mocnych stron regionu, a pośrednio przyczynić się do budowy wizerunku regionu łódzkiego jako dynamicznie rozwijającego się i przyjaznego dla nauki i biznesu.44 • „Priorytetowe technologie dla zrównowaŜonego rozwoju województwa świętokrzyskiego” (Politechnika Świętokrzyska w Kielcach). Realizacja Projektu polegała na opracowaniu Raportu Foresight Wiodących Technologii Województwa Świętokrzyskiego, wyznaczającego najbardziej perspektywiczne kierunki rozwoju technologii w Regionie. • „Foresight technologiczny na rzecz zrównowaŜonego rozwoju Małopolski” realizowany przez Małopolską Szkołę Administracji Publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie (lider projektu), Politechnikę Krakowską im. Tadeusza Kościuszki oraz Akademię Górniczo-Hutniczą im. Stanisława Staszica w Krakowie. Głównym celem projektu było stworzenie prognozy rozwoju technologii w województwie małopolskim w trzech obszarach badawczych: infrastruktura (w tym głównie transport), zasoby naturalne i nowe materiały oraz wzrost gospodarczy.45 • „Priorytetowe technologie dla zrównowaŜonego rozwoju województwa podkarpackiego” (Politechnika Rzeszowska im. Ignacego Łukasiewicza). • „Loris Wizja. Regionalny foresight technologiczny” (Uniwersytet Łódzki). Podstawowym celem projektu było opracowanie prognoz rozwoju technologii w okresie do 2020 r. dla województwa łódzkiego w obszarze ZrównowaŜony rozwój (poziom Ŝycia społeczeństwa, energia, ekologia, technologie na rzecz ochrony środowiska, zasoby naturalne, nowe materiały, wzrost gospodarczy i infrastruktura) decydujących o przyszłości województwa.46 43 44 45 46 Źródło: www.formazovia.pl Źródło: www.lorisplus.pl Źródło: www.foresight.msap.pl Źródło: www.loriswizja.pl 44 • „UPRIS – WdroŜenie Regionalnej Strategii Innowacji na Dolnym Śląsku” (Wrocławskie Centrum Transferu Technologii z Politechniki Wrocławskiej, partner niemiecki – Steinbeis-Europa-Zentrum, Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego). • „Priorytetowe technologie dla zrównowaŜonego rozwoju województwa śląskiego” (Politechnika Śląska w Gliwicach). Celem projektu było opracowanie scenariuszy rozwoju technologicznego w obszarach: biotechnologia, technologie dla energetyki, technologie dla ochrony środowiska, technologie informacyjne i telekomunikacja, produkcja i przetwarzanie materiałów, transport i infrastruktura transportowa, inne technologie.47 PoniŜej przedstawiono listę branŜowych projektów foresight realizowanych w Polsce: • „Foresight technologiczny odlewnictwa polskiego.” Instytut Odlewnictwa w Krakowie. Identyfikacja kluczowych technologii odlewnictwa • „Scenariusze rozwoju technologicznego przemysłu wydobywczego węgla kamiennego”. Główny Instytut Górnictwa w Katowicach • „Foresight technologiczny w zakresie materiałów polimerowych.” Główny Instytut Górnictwa w Katowicach • „Scenariusze rozwoju technologicznego kompleksu paliwowo-energetycznego dla zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego kraju”. Główny Instytut Górnictwa w Katowicach • „Scenariusze Rozwoju Technologicznego Przemysłu Wydobycia i Przetwórstwa Węgla Brunatnego”. „Poltegor – Instytut” Instytut Górnictwa Odkrywkowego we Wrocławiu • „Kierunki rozwoju technologii materiałowych na potrzeby klastra lotniczego Dolina Lotnicza.” Stowarzyszenie Grupy Przedsiębiorców Przemysłu Lotniczego „Dolina Lotnicza” w województwie podkarpackim i lubelskim • „Foremat: scenariusze rozwoju technologii nowoczesnych materiałów metalicznych, ceramicznych i kompozytowych”. Celem projektu jest opracowanie dwóch scenariuszy rozwoju technologii nowoczesnych materiałów metalicznych, ceramicznych i kompozytowych prowadzących do powstania polskich specjalności materiałowych na coraz bardziej konkurencyjnym rynku globalnym. Instytut Metalurgii i InŜynierii Materiałowej.48 47 48 Źródło: www.roz4.woiz.polsl.pl/foresight/index.html Źródło: www.imim.pl/fundusze-strukturalne/foremat 45 3.9. Podsumowanie W rozdziale poddano analizie spójność projektu „Foresight priorytetowych, innowacyjnych technologii na rzecz automatyki, robotyki i techniki pomiarowej” z programami i inicjatywami Unii Europejskiej oraz innymi dokumentami strategicznymi szczebla narodowego. Na potrzeby projektu Foresight ARP przeprowadzono analizę kluczowych dokumentów szczebla narodowego, tj. Narodowej Strategii Spójności, Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007– 2013, Strategii Rozwoju Kraju na lata 2007–2015 oraz Strategii zwiększenia nakładów na działalność B+R w celu osiągnięcia załoŜeń Strategii Lizbońskiej. Ponadto przeprowadzono analizę strategicznych dla regionów dokumentów takich, jak: Regionalne Programy Operacyjne, Regionalne Strategie Innowacji oraz Strategie Rozwoju Województw. Ponadto w rozdziale przedstawiono listy regionalnych i branŜowych projektów, typu foresight, realizowanych w Polsce. Dokumenty te, mają na celu odpowiednie ukierunkowanie działań realizowanych w ramach polityki Unii Europejskiej. Działania te promują zrównowaŜony i harmonijny rozwój całego terytorium Polski poprzez zmniejszanie dysproporcji w poziomach rozwoju jej regionów, a tym samym do wzmocnienia spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej. Celem strategicznym tych dokumentów jest stworzenie w perspektywie najbliŜszych lat warunków na rzecz wzrostu konkurencyjności nowoczesnej gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości, zapewniającej trwały wzrost zatrudnienia oraz poziom spójności społeczno-gospodarczej. Realizowany projekt jest w pełni spójny z celami Narodowej Strategii Spójności oraz Programem Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka. Projekt Foresight ARP łączy z POIG wspólny cel – rozwój polskiej gospodarki w oparciu o innowacyjne przedsiębiorstwa. Projekt umoŜliwi ukierunkowanie nakładów krajowych przedsiębiorstw na działalność innowacyjną tak, aby były one jak najefektywniejsze z ekonomicznego punktu widzenia. 46 4. OCENA POTENCJAŁU GOSPODARCZEGO I INNOWACYJNEGO POSZCZEGÓLNYCH WOJEWÓDZTW (REGIONÓW) 4.1. Przyjęta metodyka Region jest podstawową jednostką, która odpowiedzialna jest za wdraŜanie innowacji, zarówno w Polsce jak i w Unii Europejskiej. W systemie organizacji terytorialnej państwa region występuje jako pośrednie ogniwo zarządzania pomiędzy gminą lub okręgiem (powiatem), a organami administracji centralnej. Region jest wystarczająco duŜą jednostką terytorialną, która odznacza się odpowiednim potencjałem gospodarczym, badawczym, intelektualnym oraz organizacyjnym, a ponadto regiony są na tyle zwarte i jednorodne, Ŝe moŜliwa jest komunikacja między podmiotami gospodarczymi oraz identyfikacja problemów i barier. Polska, jak kaŜdy z pozostałych krajów członkowskich Unii Europejskiej odpowiedzialna jest za budowę społeczeństwa informacyjnego oraz tworzenie ram dla funkcjonowania gospodarek i regionów opartych na wiedzy. Dlatego w ramach realizacji projektu Foresight automatyki, robotyki i techniki pomiarowej (ARP) niezbędna jest analiza i charakterystyka województw w pięciu następujących obszarach: 1. kluczowe gałęzie przemysłu poszczególnych województw 2. potencjał sfery badawczo-rozwojowej 3. kluczowe klastry i parki technologiczne w województwach 4. kluczowe projekty innowacyjne i badawczo-rozwojowe w województwach 5. potencjał rozwoju regionów w zakresie automatyki, robotyki i techniki pomiarowej. 4.2. Kluczowe gałęzie przemysłu Szereg prac, analiz oraz szczegółowych działań prowadzonych w ramach realizacji projektu Foresight ARP pozwoli, między innymi na dokonanie szczegółowej oceny potencjału kluczowych gałęzi przemysłu poszczególnych województw, potrzeb regionów w obszarze innowacji, zdefiniowanie podstawowych barier ograniczających rozwój województw oraz zaproponowanie działań mających na celu ich eliminację w przyszłości. Kluczowe znaczenie, na rzecz podniesienia atrakcyjności inwestycyjnej w regionach, ma przygotowanie odpowiednich warunków do realizacji gospodarki opartej na wiedzy. W celu określenia potencjału gospodarczego województwa niezbędne jest wskazanie głównych nośników gospodarki opartej na wiedzy w regionie. Za nośniki te uznaje się: • przemysł wysokiej technologii (w szczególności przemysł komputerowy, elektroniczny, paliw nuklearnych, energii odnawialnej, farmaceutyczny, biotechnologii, sprzętu telekomunikacyjnego, sprzętu lotniczego i kosmicznego) 47 • • • • naukę i zaplecze B+R (pod nadzorem MNiSW, MG, MPiPS, MRiRW)49 edukację część usług biznesowych związanych z gospodarką opartą na wiedzy usługi społeczeństwa informacyjnego. Źródło: Opracowanie własne Rys. 4.1. Geografia kluczowych gałęzi przemysłu 49 Ogólnopolska Baza Danych Jednostek Badawczo-Rozwojowych dostępna jest na stronie www.orgmasz.pl 48 Obszary te powinny rozwijać się równomiernie i zyskiwać na dynamice, wzajemnie się uzupełniać zapewniając dopływ wykwalifikowanych kadr oraz nowoczesnych rozwiązań technologicznych. NajwaŜniejszym zadaniem w zakresie charakterystyki strategicznych gałęzi przemysłu dla poszczególnych województw jest zdefiniowanie najwaŜniejszych zakładów przemysłowych w regionie, które odznaczają się duŜym potencjałem technicznym oraz znacznym udziałem na rynku polskim. Na podstawie wiedzy ekspertów, dostępnej literatury, zawartości Internetu, odbytych wyjazdów studialnych oraz cotygodniowych spotkań roboczych w ramach realizacji projektu Foresight ARP dokonano odpowiedniej systematyki przedsiębiorstw: 1. przykładowi integratorzy i producenci z zakresu automatyki, robotyki i techniki pomiarowej 2. uŜytkownicy rozwiązań automatyki, robotyki i techniki pomiarowej z podziałem na sektory gospodarki Tabela 4.1. Geografia listy 500 największych przedsiębiorstw w Polsce Województwo Liczba przedsiębiorstw Procent ogółu mazowieckie 192 38 % śląskie 52 10 % wielkopolskie 39 8% dolnośląskie 36 7% małopolskie 35 7% łódzkie 21 4% kujawsko-pomorskie 19 4% pomorskie 18 4% podkarpackie 17 3% świętokrzyskie 17 3% warmińsko-mazurskie 11 2% zachodniopomorskie 10 2% lubelskie 9 2% lubuskie 8 2% opolskie 8 2% podlaskie 8 2% Źródło: Na podstawie rankingu dziennika Rzeczpospolita „500 największych przedsiębiorstw w kraju” 49 Tabela 4.1. przedstawia geograficzny rozkład pięciuset największych przedsiębiorstw działających w Polsce. Tabela wyraźnie obrazuje stopień uprzemysłowienia, potencjał gospodarczy oraz atrakcyjność inwestycyjną poszczególnych regionów. Cechą charakterystyczną jest ogromna dysproporcja pomiędzy województwem mazowieckim, a resztą regionów. Analizując tabelę naleŜy podkreślić słaby rozwój gospodarczy województw tzw. „ściany wschodniej” oraz województw, na obszarze których działały Państwowe Gospodarstwa Rolne. W związku z tym województwa te charakteryzuje małe uprzemysłowienie, najmniejsza liczba potencjalnych producentów, integratorów oraz odbiorców automatyki, robotyki i techniki pomiarowej. 4.3. Potencjał sfery badawczo-rozwojowej Niezbędne jest takŜe wskazanie głównych jednostek, które prowadzą badania innowacyjne, świadczą profesjonalne usługi pomocnicze, współpracują z regionalnymi parkami technologicznymi, przedsiębiorstwami ulokowanymi w Specjalnych Strefach Ekonomicznych oraz wspierające innowacyjność pozostałych jednostek gospodarczych poprzez: doradztwo biznesowe, dostęp do know-how oraz obsługę prawną, szkoleniową czy informacyjną. Usługi takie świadczą ośrodki naukowo-dydaktyczne, Jednostki Badawczo-Rozwojowe, Ośrodki Przekazu Innowacji (IRC), Krajowa Sieć Innowacji (KSI) oraz Krajowy System Usług dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw (KSU). Są to systemy grup usługodawców, organizacji wyspecjalizowanych w świadczeniu róŜnego rodzaju usług doradczych o charakterze proinnowacyjnym, przedsiębiorstwom i osobom podejmującym działalność gospodarczą zgodnie z określonym i badanym standardem.50 4.4. Kluczowe klastry i parki technologiczne w województwach Następnym krokiem oceny potencjału gospodarczego i innowacyjnego poszczególnych województw jest wskazanie kluczowych klastrów i parków technologicznych oraz Specjalnych Stref Ekonomicznych (SSE) istniejących w danym województwie. Klastry przemysłowe i technologiczne, to geograficzna koncentracja konkurencyjnych firm w powiązanych sektorach, związanych ze sobą gospodarczo, dzielących te same umiejętności, technologie i infrastrukturę. W klastrze wielkie i małe przedsiębiorstwa osiągają znacznie większe korzyści niŜ gdyby miały pracować same. Jest to moŜliwe dzięki sieci związanych przedsiębiorstw, dostawców usług, jednostek akademickich skoncentrowanych na tym samym obszarze. Koncentracja wzajemnie ze sobą powiązanych przedsiębiorstw na danym obszarze wspomagać będzie udoskonalanie obecnych oraz wytwarzanie nowych produktów, a zarazem przyczyniać się będzie do tworzenia nowych, lepszych miejsc pracy. Parki technologiczne tworzone są dla osiągnięcia celów ekonomicznych oraz społecznych. 50 www.ksu.parp.gov.pl 50 Cele ekonomiczne: • zwiększenie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorców działających w obszarze parku • umoŜliwienie osiągania korzyści z transferu technologii i pobudzanie innowacyjności wśród przedsiębiorców współpracujących z firmami działającymi w obszarze parku • stworzenie warunków do prowadzenia produkcji przemysłowej, doświadczalnej, badań pilotaŜowych, prac badawczo-rozwojowych, wdroŜeń i inwestycji • poprawa warunków rozwoju i wzrost udziału sektora MSP w gospodarce lokalnej i regionalnej • umoŜliwienie korzystania z preferencyjnych warunków opłat uŜytkowych i podatkowych, • zwiększenie wpływów do budŜetu miasta. Cele społeczne: • wsparcie procesów restrukturyzacji przemysłu przeprowadzanych w regionie poprzez kreowanie przedsiębiorczości oraz alternatywnych form działalności gospodarczej zapewniających nowe, lepsze miejsca pracy • zaangaŜowanie osób z duŜym doświadczeniem zawodowym w zakresie przedmiotu działalności parku • budowa infrastruktury wspierającej powstawanie i rozwój przedsiębiorstw wywodzących się z rynku lokalnego, • tworzenie szans i warunków rozwoju zawodowego dla młodych ludzi.51 Specjalne Strefy Ekonomiczne Specjalne Strefy Ekonomiczne (SSE) to udane połączenie potrzeb inwestorów z potrzebami poszczególnych regionów, w których zostały utworzone. Inwestycje przekładają się na przyspieszony rozwój gospodarczy regionów, zmniejszają bezrobocie, a takŜe zwiększają konkurencyjność regionalnej gospodarki. KaŜda strefa to wyodrębniona administracyjnie część terytorium Polski, ukierunkowana na prowadzenie działalności gospodarczej na preferencyjnych warunkach. Przedsiębiorca w SSE ma zapewnione ulgi podatkowe, a dodatkową korzyścią jest fakt, Ŝe moŜe rozpocząć działalność na specjalnie przygotowanym, uzbrojonym terenie. W Polsce istnieje czternaście SSE w dziesięciu województwach. Charakterystyka kaŜdej z nich przedstawiona jest w podrozdziałach 4.6. danego województwa 51 Źródło: Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych www.paiz.gov.pl 51 4.5. Kluczowe projekty innowacyjne i badawczo-rozwojowe w województwach WaŜnym krokiem oceny potencjału województw na potrzeby projektu Foresight ARP jest wskazanie kluczowych projektów innowacyjnych i badawczo-rozwojowych oraz listy beneficjentów w ramach działań: • Działania 2.3. Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw (SPO WKP). Działanie miało na celu zwiększenie konkurencyjności polskich małych i średnich przedsiębiorstw poprzez unowocześnienie ich oferty produktowej i technologicznej. Rys. 4.2. przedstawia rozkład geograficzny liczby podpisanych umów o dofinansowanie wg stanu na dzień 30.09.2008 r. Świadczy to nie tylko o wysokiej świadomości proinnowacyjnej, przedsiębiorczości oraz potrzebie rozwoju i podejmowaniu ryzyka, ale takŜe o potencjale gospodarczym poszczególnych regionów. Źródło: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości Rys. 4.2. Liczba podpisanych umów SPO WKP działania 2.3. wg województw • Działań realizowanych w ramach projektów wspieranych przez Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (POIG) na lata 2007–2013. W ramach osi priorytetowej „Badania i rozwój nowoczesnych technologii” Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, 7 listopada 2008 r. Ośrodek Przetwarzania Informacji przedstawił wyniki pierwszych naborów wniosków o dofinansowanie w ramach działania 1.3 i poddziałania 1.1.1. Tabela 4.2. przedstawia aktywność w pozyskiwaniu funduszy unijnych przez podmioty gospodarcze i naukowe w poszczególnych województwach. Tradycyjnie liderem w pozyskiwaniu funduszy zostało województwo mazowieckie, co świadczy o wysokiej świadomości proinnowacyjnej oraz potrzebie rozwoju wśród sfery gospodarczej i naukowej. 52 Tabela 4.2. Liczba wniosków o dofinansowanie projektów (łącznie) złoŜonych do OPI w poszczególnych poddziałaniach (z podziałem na województwa) W tym Województwo Liczba wniosków 1.1.1 projekty badawcze (metoda foresight) 1.3.1 1.3.2 projekty rozwojowe wsparcie ochrony własności przemysłowej mazowieckie 56 6 47 3 śląskie 25 2 23 – małopolskie 27 1 26 – wielkopolskie 21 – 17 4 podlaskie 5 1 4 – dolnośląskie 12 2 10 – pomorskie 8 1 7 – łódzkie 6 2 4 – zachodniopomorskie 5 – 5 – lubelskie 3 – 3 – warmińsko-mazurskie 3 – 3 – opolskie 2 – 2 – podkarpackie 1 – 1 – kujawsko-pomorskie 1 1 – – świętokrzyskie 1 – – 1 176 16 152 8 Łącznie Źródło: Ośrodek Przetwarzania Informacji, Warszawa listopad 2008 r. 4.6. Potencjał rozwoju regionów w zakresie automatyki, robotyki i techniki pomiarowej Etapem zamykającym ocenę potencjału gospodarczego i innowacyjnego poszczególnych województw jest analiza potencjału rozwoju regionu w zakresie obszarów badawczych projektu foresight tj. automatyki, robotyki i techniki pomiarowej. W dalszej części przedstawiono wyniki tej analizy. 4.6.1. Województwo dolnośląskie Dolnośląskie naleŜy do jednych z najbardziej uprzemysłowionych regionów Polski. Do najwaŜniejszych produktów eksportowych województwa, zarówno pod względem wartości jak i udziału w eksporcie, naleŜą przede wszystkim: maszyny i urządzenia energetyczne, wyroby hutnicze metali nieŜelaznych, środki transportu samochodowego, 53 meble i wyroby stolarskie, wyroby wyciskane i ciągnione z metali nieŜelaznych i ich stopów, odzieŜ i bielizna osobista z tkanin, maszyny i urządzenia elektroenergetyczne, środki transportu szynowego oraz wyroby elektroniczne.52 Szanse rozwojowe województwa: • doskonała lokalizacja, sąsiedztwo Czech i Niemiec • silnie rozwinięty przemysł elektromaszynowy • bogate zasoby cennych surowców mineralnych • chłonność rynku regionalnego • największa liczba specjalnych stref ekonomicznych w Polsce • duŜy potencjał edukacyjny, naukowy • dobrze rozwinięta gospodarka wielosektorowa • dostępność wykwalifikowanej kadry pracowniczej • dobrze rozwinięta infrastruktura transportowa (drogowa, kolejowa i lotnicza) i teleinformatyczna • dynamiczny sektor małych i średnich przedsiębiorstw • dobre warunki do wytwarzania energii odnawialnej z biomasy • bogactwo źródeł wód geotermalnych oraz moŜliwości ich wykorzystania jako potencjalnego źródła energii odnawialnej. Kluczowymi gałęziami przemysłu województwa jest sektor High-Tech, przemysł elektromaszynowy oraz przemysł motoryzacyjny. Województwo posiada wyspecjalizowane zaplecze naukowo-techniczne oraz centra naukowe. W regionie znajduje się 1/3 rynku produkcji i usług IT w kraju. DuŜa podaŜ wykwalifikowanych kadr oraz tradycje wynikające z wczesnych osiągnięć technicznych sprawiają, Ŝe region w ostatnich latach jest postrzegany jako atrakcyjny dla firm z sektora High-Tech.53 Dostępność wykwalifikowanej kadry inŜynierskiej, profil kształcenia w szkołach technicznych oraz duŜa sieć potencjalnych kooperatorów i poddostawców dają gwarancję dynamicznego rozwoju przemysłu elektromaszynowego i motoryzacyjnego. W województwie istnieją następujące zakłady odznaczające się duŜym potencjałem technicznym oraz znacznym udziałem na rynku polskim: • Przykładowi integratorzy i producenci z zakresu automatyki, robotyki i techniki pomiarowej: o POLTEGOR – Instytut Górnictwa Odkrywkowego, Wrocław – projekty i technologie mechanizacji i automatyzacji procesu wydobycia kopalin; układów sterowania maszyn i ciągów transportowych z mikroprocesorowymi sterownikami 52 53 Źródło: www.dolnyslask.pl Źródło: www.paiz.gov.pl 54 o BIAP, Wrocław – automatyka przemysłowa, automatyka budynków, napędy elektryczne, robotyka, rozdzielnice elektryczne o Centrum Projekt Sp. z o.o., Wrocław – firma specjalizuje się w automatyzacji nowo budowanych i modernizowanych obiektów przemysłowych o Systemy i Projekty InŜynierskie, Oleśnica – opracowywanie dokumentacji technicznych, identyfikacja problemu, projektowanie, wdroŜenia, doradztwo, szkolenia, tworzenie oprogramowania PLC oraz PC dla automatyki o Endress + Hauser, Wrocław – dostawca przyrządów pomiarowych, usług i rozwiązań automatyki procesów dla wszystkich gałęzi inŜynierii przemysłowej o AMS Sp. z o.o., Świdnica – stanowiska i linie montaŜowe, stanowiska kontrolno-pomiarowe, urządzenia transportu technologicznego o STOEBER POLSKA Precyzyjna Technika Napędowa, Wrocław – precyzyjna technika napędowa i serwonapędowa o TOX PRESSOTECHNIK sp. z o.o., Wrocław – producent siłowników pneumohydraulicznych Kraftpaket (Powerpackage) o Phoenix Contact, Mirków – producent innowacyjnych rozwiązań dla automatyki przemysłowej o Eltron, Wrocław – kompleksowe zaopatrzenie przemysłu w elementy z zakresu elektroniki, automatyki przemysłowej oraz elektrotechniki o SONEL S.A., Świdnica – polski producent wysokiej jakości przyrządów pomiarowych stosowanych w badaniach ochrony przeciwporaŜeniowej. • UŜytkownicy rozwiązań automatyki, robotyki i techniki pomiarowej: Energetyka oraz przemysł wydobywczy o PGE Elektrownia Turów S.A. w Bogatyni o Zakład Energetyczny Jelenia Góra S.A. o ZEW Kogeneracja S.A. GK, Wrocław o Kopalnia Węgla Brunatnego Turów Bogatynia Przemysł metalowy o KGHM, Lubin – producent miedzi o HUTMEN S.A., Wrocław – jeden z największych producentów wyrobów z metali nieŜelaznych w Polsce Przemysł chemiczny o Selena, Wrocław – producent klejów montaŜowych i chemii budowlanej o Polifarb, Cieszyn – Wrocław – producent farb i lakierów o Zakłady Chemiczne PCC „Rokita” w Brzegu Dolnym BranŜa motoryzacyjna i elektromaszynowa o Bombardier (dawniej Państwowa Fabryka Wagonów Pafawag), Wrocław – producent taboru kolejowego o KPH Przymierze Dolnośląska Fabryka Silników Elektrycznych Grzegorz Kojro w Bierutowie o Jelcz, Jelcz-Laskowice 55 Toyota Volkswagen Motor Polska Sp. z o.o., Polkowice Volvo Polska Sp. z o.o., Wrocław FAURECIA (cztery zakłady w Wałbrzychu, Legnicy, Gorzowie Wielkopolskim, Grójcu) – fabryka foteli samochodowych. o TAKATA PETRI POLSKA Sp. z o.o., Wałbrzych – części zamienne do samochodów osobowych o Bosch Układy Hamulcowe Sp. z o.o., Mirków o ABB (dawny DOLMEL), Wrocław – fabryka turbogeneratorów i silników trakcyjnych Producenci sprzętu AGD o Polar Wrocław o Whirlpool o Wrozamet o Fagor Mastercook S.A. Wrocław o Electrolux (trzy zakłady: w Świdnicy, śarowie i Oławie) Produkcja i eksport odbiorników LCD (Wrocław) o LG Philips LCD o LG Electronics o Toshiba o 3M i JVC Inne o Jelfa Przedsiębiorstwo Farmaceutyczne S.A., Jelenia Góra o Kudowskie Zakłady Przemysłu Bawełnianego. o o o o Potencjał sfery badawczo-rozwojowej Województwo dolnośląskie dysponuje niekwestionowanym potencjałem ośrodków naukowo-dydaktycznych, prowadzących badania innowacyjne, wspierających kluczowe gałęzie przemysłu, współpracujące z regionalnymi parkami technologicznymi oraz przedsiębiorstwami ulokowanymi w Specjalnych Strefach Ekonomicznych. • Uniwersytet Wrocławski o Wydział Matematyki i Informatyki • Politechnika Wrocławska o Wydział Elektroniki o Wydział Elektryczny o Wydział Mechaniczno-Energetyczny o Wydział Mechaniczny • Państwowa WyŜsza Szkoła Zawodowa w Głogowie kształci w zakresie automatyki i robotyki. 56 Wymienione ośrodki prowadzą obecnie badania m.in. nad: − sterowaniem i optymalizacją dyskretnych procesów produkcyjnych (z uwzględnieniem elastycznych systemów produkcyjnych) − przetwarzaniem obrazów wizyjnych (w robotyce i obróbce zdjęć satelitarnych) oraz grafiki komputerowej w CAD − sterowaniem procesami współbieŜnymi w systemach komputerowych i produkcyjnych z uwzględnieniem rozdziału zasobów − analizą spektralną i polaryzacją promieniowania rozproszonego − reprezentacją czasowo-częstotliwościową do przetwarzania danych − pomiarami wybranych charakterystyk dynamicznych − opracowaniem metody projektowania dwubiegowych silników synchronicznych do ekonomicznych napędów głównych wentylatorów kopalnianych − konfiguracją i diagnostyką cyfrowych systemów pomiarowych w zastosowaniach laboratoryjnych pod kątem parametrów metrologicznych z uwzględnieniem przyrządów realnych i wirtualnych − przepływami płynów i ich mieszanin w złoŜonych systemach hydraulicznych − hydromechaniką techniczną − robotami i układami kostno-mięśniowymi człowieka, implanty oraz biomanipulatory − pomiarem i analizą chropowatości, falistości i kształtu powierzchni − pomiarem i analizą odchyłek okrągłości, prostoliniowości i połoŜenia powierzchni elementów maszyn.54 Na terenie województwa prowadzą działalność następujące Ośrodki BadawczoRozwojowe: • Instytut Komputerowych Systemów Automatyki i Pomiarów we Wrocławiu • Instytut Automatyki Systemów Energetycznych we Wrocławiu • Instytut Górnictwa Odkrywkowego „Poltegor – Instytut” we Wrocławiu • Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Gospodarki Remontowej Energetyki we Wrocławiu. Do głównych kierunków działalności badawczo-rozwojowej ośrodków naleŜą m.in.: − przemysłowe systemy automatycznego sterowania − badania nad aparaturą i systemami kontrolno-pomiarowymi − automatyka obiektów energetycznych i przemysłowych w zakresie wytwarzania, przesyłu, rozdziału i pomiarów energii elektrycznej − technologia odkrywkowego wydobycia i przeróbki minerałów − mechanizacja i automatyzacja procesów technicznych − specjalistyczne urządzenia i oprzyrządowanie do mechanizacji prac remontowych − metody badań diagnostycznych urządzeń energetycznych. 54 Źródło: www.pwr.wroc.pl 57 Do jednostek świadczących róŜnego rodzaju usługi doradcze o charakterze proinnowacyjnym naleŜą: • Stowarzyszenie „Wolna Przedsiębiorczość” Centrum Wspierania Biznesu w Świdnicy • Wrocławskie Centrum Transferu Technologii • Uniwersytet Ekonomiczny im. O. Langego we Wrocławiu • Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich we Wrocławiu • Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu • Państwowa WyŜsza Szkoła Zawodowa im. Witelona w Legnicy • Rada Federacji Stowarzyszeń Naukowo – Technicznych NOT „Zagłębia Miedziowego” w Legnicy • Uniwersytet Wrocławski • WyŜsza Szkoła MenedŜerska w Legnicy • Dolnośląska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. Kluczowe klastry i parki technologiczne 1. Wrocławski Park Technologiczny – stymulacja rozwoju przemysłu zaawansowanych technologii (sektora IT, elektroniki, biotechnologii, kriogeniki, motoryzacji) 2. Klaster Nutribiomed. Koordynator: Wrocławski Park Technologiczny S.A. – branŜe: biotechnologia, farmacja, Ŝywność 3. LG Park Technologiczny (klaster firm) – produkcja modułów LCD oraz sprzętu gospodarstwa domowego 4. Dolnośląskie Centrum Zaawansowanych Technologii – branŜe: biotechnologie, zaawansowane technologie medyczne 5. Park Przemysłowy Bukowice (Brzeg Dolny) – stworzony na potrzeby sektorów uciąŜliwych chemii cięŜkiej 6. Dolnośląski klaster surowcowy – cel: efektywne, innowacyjne i zgodne z zasadami zrównowaŜonego rozwoju wykorzystywanie juŜ wykorzystywanych i nowych zasobów surowcowych 7. Sieć Naukowo-Gospodarcza Biotach – branŜe: biotechnologie, zaawansowane technologie medyczne. Planowane klastry i parki technologiczne: 1. Dolnośląski Park Technologiczny „T-Park” w Szczawnie Zdrój k. Wałbrzycha (w budowie) – preferowane branŜe: motoryzacja, budownictwo i materiały budowlane, informatyka, elektronika, telekomunikacja 2. Regionalny Park Przemysłowo-Technologiczny w Polkowicach – branŜa motoryzacyjna 3. KGHM Letia Legnicki Park Technologiczny S.A. 58 Na terenie województwa istnieją trzy Specjalne Strefy Ekonomiczne: • Specjalna Strefa Ekonomiczna Legnica Główni inwestorzy reprezentują następujące sektory: elektromaszynowy (w tym motoryzacyjny) metalowy budowlany tworzyw sztucznych. • Specjalna Strefa Ekonomiczna Małej Przedsiębiorczości w Kamiennej Górze Główni inwestorzy reprezentują następujące sektory: elektromaszynowy (w tym motoryzacyjny) metalowy papierniczy poligrafia. • Wałbrzyska Specjalna Strefa Ekonomiczna "INVEST-PARK" Główni inwestorzy reprezentują następujące sektory: elektromaszynowy (w tym motoryzacyjny) wyroby z gumy i tworzyw sztucznych AGD. Kluczowe projekty innowacyjne i badawczo-rozwojowe oraz listy beneficjentów branŜ związanych z automatyką, robotyką i techniką pomiarową w ramach działania: • 2.3. SPO WKP. Obszar Tematyczny: Kod PKD 28-34; 7355 o „Budowa nowoczesnej fabryki silników.” KPH „PRZYMIERZE” Dolnośląska Fabryka Silników Elektrycznych – Grzegorz Kojro, Bierutów – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „Rozbudowa linii technologicznej do produkcji tulei stalowych i aluminiowych” Elmsteel Polska Sp. z o.o., Komorniki – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „Wzrost konkurencyjności firmy poprzez zakup nowoczesnych maszyn i urządzeń.” Jelczańskie Zakłady Usługowe Mazurkiewicz S.J., Jelcz-Laskowice – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „WdroŜenie innowacyjnej technologii laserowego wycinania i sterowanego komputerowo wykrawania elementów metalowych” P.P.H. Wadex Sp. z o.o., Wrocław – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „Wzrost konkurencyjności firmy poprzez unowocześnienie parku maszynowego i rozbudowę zakładu produkcyjnego.” AQUA-SZUT Sp. z o.o., Wrocław – kwota wsparcia 1 250 000 zł 55 Opis kodów Polskiej Klasyfikacji Działalności w załączniku na końcu opracowania 59 o „Poprawa konkurencyjności przedsiębiorstwa przez wdroŜenie innowacyjnej technologii lutowania bezołowiowego.” SOWAR Sp. z o.o., Wrocław – kwota wsparcia 885 017 zł; • niektóre projekty wspierane przez Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka o Zaawansowane molekularne urządzenia diagnostyczne – syntetyczne przeciwciała ze zdolnością rozpoznawania specyficznych białkowych markerów procesów nowotworzenia w ramach działania 1.1. – orientacyjny koszt całkowity inwestycji 24 mln zł dla Politechniki Wrocławskiej o Czujniki i sensory do pomiarów czynników stanowiących zagroŜenia w środowisku – modelowanie i monitoring zagroŜeń w ramach działania 1.1. – orientacyjny koszt całkowity inwestycji 27 mln zł dla Politechniki Wrocławskiej o Wykorzystanie nanotechnologii w nowoczesnych materiałach w ramach działania 1.1. – orientacyjny koszt całkowity inwestycji 108 mln zł dla Wrocławskiego Centrum Badań (EIT +) o Dolnośląskie Centrum Materiałów i Biomateriałów Wrocławskie Centrum Badań (EIT+) w ramach działania 2.1. – orientacyjny koszt całkowity inwestycji 503 mln zł dla Wrocławskiego Centrum Badań (EIT +) o Od Wrocławskiego Parku Technologicznego do Innopolis Wrocław w ramach działania 5.3. – orientacyjny koszt całkowity inwestycji 134 mln zł dla Wrocławskiego Parku Technologicznego. Ocena potencjału rozwoju regionu w zakresie automatyki, robotyki i techniki pomiarowej Województwo dolnośląskie to region o duŜym potencjale w zakresie automatyki, robotyki i techniki pomiarowej. Region Dolnego Śląska to idealne miejsce do inwestowania oraz prowadzenia działalności gospodarczej, dzięki nieporównywalnym w kraju zasobom w Specjalnych Strefach Ekonomicznych, w jednostkach świadczących róŜnego rodzaju usługi doradcze o charakterze proinnowacyjnym oraz parkach technologicznych. Województwo jest nowoczesnym oraz dobrze rozwiniętym ośrodkiem przemysłowym, akademickim, naukowym i kulturalnym. Oprócz Wrocławia w regionie jest wiele miast o znacznym potencjale gospodarczym: Wałbrzych, Legnica, Jelenia Góra. Na terenie województwa znaczna liczba przedsiębiorstw i zakładów, działająca w sektorach High-Tech, produkcji AGD oraz przemysłu elektromaszynowego jest odbiorcą automatyki, robotyki lub techniki pomiarowej. Sfera badawczo-rozwojowa ściśle współpracuje i wspiera kluczowe gałęzie przemysłu. Pomimo wysokiej rangi Wrocławia na gospodarczej i akademickiej mapie kraju, region w umiarkowanym zakresie wykorzystuje środki unijne w ramach programów SPO WKP oraz POIG. PowaŜnym problemem jest sytuacja na rynku pracy. Stopa bezrobocia rejestrowanego w 2008 r. wyniosła 12 %. Szansą dla Dolnego Śląska jest dalszy napływ inwestycji zagranicznych oraz rozwój Specjalnych Stref Ekonomicznych. 60 4.6.2. Województwo kujawsko-pomorskie Szanse rozwojowe województwa • tradycje przemysłowe • liczna wykwalifikowana oraz tania kadra inŜynierska oraz techniczna • silne zaplecze naukowo-badawcze (wiele uczelni wyŜszych, pręŜne ośrodki naukowe) • niŜsze koszty zatrudnienia pracownika w porównaniu z innymi województwami • innowacyjność, inicjatywy proinwestycyjne – Parki Przemysłowo-Technologiczne w Toruniu, Solcu Kujawskim, Bydgoszczy, Świeciu i Grudziądzu • tranzytowe połoŜenie regionu zarówno w skali kraju jak i Europy • wiodąca rola w Polsce w zakresie budowy społeczeństwa informacyjnego • bogactwa naturalne dające moŜliwość rozwoju rolnictwa, przemysłu rolnospoŜywczego, budownictwa i przemysłu drzewnego • silna i rozbudowana infrastruktura społeczna (wiodące w kraju placówki medyczne, rozbudowana baza uzdrowiskowo-sanatoryjna, znaczące placówki kultury i dziedzictwa kulturowego, sprawny system edukacyjny) • wysoko wykwalifikowana kadra medyczna wielu specjalizacji • doskonałe warunki do wytwarzania energii odnawialnej z wykorzystania biomasy.56 Kluczowymi gałęziami przemysłu województwa jest przemysł chemiczny, sektor High-Tech oraz przemysł maszynowy. Województwo ma duŜe tradycje w produkcji przemysłowej w sektorze chemicznym. Rozwój tego sektora, innowacyjne rozwiązania, niskie koszty produkcji, a przede wszystkim dostępność wykwalifikowanej kadry pracowniczej oraz istniejące zaplecze naukowo-badawcze świadczą o atrakcyjności inwestycyjnej oraz konkurencyjności sektora. Czwarte miejsce w kraju w produkcji nawozów azotowych (15 %). Województwo posiada wyspecjalizowane zaplecze naukowo-techniczne oraz centra naukowe gwarantujące wysoki potencjał edukacyjny. DuŜa podaŜ wykwalifikowanych kadr sprawia, Ŝe region w ostatnich latach jest postrzegany jako atrakcyjny dla firm z sektora High-Tech. W regionie lokują swoje inwestycje firmy wspomagające badania i rozwój, centra transferu technologii oraz przedsiębiorstwa elektroniczne. Współczesne województwo kujawsko-pomorskie to fabryki japońskiego giganta elektronicznego Sharp i jego poddostawców w Łysomicach pod Toruniem.57 Województwo ma duŜe tradycje związane z przemysłem maszynowym. Szanse na rozwój inwestujących w tej branŜy podmiotów zwiększa sieć potencjalnych kooperatorów i poddostawców. Nie bez znaczenia dla potencjalnych inwestorów jest zaplecze naukowo-badawcze i odpowiednio wykwalifikowana siła robocza. 56 57 Na podstawie: www.coi.kujawsko-pomorskie.pl Źródło: www.paiz.gov.pl 61 W województwie istnieją następujące zakłady odznaczające się duŜym potencjałem technicznym oraz znacznym udziałem na rynku polskim: • Przykładowi integratorzy i producenci z zakresu automatyki, robotyki i techniki pomiarowej: o PHU Margo, Toruń – techniki utrzymania ruchu, a w szczególności łoŜysk dla przemysłu, motoryzacji i rolnictwa oraz wyrobów towarzyszących o Amator, Toruń – producent aparatury łącznikowej, pomiarowej oraz systemów pomiarowych o Kujawska Fabryka Manometrów KFM we Włocławku o Automet Wielgie – przygotowywanie infrastruktury pod montaŜ robotów, zabudowa stanowisk i ochrona przed szkodliwym promieniowaniem podczas procesów spawania i cięcia plazmą o RENEX: WyposaŜenie dla elektroników, Włocławek – jedyna na polskim rynku firma oferująca klientowi całościową obsługę w zakresie produkcji i serwisu urządzeń elektronicznych o Zakład Energoelektroniki TWERD, Toruń – produkcja mikroprocesorowych przemienników częstotliwości (tzw. falowników) o Integrator-RHC, Toruń – oferuje roboty przemysłowe, manipulatory, kompletne systemy wykorzystujące robotykę, a takŜe wyspecjalizowany serwis. • UŜytkownicy rozwiązań automatyki, robotyki i techniki pomiarowej: Przemysł chemiczny: o ANWIL S.A., Włocławek o Zakłady Chemiczne ZACHEM S.A., Bydgoszcz o Kujawska Fabryka Farb i Lakierów NOBILES Sp. z o.o. o ELANA S.A. w Toruniu – jedyny polski producentem włókien poliestrowych i polimeru butelkowego o Zakłady Azotowe i Fabryka Farb i Lakierów we Włocławku o Zakłady sodowe w Inowrocławiu o Inowrocławskie Zakłady Chemiczne SODA MĄTWY S.A. GK Inowrocław o Janikowskie Zakłady Sodowe JANIKOSODA S.A., Janikowo o Zakłady Chemiczne ,,NITRO-CHEM” S.A., Bydgoszcz o KEMIRA Świecie Sp. z o.o., Świecie n.Wisłą – producent klejów o Unilever, Bydgoszcz – zakład produkujący detergenty i kosmetyki Sektor High – Tech oraz IT: o SHARP Corp., sektor elektroniczny o Lucent Technologies Network Systems Netherlis, Bydgoszcz – sektor elektroniczny Przemysł maszynowy: o Lafarge w Piechcinie – producent materiałów budowlanych; cementu, betonu i kruszyw 62 o Hydrapress Sp. z o.o., Białe Błota – projektowanie i budowa maszyn o Przedsiębiorstwo Hydrauliki Siłowej HYDROTOR SA, Tuchola o Pojazdy Szynowe PESA Bydgoszcz SA Holding w Bydgoszczy o Zakład Mechaniczny ZNTK SKRAW-MECH Sp. z o.o. o Zakład Produkcyjno-Usługowy EKOPARTNER Sp. z o.o. o Toruńskie Zakłady Urządzeń Okrętowych TOWIMOR S.A. o Bydgoskie Zakłady Elektromechaniczne BELMA S.A. w Bydgoszczy o ElektromontaŜ Pomorski S.A. w Bydgoszczy o ElektromontaŜ Toruń Sp. z o.o. w Toruniu o HYDRO-VACUUM SA w Grudziądzu o INOFAMA SA w Inowrocławiu o SCLICAN Sp. z o. o. w Bydgoszczy o Zakład Urządzeń Okrętowych FAMOR SA w Bydgoszczy o Fabryka Obrabiarek do Drewna Sp. z o.o., Bydgoszcz Produkcja energii o Zakład Energetyczny Bydgoszcz S.A. o Zakład Energetyczny Toruń S.A. Inne: o Thyssen Krupp Energostal S.A., Toruń – wyroby hutnicze o GCB Centrostal Bydgoszcz S.A., GK, Bydgoszcz – wyroby hutnicze o Inowrocławskie Kopalnie Soli SOLINO S.A., Inowrocław o Zakłady Tłuszczowe KRUSZWICA S.A., Kruszwica o Frantschach Świecie S.A. – branŜa papiernicza o Torfrarm S.A., Toruń – wiodący dystrybutor farmaceutyczny o Provimi Polska Holding Sp. z o.o. w Osnowie – producent pasz, wytwórnie w Świeciu i Brzozowie o Adriana S.A., Kijewo Królewskie – producent mebli Potencjał sfery badawczo-rozwojowej Województwo kujawsko-pomorskie dysponuje niekwestionowanym potencjałem ośrodków naukowo-dydaktycznych, prowadzącymi badania innowacyjne, wspierającymi kluczowe gałęzie przemysłu, współpracujące z regionalnymi parkami technologicznymi. • Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu o Wydział Matematyki i Informatyki • Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich w Bydgoszczy o Wydział Mechaniczny o Wydział Telekomunikacji i Elektrotechniki 63 • Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy o Wydział Matematyki, Fizyki i Techniki Ośrodki te obecnie prowadzą badania m.in. nad: − układami dynamicznymi − budową modelu symulacyjnego systemu oceny eksploatacji autobusów − podstawami umaszynowienia środowiska Ŝywności − budową i eksploatacją maszyn środowiska chleba, wody i opakowań − badania w zakresie dynamiki maszyn i przepływów − analizą dynamicznych i wibroakustycznych moŜliwości wyciszania interferencyjnego maszyn − badaniem wytrzymałości statycznej i zmęczeniowej materiałów konstrukcyjnych, zwłaszcza polimerowych i biologicznych − poprawą trwałości zmęczeniowej połączeń nitowych stosowanych w konstrukcjach lotniczych − pomiarem wielkości mechanicznych ze szczególnym uwzględnieniem metod interferencyjnych − aplikacją systemów mikroprocesorowych w układach automatyki i sterowania − energoelektronicznymi układami przekształtnikowych, nowoczesnych technik pomiarowych wielkości nieelektrycznych − automatyzacją złoŜonych systemów napędu elektrycznego − mikroprocesorowymi układami i systemami do pomiaru i sterowania − projektowaniem zespołów napędowych i roboczych rozdrabniaczy − bioelektromechaniką i bioelektroakustyką kości i substytutów kości.58 Na terenie województwa prowadzą działalność następujące Ośrodki BadawczoRozwojowe: • Instytut Przetwórstwa Tworzyw Sztucznych „Metalchem” w Toruniu • Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Urządzeń Sterowania Napędów w Toruniu. Do głównych kierunków działalności badawczo-rozwojowej ośrodków naleŜą m.in.: − inŜynieria materiałowa, technologia wytwarzania, przetwarzania, recyklingu, utylizowania i stosowania materiałów polimerowych, lateksów, kauczuków syntetycznych, dyspersji, roztworów polimerowych, elastomerów, gumy, farb, lakierów, barwników, pigmentów, rozjaśniaczy optycznych, półproduktów organicznych i materiałów pochodnych − technologia wytwarzania, przetwarzania, stosowania, recyklingu i utylizowania materiałów kompozytowych, katalizatorów, emulgatorów i innych środków pomocniczych stosowanych w technologii materiałów polimerowych − działalności prototypowo-doświadczalnej maszyn, urządzeń i linii technologicznych do wytwarzania, przetwarzania, modyfikowania, recyklingu i utylizowania 58 Źródło: www.umk.pl www.utp.edu.pl www.ukw.edu.pl 64 materiałów polimerowych, lateksów i kauczuków syntetycznych, dyspersji i roztworów polimerowych, elastomerów, gumy, farb i lakierów, barwników, pigmentów, rozjaśniaczy optycznych, półproduktów organicznych i materiałów pochodnych − energoelektroniczne układy napędowe prądu stałego i przemiennego, w tym: mikroprocesorowe przemienniki częstotliwości, regulatory prądu stałego, sterowniki połoŜenia, układy łagodnego rozruchu silników, układy napędowe z silnikami bezszczotkowymi AC i DC − automatyzacja procesów technologicznych, w tym kompleksowy system budowy maszyn MB, urządzenia pozycjonujące, manipulatory z napędami pneumatycznymi ze sterowaniem numerycznym, linie i stanowiska produkcyjne. Do jednostek świadczących róŜnego rodzaju usługi doradcze o charakterze proinnowacyjnym w województwie naleŜą: • Bydgoski Dom Technika Naczelnej Organizacji Technicznej Sp. z o.o. • Kujawsko-Pomorski Związek Pracodawców i Przedsiębiorstw w Bydgoszczy • Toruńska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. • Polska Izba Przemysłu Chemicznego z Województwa Kujawsko-Pomorskiego • Centrum Transferu Technologii w Toruniu. Kluczowe klastry i parki technologiczne 1. Park Kryształowy „Crystal Park” – kompleks elektroniczny (produkcja głównie modułów ciekłokrystalicznych LCD), w Łysomicach/Ostaszewie koło Torunia w obrębie Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. W jego ramach działają lub będą działać spółki córki takich międzynarodowych firm, jak: SHARP Corp., ORION Electric, Tenscho Electric Indistries, Sumitomo Chemical Co., Ltd, Tokai Pressing Co. Ltd i Okaya&CO., Ltd, Sohbi Kohgei Co. Ltd i Hanwa Co., Ltd, Kimoto, Co., Ltd, Nyk Logistics, U-Tec Corporation 2. Toruński Park Technologiczny – realizuje wiele projektów, ukierunkowanych na wpieranie rozwoju przedsiębiorczości, wspieranie innowacji i transferu technologii 3. Regionalne Centrum Innowacyjności w Bydgoszczy – celem jest rozwój konkurencyjności i transfer technologii w regionie w zakresie dyscyplin technicznych i rolniczych, pomoc wiodącym pod względem innowacyjności przedsiębiorstwom z Pomorza i Kujaw 4. Bydgoski Park Przemysłowy – misją jest pobudzenie lokalnej przedsiębiorczości i przyciągnięcie inwestorów zewnętrznych; specyfikacja branŜowa firm działających na terenie BPP: branŜa budowlana recykling produkcja tworzyw sztucznych; 5. Vistula Park – przewaŜająca obecność przedstawicieli sektora papierowego, przetwórstwa drewna oraz usługowego 65 6. Park Przemysłowy w Solcu Kujawskim – preferowane sektory: przemysł elektromaszynowy, spoŜywczy, tekstylny, materiałów budowlanych, rolnoprzetwórczy i inne niepowodujące pogorszenia stanu środowiska. 7. Grudziądzki Park Przemysłowy – celem jest uatrakcyjnienie terenów przemysłowych i wzrost zatrudnienia w przemyśle. Kluczowe projekty innowacyjne i badawczo-rozwojowe oraz listy beneficjentów branŜ związanych z automatyką, robotyką i techniką pomiarową w ramach działania: • 2.3. SPO WKP. Obszar Tematyczny :Kod PKD 28-34; 7359: o „Zakup i uruchomienie nowoczesnej automatycznej linii galwanicznej.” PPHU Protech Sp. z o.o., Rypin – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „Wzrost konkurencyjności Spółki poprzez wdroŜenie innowacyjnych technologii i nowych produktów” Belma Accessories Systems Sp. z o.o., Białe Błota – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „Uruchomienie produkcji łączników krzywkowych, złącz elektrycznych nierozbieralnych i folii opakowaniowej.” Zakłady Sprzętu Instalacyjnego POLAM NAKŁO S.A., Nakło nad Notecią – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „Unowocześnienie parku maszynowego związanego z kluczową działalnością produkcyjną.” "METALBARK" PPU Z. Barłóg., Nowa Wieś Wielka – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „Zakup nowej, innowacyjnej linii do produkcji zgrzewanych kształtowników stalowych” GLOB PROFIL S.A. – kwota wsparcia 1 250 000 zł • Niektóre projekty wspierane przez Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka o Rozbudowa i rozwój działalności Toruńskiego Parku Technologicznego w ramach działania 5.3. Orientacyjny koszt całkowity inwestycji 50 mln zł dla Toruńskiej Agencji Rozwoju Regionalnego Ocena potencjału rozwoju regionu w zakresie automatyki, robotyki i techniki pomiarowej Województwo jest bardzo silnym ośrodkiem przemysłu chemicznego oraz maszynowego, które są potencjalnymi odbiorcami automatyki, robotyki lub techniki pomiarowej. Ponadto region jest silnym ośrodkiem w zakresie potencjału klastrów oraz parków technologicznych. Pomimo to region w zakresie potencjału obszarów badawczych projektu Foresight ARP plasuję się w środku stawki województw. Na terenie województwa umiarkowana liczba przedsiębiorstw produkuje, integruję automatykę, robotykę czy technikę pomiarową. Ponadto niewielka liczba jednostek badawczo-rozwojowych oraz niskie nakłady na działalność B+R zaburzają współpracę sfery naukowej ze sferą gospodarczą. Zarówno podmioty gospodarcze, jak i naukowe 59 Opis kodów Polskiej Klasyfikacji Działalności w załączniku na końcu opracowania 66 działające w regionie umiarkowanie wykorzystały środki unijne w ramach programu SPO WKP oraz bardzo słabo pozyskują środki w ramach programu POIG. NaleŜy podkreśli, Ŝe województwo kujawsko-pomorskie ma jedną z najwyŜszych stóp bezrobocia w kraju (15,4 %), co generuje bardzo wysokie koszty społeczne, zmniejsza atrakcyjność inwestycyjną województwa oraz spowalnia rozwój lokalnej gospodarki. 4.6.3.Województwo lubelskie Lubelszczyzna specjalizuje się w uprawach ekologicznych. Dzięki sprzyjającym warunkom glebowo-klimatycznym, tradycyjnemu modelowi gospodarowania opartemu na rodzinnych gospodarstwach rolnych oraz dzięki czystości środowiska, region stał się potentatem w produkcji Ŝywności ekologicznej. Rozwinął się tu równieŜ przemysł maszynowy, przemysł lotniczy oraz chemiczny. Szanse rozwojowe województwa: • połoŜenie na międzynarodowym szlaku transportowym wschód-zachód • sąsiedztwo rynku wschodniego • duŜy potencjał edukacyjny oraz naukowo-badawczy uczelni wyŜszych • duŜe zasoby taniej, wykwalifikowanej siły roboczej • dobre warunki do rozwoju rolnictwa, przemysłu spoŜywczego, maszynowego, lotniczego, drzewnego, chemicznego, usług oraz turystyki • istnienie dogodnych warunków naturalnych do produkcji biopaliw oraz wytwarzania energii na bazie biomasy. Kluczową gałęzią przemysłu województwa jest przemysł maszynowy i lotniczy. Województwo ma duŜe tradycje związane z przemysłem maszynowym (produkcja samochodów osobowych i cięŜarowych). Szanse na rozwój inwestujących w tej branŜy podmiotów zwiększa sieć potencjalnych kooperatorów i poddostawców, ale równieŜ ze względu na istniejące podmioty tego sektora, odbiorców dostaw i usług. Nie bez znaczenia dla przemysłu lotniczego i potencjalnych inwestorów jest zaplecze naukowo-badawcze, działalność parków technologicznych i klastrów przemysłowych, dostępność odpowiednio wykwalifikowanej siły roboczej oraz relatywnie niskie koszty pracy. Wypracowane przez instytucje wspierające działalność gospodarczą ulgi i zachęty inwestycyjne równieŜ przyczyniają się do podniesienia atrakcyjności regionu. Ponadto w województwie istnieją następujące zakłady odznaczające się duŜym potencjałem technicznym oraz dominującym udziałem na rynku polskim: • Przykładowi integratorzy i producenci z zakresu automatyki, robotyki i techniki pomiarowej: o ELMONT AKP, Biała Podlaska – automatyka przemysłowa i instalacje elektryczne 67 o Wikpol Sp. z o.o., Motycz k/Lublina – firma projektuje, dostarcza, wdraŜa i integruje ze sobą nowoczesne rozwiązania w zakresie robotyki przemysłowej oraz systemów automatyki przemysłowej o Aucor Piotr Kaczorek w Stoczku Łukowskim – kompleksowe rozwiązania z zakresu sterowania, programowania i konstruowania urządzeń; projektowanie i konstruowanie urządzeń – transportery, napędy liniowe jedno- i wieloosiowe, podajniki o Delta-Technika Sp. z o.o., Lublin – kompleksowe zaopatrzenia w automatykę i pneumatykę. • UŜytkownicy rozwiązań automatyki, robotyki i techniki pomiarowej: Energetyka i przemysł wydobywczy o Lubelski Węgiel „BOGDANKA” S.A. w Bogdance – największy dystrybutor i jedyny producent węgla kamiennego na Lubelszczyźnie o Lubelskie Zakłady Energetyczne "Lubzel" o Zamojska Korporacja Energetyczna S.A. Przemysł maszynowy o Intrall Polska (dawna Lubelska Fabryka Samochodów CięŜarowych) o Fabryka ŁoŜysk Tocznych, Kraśnik S.A. – produkcja łoŜysk tocznych o TSUBAKI-HOOVER POLSKA Sp. z o.o., Kraśnik – produkcja wyrobów metalowych o Caterpillar Poland Zakład w Janowie Lubelskim – największy światowy producent sprzętu budowlanego, górniczego, silników wysokopręŜnych i przemysłowych turbin gazowych Przemysł chemiczny o Zakłady Azotowe, Puławy o Atlas Neeif Holdings Limited (Lubelskie Zakłady Przemysłu Cementowego w Chełmie) Inne o Black Red White, Biłgoraj – producent mebli o Lubelskie Fabryki Wag FAWAG S.A o Lubelsko-Małopolska Spółka Cukrowa S.A., Zamość Potencjał sfery badawczo-rozwojowej W województwie istnieje Politechnika Lubelska, która prowadzi działalność naukowodydaktyczną, badania innowacyjne, wspiera kluczowe gałęzie przemysłu oraz współpracuje z regionalnymi parkami technologicznymi. • Politechnika Lubelska: o Katedra Automatyki i Metrologii oraz Katedra Napędów i Maszyn Elektrycznych Wydziału Elektrotechniki i Informatyki. 68 o Katedra Automatyzacji oraz Katedra Mechaniki Stosowanej Wydziału Mechanicznego. • Państwowa WyŜsza Szkoła Zawodowa w Chełmnie kształci w zakresie mechaniki i budowy maszyn oraz elektrotechniki • Państwowa WyŜsza Szkoła Zawodowa w Zamościu kształci w zakresie mechaniki i budowy maszyn Ośrodki te obecnie prowadzą badania w zakresie: − analiza i synteza zautomatyzowanych układów napędu elektrycznego − algorytmy i systemy sterowania komputerowego − badanie i projektowanie systemów pomiarowych z częstotliwościowym nośnikiem informacji − badania w zakresie dynamiki układów mechanicznych, drgań w procesach skrawania, dynamiki samochodów i śmigłowców.60 Na terenie województwa prowadzi działalność Instytut Nawozów Sztucznych w Puławach. W zakresie projektu Foresight ARP Instytut prowadzi między innymi działalność w zakresie produkcji urządzeń i aparatury przemysłu chemicznego ze stali węglowej i kwasoodpornej na potrzeby przemysłu chemicznego. Do jednostek świadczących róŜnego rodzaju usługi o charakterze proinnowacyjnym naleŜą: • Wschodni Klub Techniki i Racjonalizacji w Zamościu • Lubelska Fundacja Rozwoju • Lubelskie Centrum Transferu Technologii na Politechnice Lubelskiej Kluczowe klastry i parki technologiczne w regionie 1. Świdnik Regionalny Park Przemysłowy – na terenie parku funkcjonują przedsiębiorstwa związane z branŜą: lotniczą motoryzacyjną budowlaną (producenci stolarki drzwiowej i okiennej). „PZL Świdnik” zajął drugie miejsce w Rankingu 500 najbardziej innowacyjnych firm w Polsce w 2006 roku. 2. Klaster Producentów Komponentów Lotniczych w Świdniku 3. Puławski Park Przemysłowy – celem parku jest utworzenie obszaru zrównowaŜonego rozwoju przemysłu chemicznego ukierunkowanego na rozwój i stosowanie innowacyjnych, proekologicznych technologii, zgodnych z kierunkami rozwoju Zakładów Azotowych „Puławy” S.A.61 Planowane jest utworzenie Lubelskiego Parku Naukowo-Technologicznego. 60 61 Źródło: www.pollub.pl Źródło: www.parkpulawy.pl 69 Kluczowe projekty innowacyjne i badawczo-rozwojowe oraz listy beneficjentów branŜ związanych z automatyką, robotyką i techniką pomiarową w ramach działania: • 2.3. SPO WKP. Obszar Tematyczny :Kod PKD 28-34; 7362: o „Modernizacja przedsiębiorstwa w celu zwiększenia jego konkurencyjności i efektywności poprzez zakup linii do łuszczenia i prostowania prętów.” VIRMET Sp. z o.o. Zakład Przetwórstwa Stali, Niedrzwica DuŜa – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „Nowoczesne rozwiązania dla przemysłu – wzrost konkurencyjności” SIGMA S.A., Barak – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „Uruchomienie linii do produkcji kabli elektroenergetycznych YAKY, YKY oraz modernizacja dotychczasowego procesu produkcyjnego.” PP-H "ELPAR", Parczew – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „Zbudowanie montowni i uruchomienie produkcji innowacyjnych spiralnych wymienników ciepła”. Przedsiębiorstwo WdraŜania Nowych Technologii Remontowych ENERGOREMONT Sp. z o.o., Krasnystaw – kwota wsparcia 1 185 000 zł • projekty wspierane przez Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka: o ECOTECH-COMPLEX – Człowiek, Środowisko, Produkcja. – opracowanie nowych technologii inŜynierskich i biologicznych mających na celu utrzymanie równowagi ekologicznej. Orientacyjny koszt całkowity inwestycji 144 mln zł dla Uniwersytet im. Marii Curie-Skłodowskiej o Budowa Parku Wodnego „Termy Nałęczowskie – EUROSPA 2012”w ramach działania 6.4. Orientacyjny koszt całkowity inwestycji 78 mln zł dla Gminy Nałęczów. Ocena potencjału rozwoju regionu w zakresie automatyki, robotyki i techniki pomiarowej Region Lubelszczyzny pomimo bogatych tradycji przemysłu lotniczego i maszynowego oraz rozwijających się parków technologicznych, wykazuje słaby potencjał i wykorzystanie automatyki, robotyki i techniki pomiarowej. Ponadto region notuje niskie wartości technologicznego zaawansowania oraz automatyzacji przemysłu, gdyŜ jest to region typowo rolniczy. Region charakteryzuje mała ilość producentów i integratorów działających w zakresie obszarów badawczych realizowanego projektu. Ponadto region otrzymuje niskie noty w zakresie potencjału jednostek badawczo-rozwojowych, szkół wyŜszych oraz pozyskiwania środków unijnych, co nie sprzyja rozwojowi współpracy ze sferą gospodarczą. WyŜszą pozycję region zajmuje pod względem wysokości nakładów na badania i rozwój, co naleŜy przypisać głównie Lublinowi jako rozwijającemu się ośrodkowi akademickiemu. 62 Opis kodów Polskiej Klasyfikacji Działalności w załączniku na końcu opracowania 70 Stopa bezrobocia rejestrowanego w porównaniu z innymi województwami Polski wschodniej jest stosunkowo niska (13,3 %), pomimo to jest wyŜsza od średniej krajowej, co spowalnia rozwój gospodarczy regionu. 4.6.4. Województwo lubuskie Lubuskie naleŜy do regionów średnio uprzemysłowionych. W wyniku szybkiej transformacji i restrukturyzacji gospodarki przemysł, zwłaszcza tradycyjnych branŜ, przestał odgrywać tu dominującą rolę. Dziś największymi ośrodkami przemysłowymi są: Gorzów Wlkp., Zielona Góra i śary. Coraz więcej inwestorów przyciąga teŜ utworzona Kostrzyńsko-Słubicka Specjalna Strefa Ekonomiczna, gdzie działa juŜ kilkanaście zakładów róŜnych branŜ. MoŜliwości rozwijania produkcji stwarzają dostępne w regionie surowce skalne (gliny, Ŝwiry, iły), rolnicze i leśne oraz energetyczne (gaz ziemny, ropa naftowa). NajwyŜszy w kraju stopień zalesienia powoduje, Ŝe województwo lubuskie stwarza najlepsze moŜliwości rozwoju branŜy drzewnej.63 Szanse rozwojowe województwa: • gęsta sieć drogowa i kolejowa, liczne przejścia graniczne (drogowe, kolejowe oraz rzeczne) umoŜliwiające szybki transport towarów • doskonałe połoŜenie – bliskość duŜych rynków Unii Europejskiej • zróŜnicowana struktura branŜowa gospodarki • liczne instytucje oraz firmy usługowe aktywnie wspierające biznes oraz współpracę gospodarczą z sąsiednimi krajami • silna kadra inŜynierska i techniczna • dynamiczny rozwój sektora prywatnego • rozwinięty potencjał eksportowy • duŜa ilość przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego w porównaniu z innymi województwami • moŜliwość dostaw gazu z lokalnych zasobów i gazociągów tranzytowych • doskonałe warunki do wytwarzania energii odnawialnej z biomasy (największe zalesienie w kraju).64 Kluczowymi gałęziami przemysłu województwa jest przemysł drzewny oraz elektryczny. Zaplecze kadrowe w postaci specjalistów obróbki drewna i tapicerów, liczna grupa poddostawców przemysłu meblowego i przetwórstwa drzewnego, sprzyjające warunki klimatyczne regionu, odpowiednia baza surowcowa oraz rozwinięta infrastruktura techniczna dotycząca przemysłu drzewnego (liczne tartaki, zakłady meblarskie) sprawiła, Ŝe ta dziedzina przemysłu stała się wizytówką regionu. 63 64 Źródło: na podstawie www.lubuskie.pl Źródło: www.paiz.gov.pl 71 Rozwój sektora elektrycznego w regionie jest moŜliwy dzięki duŜej podaŜy wykwalifikowanych pracowników, relatywnie niskimi w porównaniu z resztą kraju płacami w sektorze oraz licznej grupie producentów części i poddostawców przemysłu. W województwie istnieją następujące zakłady odznaczające się duŜym potencjałem technicznym oraz znacznym udziałem na rynku polskim: • Przykładowi integratorzy i producenci z zakresu automatyki, robotyki i techniki pomiarowej: o Lumel S.A., Zielona Góra – produkcja aparatury pomiarowej i urządzeń automatyki o Gedia Poland Sp. z. o.o., Nowa Sól – produkcja na potrzeby przemysłu motoryzacyjnego o Relpol S.A., śary – jeden z największych producentów przekaźników elektromagnetycznych w Europie o ELEKTRON s.c., Zielona Góra – systemy zdalnego sterowania drogą radiową dla wodociągów i oczyszczalni, szafki sterownicze dla przepompowni ścieków, sterowniki pomp, czujniki poziomu wody i sondy pomiarowe o Pro-Matic Automatyka Przemysłowa, śary – projektowanie oraz budowa maszyn, urządzeń i linii do prac automatycznych i półautomatycznych w procesach montaŜowych. • UŜytkownicy rozwiązań automatyki, robotyki i techniki pomiarowej: Energetyka o Zielonogórskie Zakłady Energetyczne S.A. o EC Zielona Góra o Zakład Energetyczny Gorzów S.A. o Zespół Elektrowni Wodnych. Dychów Przemysł drzewny i poligraficzny o KAPPA Drezdenko Sp. z o.o. – jedna z największych firm europejskich działających w produkcji, rozwoju i sprzedaŜy tektury do duŜych pudeł o Kostrzyn Paper – producent papieru o Kronopol śary – producentów płyt i wyrobów drewnopochodnych o Zakłady Płyt Pilśniowych z Krosna Odrzańskiego o Zielonogórska Fabryka Mebli S.A. o Lubuskie Fabryki Mebli SA ze Świebodzina o ICT Poland w Kostrzynie n/Odrą – jeden z największych i najnowocześniejszych na świecie zintegrowanych zakładów produkcji i przetwarzania bibułki higienicznej Przemysł elektromaszynowy o Keiper Polska Sp. z o.o., Świebodzin – produkcja części samochodowych o REMIX S.A., Świebodzin – jedna z czołowych firm w Polsce produkująca wysokiej jakości urządzenia do obróbki cieplnej metali i piece topialne 72 o OR – SAT, śary – produkcja na potrzeby przemysłu motoryzacyjnego oraz meblarskiego o Volkswagen Elektro-Systemy w Gorzowie Wielkopolskim – producent wiązek elektrycznych do samochodów o Moltech, Sulęcin – producent kabli, przewodów i światłowodów o Bapro-Met Spółka z o.o., Stare Kurowo – produkcja podzespołów do lamp oświetleniowych oraz części do łóŜek szpitalnych o Holding – Zręb Gorzów S.A. Oddział Meprozet w Drezdenku – producent konstrukcji stalowych; obróbka skrawaniem Inne o Polmos z Zielonej Góry – branŜa alkoholowa o Podravka, Kostrzyn nad Odrą – jeden z największych producentów wyrobów spoŜywczych w Europie Środkowo-Wschodniej o Max Elektronik S.A. z Zielonej Góry – tworzenie oprogramowania wykorzystującego nowoczesne technologie informatyczne. Potencjał sfery badawczo-rozwojowej W województwie istnieje Uniwersytet Zielonogórski, który prowadzi działalność naukowo-dydaktyczną, badania innowacyjne, wspiera kluczowe gałęzie przemysłu, współpracuje z regionalnymi parkami technologicznymi oraz przedsiębiorstwami ulokowanymi w Specjalnej Strefie Ekonomicznej Kostrzyn-Słubice. • Uniwersytet Zielonogórski: o Wydział Elektrotechniki, Informatyki i Telekomunikacji o Wydział Mechaniczny. Ośrodki te obecnie prowadzą badania m.in. nad: − urządzeniami elektronicznymi oraz systemami mikroprocesorowymi − przyrządami i systemami pomiarowymi do monitorowania obiektów i procesów technologicznych − sztuczną inteligencją w diagnostyce obiektów i procesów przemysłowych − zastosowaniem wybranych technik sztucznej inteligencji w budowie modeli rozmytych − matematycznym modelowaniem obiektów technicznych i systemów sterowania − wibroakustyką maszyn i urządzeń − mechaniką materiałów inteligentnych − zastosowaniem metod elektrochemicznych w procesach rafinacji i modyfikacji metali oraz stopów w stanie stałym i ciekłym − skrawalnością współczesnych materiałów konstrukcyjnych w procesie obróbki toczenia, wiercenia, frezowania, rozwiercania, szlifowania.65 65 Źródło: www.uz.zgora.pl 73 Na terenie województwa prowadzi działalność Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Metrologii Elektrycznej „Metrol” w Zielonej Górze. Do głównych kierunków działalności badawczo-rozwojowej ośrodka naleŜą m.in.: − elektryczne mierniki analogowe i cyfrowe − mierniki samochodowe − przetworniki wielkości elektrycznych. Rejestratory − elektroniczne regulatory wielkości fizycznych − systemy pomiarowo-regulacyjne Do jednostek świadczących róŜnego rodzaju usługi doradcze o charakterze proinnowacyjnym naleŜą: • Centrum Przedsiębiorczości i Transferu Technologii, Uniwersytet Zielonogórski. Kluczowe klastry i parki technologiczne 1. Lubuskie Centrum Innowacji Technologii i Rozwoju – świadczy usługi doradcze na potrzeby samorządów lokalnych oraz małych i średnich przedsiębiorstw. Specjalizuje się w czynnościach związanych z procedurą pozyskiwania i obsługi funduszy pomocowych Unii Europejskiej. 2. Park Naukowo-Technologiczny Uniwersytetu Zielonogórskiego – celem Parku Naukowo-Technologicznego jest tworzenie warunków do wykorzystania naukowego i przemysłowego potencjału regionu i stymulowanie rozwoju przemysłu zaawansowanych technologii. Na terenie województwa istnieje Specjalna Strefa Ekonomiczna Kostrzyn-Słubice. Główni inwestorzy reprezentują następujące sektory: papierniczy drzewny motoryzacyjny optyczny metalowy. Kluczowe projekty innowacyjne i badawczo-rozwojowe oraz listy beneficjentów branŜ związanych z automatyką, robotyką i techniką pomiarową w ramach działania: • 2.3. SPO WKP. Obszar Tematyczny :Kod PKD 28-34; 7366: o „Modernizacja Zakładu Produkcji Konstrukcji Stalowych” w Nowym Czarnowie”. PUP „GOTECH” Sp. z o.o., Gorzów Wielkopolski – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „Wzrost konkurencyjności firmy poprzez wprowadzenie innowacyjnych inwestycji.” Ślusarstwo Usługowe Blacharstwo Lakiernictwo Samochodowe Edward Hajduk, Gorzów Wielkopolski – kwota wsparcia 1 220 000 zł 66 Opis kodów Polskiej Klasyfikacji Działalności w załączniku na końcu opracowania 74 o „WdroŜenie nowoczesnych maszyn do obróbki blach oraz informatycznego systemu zarządzania.” Euro-Box Spółka z o.o., Ługów – kwota wsparcia 1 197 111 zł • projekty wspierane przez Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka o Innowacyjne, małoinwazyjne metody typu „non fusion” i „fusion” chirurgicznego leczenia dysfunkcji układu kostno-neuro-mięśniowego człowieka w ramach działania 1.4. Orientacyjny koszt całkowity inwestycji 35 mln zł dla LfC Sp. z o.o. Ocena potencjału rozwoju regionu w zakresie automatyki, robotyki i techniki pomiarowej Pod względem potencjału przemysłowego województwo zalicza się do regionów średnio zindustrializowanych. Przemysł przeszedł restrukturyzację w wyniku procesu prywatyzacji oraz napływu kapitału zagranicznego, głównie niemieckiego, w postaci licznych, lecz relatywnie niewielkich firm. Struktura branŜowa przemysłu jest stosunkowo zróŜnicowana, a jego nowoczesność wyraŜona jest obecnością silnych producentów i integratorów automatyki i techniki pomiarowej na potrzeby przemysłu drzewnego (wykorzystującego naturalną bazę surowcową) i elektrycznego. Jednocześnie województwo lubuskie naleŜy do regionów, w których najmniej środków przeznacza się na działalność badawczo-rozwojową, co moŜe przyczynić się do spadku innowacyjności tego regionu. Ponadto mała liczba ośrodków badawczorozwojowych, niski potencjał szkół wyŜszych, wysokie bezrobocie (14,2 %) oraz znikome pozyskanie funduszy unijnych nie wróŜy wzrostowi konkurencyjności regonu oraz ściślejszej współpracy sfery naukowej z podmiotami gospodarczymi. 4.6.5. Województwo łódzkie Obecnie to waŜny ośrodek akademicki oraz rozwijające się centrum gospodarcze. Najbardziej rozwiniętymi gałęziami przemysłu są: elektrotechniczny, elektromaszynowy, chemiczny oraz przemysł lekki włókienniczy i odzieŜowy. W ciągu ostatnich lat za sprawą inwestycji zagranicznych powstał tu największy klaster AGD w Europie, a takŜe jest to miejsce rozwoju nowych technologii oraz nowoczesnych instytucji finansowych (firma Philips uruchomiła tu Europejskie Centrum Usług Finansowych) i centrów zakupowych.67 Szanse rozwojowe województwa: • połoŜenie w centrum Polski (waŜne m.in. ze względu na infrastrukturę transportową i techniczną) • dobrze rozwinięta infrastruktura gospodarcza głównego miasta województwa – Łodzi • duŜe zasoby węgla brunatnego, dzięki czemu województwo jest drugim w kraju (po województwie śląskim) producentem energii 67 Źródło: www.paiz.gov.pl 75 • duŜy potencjał naukowo-badawczy łódzkich szkół wyŜszych i ośrodków naukowych • źródła wód termalnych uŜywane w energetyce oraz rehabilitacji zdrowotnej (Uniejów) • w regionie zostały podjęte równieŜ działania związane z wykorzystaniem biogazu (Doły Brzeskie). Kluczową gałęzią przemysłu województwa jest sektor AGD oraz sektor IT. WdroŜenie strategii klastra w mieście Łodzi we współpracy z Mckinsey & Company zakłada wsparcie dla duŜych zagranicznych inwestorów z sektora AGD oraz zapewnia profesjonalną obsługę podczas procesu inwestycyjnego.68 Właściwa baza naukowa i badawcza oraz wykwalifikowany personel, dostępność wykwalifikowanej kadry oraz liczne zachęty inwestycyjne (ulgi podatkowe w Łódzkiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej, pomoc publiczna, gotowe tereny inwestycyjne) to elementy, które spowodowały, Ŝe tylko województwo łódzkie zostało zaklasyfikowane do sektora wysokich szans rozwoju sektora AGD i sektora IT. Województwo łódzkie stało się przez to miejscem, w którym coraz częściej powstają centra usług księgowych, banki i centra finansowe, centra rozliczeniowe, centra oprogramowania i IT. Na terenie województwa znajdują się obszary dwóch okręgów przemysłowych, które mają szczególne znaczenie dla funkcjonowania tradycyjnych gałęzi przemysłu w województwie: • Łódzki Okręg Przemysłowy – dominuje tu przemysł włókienniczy, elektromaszynowy, chemiczny, skórzano-obuwniczy • Piotrkowsko-Bełchatowski Okręg Przemysłowy o w Bełchatowie koncentruje się przemysł wydobywczy o w Piotrkowie dominuje przemysł maszynowy, przetwórczy oraz włókienniczy. Ponadto w województwie istnieją liczne zakłady odznaczające się duŜym potencjałem technicznym oraz znacznym udziałem na rynku polskim: • Przykładowi integratorzy i producenci z zakresu automatyki, robotyki i techniki pomiarowej: o MARKON Sp. z.o.o., Tomaszów Mazowiecki – automatyzacja i robotyzacja przemysłu chemicznego, samochodowego, tekstylnego i spoŜywczego o ABB Elta Sp. z o.o., Łódź o P.I. Kontach, Łódź – projektuje i uruchamia zrobotyzowane stanowiska produkcji; szkoli w zakresie obsługi i programowania robotów TOSHIBA, prowadzi doradztwo techniczne i wykonuje ekspertyzy o T-System Projekt, Łódź – projektowanie i realizacja układów napędowych i sterowania, autoryzowany partner Siemensa w zakresie techniki napędowej i automatyki 68 tamŜe 76 o EMIT S.A. Zakład Maszyn Elektrycznych w śychlinie – producent silników elektrycznych niskiego i wysokiego napięcia o ELESTER – fabryka styczników i aparatów łączeniowych o DP System Sp. z o.o. – specjalizuje się w projektowaniu i budowie nowoczesnych układów automatyki programowalnej dla wszystkich działów przemysłu i branŜ gospodarki o Aporter Sp. z .o.o. – firma projektowo-produkcyjno-handlowa oferująca zautomatyzowane systemy transportu wewnętrznego, załoŜona na bazie fabryki ZUT – Zgierz o POKÓJ Spółdzielnia Elektrotechniczna, Łódź – produkcja złączników jednotorowych, wielotorowych, ochronnych o Przedsiębiorstwo Usługowo-Produkcyjne SENSOR w Łodzi – specjalizuje się w produkcji profesjonalnej aparatury diagnostycznej do pomiaru i analizy drgań maszyn, wywaŜania dynamicznego o F&F, Pabianice – producent aparatury elektrotechnicznej i osprzętu elektronicznego stosowanego w automatyce przemysłowej oraz elektrycznych instalacjach domowych o SEW-EURODRIVE Polska Sp. z o.o., Łódź – innowacyjne rozwiązania napędowe dla wszystkich branŜ i gałęzi przemysłu: samochodowego, materiałów budowlanych, produkcji Ŝywności i napojów oraz obróbki metalu o INWAG Systems, Wartkowice – produkcja wag i systemów wagowych o Zakłady Urządzeń Elektrycznych Zeltech S.A. w Łodzi – projektowanie i wykonawstwo kompleksowych układów napędowych o Zatra S.A. w Skierniewicach – produkcja transformatorów małej mocy o Zakład Produkcyjno Usługowo Handlowy „TELTO” w Skierniewicach – produkcja transformatorów, zasilaczy, prostowników o SIZEI – Zakład Elementów Indukcyjnych w Skierniewicach – produkcja transformatorów, cewek, dławików, zasilaczy, elektromagnesów o P.H.U. "MUTECH" Tadeusz Mucha w Łowiczu – oferuje szereg usług w zakresie wzorcowania aparatury kontrolno pomiarowej. • UŜytkownicy rozwiązań automatyki, robotyki i techniki pomiarowej: Energetyka o BOT Górnictwo i Energetyka S.A. o Kompleks Paliwowo-Energetyczny ,,Bełchatów” S.A. o Kopalnia Węgla Brunatnego "Bełchatów" S.A. o Zakład Energetyczny Łódź – Teren S.A. o Zespół Elektrociepłowni w Łodzi S.A. o Przemysł IT i AGD o Bosch/Siemens – producenci AGD, Łódź o Comarch, Łódź – dostawca biznesowych rozwiązań IT 77 Przemysł elektromaszynowy o GK Fabryka Maszyn Górniczych FMG „Pioma” S.A. Piotrków Trybunalski o Häring Piotrków Trybunalski – produkcja czujników i części do układów wtryskowych o Przedsiębiorstwo Transportowo-Usługowe "TRANS-CENTRPOL" w Łodzi o Zakłady Artykułów Technicznych "ARTECH" w Łodzi o Fabryka Maszyn Introligatorskich "Introma" w Łodzi o Przedsiębiorstwo Handlu Sprzętem Rolniczym "AGROMA" w Kutnie o Zakłady Mechaniczne "CHEMITEX" Łódź o Przedsiębiorstwo Mechanizacji Budownictwa "ZREMB" w Łodzi o PZL-ZSM Piotrków – elementy tłoczące, zawory tłoczne, wtryskiwacze itp. o Hutchinson Łódź – branŜa samochodowa, przemysłowa, lotnicza o Fermot S.A. w Skierniewicach – wytwarzanie narzędzi precyzyjnych oraz produkcja detali wtryskowych z tworzyw sztucznych o FERROXCUBE POLSKA Sp. z o.o. w Skierniewicach – producent rdzeni magnetycznych Przemysł metalowy o Continental Can Polska Sp. z o.o., Radomsko o Gerlach S.A., Drzewica – producent sztućców o Lozamet Sp. z o.o. Łódzkie Zakłady Metalowe Inne o Polfa Kutno S.A. o Warta Kombinat Cementowo-Wapienniczy S.A. w Działoszynie o Grupa Atlas, Łódź o Sonda S.A., Zduńska Wola – produkcja mroŜonek owocowo-warzywnych o Polska Grupa Farmaceutyczna S.A., Łódź o Agros Nova Sp. z o.o. w Łowiczu – czołowy producent branŜy spoŜywczej w Polsce o ZPC, Opoczno – producent płytek ceramicznych o Ceramika, ParadyŜ o Ceramika, Tubądzin. Potencjał sfery badawczo-rozwojowej Województwo łódzkie dysponuje niekwestionowanym potencjałem ośrodków naukowo-dydaktycznych prowadzącymi badania innowacyjne, wspierającymi kluczowe gałęzie przemysłu, współpracujące z regionalnymi parkami technologicznymi oraz przedsiębiorstwami ulokowanymi w Specjalnych Strefach Ekonomicznych. • Politechnika Łódzka • Wydział Mechaniczny o Elektrotechniki, Elektroniki, Informatyki i Automatyki. 78 Ośrodki te obecnie prowadzą badania m.in. nad: − przepływem 3D stacjonarnym oraz niestacjonarnym na stanowisku niskociśnieniowej dwustopniowej, osiowej turbiny powietrznej z precyzyjnym hamulcem wiroprądowym oraz z systemem zautomatyzowanego prowadzenia pomiarów − sterowaniem drganiami linii wałów maszyn z wykorzystaniem technologii AMB oraz innych niekonwencjonalnych systemów − układami hybrydowymi słuŜącymi efektywnemu przetwarzaniu energii wiatru, słońca i energii procesów biologicznych oraz chemicznych na energię cieplną oraz elektryczną − drganiami wywołanymi przepływami − wyznaczaniem obciąŜalności mocą czynną i bierną turbogeneratorów i hydrogeneratorów − symulacją komputerową przebiegów elektromagnetycznych i elektromechanicznych w silnikach indukcyjnych − kształtowaniem procesów przejściowych w nawrotnych mechanizmach dźwignic − metodami pomiaru stereometrii powierzchni (3D) − zastosowaniem modeli deformowalnych do analizy obrazów endoskopowych w medycynie − konstrukcją robotów chirurgicznych − automatyzacją i komputeryzacją przyrządów i urządzeń pomiarowych − pomiarami magnetycznymi, badaniami właściwości materiałów magnetycznych.69 Na terenie województwa prowadzą działalność następujące Ośrodki BadawczoRozwojowe: • Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Aparatury Manewrowej „Oram” w Łodzi • Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Automatyki i Urządzeń Precyzyjnych w Łodzi • Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Maszyn Włókienniczych „PolmatexCenaro” w Łodzi • Instytut Przemysłu Skórzanego w Łodzi • Instytut Biopolimerów i Włókien Chemicznych w Łodzi • Instytut Włókiennictwa w Łodzi • Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy (Zakład Ochron Osobistych). Do głównych kierunków działalności badawczo-rozwojowej ośrodków naleŜą m.in.: − surowce, technologie i biotechnologie oraz środki pomocnicze przemysłu garbarskiego, futrzarskiego i obuwniczego − biotechnologia przemysłowa (bioprocesy w modyfikacji i przetwórstwie polimerów i włókien, biosynteza nanobiomateriałów polimerowych − opracowywanie nowych technik i technologii wytwarzania i stosowania półproduktów i wyrobów włókienniczych 69 Źródło: www.p.lodz.pl 79 − maszyny i urządzenia na potrzeby technik włókienniczych i włókien chemicznych oraz procesów fizykochemicznych (w pełnym i skróconym zakresie b+r+w), w tym automatyzacja maszyn i procesów włókienniczych oraz zautomatyzowany transport wewnętrzny − kompleksowe prace naukowo-badawcze, konstrukcyjne, doświadczalne i wdroŜeniowe, zmierzające do przygotowania produkcji nowych wyrobów w dziedzinie aparatury łączeniowej prądu przemiennego − produkcja i sprzedaŜ styczników próŜniowych oraz zestawów stycznikowych − automatyzacja i komputeryzacja (zwłaszcza w czasie rzeczywistym) procesów technologicznych w przemyśle, na potrzeby energetyki, ochrony środowiska, gospodarki komunalnej, przemysłu paszowego − aparatura kontrolno-pomiarowa − środki ochrony indywidualnej oraz materiały i elementy stosowane do ich produkcji, w tym odzieŜy ochronnej.70 Do jednostek świadczących róŜnego rodzaju usługi doradcze o charakterze proinnowacyjnym naleŜą: • Instytut Biologii Medycznej PAN w Łodzi • Bełchatowsko Kleszczowski Park Przemysłowo Technologiczny • Fundacja Inkubator – Łódź • Fundacja Rozwoju Przedsiębiorczości w Łodzi • Instytut Technik i Technologii Dziewiarskich TRICOTEXTIL w Łodzi • Łódzka Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. • Łódzka Rada Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych NOT • Akcelerator Technologii Uniwersytetu Łódzkiego • Centrum Innowacji Uniwersytetu Łódzkiego • Stowarzyszenie Regionalnej Sieci Centrów Doskonałości LODOSK w Łodzi. Kluczowe klastry i parki technologiczne 1. Łódzki Regionalny Park Naukowo-Technologiczny, branŜe: o informatyka o produkcja nowoczesnej aparatury leczniczej o produkcja leków, kosmetyków, komponentów farmaceutycznych o odnawialne i nowe źródła energii o produkcja nowych materiałów na potrzeby medycyny i włókiennictwa o biotechnologia o nanotechnologia, 2. Bełchatowsko Kleszczowski Park Przemysłowo Technologiczny, celem jest pobudzanie lokalnej przedsiębiorczości i kreowanie nowych miejsc pracy 70 Źródło: www.orgmasz.cp2.win.pl 80 3. Park Przemysłowy Boruta Zgierz, celem jest uatrakcyjnienia terenów przemysłowych i wzrostu zatrudnienia w przemyśle (Zakładów Przemysłu Barwników BORUTA) na terenie Zgierza 4. Klaster Medialny w Łodzi – branŜa: media. Na terenie województwa istnieje Łódzka Specjalna Strefa Ekonomiczna Główni inwestorzy – sektory: • IT (Dell Products Poland Sp. z o.o.) • AGD (Gillette Poland International Sp. z o.o; Indesit Company Polska; BSH Sprzęt Gospodarstawa Domowego) • Automatyka Przemysłowa (ABB Sp. z.o.o) • Obróbka skrawaniem (Haering Polska) • Wyroby z papieru (Prowell; FUJI SEAL) • Produkcja szkła (EUROGLAS Polska) Kluczowe projekty innowacyjne i badawczo-rozwojowe oraz listy beneficjentów branŜ związanych z automatyką, robotyką i techniką pomiarową w ramach działania: • 2.3. SPO WKP. Obszar Tematyczny :Kod PKD 28-34; 7371: o „WdroŜenie nowych technologii obróbki metali” METALBUD Sp. z o.o. Podlas. – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „Modernizacja procesu produkcji” Łódzkie Zakłady Metalowe “Lozamet” Sp. z o.o., Łódź – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „WdroŜenie technologii azotowania plazmowego wałów korbowych.” Fabryka Osprzętu Samochodowego ”POLMO” Łódź. S.A. – kwota wsparcia 1 119 345 zł o „Nowe usługi dla branŜy farmaceutycznej dzięki zakupowi najnowocześniejszej aparatury analitycznej.” Trimen Chemicals Sp. z o.o., Łódź – kwota wsparcia 310 000 zł • Niektóre projekty wspierane przez Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka o Funkcjonalne nano- i mikromateriały włókiennicze w ramach działania 1.3. Orientacyjny koszt całkowity inwestycji 21,5 mln zł dla Instytutu Włókiennictwa o Barierowe materiały nowej generacji chroniące człowieka przed szkodliwym działaniem środowiska w ramach działania 1.3. Orientacyjny koszt całkowity inwestycji 15,5 mln zł dla Instytutu Włókiennictwa o Innowacyjne środki i efektywne metody poprawy bezpieczeństwa i trwałości obiektów budowlanych i infrastruktury transportowej w strategii zrównowaŜonego rozwoju w ramach działania 1.1. Orientacyjny koszt całkowity inwestycji 58,5 mln zł dla Politechniki Łódzkiej 71 Opis kodów Polskiej Klasyfikacji Działalności w załączniku na końcu opracowania 81 o Czyste technologie w czystym środowisku w ramach działania 5.3. Orientacyjny koszt całkowity inwestycji 109 mln zł dla Łódzkiego Regionalnego Parku Naukowo-Technologiczny Sp. z o.o. Ocena potencjału rozwoju regionu w zakresie automatyki, robotyki i techniki pomiarowej. Województwo łódzkie to bardzo silny ośrodek w zakresie potencjału automatyki, robotyki i techniki pomiarowej. Stolica regionu przezwycięŜa trudności związane ze skutkami restrukturyzacji gospodarki w wyniku upadku państwowego sektora włókienniczego i odzieŜowego. Obecnie region charakteryzuje bardzo silny i nowoczesny sektor AGD oraz sektor IT o znaczeniu krajowym. Na terenie województwa działają pręŜne przedsiębiorstwa i zakłady przemysłowe produkujące, integrujące oraz wykorzystujące automatykę, robotykę lub technikę pomiarową. Istotne znaczenie dla funkcjonowania regionu ma Bełchatowski Okręg Przemysłowy jako główny polski producent energii elektrycznej, generujący istotny udział wielkości krajowego PKB. Sfera gospodarcza ściśle współpracuję z silnym potencjałem jednostek badawczorozwojowych, uczelni wyŜszych oraz jednostek doradczych o charakterze proinnowacyjnym. NaleŜy podkreślić, Ŝe zarówno sfera gospodarcza, jak i naukowa plasują się w czołówce województw wykorzystujących środki unijne w ramach programu SPO WKP. Niską notę region otrzymuję za to, Ŝe pomimo wysokiego potencjału rozwojowego, region plasuje się wśród „średniaków” jeśli chodzi o nakłady na działalność badawczorozwojową, stosunkowo wysokie bezrobocie (11,6 %) oraz niski stopień wykorzystania środków unijnych w ramach programu POIG. 4.6.6. Województwo małopolskie Pod względem poziomu rozwoju gospodarczego województwo małopolskie jest jednym z najbardziej zróŜnicowanych regionów w Polsce. Jego mocna pozycja w gospodarce kraju wynika z duŜego udziału w globalnej wartości produkcji sprzedanej przemysłu i budownictwa. Pomimo wzrostu znaczenia przemysłów rozwojowych będących nośnikami postępu technologicznego i organizacyjnego, tj. kablowego, telekomunikacyjnego, komputerowego, farmaceutycznego, poligraficznego oraz materiałów budowlanych nadal podstawę gospodarki stanowią tradycyjne gałęzie, w tym: hutnictwo, cięŜka chemia, górnictwo, przemysł metalowy, tytoniowy, spoŜywczy.72 Szanse rozwojowe województwa: • duŜy potencjał naukowy i badawczy krakowskich uczelni wyŜszych oraz ośrodków naukowych • obecność sektora wysokich technologii 72 Źródło: www.malopolska.uw.gov.pl 82 • • • • • • • • • duŜe zasoby dobrze wykształconej kadry bogate zasoby naturalne rozbudowana sieć instytucji wspierających i obsługujących biznes zaawansowana infrastruktura teleinformatyczna dogodne warunki do rozwoju sektora High-Tech oraz przemysłu elektromaszynowego dobra dostępność komunikacyjna województwo dysponuje niekwestionowanym potencjałem do rozwoju innowacji nakłady na działalność badawczą i rozwojową (B+R) plasują region na drugiej pozycji w kraju, po Mazowszu doskonałe warunki naturalne do wytwarzania energii odnawialnej, szczególnie wykorzystanie energii wód geotermalnych. Kluczowymi gałęziami przemysłu województwa jest sektor High-Tech, przemysł elektromaszynowy oraz chemiczny. Rozwojowi sektora High-Tech sprzyja wysoki potencjał naukowo-badawczy i edukacyjny szkolnictwa wyŜszego, dostępność wykwalifikowanej siły roboczej, duŜe nakłady na badania i rozwój oraz rozwijający się Park Technologiczny Life Science „Jagielloński Park i Inkubator Technologii”. Sprawia to, Ŝe odbiorcy usług skorzystać mogą między innymi z najwyŜszej klasy laboratoriów, a takŜe z wielu usług niezbędnych do rozwoju firm High-Tech w sektorach biotechnologii i biomedycyny. DuŜa podaŜ wykwalifikowanej siły roboczej, duŜa liczba poddostawców przemysłu lotniczego i motoryzacyjnego zlokalizowanych na terenie Małopolski oraz sąsiednich województw (śląskiego oraz podkarpackiego), nowoczesny park maszynowy oraz dogodne połączenia komunikacyjne sprawiają, Ŝe województwo małopolskie stało się terenem atrakcyjnym do rozwoju przemysłu motoryzacyjnego. Na terenie województwa znajdują się obszary czterech okręgów przemysłowych, które mają szczególne znaczenie dla funkcjonowania tradycyjnych gałęzi przemysłu w województwie: 1. Krakowski Okręg Przemysłowy – dominujący jest tu przemysł elektromaszynowy, hutniczy i spoŜywczy 2. Jaworznicko-Chrzanowski Okręg Przemysłowy – dominujący jest tu przemysł energetyczny, górniczy, hutniczy, elektrotechniczny i przemysł środków transportu 3. Tarnowsko-Rzeszowski Okręg Przemysłowy – dominujący jest tu przemysł elektromaszynowy, chemiczny oraz górniczy 4. Karpacki Okręg Przemysłowy. Dominujący jest tu przemysł górniczy, przetwórstwa ropy naftowej i gazu ziemnego, elektromaszynowy oraz przemysł środków transportu. Na terenie województwa znajdują się liczne zakłady przemysłowe odznaczające się duŜym potencjałem technicznym oraz znacznym udziałem na rynku polskim: 83 • Przykładowi integratorzy i producenci z zakresu automatyki, robotyki i techniki pomiarowej: o Elsta, Wieliczka – działa w branŜy elektroenergetycznej, elektroniki górniczej i automatyki przemysłowej o TB-Automation, Kraków – oferuje przemysłowe czteroosiowe roboty Adept i projektuje zrobotyzowane gniazda produkcyjne wyposaŜone w roboty Adept o Integrator Tarnów s.c. – buduje układy sterowania i nadzoru dla ciągów technologicznych, stanowisk montaŜu, maszyn i instalacji o ABIS s.c., Kraków – specjalizuje się w programowaniu urządzeń automatyki przemysłowej, komputerowych systemów nadzorowania produkcji i sterowania procesami technologicznymi, wizyjnymi systemami kontroli jakości, robotami o FUP Fazami, Brzesko – serwis i produkcja urządzeń sterowniczych opartych na podzespołach automatyki o EC Engineering Sp. z o.o., Kraków – wykonywanie automatycznych układów sterowania i wizualizacji, systemów analizy i archiwizacji danych pomiarowych o Roboty Przemysłowe Krzysztof Sulikowski, Kraków – robotyzacja linii przemysłowych, firma specjalizuje się w branŜy drzewno-meblarskiej i metalowej o P.P.U.H. WAGA, Skawina – elektroniczne wagi samochodowe i kolejowe, przemysłowe systemy waŜące, mierniki i czujniki wagowe o ASTOR Sp. z o.o., Kraków – Automatyka Sterowanie Transmisja Oprogramowanie Robotyka o Aumatic Sp. z o.o., Skawina – projektowanie i budowa maszyn i linii montaŜowych o Automationstechnik Sp. z o.o., Kraków – dostawca wyposaŜenia technicznego linii produkcyjnych oraz stanowisk montaŜowych branŜy samochodowej, elektrotechnicznej, elektronicznej, przemysłu spoŜywczego, chemii gospodarczej o Pracownia Automatyki Przemysłowej MABIT w Andrychowie – projektowanie i wdraŜanie systemów automatyki przemysłowej o Control Process IT, Kraków – wykonawstwo oprogramowania systemów na bazie sterowników swobodnie programowalnych oraz systemów wizualizacji, archiwizacji i transmisji danych róŜnych producentów o SENGA S.C. K. Piasek, K. Siewierski, G. Spiechlanin, Kraków – projektowanie systemów automatyki w przemyśle chemicznym i cięŜkim o Skamer-ACM, Tarnów – projektowanie instalacji pomiarów i automatyki, działalność usługowa w zakresie urządzeń, montaŜu i rozruchu instalacji o Automatyka Sp. z o.o., Tarnów – projektowanie systemów pomiarowych, obsługa, montaŜ i rozruch przemysłowych systemów do pomiaru i sterowania o INTER-KOMPAS s.c., Nowy Sącz – produkcja urządzeń telemetrii GPRS na potrzeby automatyki. 84 • UŜytkownicy rozwiązań automatyki, robotyki i techniki pomiarowej: Przemysł elektryczny i High-Tech o Tele-Fonika Kable Handel S.A., Kraków – największy producent kabli i przewodów w Europie Środkowej i Wschodniej o Zakłady Kablowe Bitner – producent kabli i przewodów o Comarch S.A., Kraków – branŜa IT Przemysł elektromaszynowy o Fabryka Silników Elektrycznych TAMEL S.A. w Tarnowie o Delphi Automotive Systems Poland S.A., Kraków – producent części motoryzacyjnych o Valeo Autosystemy Sp. z o.o., Skawina – producent systemów samochodowych o Zakłady Mechaniczne, TARNÓW – producent obrabiarek do metalu: tokarek, szlifierek oraz produkcja na potrzeby wojska. Przemysł metalowy o Zakłady Górniczo-Hutnicze „Bolesław” S.A., Bukowno o Huta im. Tadeusza Sendzimira S.A., Kraków (ArcelorMittal Poland) – producent stali o Grupa Kęty S.A., Kęty – branŜa aluminiowa o Can-Pack S.A., Kraków – producent opakowań aluminiowych o Grupa Polska Stal Sp. z o.o., Kraków – producent wyrobów hutniczych o Stalprodukt ZPH S.A., Bochnia – producent stali o Energetyka o Zakład Energetyczny Kraków S.A. o Zakład Energetyczny Tarnów o Elektrownia Skawina S.A. o Enion S.A., Kraków – zakłady energetyczne o Przemysł chemiczny o Synthos S.A., Oświęcim – branŜa chemiczna o Dwory Firma Chemiczna S.A., Oświęcim o Azoty Tarnów S.A., Tarnów – wyroby chemiczne o Przemysł wydobywczy o Rafineria Trzebinia S.A., Trzebinia o Karpacka Spółka Gazownictwa Sp. z o.o., Tarnów o Rafineria Nafty w Gorlicach Inne o R.R. Donnelley Europe Sp. z o.o., Kraków – branŜa poligraficzna o Kimberly-Clark S.A., Klucze – zakłady papiernicze o Scandinavian Tobacco S.A., Myślenice – producent wyrobów tytoniowych 85 o śywiec Trade Spółka z o.o., Kraków o Carlsberg Okocim w Brzesku o Grupa Maspex, Wadowice – lider na rynku producentów soków, nektarów i napojów w Polsce. Liderami wśród Małych i Średnich Przedsiębiorstw w województwie są: o Fakro (producent okien dachowych), Koral (producent lodów), Wojas (producent obuwia), Optimus (komputery), Wawel, Lajkonik, Okocim. Potencjał sfery badawczo-rozwojowej Województwo małopolskie dysponuje niekwestionowanym potencjałem ośrodków naukowo-dydaktycznych, wspierających kluczowe gałęzie przemysłu, prowadzące badania innowacyjne, współpracujące z parkami pechnologicznymi i przedsiębiorstwami ulokowanymi w Specjalnych Strefach Ekonomicznych: • Uniwersytet Jagielloński o Wydział Informatyki i Matematyki • Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie im. Stanisława Staszica o Wydział Elektrotechniki, Automatyki, Informatyki i Elektroniki o Wydział InŜynierii Mechanicznej i Robotyki • Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki o Wydział InŜynierii Elektrycznej i Komputerowej o Wydział Mechaniczny • Państwowa WyŜsza Szkoła Zawodowa w Nowym Sączu kształci w zakresie mechatroniki • Państwowa WyŜsza Szkoła Zawodowa w Tarnowie kształci w zakresie elektroniki i telekomunikacji oraz elektrotechniki. Ośrodki te obecnie prowadzą badania m.in. nad: − robotami mobilnymi − cyfrowymi systemami pomiarowo-kontrolnymi w zastosowaniach do robotów przemysłowych i układów fotowoltaicznych − modelowaniem matematycznym w postaci dyskretnych problemów optymalizacji, procesów przemysłowych i obliczeniowych − automatyzacją procesów technologicznych − automatyzacją budynków − opracowaniem cyfrowego jednokanałowego lokalizatora GLOP, wykonanie modelu fizycznego i przeprowadzenie badań laboratoryjnych oraz w kopalni − badaniami pomiarowymi i symulacyjnymi systemu napędowego walcarek dla określenia przyczyn ich awarii − modelowaniem kinematyki mechanizmów robotów − projektowaniem i wykonywaniem unikalnej aparatury kontrolno-pomiarowej 86 − komputerowym wspomaganiem systemów pomiarowych − wykorzystaniem podstaw biomechaniki w konstrukcji elementów i zespołów robotów (w szczególności chwytaków, manipulatorów, itp.).73 Na terenie województwa prowadzą działalność następujące Ośrodki BadawczoRozwojowe: • Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Sprzętu Mechanicznego Sp. z o.o. w Tarnowie • Instytut Nafty i Gazu w Krakowie • Instytut Zaawansowanych Technologii Wytwarzania w Krakowie (dawniej Instytut Obróbki Skrawaniem) • Instytut Odlewnictwa w Krakowie • Centralny Ośrodek Chłodnictwa „COCH” w Krakowie • Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Budowy Urządzeń Chemicznych „Cebea” w Krakowie • Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Górnictwa Surowców Chemicznych „Chemkop” w Krakowie • Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Mechanizacji Pakowania „Empak” w Krakowie • Centralne Laboratorium Przemysłu Obuwniczego w Krakowie • Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Kauczuków i Tworzyw Winylowych w Oświęcimiu. Do głównych kierunków działalności badawczo-rozwojowej ośrodków naleŜą m.in.: − badania nad wielkokalibrowymi karabinami maszynowymi − obrabiarki do metali − opracowywanie technologii odgazowania składowisk i utylizacji biogazu − rozwój procesów obróbki wiórowej i ściernej, narzędzi, oprzyrządowania, obrabiarek specjalnych oraz systemów eksploatacji narzędzi − badania struktury i własności mechanicznych tworzyw odlewniczych − badania nad konstrukcją aparatów wymienników ciepła płaszczowo rurowych i lamelowanych − badania w zakresie technologicznych urządzeń cukrowniczych − projektowanie i produkcja maszyn pakujących głównie dla przemysłu farmaceutycznego, spoŜywczego, kosmetycznego i chemicznego − techniki i technologii produkcji obuwia − zastosowanie polimerów winylowych – synteza, właściwości. Do jednostek świadczących róŜnego rodzaju usługi doradcze o charakterze proinnowacyjnym naleŜą: • Centrum Transferu Technologii Politechnika Krakowska Wydział InŜynierii Środowiska 73 Źródło: www.agh.edu.pl www.pk.edu.pl www.uj.edu.pl 87 • • • • • • • Izba Przemysłowo-Handlowa w Krakowie Centrum Innowacji, Transferu Technologii i Rozwoju Uniwersytetu Jagiellońskiego Jagiellońskie Centrum Innowacji Sp. z o.o. (JCI) w Krakowie Instytut Mechaniki Górotworu Polskiej Akademii Nauk w Krakowie Instytut Metalurgii i InŜynierii Materiałowej PAN w Krakowie Instytut Mineralnych Materiałów Budowlanych w Krakowie Instytut Technologii Elektronowej w Krakowie Kluczowe klastry i parki technologiczne w regionie: 1. Zielony Park Przemysłowy "Kryształowy", Tarnów – branŜe elektromaszynowa, budowlana, szklarska, logistyczna 2. Klaster „Life Science, Kraków” – biotechnologie 3. Tarnowski Park Naukowo-Technologiczny – wspomaganie transferu nowoczesnych technologii z sektora nauki do gospodarki 4. Eklaster – Małopolski Klaster Informatyczny – branŜa IT 5. Małopolsko-Podkarpacki Klaster Czystej Energii – celem jest zwiększenie pozyskania i wykorzystania czystej energii w regionie południowo-wschodniej Polski dla ochrony środowiska przyrodniczego 6. Klaster Multimediów i Systemów Informacyjnych, Nowy Sącz 7. Klaster Medycyna Polska 8. Tarnowski Klaster Przemysłowy "Plastikowa Dolina" – tworzywa sztuczne, wyroby chemiczne. Na terenie województwa istnieje Specjalna Krakowska Strefa Ekonomiczna Główni inwestorzy reprezentują następujące sektory: IT motoryzacja poligrafia elektronika. Kluczowe projekty innowacyjne i badawczo-rozwojowe oraz listy beneficjentów branŜ związanych z automatyką, robotyką i techniką pomiarową w ramach działania: • 2.3. SPO WKP. Obszar Tematyczny :Kod PKD 28-34; 7374 o „Automatyzacja procesu proszkowego malowania grzejników” Przedsiębiorstwo TERMIX S.C. Kozub Bogusław, Jacek śelazko, Nowy Sącz – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „Uruchomienie nowoczesnego zespołu technologicznego do obróbki blach” Treko Laser Sp. z .o.o., Skawina – kwota wsparcia 1 250 000 zł 74 Opis kodów Polskiej Klasyfikacji Działalności w załączniku na końcu opracowania 88 o „Rozbudowa zakładu oraz zakup innowacyjnych urządzeń produkcyjnych” Zakład Usługowo-Produkcyjny EMITER Sp. J. Stanisław Bieda, Piotr Lis, Limanowa – kwota wsparcia 1 249 700 zł o „Automatyzacja linii układania i lutowania elementów elektronicznych na płytach PCB.” ENERGOCONTROL sp. z o.o., Kraków – kwota wsparcia 46 863 zł • Niektóre projekty wspierane przez Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka: o Nowe rozwiązania materiałowe i konstrukcyjne w liniach napowietrznych zapobiegające kryzysom energetycznym typu „blackout” w ramach działania 1.1. Orientacyjny koszt całkowity inwestycji: 59 mln zł dla Akademii GórniczoHutniczej o Nowe technologie informacyjne dla elektronicznej gospodarki i społeczeństwa informacyjnego oparte na paradygmacie SOA w ramach działania 1.1. Orientacyjny koszt całkowity inwestycji: 36 mln zł dla Akademii GórniczoHutniczej o Nanotechnologia jonowa i plazmowa materiałów formowanych na bazie węgla i krzemu w ramach działania 1.1. Orientacyjny koszt całkowity inwestycji: 18 mln zł dla Instytutu Fizyki Jądrowej im. Henryka Niewodniczańskiego Polskiej Akademii Nauk o Małopolskie Centrum Biotechnologii w ramach działania 2.1. Orientacyjny koszt całkowity inwestycji: 90 mln zł dla Akademickiego Centrum NaukowoTechnologiczne AKCENT Małopolska reprezentowane przez Uniwersytet Jagielloński o Akademickie Centrum Materiałów i Nanotechnologii w ramach działania 2.1. Orientacyjny koszt całkowity inwestycji: 90 mln zł dla Akademii GórniczoHutniczej o Rozwój Krakowskiego Parku Technologicznego w kierunku utworzenia klastra technologii informacyjnych w ramach działania 5.3. Orientacyjny koszt całkowity inwestycji: 110 mln zł dla Krakowskiego Parku Technologicznego. Ocena potencjału rozwoju regionu w zakresie automatyki, robotyki i techniki pomiarowej Województwo jest nowoczesnym oraz dobrze rozwiniętym ośrodkiem przemysłowym, akademickim, naukowym i kulturalnym. Oprócz Krakowa, naleŜy wymienić miasta tj.: Tarnów, Nowy Sącz, Oświęcim, Chrzanów i Zakopane, które charakteryzują się duŜym potencjałem rozwojowym. Małopolska to jeden z najsilniejszych ośrodków w zakresie potencjału automatyki, robotyki i techniki pomiarowej. Na terenie województwa działają pręŜne przedsiębiorstwa i zakłady przemysłowe produkujące, integrujące oraz wykorzystujące automatykę, robotykę lub technikę pomiarową. Ogromny potencjał sfery gospodarczej skupiony w okręgach przemysłowych, klastrach technologicznych oraz Specjalnej Strefie Ekonomicznej ściśle współpracuje 89 z silnym potencjałem jednostek badawczo-rozwojowych, uczelni wyŜszych oraz jednostek doradczych o charakterze proinnowacyjnym. NaleŜy podkreślić, Ŝe zarówno sfera gospodarcza, jak i naukowa plasuje się w czołówce województw pozyskujących środki unijne w ramach programu SPO WKP oraz POIG. Świadczy to o wysokiej świadomości proinnowacyjnej, przedsiębiorczości oraz potrzebie rozwoju zakorzenionej w regionie. Atutem województwa jest najniŜsze w Polsce bezrobocie (8,9 %), wysoka podaŜ absolwentów szkół wyŜszych i pracowników o zróŜnicowanych kwalifikacjach oraz bardzo wysokie w skali kraju nakłady na działalność B+R. Atuty te dają gwarancję dynamicznego rozwoju obszarów badawczych projektu Foresight ARP. 4.6.7. Województwo mazowieckie Mazowsze jest liderem polskich przemian gospodarczych. Województwo rozwija się najszybciej w Polsce i przyciąga najwięcej inwestycji zagranicznych. Jest to największy w Polsce region pod względem liczby ludności, z młodą i dobrze wykształconą kadrą, o najmniejszym w kraju bezrobociu i największej liczbie zatrudnionych. Główne sektory gospodarki obecne na Mazowszu to sektor IT, przemysł samochodowy, petrochemiczny, handel, telekomunikacja, usługi finansowe, ubezpieczenia. Szanse rozwojowe województwa: • duŜa koncentracja podmiotów gospodarczych • najwyŜszy w kraju poziom dochodów ludności • lokalizacja w transeuropejskich korytarzach transportowych: rozbudowane linie kolejowe oraz największy w kraju port lotniczy, zapewniające połączenie z większymi miastami kraju i Europy • najwyŜszy poziom innowacyjności (najwyŜsze w kraju nakłady na działalność badawczą i rozwojową) • największy w kraju potencjał sfery badawczo-naukowej • region najczęściej odwiedzany przez zagranicznych turystów (głównie turystyka biznesowa); rozwojowi branŜy turystycznej sprzyja dobra siatka połączeń z miastami europejskimi, wysoki poziom usług hotelowych, komunikacyjnych, telekomunikacyjnych i finansowych • o pozycji województwa w duŜej mierze decyduje stolica; Warszawę charakteryzuje największa w kraju dynamika zmian gospodarczych • największe zasoby kadry pracowników o zróŜnicowanych kwalifikacjach • wysoka dynamika prywatyzacji sektora państwowego • Warszawska Giełda Papierów Wartościowych – centrum obsługi biznesu w Polsce oraz centrum kapitałowe Europy Środkowej i Wschodniej • Mazowsze jest jednym z najbardziej uprzywilejowanych w Polsce rejonów pod względem zasobów wiatru w mezoskali, co moŜe przyczynić się do rozwoju energetyki wiatrowej w regionie. 90 Kluczowymi gałęziami przemysłu województwa jest sektor IT, przemysł elektromaszynowy i budowlany. Województwo posiada wyspecjalizowane zaplecze naukowo-techniczne oraz liczne centra naukowe i parki technologiczne, które przyczyniają się do wysokiego poziomu kształcenia kadr. NajwyŜsza w kraju podaŜ absolwentów szkół wyŜszych, wysokie nakłady na działalność naukowo-badawczą i rozwój, duŜa aktywność i przedsiębiorczość, liczne placówki doradcze o charakterze proinnowacyjnym, duŜa sieć potencjalnych kooperatorów i poddostawców dają gwarancję dynamicznego rozwoju sektora IT oraz przemysłu elektromaszynowego. Dostępność siły roboczej, zaplecze surowców mineralnych niezbędnych dla budownictwa, centralne połoŜenie na skrzyŜowaniu szlaków handlowych, dogodne warunki fizjograficzne sprawiają, Ŝe województwo mazowieckie od wielu lat jest liderem w sektorze budowlanym.75 W województwie prowadzą działalność następujące zakłady odznaczające się duŜym potencjałem technicznym oraz znacznym udziałem na rynku polskim: • Przykładowi integratorzy i producenci z zakresu automatyki, robotyki i techniki pomiarowej: o Przedsiębiorstwo Badawczo-Rozwojowe MERAWAY Sp. z o.o. – komputerowe systemy automatyki o PGSYSTEMS Automatyka Przemysłowa i Robotyka, Konstancin-Jeziorna – automatyka przemysłowa i układy sterowania PLC, projektowanie i wykonanie, montaŜ i programowanie robotów w automatyce przemysłowej o ESCO, Warszawa – producent i dostawca elementów pomiarowych i układów automatyki o Zeiss Metrologia Przemysłowa, Warszawa – najnowsze rozwiązania z zakresu techniki pomiarów geometrycznych, w szczególności w zakresie elementów mechanicznych o Automatech Sp. z o.o., Opacz-Kolonia k. Warszawy – integrator systemów i dystrybutor produktów branŜy automatyki przemysłowej o ABB, Warszawa – producent aparatury rozdzielczej wysokich, średnich i niskich napięć o Ericsson Sp. z o.o., Warszawa – światowy lider w sprzedaŜy produktów 3G o Aplisens S.A., Warszawa – producent przemysłowej aparatury pomiarowej i elementów automatyki o CZAKI,. Raszyn – producent aparatury do pomiarów i regulacji temperatury o Siemens A&D, Warszawa – producent automatyki i techniki napędowej; firmy partnerskie: − IMPOL-1, Warszawa – realizacja systemów automatyki dla kolei, chłodni, cukrowni, mleczarni i innych zakładów przemysłowych − ITM POLAND LTD, Radom – branŜa tytoniowa 75 Źródło: www.paiz.gov.pl 91 o MLEKOMAT, Karczew – produkcją automatyki przemysłowych (systemy pasteryzacji) o Emmerson Process Management Sp. z o.o., Warszawa – producent urządzeń pomiarowych, systemów sterowania, elementów wykonawczych o Festo, Raszyn – automatyzacja przemysłowa z pneumatyką o SAMSON Sp. z o.o., Warszawa – armatura i automatyka węzłów cieplnych o Zakład Elektroniki Pomiarowej Wielkości Nieelektrycznych w Markach – producent klasyfikowanych wzorców siły i momentu o Intergraph Polska Sp. z o.o. – światowy lider rozwiązań informatycznych dla przemysłu przetwórczego, energetycznego i okrętowego oraz instytucji bezpieczeństwa publicznego o Qnisz ING, Piaseczno – firma zajmuje się napędami elektrycznymi i ich sterowaniem oraz automatyzacją procesów technologicznych o Firma InŜynierska "MECHATRONIKA", Warszawa – zajmuje się projektowaniem układów i systemów łączących komponenty i sterowanie elektroniczne z mechanicznymi układami wykonawczymi o Steel Work – Industry Solutions, Pruszków – opracowywanie i wdraŜanie w róŜnych gałęziach przemysłu nowych technologii z zakresu automatyzacji produkcji oraz przemysłowej aparatury kontrolno-pomiarowej o AB – MICRO Sp. z o.o., Warszawa – kompleksowe rozwiązania automatyki przemysłowej o Fabryka Aparatury Elektronicznej NEFA w Otwocku o TWT AUTOMATYKA, Warszawa – producent układów automatyki i sterowania o SolidChip T. Kozłowski, Mińsk Mazowiecki – produkcja modułów automatyki przemysłowej. • UŜytkownicy rozwiązań automatyki, robotyki i techniki pomiarowej: Przemysł rafineryjny i petrochemiczny: o Polski Koncern Naftowy Orlen S.A. o Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A., Warszawa Przemysł elektromaszynowy: o Zakłady FSO śerań w Warszawie o Zakłady przemysłu elektromaszynowego i metalowego znajdują się w Mławie, w Ciechanowie, w Baboszewie i Pułtusku o Lucchini Poland Sp. z o.o., Warszawa – producent kół, osi, zestawów kołowych o Warszawskie Zakłady Mechaniczne WUZETEM w Warszawie – producent aparatury wtryskowej do silników wysokopręŜnych o Wojskowe Zakłady Lotnicze w Warszawie – remontuje silniki samolotowe i śmigłowcowe oraz pomocnicze turbinowe zespoły napędowe o EADS Polskie Zakłady Lotnicze "Warszawa-Okęcie" S.A. 92 o Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego "PZL – WARSZAWA II" S.A o ZPP AUTO Poland Spółka z o.o. w Siedlcach – produkcja komponentów i elementów montaŜowych dla branŜy motoryzacyjnej o Płocka fabryka kombajnów zboŜowych „Bizon” o CNH Polska Sp. z o.o. w Płocku – producent maszyn i sprzętu rolniczego o Faurecia w Grójcu – producent wyposaŜenia samochodowego o ZPUH Export Import Zdzisław Machnio w Szydłowcu – obróbka skrawaniem o Fabryka Broni „Łucznik” w Radomiu Sektor IT o Przemysł elektroniczny : firma LG Electronics Mława Sp. z o.o. oraz spółki kooperujące: Dong Yang Electronics Sp. z o.o., Ssang Geum Mława Sp. z o.o., Fine Altech Sp. z o.o., Lemahieu o Telecom, Warszawa – branŜa telekomunikacja o Radomska Wytwórnia Telekomunikacyjna S.A. o Zakłady Wytwórcze Urządzeń Telefonicznych S.A. Warszawa Produkcja energii i ciepła: o Westinghouse Modelpol Sp. z o.o., Warszawa o Elektrownia "Kozienice" S.A.; Zespół Elektrowni Ostrołęka o Elektrociepłownie Warszawskie: Siekierki; śerań; Kawęczyn o RWE Stoen. Stołeczne zakłady energetyczne (Vatenfall) o PGE ZE Warszawa Teren Przetwórstwo spoŜywcze: o Nestle – branŜa spoŜywcza o Hortex, Warszawa – produkcja i sprzedaŜ soków, mroŜonek i koncentratów soków owocowych o Zakłady Przetwórcze Owoców i Warzyw Tarczyn (Agros Fortuna Sp. z o.o.) o Zakłady Przemysły Tłuszczowego S.A., Warszawa o Polmos, Siedlce – fabryka wyrobów alkoholowych o Wedel, Warszawa o Browary Warka S.A.; Królewskie Browary Warszawskie; Browar Jabłonowo Przemysł drzewny: o Przemysł poligraficzny (Ciechanów, Płońsk) o Stora Enso – Fabryka celulozy, papieru i kartonów w Ostrołęce o Forte w Ostrowi Mazowieckiej – producent mebli Przemysł chemiczny, farmaceutyczny i tworzyw sztucznych: o Fabryka Substancji Zapachowych "Pollena-Aroma" Sp. z o.o. o Polfa Warszawa S.A. – jedna z największych firm farmaceutycznych w kraju o „Centrala Importowo-Eksportowa Chemikaliów” Ciech S.A., Warszawa o Bata Poland Sp. z o.o., Warszawa – fabryka obuwia 93 o CORVIN, Radom – fabryka obuwia o Fabryka Styropianu i Wyrobów Pokryciowych "Izolacja" PP w Wierzbicy k. Radomia o fabryka kosmetyków „AVON” w Garwolinie o Procter & Gamble Warszawa – Targówek – fabryka kosmetyków Inne: o Huta ArcelorMittal, Warszawa – uznany producent wyrobów długich ze stali węglowych i stopowych o Wytwórnia Wyrobów Tytoniowych w Radomiu (Altadis; Polski Tytoń PHP) o Radwag, Radom – producent wag o Fabryka nakryć stołowych w Wierzbicy o Fabryka markowej odzieŜy Levi Strauss w Płocku. o Ytong, Warszawa – branŜa budowlana o Jadar w Radomiu – producent kostki brukowej i galanterii betonowej o Przemysłowe Centrum Optyki, Warszawa o Impexmetal S.A. GK, Warszawa – branŜa metali nieŜelaznych o Cargill Polska S.A. – wytwórnia pasz w Sierpcu, Siedlcach. Potencjał sfery badawczo-rozwojowej Województwo mazowieckie jest krajowym liderem wśród potencjału ośrodków naukowo-dydaktycznych, prowadzącym badania innowacyjne, wspierającym kluczowe gałęzie przemysłu oraz współpracujące z regionalnymi parkami technologicznymi. • Politechnika Warszawska o Wydział Mechatroniki o Wydział Elektryczny o Wydział Mechaniczny Energetyki i Lotnictwa o Wydział Samochodów i Maszyn Roboczych o Wydział Elektroniki i Technik Informacyjnych o Wydział InŜynierii Produkcji • Uniwersytet Warszawski o Wydział Matematyki, Informatyki i Mechaniki • Politechnika Radomska o Wydział Mechaniczny • Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego o Wydział Technologii Drewna (Zakład Mechanizacji i Automatyzacji w Przemyśle Drzewnym) o Wydział InŜynierii Produkcji o Zakład Maszyn Rolniczych o Zakład Mechanizacji Leśnictwa 94 • Państwowa WyŜsza Szkoła Zawodowa w Ciechanowie o Wydział InŜynierii (kształci w zakresie mechaniki i budowy maszyn) o Zamiejscowy Wydział Elektroniki w Mławie (kształci w zakresie elektroniki i telekomunikacji). Ośrodki te obecnie prowadzą badania m.in.: • Politechnika Warszawska o Metody pomiaru wysokiej dokładności dla potrzeb nanotechnologii; interferencyjne systemy pomiarowe, badania nad poprawą parametrów metrologicznych laserowych skanerów pomiarowych, badania mechatronicznych właściwości magnetyków nanokrystalicznych o Zastosowanie technik multimedialnych w pomiarach; metody kompresji informacji audiowizualnej, interaktywne narzędzia w edukacji politechnicznej, percepcja bodźców audiowizualnych, projekcja światła laserowego oraz poszukiwanie nowych efektów świetlnych o InŜynieria jakości i metrologia w procesach wytwarzania; metody kontroli wyrobów i procesów produkcyjnych, walidacja metod badawczych, badania nad doskonaleniem metod wyznaczania połoŜenia powierzchni krzywoliniowych o Konstrukcja i badania przetworników, przyrządów i systemów pomiarowych; współrzędnościowa technika pomiarowa, mikro- i makrogeometria powierzchni, rozwój metod pomiaru natęŜenia przepływu cieczy i gazów o Technologia elementów precyzyjnych i elektronicznych o Metody i aparatura do obrazowania struktur tkankowych o Projektowanie i badanie precyzyjnych urządzeń i ich podzespołów o Analiza mikromechaniczna warstw wierzchnich metali o Budowa i badania napędów (serwomechanizmów) maszyn i robotów przemysłowych o Projektowanie aplikacji przemysłowych układów automatyki o Detekcja i lokalizacja uszkodzeń w sieciach elektroenergetycznych i maszynach elektrycznych o Pomiary w systemach elektroenergetycznych o Elektroenergetyczna automatyka zabezpieczeniowa, regulacyjna i sterownicza o Mikroprocesorowe układy sterowania oraz przetwornice AC/DC i DC/AC w elektrowniach (prostych i hybrydowych) wykorzystujących odnawialne źródła energii (ogniwa fotowoltaiczne, turbina wiatrowa, ogniwo paliwowe zasilane wodorem lub metanolem, zasobnik energii) o Modelowanie i symulacja cyfrowa stanów pracy sieci i systemów elektroenergetycznych o Techniki nagrzewania jarzeniowego o Fotometria: doskonalenie techniki pomiarowej strumienia świetlnego, światłości kierunkowej, luminancji i barwy, badania nad techniką pomiarów matrycowych 95 o Mechatronika pojazdów samochodowych o Wyznaczanie dyskretnych wartości parametrów, przy projektowaniu maszyn elektrycznych o Inteligentne sterowanie w energoelektronice o Wizja maszynowa (rozpoznawanie obiektów, lokalizacja obiektów w przestrzeni, zastosowanie wizji do sterowania robotami i manipulatorami, stereowizja) o Doskonalenie technik probierczych z zastosowaniem nowoczesnych sensorów i metod analizy sygnałów o Badania czystych technologii węglowych o Rozwój metod modelowania i symulacji kotłów i turbin w zakresie badań zmienionych warunków ruchu o Badanie wymiany ciepła w silnikach spalinowych o Badania przepływomierzy i ciepłomierzy (atesty, świadectwa jakości) o Badania procesów wymiany ciepła w ekstremalnie obciąŜonych łopatkach i elementach silników lotniczych o Badania dynamiki maszyn i konstrukcji (dynamika obiektów ruchomych, numeryczna analiza i synteza układów mechanicznych, w tym siłowni wiatrowych, stateczność ruchu, drgania) o Sterowanie autonomiczne maszyn roboczych o Modelowanie, symulacja i badania mechatronicznych systemów automatyzacji pracy agregatu ciągnikowego o Projektowanie zespołów sterowania hybrydowych układów napędowych pojazdów i maszyn roboczych.76 • UW o Mechanika ośrodków ciągłych • Politechnika Radomska o Projektowanie i badanie elementów maszyn energetycznych o Technologia broni strzeleckiej i amunicji o Technologia azotowania jako moŜliwość podwyŜszenia własności cząstkowych elementów maszyn, szczególnie w odniesieniu do stopów Ŝelaza o Zagadnienia technologii montaŜu maszyn i urządzeń o Rozwój metod pomiarowych dla sterowania silników spalinowych o Badania hydraulicznych i pneumatycznych układów napędowych i sterujących o Badanie oddziaływania czynników otoczenia na destrukcję powłok o Modelowanie, symulacja dynamiczna i synteza sterowania dźwignic realizujących zadany ruch ładunku o Projektowanie misji samolotów bezzałogowych 76 Źródło: www.pw.edu.pl 96 o Modelowanie i synteza sterowania robota dwunoŜnego (maszyn kroczących) o Modelowanie matematyczne dynamiki ruchu elementów hydrokinetycznych układów napędowych o Zagadnienia kinematyki ruchu ramion robotów przemysłowych i manipulatorów w automatyzacji produkcji o Modelowanie konstrukcji maszyn budowlanych77 • SGGW o Zagadnienia zuŜycia części maszyn o Automatyzacja przemysłu drzewnego o Prace studialne, projektowe i konstrukcyjne nad nowymi rozwiązaniami maszyn i urządzeń rolniczych, doskonaleniem ich zespołów roboczych i metod uŜytkowania w zróŜnicowanych warunkach pracy o Badania laboratoryjno-polowe nad nowoczesnymi systemami automatycznego sterowania procesami roboczymi maszyn do zbioru płodów o Nowe maszyny w proekologicznej, wielofunkcyjnej gospodarce leśnej – badania efektywności eksploatacji, badania ergonomiczne oraz doskonalenie wybranych rozwiązań konstrukcyjnych78 W sferze badawczo-rozwojowej w Polsce obserwuje się wyraźną dominację województwa mazowieckiego. Na terenie województwa prowadzi działalność znaczna część Ośrodków Badawczo-Rozwojowych w Polsce. NaleŜą do nich m.in.: • Przemysłowy Instytut Automatyki i Pomiarów „PIAP” w Warszawie • Instytut Elektrotechniki w Warszawie • Instytut Maszyn Matematycznych w Warszawie • Instytut Mechaniki Precyzyjnej w Warszawie • Przemysłowy Instytut Maszyn Budowlanych w Kobyłce k Warszawy • Przemysłowy Instytut Motoryzacji w Warszawie • Instytut Optyki Stosowanej w Warszawie • Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Podstaw Technologii i Konstrukcji Maszyn „Tekoma” w Warszawie • Instytut Wzornictwa Przemysłowego w Warszawie • Ośrodek Przetwarzania Informacji w Warszawie • Naukowa i Akademicka Sieć Komputerowa w Warszawie • Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Aparatury Badawczej i Dydaktycznej „Cobrabid” Sp. z o.o. w Warszawie • Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego w Warszawie • Instytut Lotnictwa w Warszawie 77 78 Źródło: www.pr.radom.pl Źródło: www.sggw.waw.pl 97 • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • Instytut Biotechnologii i Antybiotyków w Warszawie Instytut Chemii i Techniki Jądrowej w Warszawie Instytut Chemii Przemysłowej im. Ignacego Mościckiego w Warszawie Instytut Energetyki w Warszawie Instytut Energii Atomowej – Otwock – Świder Instytut Problemów Jądrowych im. Andrzeja Sołtana. Otwock – Świder Instytut Farmaceutyczny w Warszawie Instytut Fizyki Plazmy i Laserowej Mikrosyntezy im. Sylwestra Kaliskiego w Warszawie Instytut Przemysłu Gumowego „Stomil” w Piastowie Instytut Przemysłu Organicznego w Warszawie Instytut Szkła, Ceramiki, Materiałów Ogniotrwałych i Budowlanych w Warszawie Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy w Radomiu Instytut Technologii Elektronowej w Warszawie Instytut Technologii Materiałów Elektronicznych w Warszawie Instytut Tele-Radiotechniczny w Warszawie Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Opakowań w Warszawie Ośrodek Badawczo-Konstrukcyjny „Koprotech” w Warszawie Ośrodek Badawczo-Rozwojowy „Predom – OBR” Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Przemysłu Rafineryjnego w Płocku Centrum Badawczo-Konstrukcyjne Obrabiarek w Pruszkowie Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Przemysły Poligraficznego w Warszawie Instytut Techniczny Wojsk Lotniczych w Warszawie Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia Zielonka k. Warszawy Wojskowy Instytut Techniki Pancernej i Samochodowej. Sulejówek k. Warszawy Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie Do głównych kierunków działalności badawczo-rozwojowej ośrodków naleŜą m.in.: robotyka ze szczególnym uwzględnieniem autonomicznych systemów mobilnych zaawansowane systemy automatyki przemysłowej modelowanie systemów bezpieczeństwa i infrastruktury krytycznej metody i urządzenia do badań, pomiarów i kontroli systemy automatyki i zarządzania budynkami prowadzenie prac naukowych i badawczo-rozwojowych z dziedziny aparatury pomiarowo-kontrolnej do realizacji procesów technologicznych obróbki cieplnej − produkcja maszyn specjalnych do usuwania skutków awarii w komunikacji miejskiej − badanie, konstruowanie i doskonalenie wyrobów motoryzacyjnych − mechanizacja i automatyzacja procesów montaŜu − − − − − − 98 − maszyny górnictwa skalnego − projektowanie i budowa samolotów i śmigłowców − badania i optymalizacja metod eksploatacji maszyn, urządzeń oraz materiałów stosowanych w elektroenergetyce − proekologiczne źródła energii − badania naukowe w zakresie: inŜynierii systemów, tribologii, inŜynierii warstwy wierzchniej, płynów eksploatacyjnych, diagnostyki, mechatroniki, bioniki, metrologii, informatyki oraz edukacji zawodowej − charakterystyka podzespołów elektronicznych: pomiary impedancyjne, widm promieniowania, szumów − prowadzenie certyfikacji obligatoryjnej i dobrowolnej materiałów opakowaniowych, opakowań oraz maszyn pakujących − zespoły znormalizowane do budowy obrabiarek zespołowych i specjalnych oraz linii obrabiarek zespołowych − urządzenia kontrolno-pomiarowe i technologiczne − zautomatyzowane linie, gniazda, systemy produkcyjne do obróbki ubytkowej metali, w tym z zastosowaniem techniki sterowań mikroprocesorowych (CAD/CAM) − konstrukcja, modernizacja, badania i eksploatacja pojazdów pancernych i opancerzonych oraz samochodów terenowych i specjalnych − prowadzenie badań i certyfikacji maszyn, urządzeń oraz środków ochrony indywidualnej i zbiorowej. Do jednostek świadczących róŜnego rodzaju usługi o charakterze proinnowacyjnym naleŜą: • Instytut Badań Systemowych PAN w Warszawie • Instytut Biocybernetyki i InŜynierii Biomedycznej PAN w Warszawie • Instytut Podstaw Informatyki PAN w Warszawie • Instytut Podstawowych Problemów Techniki PAN w Warszawie • Centrum Badań Kosmicznych PAN w Warszawie • Instytut Matematyczny PAN w Warszawie • Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości w Warszawie • Uniwersytecki Ośrodek Transferu Technologii w Warszawie • Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości w Warszawie • Fundacja Centrum Innowacji FIRE w Warszawie • Fundacja Poszanowania Energii w Warszawie • Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy w Radomiu • Naczelna Organizacja Techniczna Federacja Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych Centrum Innowacji NOT w Warszawie • Przemysłowy Instytut Automatyki i Pomiarów PIAP w Warszawie. 99 Kluczowe klastry i parki technologiczne 1. Mazowiecki Klaster Technologii Informacyjnych i Komunikacyjnych w Warszawie (ICT). Misją klastra jest budowa platformy współdziałania przedsiębiorstw, samorządów lokalnych, szkół, instytucji naukowych i otoczenia biznesu w celu rozwoju branŜy informatyki, telekomunikacji i mediów elektronicznych. 2. Klaster Budownictwo – Polska Centralna w Warszawie. BranŜe: budownictwo, maszyny dla budownictwa, materiały budowlane. 3. Klaster Kosmiczny Mazovia (KKM) w Warszawie. BranŜa: techniki satelitarne i technologie kosmiczne. 4. Mazowiecki Klaster Druku i Reklamy „Kolorowa Kotlina” w Warszawie. BranŜa poligrafia. 5. HOMAG – Producenci Klocków i Szczęk Hamulcowych w Warszawie. BranŜa: części motoryzacyjne 6. Warszawski Park Przemysłowy Targówek 7. Płocki Park Przemysłowo-Technologiczny 8. TechnoPort Warszawski Park Technologiczny (planowany). Kluczowe projekty innowacyjne i badawczo-rozwojowe oraz listy beneficjentów branŜ związanych z automatyką, robotyką i techniką pomiarową w ramach działania: • 2.3. SPO WKP. Obszar Tematyczny :Kod PKD 28-34; 7379: o „Zakup urządzenia do produkcji kratownicy ze zmienną długością diagonale”. Zakład Elementów Konstrukcyjnych inŜ. Jerzy Braterski, Warszawa – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „Zakup nowoczesnych maszyn.” Mago Spółka Akcyjna, Rusiec – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „Modernizacja poprzez zakup nowoczesnych maszyn produkcyjnych”. STARGLASS Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe LTD Sp. z o.o., Ostrołęka – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „Modernizacja Fabryki Kabli TECHNOKABEL w Szreńsku w celu wdroŜenia innowacyjnych technologii produkcji kabli i przewodów”. TECHNOKABEL S.A., Warszawa – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „Uruchomienie półautomatycznej linii technologicznej do montaŜu akumulatorów”. ZAP Sznajder Batterien S.A., Piastów – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „Zwiększenie moŜliwości produkcyjnych przez rozbudowę potencjału technologicznego”. AMMONO sp. z o.o. Warszawa – kwota wsparcia 1 250 000 zł 79 Opis kodów Polskiej Klasyfikacji Działalności w załączniku na końcu opracowania 100 o „Modernizacja parku maszynowego do produkcji pakietów elektronicznych”. LARS Co. K. Łagutko, A. Roman, J. Belino-Studziński, spółka jawna, Piaseczno – kwota wsparcia 1 110 000 zł o „Nowoczesne linie do wzdłuŜnego i poprzecznego rozcinania blach”. BAKS Sielski Kazimierz, Karczew – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „Modernizacja procesu produkcji w celu zwiększenia konkurencyjności międzynarodowej firmy.” PPH ROL-MOT Sp. z o.o., Ciepielów – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „WdroŜenie linii do automatycznego wykrawania i gięcia blach i drutu.” KRAMO spółka jawna, Radom – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „Zakup maszyn i urządzeń do centrum obróbczego”. Centrum Obróbki Precyzyjnej PRECIZO Izabela Markowska, Płock – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „Zakup napylarki próŜniowej wykorzystującej technologię IBAD.” Solaris Optics S.A., Józefów – kwota wsparcia 1 102 500 zł o „Zakup proekologicznej linii produkcyjnej do produkcji płytek obwodów drukowanych.” Zakład Elektroniki Przemysłowej WOJART Spółka Jawna W. Bielak, A. Połonkiewicz, Puchały – kwota wsparcia 937 031 zł • Niektóre projekty wspierane przez Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka o Zintegrowany mobilny system wspomagający działania antyterrorystyczne i antykryzysowe w ramach działania 1.1. Orientacyjny koszt całkowity inwestycji 19,1 mln EUR dla Przemysłowego Instytutu Automatyki i Pomiarów o Nowe materiały metaliczne o strukturze nanometrycznej do zastosowań w nowoczesnych gałęziach gospodarki w ramach działania 1.1. Orientacyjny koszt całkowity inwestycji 36 mln zł dla Politechniki Warszawskiej o Monitorowanie stanu konstrukcji i ocena jej Ŝywotności w ramach działania 1.1. Orientacyjny koszt całkowity inwestycji 46 mln zł dla Politechniki Warszawskiej o Centrum Zaawansowanych Materiałów i Technologii w ramach działania 2.1. Orientacyjny koszt całkowity inwestycji 359 mln zł dla Politechniki Warszawskiej o Kwantowe nanostruktury półprzewodnikowe do zastosowań w biologii i medycynie – Rozwój i komercjalizacja nowej generacji urządzeń diagnostyki molekularnej opartych o nowe polskie przyrządy półprzewodnikowe w ramach działania 1.1. Orientacyjny koszt całkowity inwestycji 73 mln zł dla Instytutu Fizyki PAN o Metody i narzędzia projektowania i integracji sieci i usług telekomunikacyjnych w ramach działania 1.1. Orientacyjny koszt całkowity inwestycji 45 mln zł dla Instytutu Łączności – Państwowy Instytut Badawczy o Kompozyty i nanokompozyty ceramiczno-metalowe dla przemysłu lotniczego i samochodowego (akronim: KomCerMet) w ramach działania 1.1. Orientacyjny koszt całkowity inwestycji 23 mln zł dla Instytutu Podstawowych Problemów Techniki PAN 101 o Rozwój specjalizowanych systemów wykorzystujących akceleratory i detektory promieniowania jonizującego do terapii medycznej oraz wykrywania materiałów niebezpiecznych i opadów toksycznych w ramach działania 1.1. Orientacyjny koszt całkowity inwestycji 79,5 mln zł dla Instytut Problemów Jądrowych im. Andrzeja Sułtana. Ocena potencjału rozwoju regionu w zakresie automatyki, robotyki i techniki pomiarowej Mazowsze to krajowy lider w zakresie potencjału automatyki, robotyki i techniki pomiarowej. Na terenie województwa działa najwięcej w kraju przedsiębiorstw i zakładów przemysłowych produkujących oraz wykorzystujących w produkcji automatykę, robotykę lub technikę pomiarową. Sfera gospodarcza ściśle współpracuje z nieporównywalnym w kraju potencjałem jednostek badawczo-rozwojowych, uczelni wyŜszych oraz jednostek doradczych o charakterze proinnowacyjnym. NaleŜy podkreślić, Ŝe zarówno sfera gospodarcza jak i naukowa jest krajowym liderem w pozyskiwaniu środków unijnych w ramach programów SPO WKP oraz POIG. Świadczy to o wysokiej świadomości proinnowacyjnej, przedsiębiorczości oraz potrzebie rozwoju i podejmowaniu ryzyka. Największa w kraju podaŜ absolwentów szkół wyŜszych oraz pracowników o zróŜnicowanych kwalifikacjach dają gwarancję dynamicznego rozwoju obszarów badawczych projektu Foresight ARP. NaleŜy zaznaczyć, Ŝe województwo jest obszarem o bardzo duŜym wewnętrznym zróŜnicowaniu w rozwoju gospodarczym. Poziom Ŝycia ludności aglomeracji warszawskiej jest znacznie wyŜszy niŜ na terenach wiejskich, co jest przyczyną masowej migracji zarobkowej. 4.6.8. Województwo opolskie W regionie rozwija się kilkanaście gałęzi przemysłu, wśród których najwaŜniejsze to: przemysł spoŜywczy, paliwowo-energetyczny, chemiczny, cementowo-wapienniczy, elektromaszynowy, hutniczy i metalowy, nowoczesny i dobrze rozwinięty przemysł meblarski. Region opolski naleŜy do krajowych potentatów w produkcji dachówek i gąsiorów cementowych, koksu i półkoksu, wapna, a takŜe cementu. Istotne znaczenie dla gospodarki regionu mają zasoby naturalne, w szczególności zaś złoŜa margli i wapieni. Szanse rozwojowe województwa: • połoŜenie na krajowych i europejskich szlakach komunikacyjnych i transportowych • dynamiczny rozwój szkolnictwa wyŜszego • wysoki poziom rozwoju rolnictwa • duŜy potencjał przemysłu przetwórczego • lokalizacja w pobliŜu granicy polsko-czeskiej, a takŜe przynaleŜność do euroregionów Pradziad i Śląsk 102 • zasoby naturalne – moŜliwość specjalizacji w sektorach wspierających przemysł budowlany • duŜy potencjał regionu w dziedzinie pozyskiwania odnawialnej energii z biomasy, energii wiatru oraz działających elektrowni wodnych.80 Kluczowymi gałęziami przemysłu województwa jest przemysł budowlany oraz przemysł chemiczny. Dostępność wysoko wykwalifikowanej kadry pracowniczej, istniejące jednostki naukowo-badawcze, zaplecze surowców skalnych i naturalnych niezbędnych do budownictwa, niski koszt produkcji, bogata sieć kooperantów i poddostawców to przesłanki do rozwoju przemysłu budowlanego i chemicznego województwa opolskiego. W województwie istnieją następujące zakłady odznaczające się duŜym potencjałem technicznym oraz dominującym udziałem na rynku polskim: • Przykładowi integratorzy i producenci z zakresu automatyki, robotyki i techniki pomiarowej: o PROJEKT, Opole – kompleksowe doradztwo, przygotowanie oraz realizacja systemów automatyki w zakresie sterowania oraz rozdziału energii we wszystkich gałęziach przemysłu o ACN Robotics, Zimnice Wielkie – buduje nowe zrobotyzowane stanowiska spawalnicze oraz zgrzewalnicze w oparciu o roboty przemysłowe firm MOTOMAN i FANUC o MET-LAN, Opole – robotyzacja i automatyzacja procesów przemysłowych o Sawim Sp. j., Strzelce Opolskie – aparatura pomiarowa, czujniki i przetworniki o TURCK Sp. z o.o., Opole – jeden z czołowych producentów urządzeń automatyki przemysłowej. • UŜytkownicy rozwiązań automatyki, robotyki i techniki pomiarowej: Energetyka o PGE Elektrownia Opole S.A. o Południowy Koncern Energetyczny S.A. Elektrownia Blachownia, Kędzierzyn Koźle Przemysł chemiczny o Zakłady Azotowe Kędzierzyn-Koźle o Cementownia GóraŜdŜe o Brenntag Polska, Kędzierzyn-Koźle – dystrybucja surowców chemicznych dla przemysłu o Lhoist Polska – producentem wapna i wyrobów wapienniczych Przemysł budowlany o Zakłady Koksownicze Zdzieszowice Sp. z o.o. 80 Źródło: www.paiz.gov.pl 103 o Norgips – producent systemów ścian działowych, sufitów podwieszanych, okładzin ściennych i sufitowych, zabudowy poddaszy Inne o Zott – sprzedaŜ hurtowa wyrobów mleczarskich o Besel – fabryka silników elektrycznych w Brzegu Dolnym o Śląska Spółka Cukrowa S.A., Łosiów. Potencjał sfery badawczo-rozwojowej W województwie opolskim istnieją dwa silne ośrodki naukowo-dydaktyczne wspierające kluczowe gałęzie przemysłu, prowadzące badania innowacyjne, współpracujące z parkami technologicznymi. NaleŜą do nich: • Uniwersytet Opolski o Wydział Przyrodniczo-Techniczny • Politechnika Opolska o Wydział Mechaniczny o Wydział Elektrotechniki, Automatyki i Informatyki Ośrodki te obecnie prowadzą badania m.in. nad: − wybranymi zagadnieniami biotechnologii − alternatywnymi źródłami energii − badaniami nad korozją materiałów − kryteriami wytęŜenia zmęczeniowego materiałów przy wieloosiowych obciąŜeniach eksploatacyjnych − procesami cieplno-przepływowymi zachodzącymi w aparaturze przemysłowej oraz badaniami urządzeń przemysłowych; pomiary ruchowe aparatów i instalacji, bilans cieplny urządzeń i aparatów − optymalizacją i modelowaniem procesów obróbki materiałów metalowych przy uŜyciu nowoczesnych, powlekanych materiałów narzędziowych. Badania dotyczą mechanicznych, termicznych i tribologicznych charakterystyk procesu. Do ich realizacji wykorzystuje się wieloczujnikowy system pomiarowy z komputerową rejestracją i analizą wyników badań oraz cyfrowe przetwarzanie obrazów pól kontaktowych przy uŜyciu kamery CCD − rejestratorami wyników pomiarów, sterownikami dla wybranych procesów przemysłowych − obszarem badawczym obejmującym róŜnorakie ciepłomierze i przepływomierze, ze szczególnym uwzględnieniem metod laserowych i korelacyjnych − zastosowaniem metod obiektowych do modelowania układów elektromechanicznych i estymacji ich parametrów − strumieniem rozproszenia, straty i siły zwarciowe w transformatorach energetycznych − zastosowaniami metod sztucznej inteligencji w automatyce.81 81 Źródło: www.po.opole.pl 104 Na terenie województwa prowadzą działalność następujące Ośrodki BadawczoRozwojowe: • Instytut Mineralnych Materiałów Budowlanych w Opolu • Instytut CięŜkiej Syntezy Organicznej „Blachownia” Kędzierzyn Koźle. Do głównych kierunków działalności badawczo-rozwojowej ośrodków naleŜą m.in.: − nowoczesne techniki pomiarowe i automatyzacja procesów przemysłowych − wytwarzanie paliw alternatywnych w procesach technologicznych − proekologiczne i energooszczędne technologie wytwarzania materiałów − badania skupione na chemicznej przeróbce surowców i półproduktów dla przemysłu tworzyw sztucznych i włókien − badania i doradztwo w zakresie biopaliw (estrów metylowych kwasów tłuszczowych) − badania nad utylizacją produktów ubocznych powstających w procesie technologicznym wytwarzania biopaliw − prace technologiczne w zakresie szeroko pojętej ochrony środowiska (oczyszczanie odgazów, ścieków, produkty o zmniejszonej emisji formaldehydu, produkty ulegające biodegradacji). Do jednostek świadczących róŜnego rodzaju usługi doradcze o charakterze proinnowacyjnym naleŜą: • Naczelna Organizacja Techniczna Federacja Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych Rada w Opolu • Stowarzyszenie „Promocja Przedsiębiorczości” w Opolu. Kluczowe klastry i parki technologiczne 1. Opolski Park Naukowo-Technologiczny – celem jest aktywizacja rozwoju gospodarczego regionu oraz wzmocnienie współpracy pomiędzy uczelniami wyŜszymi a przedsiębiorstwami, ze szczególnym naciskiem na transfer wysoko zawansowanych technologii i rozwój przedsiębiorczości 2. Kędzierzyńsko-Kozielski Park Przemysłowy – celem jest wykorzystanie wiedzy i bogatego doświadczenia w prowadzeniu działalności przemysłowej w celu pobudzenia przedsiębiorczości, produktywności i innowacyjności w rejonie Kędzierzyna-Koźla 3. Opolskie Centrum Transferu Innowacji – celem jest przełamywanie barier innowacyjnych, oŜywienie aktywności innowacyjnej małych i średnich przedsiębiorstw oraz efektywne wykorzystanie przez przemysł badań naukowych sektora badawczo-rozwojowego. 105 Kluczowe projekty innowacyjne i badawczo-rozwojowe oraz listy beneficjentów branŜ związanych z automatyką, robotyką i techniką pomiarową w ramach działania: • 2.3. SPO WKP. Obszar Tematyczny :Kod PKD 28-34; 7382: o „Modernizacja parku maszynowego poprzez zakup nowych środków trwałych.” Fabryka Maszyn Rotox Sp. z o.o., Zieleniec – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „WdroŜenie innowacyjnej technologii wytwarzania platerowanej tytanem aparatury procesowej.” APC PRESMET Sp. z o.o., Opole – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „Nowoczesna linia cyfrowych maszyn wytwarzających narzędzia do produkcji opakowań tekturowych” Chespa Wykrojniki Sp. z o.o., Krapkowice – kwota wsparcia 1 100 000 zł • projekty wspierane przez Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka o brak indywidualnych projektów kluczowych, w tym duŜych dla POIG (stan z dnia 31 lipca 2008). Ocena potencjału rozwoju regionu w zakresie automatyki, robotyki i techniki pomiarowej Region pomimo wysokiego uprzemysłowienia, silnego przemysłu paliwowoenergetycznego, chemicznego oraz rozwijających się parków technologicznych, wykazuje średni potencjał automatyki, robotyki i techniki pomiarowej oraz niski stopień ich wykorzystania. Ponadto region notuje niskie wartości technologicznego zaawansowania oraz automatyzacji przemysłu. Na terenie województwa umiarkowana liczba przedsiębiorstw produkuje, integruje automatykę, robotykę czy technikę pomiarową. Ponadto niewielka liczba jednostek badawczo-rozwojowych oraz bardzo niskie nakłady na działalność B+R zaburzają współpracę sfery naukowej ze sferą gospodarczą. Zarówno podmioty gospodarcze i naukowe działające w regionie bardzo słabo pozyskują środki unijne w ramach programów SPO WKP oraz POIG. Szansą wzrostu konkurencyjności i innowacyjności regionu, a co za tym idzie spadek dość wysokiego bezrobocia (12 %), jest coraz większa ilość inwestycji zagranicznych. Inwestorów przyciąga strategiczne połoŜenie oraz dobre skomunikowanie regionu (Autostrada A4). 4.6.9. Województwo podkarpackie Region Podkarpacia słynie z bogatych złóŜ kopalnych takich jak: siarka, ropa naftowa, czy gaz ziemny oraz surowców mineralnych: gipsy, piaskowce i wapienie, wydobywanych na bieŜąco w czynnych, nowoczesnych kopalniach. Poza naturalnym rozwojem dziedzin przemysłu wynikających z posiadanych przez województwo zasobów naturalnych (sektor rolniczy, przemysłowy i wydobywczy) rozwinął się tu 82 Opis kodów Polskiej Klasyfikacji Działalności w załączniku na końcu opracowania 106 równieŜ: przemysł lotniczy, spoŜywczy, elektromaszynowy oraz informatyczny. chemiczny, farmaceutyczny, Szanse rozwojowe województwa: • bliskość rozwijających się rynków krajów Europy Środkowo-Wschodniej • Specjalne Strefy Ekonomiczne, Parki Technologiczne – obszary przyjazne dla biznesu • duŜy potencjał i kultura techniczna w sektorze inŜynierii elektryczno-maszynowej oraz sektorze chemicznym, połączony z naukowym zapleczem akademickim • dynamicznie rozwijający się przemysł lotniczy – funkcjonowanie Stowarzyszenia Grupy Przemysłu Lotniczego „Dolina Lotnicza” • struktura wieku populacji sprzyjająca rozwojowi gospodarczemu • wysoko wyszkoleni pracownicy oraz relatywnie niskie koszty zatrudnienia • bardzo bogate pokłady wód geotermalnych i biomasy • wysoki stopień wykorzystania energii wody. Kluczowymi gałęziami przemysłu województwa jest przemysł lotniczy oraz zakłady związane z przemysłem chemicznym. DuŜa koncentracja polskich firm przemysłu lotniczego, dogodna lokalizacja, niskie koszty pracy, zachęty inwestycyjne, rozwinięta sieć poddostawców oraz istnienie instytucji otoczenia biznesu sprawiają, iŜ województwo Podkarpackie jest liderem w przemyśle lotniczym w kraju. Na terenie województwa znajdują się Tarnowsko-Rzeszowski Okręg Przemysłowy, który ma szczególne znaczenie dla rozwoju województwa oraz funkcjonowania tradycyjnych gałęzi przemysłu w regionie. Dominujący jest tu przemysł elektromaszynowy, chemiczny oraz górniczy. Dla rozwoju województwa szczególne znaczenie ma równieŜ koncentracja następujących zakładów odznaczających się duŜym potencjałem technicznym oraz dominującym udziałem na rynku polskim: • Przykładowi integratorzy i producenci z zakresu automatyki, robotyki i techniki pomiarowej: o Zakłady Automatyki przemysłowej POLNA S.A. w Przemyślu o Ascad, Rzeszów – systemy komputerowego wspomagania projektowania o AUTOPRO, Dębica – automatyka przemysłowa o Zakład Elektroniki i Informatyki CHIP, Stalowa Wola – automatyka, elektronika, urządzenia pomiarowe o NS Automatyka Sp. z o.o. w Nowej Sarzynie – produkcja konwerterów przemysłowych RS-232/RS-485, stacje poboru próbek SPP-01 (gospodarka ściekami), dekrystalizatory do miodu, nalewarki – DosiMass o ELMAT Group, Rzeszów – dystrybutor i producent rozwiązań światłowodowych, miedzianych i elektroenergetycznych z zakresu telekomunikacji. 107 o Netkom sp. z o.o., LeŜajsk – autoryzowany dystrybutor Siemens/Cinterion; zajmuje się dystrybucją modemów i modułów GSM/GPRS oraz opracowywaniem i produkcją terminali GSM na bazie modułów Cinterion • UŜytkownicy rozwiązań automatyki, robotyki i techniki pomiarowej: Przemysł chemiczny i tworzyw sztucznych: o Zakłady Tworzyw Sztucznych GAMRAT S.A. w Jaśle o Zakłady Chemiczne w Nowej Sarzynie o Zakłady Tworzyw Sztucznych w Pustkowie o Zakłady oponiarskie w Dębicy o Alcro – Beckers w Dębicy – producent farb o Fabryka Farb i Lakierów ŚnieŜka S.A., Lubzina o Zakłady Przetwórcze Surowców Chemicznych i Mineralnych (ZPSCiM) Piotrowice. Fabryka w Tarnobrzegu Przemysł elektromaszynowy: o STAHLSCHMIDT & MAIWORM Sp. z o.o., Stalowa Wola – producent części i akcesoriów do pojazdów mechanicznych i ich silników o Huta Stalowa Wola S.A. (HSW S.A.) – czołowy producent maszyn budowlanych i sprzętu wojskowego o United Technologies Holding S.A. Rzeszów. (WSK PZL-Rzeszów S.A.) – branŜa elektromaszynowa o Zakłady Porcelany Elektrotechnicznej ZAPEL S.A. w Boguchwale o AUTOSAN S.A. Sanok – producent autobusów oraz produkcja nadwozi i podwozi pojazdów szynowych Przemysł wydobywczy: o Rafineria Nafty Jedlicze S.A. Jedlicze o Rafineria Nafty Jasło o Przemysł przetwórczy: o Kronospan Mielec Sp. z o.o. – branŜa przetwórstwa drzewnego o „Alima Gerber” S.A. Zakład Produkcyjny w Rzeszowie – branŜa przetwórstwa spoŜywczego o "Cargill" Pasze Sp. z o.o w Ropczycach o Huty i produkcja energii: o Huta Szkła w Jaśle i Krośnie (Grupa Kapitałowa Krosno) o Elektrociepłownia Nowa Sarzyna Sp. z o.o. o PGE Rzeszowski Zakład Energetyczny S.A. Inne: o Philip Morris Polska S.A., Rzeszów – branŜa tytoniowa o Zelmer S.A., Rzeszów – lider AGD o ICN Polfa Rzeszów S.A. – branŜa farmaceutyczna o Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Rzeszowie. 108 Potencjał sfery badawczo-rozwojowej W województwie podkarpackim istnieją dwa silne ośrodki naukowo-dydaktyczne wspierające kluczowe gałęzie przemysłu, prowadzące badania innowacyjne, współpracujące z parkami technologicznymi i przedsiębiorstwami ulokowanymi w Specjalnych Strefach Ekonomicznych: • Uniwersytet Rzeszowski o Zakład Mechatroniki, Automatyki i Optoelektroniki w Instytucie Techniki • Politechnika Rzeszowska o Wydział Budowy Maszyn i Lotnictwa: − Katedra Mechaniki Stosowanej i Robotyki − Katedra Technik Wytwarzania i Automatyzacji − Katedra Samolotów i Silników Lotniczych o Wydział Chemiczny • Państwowa WyŜsza Szkoła Zawodowa w Krośnie o kształci w zakresie mechaniki i budowy maszyn • Państwowa WyŜsza Szkoła Zawodowa im. Jana Grodka w Sanoku o kształci w zakresie mechaniki i budowy maszyn. Ośrodki te obecnie prowadzą badania m.in. nad: − aktywnymi metodami redukcji drgań płyt − mikrotechnologią laserową i systemami optoelektronicznymi − technikami wytwarzania (głównie obróbki ubytkowej), maszyn i systemów obróbkowych i automatyzacji produkcji − syntezą i przetwórstwem polimerów i tworzyw sztucznych, recyklingiem materiałów polimerowych.83 Na terenie województwa prowadzi działalność Ośrodek Badawczo-Rozwojowy ERG w Jaśle. Do głównych kierunków działalności badawczo-rozwojowej naleŜą badania nad maszynami i urządzeniami dla przetwórstwa tworzyw sztucznych i materiałów wybuchowych oraz przemysłu spoŜywczego. Do jednostek świadczących róŜnego rodzaju usługi doradcze o charakterze proinnowacyjnym naleŜą: • Agencja Rozwoju Regionalnego w Mielcu • Rzeszowska Agencja Rozwoju Regionalnego (Centrum Transferu Technologii) • Stowarzyszenie Promocji Przedsiębiorczości w Rzeszowie. 83 Źródło: www.univ.rzeszow.pl www.prz.rzeszow.pl 109 Kluczowe klastry i parki technologiczne w regionie: 1. Centrum Polskiego Przemysłu Lotniczego, Centrum Zaawansowanych Technologii – klaster przemysłowy „Dolina Lotnicza” w Rzeszowie 2. Podkarpacki Park Naukowo-Technologiczny AEROPOLIS z siedzibą w Rzeszowie – wspierający przemysł lotniczy 3. LOTOS Park Technologiczny w Jaśle – specjalizacja parku zawiązana jest z przemysłem chemicznym, przemysłem przetwórczym i uszlachetniającym, przemysłem materiałów drewnopochodnych, przemysłem przetwórstwa tworzyw sztucznych oraz recyclingiem wyrobów AGD 4. Stowarzyszenie Producentów Komponentów Odlewniczych "KOM-CAST".84 Planowane jest utworzenie Parku Przemysłowo-Technologiczny Rad-Park w Mielcu. Na terenie województwa istnieją dwie Specjalne Strefy Ekonomiczne: • Specjalna Strefa Ekonomiczna EURO-PARK Mielec Główni inwestorzy reprezentują następujące sektory: lotnictwo motoryzacja przetwórstwo drewna opakowania produkcja mebli • Tarnobrzeska Specjalna Strefa Ekonomiczna „EURO-PARK WISŁOSAN” Główni inwestorzy reprezentują następujące sektory: produkcja telewizorów i monitorów LCD elektronika produkcja felg aluminiowych przemysł obronny.85 Kluczowe projekty innowacyjne i badawczo-rozwojowe oraz listy beneficjentów branŜ związanych z automatyką, robotyką i techniką pomiarową w ramach działania: • 2.3. SPO WKP. Obszar Tematyczny :Kod PKD 28-34; 7386: o „Modernizacja ciągu technologicznego wyrobów z blachy – zwiększenie konkurencyjności” PRO MET Sp. z o.o., Nowa Dęba – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „Wzrost konkurencyjności poprzez stworzenie Centrum Produkcyjnego oraz Biura Projektów.” Zakłady Elektroniki i Mechaniki Precyzyjnej R&G Sp. z o.o., Mielec – kwota wsparcia 1 250 000 zł 84 85 86 Źródło: www.pi.gov.pl Źródło: www.tsse.pl Opis kodów Polskiej Klasyfikacji Działalności w załączniku na końcu opracowania 110 o „Poprawa konkurencyjności firmy poprzez budowę hali produkcyjnej oraz zakup maszyn.” WALTER – Obróbka Drewna i Metali – SprzedaŜ, Władysław Chrobak, Pustyny – kwota wsparcia 1 224 985 zł • projekty wspierane przez Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka o Nowoczesne technologie materiałowe stosowane w przemyśle lotniczym w ramach działania 1.1. Orientacyjny koszt całkowity inwestycji 24 mln EUR dla Centrum Zaawansowanych Technologii „Dolina Lotnicza”. Ocena potencjału rozwoju regionu w zakresie automatyki, robotyki i techniki pomiarowej Podkarpackie pomimo, Ŝe jest jednym z najbiedniejszych regionów Polski oraz Unii Europejskiej jest ośrodkiem o dość duŜym potencjale w zakresie automatyki, robotyki i techniki pomiarowej. Region Podkarpacia to bardzo dobre miejsce do inwestowania oraz prowadzenia działalności gospodarczej związanej z przemysłem chemicznym i elektromaszynowym, dzięki duŜym w skali kraju zasobom ulokowanym w Specjalnych Strefach Ekonomicznych, jednostkach świadczących róŜnego rodzaju usługi doradcze o charakterze proinnowacyjnym oraz parkach technologicznych. Województwo jest dobrze rozwiniętym ośrodkiem przemysłowym, akademickim, naukowym i kulturalnym. Na terenie województwa umiarkowana ilość przedsiębiorstw produkuje, integruje automatykę, robotykę czy technikę pomiarową. Ponadto niewielka ilość jednostek badawczo-rozwojowych oraz niskie nakłady na działalność B+R zaburzają współpracę sfery naukowej ze sferą gospodarczą. Zarówno podmioty gospodarcze, jak i naukowe działające w regionie umiarkowanie wykorzystały środki unijne w ramach programu SPO WKP oraz bardzo słabo pozyskują środki w ramach programu POIG. PowaŜnym problemem jest sytuacja na rynku pracy. Stopa bezrobocia rejestrowanego w 2008 roku wyniosła 14,7 %. Szansą dla regionu Podkarpacia jest dalszy napływ inwestycji zagranicznych oraz rozwój Specjalnych Stref Ekonomicznych. 4.6.10. Województwo podlaskie W województwie dynamicznie rozwinął się przemysł spoŜywczy, a w szczególności przetwórstwo mleka, mięsa, drobiu oraz zbóŜ, a takŜe przemysły: lekki, drzewny, budowlany i maszynowy. Szanse rozwojowe województwa: • lokalizacja przy granicy z Litwą i Białorusią • rozwinięty system szkolnictwa średniego i wyŜszego • duŜe zasoby taniej, wykwalifikowanej siły roboczej • rozwój działalności pozarolniczej na wsi • rosnąca liczba przedsiębiorstw prywatnych i stale zwiększająca się aktywność przedsiębiorców 111 • sprzyjające warunki naturalne do rozwoju rolnictwa, przemysłu spoŜywczego, drzewnego i budownictwa • istnienie dogodnych warunków naturalnych do produkcji energii odnawialnej z upraw roślin energetycznych.87 Kluczową gałęzią przemysłu województwa jest przemysł maszynowy. Województwo ma duŜe tradycje związane z przemysłem maszynowym (produkcja traktorów, kosiarek, narzędzi i podzespołów). Szanse na rozwój inwestujących w tej branŜy podmiotów zwiększa sieć potencjalnych kooperatorów i poddostawców oraz duŜa chłonność rynku wschodniego. Nie bez znaczenia dla potencjalnych inwestorów przemysłu maszynowego jest dostępność wysoko wykwalifikowanej, taniej siły roboczej oraz relatywnie niskie koszty pracy. Ulgi, zachęty inwestycyjne, fundusze europejskie wspierające działalność gospodarczą równieŜ przyczyniają się do podniesienia atrakcyjności inwestycyjnej tego sektora gospodarki. W województwie istnieją następujące zakłady przemysłu maszynowego odznaczające się duŜym potencjałem technicznym oraz dominującym udziałem na rynku polskim: • Przykładowi integratorzy i producenci z zakresu automatyki, robotyki i techniki pomiarowej: o APS Automatyka–Pomiary–Sterowanie S.A., Białystok – kompleksowe usługi z automatyki przemysłowej • UŜytkownicy rozwiązań automatyki, robotyki i techniki pomiarowej: Energetyka o EC Białystok S.A o Zakład Energetyczny Białystok Przemysł elektromaszynowy o Metal Fach – producent nowoczesnych maszyn rolniczych z siedzibą w Sokółce o PRONAR Sp. z o.o. – producent maszyn rolniczych i osprzętu z siedzibą w Narwi k. Białegostoku o Philips DAP Industries Poland Sp. z o.o., Białystok – artykuły gospodarstwa domowego Przemysł spoŜywczy o Polmos Białystok S.A. o Browar Dojlidy (SAB Miller), Białystok o Spółdzielnia Mleczarska "MLEKOVITA", Wysokie Mazowieckie – przetwórstwo spoŜywcze Inne 87 Źródło: www.wrotapodlasia.pl 112 o Pfleiderer Grajewo S.A. – wiodący producent materiałów dla przemysłu meblarskiego o Domel Sp. z o.o., ŁomŜa – producent okien bezołowiowych o British American Tobacco Polska SA w Augustowie o Fabryka dywanów Agnella w Białymstoku. Potencjał sfery badawczo-rozwojowej W województwie istnieje Politechnika Białostocka, która prowadzi działalność naukowo-dydaktyczną, badania innowacyjne, wspiera kluczowe gałęzie przemysłu oraz współpracuje z regionalnymi parkami technologicznymi i przedsiębiorstwami ulokowanymi w Specjalnych Strefach Ekonomicznych. • Politechnika Białostocka: o Wydział Mechaniczny o Katedra Automatyki i Robotyki o Katedra Budowy i Eksploatacji Maszyn o Katedra Techniki Cieplnej i InŜynierii Rolniczej o Wydział Elektryczny o Katedra Automatyki i Elektroniki • Państwowa WyŜsza Szkoła Informatyki i Przedsiębiorczości w ŁomŜy kształci w zakresie automatyki i robotyki. Ośrodki te obecnie prowadzą badania m.in. w zakresie: − modelowanie płaskich podpór pneumatycznych z elektromagnetycznym napędem − elektromechaniczny wysokoobrotowy stacjonarny magazyn energii – projektowanie, wykonanie i badanie łoŜysk magnetycznych − projektowanie i badanie podzespołów mechatronicznych na potrzeby automatyki, robotyki i diagnostyki − właściwości termofizyczne Ŝywności i ich wykorzystanie w konstrukcji maszyn przemysłu spoŜywczego − modelowanie, diagnostyka i sterowanie wybranych układów autonomicznych robotów mobilnych − badania w zakresie ochrony sprzętu pomiarowego, automatyki i informatyki przed zaburzeniami elektromagnetycznymi.88 Na terenie województwa nie prowadzi działalności Ŝaden Ośrodek BadawczoRozwojowy związany z automatyką, robotyką i techniką pomiarową. Do jednostek świadczących róŜnego rodzaju usługi doradcze o charakterze proinnowacyjnym naleŜą: • Rada Federacji Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych NOT w Białymstoku 88 Źródło: www.pb.bialystok.pl 113 • Wschodni Ośrodek Transferu Technologii. Uniwersytet w Białymstoku • Podlaska Fundacja Rozwoju Regionalnego. Kluczowe klastry i parki technologiczne w regionie: 1. Park Naukowo-Technologiczny Polska-Wschód w Suwałkach – oferta Parku skierowana jest do firm innowacyjnych działających w obszarze zaawansowanych technologii tzn. informatyki i nowych technologii ukierunkowanych m.in. na: • elektronikę, w tym optoelektronikę i mikroelektronikę • technologie inŜynierii materiałowej • automatyka, aparatura pomiarowa i laboratoryjna, mechanika precyzyjna 2. Zambrowski Park Przemysłowy – utworzony w celu poprawy atrakcyjności inwestycyjnej Zambrowa 3. Klaster Zielonych Technologii w Białymstoku 4. Podlaski Klaster Obróbki Metali – wzmocnienie współpracy przedsiębiorstw branŜy obróbki metali oraz instytucji badawczo-rozwojowych działających na terenie województwa podlaskiego. Na terenie województwa istnieje Suwalska Specjalna Strefa Ekonomiczna. Główni inwestorzy reprezentują następujące sektory: drzewny poligraficzny metalowy mechaniki precyzyjnej. Kluczowe projekty innowacyjne i badawczo-rozwojowe oraz listy beneficjentów branŜ związanych z automatyką, robotyką i techniką pomiarową w ramach działania: • 2.3. SPO WKP. Obszar Tematyczny :Kod PKD 28-34; 7389: o „Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstwa poprzez zakup nowoczesnego systemu do cięcia laserowego.” Argo Spółdzielnia Pracy, Białystok – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „Dywersyfikacja produkcji poprzez zakup nowoczesnych maszyn i budowę hali produkcyjnej” PROMOTECH Sp. z o.o., Białystok – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „Zwiększenie potencjału produkcyjnego i rozpoczęcie produkcji mikroprocesorowego systemu komunikacyjnego MacR(G)BAT.” PLUM Sp. z o.o., Agnatki – kwota wsparcia 1 000 000 zł • projekty wspierane przez Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka o brak indywidualnych projektów kluczowych, w tym duŜych dla POIG (stan z dnia 31 lipca 2008). 89 Opis kodów Polskiej Klasyfikacji Działalności w załączniku na końcu opracowania 114 Ocena potencjału rozwoju regionu w zakresie automatyki, robotyki i techniki pomiarowej Województwo podlaskie naleŜy do najsłabiej rozwiniętych i uprzemysłowionych regionów w kraju. Podlasie to region o bardzo słabym potencjale automatyki, robotyki i techniki pomiarowej. Ponadto region notuje niskie wartości technologicznego zaawansowania oraz automatyzacji przemysłu, gdyŜ jest to region typowo rolniczy. W wymiarze ekonomicznym o peryferyjności województwa świadczy m.in. mały napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Widoczną barierą rozwojową województwa jest niedostatecznie rozwinięta infrastruktura transportowa, mimo przechodzenia przez jego teren waŜnych szlaków komunikacji międzynarodowej. Na terenie województwa znikoma ilość przedsiębiorstw produkuje, integruje automatykę, robotykę czy technikę pomiarową. Ponadto brak jednostek badawczo-rozwojowych związanych z obszarami badawczymi realizowanego projektu oraz bardzo niskie nakłady na działalność B+R zaburzają współpracę sfery naukowej ze sferą gospodarczą. Zarówno podmioty gospodarcze, jak i naukowe działające w regionie bardzo słabo pozyskują środki unijne w ramach programów SPO WKP oraz POIG, co świadczy o bardzo niskiej świadomości proinnowacyjnej i przedsiębiorczości, a co moŜe przyczynić się do dalszego spadku konkurencyjności i innowacyjności tego regionu. Region zbiera pozytywne oceny za obecność Specjalnej Strefy Ekonomicznej, rozwinięte, innowacyjne parki technologiczne oraz stosunkowo niską w porównaniu z innymi województwami Polski wschodniej stopę bezrobocia (11 %). 4.6.11. Województwo pomorskie Potencjał gospodarczy województwa naleŜy łączyć w szczególności z takimi dziedzinami jak przemysł stoczniowy, rafineryjny, spoŜywczy, maszynowy, meblowy, transport i usługi portowe. Szanse rozwojowe województwa: • strategiczne połoŜenie w basenie Morza Bałtyckiego • dobrze rozwinięte zaplecze przemysłowe i portowe • zróŜnicowana struktura gospodarki • dostępność wykwalifikowanej kadry pracowniczej • rozwinięty sektor małych i średnich przedsiębiorstw • Trójmiasto (Gdańsk, Sopot, Gdynia) – z głównych ośrodków przyczyniających się do wzrostu gospodarczego kraju • obecność przemysłu wysokich technologii, szczególnie w sektorze petrochemicznym, przeładunkowym i stoczniowym • duŜe moŜliwości eksportowe przemysłu stoczniowego • doskonałe warunki do produkcji energii odnawialnej z energii wiatru oraz z biomasy.90 90 Źródło: www.paiz.gov.pl 115 Kluczowymi gałęziami przemysłu województwa jest sektor High-Tech oraz przemysł morski. Wysoki poziom wykształcenia mieszkańców województwa, liczne moŜliwości kształcenia specjalistycznego i prowadzenia prac badawczych, system ulg podatkowych oferowanych przez władze lokalne inwestorom z sektora High-Tech, dobrze przygotowane oferty inwestycyjne pod potrzeby sektora wysokich technologii oraz rozwinięte zaplecze dla przedsiębiorców z sektora wysokich technologii to niewątpliwe atuty regionu stawiające go w czołówce krajowej pod kątem atrakcyjności dla inwestorów z sektora High-Tech.91 Istniejące firmy informatyczne, elektroniczne, telekomunikacyjne, oferujące automatykę przemysłową, czy nowoczesne biotechnologie będą stanowić dla potencjalnych inwestorów bazę poddostawców dla ich wyrobów lub odbiorców ich produktów. Rozwinięte zaplecze naukowo-badawcze i szkolnictwo zawodowe, dostępność wykwalifikowanej siły roboczej, doskonałe warunki naturalne oraz tradycje przemysłu morskiego w województwie nadają mu priorytetowy kierunek rozwoju. Doskonałe połoŜenie województwa sprawia, iŜ województwo pomorskie stało się atrakcyjnym regionem do lokowania inwestycji logistycznych (terminale kontenerowe, centra przeładunkowe, przesyłki cargo, centra logistyczne, magazynowe, dystrybucyjne). Ponadto w województwie istnieją następujące zakłady odznaczające się duŜym potencjałem technicznym oraz znacznym udziałem na rynku polskim: • Przykładowi integratorzy i producenci z zakresu automatyki, robotyki i techniki pomiarowej: o Mikro Pomiar Sc. Laboratorium kalibracyjne długości i kąta. Gdańsk o INTERCOMPACT Laser, Puck – przedstawiciel japońskiej firmy Mazak specjalizującej się w produkcji wycinarek laserowych o CHS LOGISTIC Sp. z o.o., Gdynia – projektowanie pełnego zakresu urządzeń hydraulicznych i elektrohydraulicznych oraz doradztwo techniczne w szerokim zakresie związane z hydrauliką siłową o OTTO HS – hydraulika siłowa, Reda – projektowanie, produkcja, handel i regeneracja podzespołów hydrauliki siłowej oraz obróbka metalu o SAPIR – Systemy Automatyki Przemysłowej i Robotyki, Grudziądz – doradztwo w zakresie automatyki; projektowanie systemów informatycznych; projektowanie systemów monitoringu i telemetrycznych; dostawa i montaŜ urządzeń automatyki; programowanie sterowników PLC o APISystems Sp. z o.o., Gdańsk – automatyka przemysłowa, projektowanie układów automatyki oraz integracja systemów sterowania a w szczególności branŜa wodociągowa, kanalizacyjna 91 tamŜe 116 o ASE Sp. z o.o., Gdańsk – kompleksowa realizacja inwestycji, poprzez profesjonalny dobór techniczny, kompletację, dostawę i wdroŜenie urządzeń automatyki przemysłowej i elektrotechniki dla stref zagroŜonych wybuchem o HEGAM, Gdańsk – firma inŜynierska oferująca nowoczesne rozwiązania w dziedzinie automatyki przemysłowej (automatyzacja procesów technologicznych) i instalacji elektrycznych sterowniczo-zasilających o DS-Electro Engineering, Rumia – projektowanie, wykonanie i serwis urządzeń automatyki przemysłowej i morskiej, elektronika, programowanie sterowników PLC oraz zaopatrzenie techniczne statków o SIMEX Sp. z o.o., Gdańsk – producent, dystrybutor i integrator urządzeń automatyki przemysłowej o RMA Sp. z o.o., Tuchom (k. Gdyni) – projektowanie i wykonywanie stanowisk produkcyjnych z wykorzystaniem robotów przemysłowych; budowy w pełni zautomatyzowanych, półzautomatyzowanych oraz manualnych linii produkcyjnych, maszyn, urządzeń i przyrządów o Wega-Projekt Sp. z o.o., Gdańsk – firma projektuje i dostarcza kompletne systemy automatyki dla procesów waŜenia, dozowania i komponowania. • UŜytkownicy rozwiązań automatyki, robotyki i techniki pomiarowej: Przemysł stoczniowy – Stocznia Gdynia, Gdańska Stocznia Remontowa Przemysł rafineryjny – Grupa Lotos Przemysł papierniczy – International Paper Kwidzyn Zespół Elektrociepłowni WybrzeŜe S.A. o EC Gdańsk o EC Gdynia o Energa Koncern Energetyczny S.A. GK, Gdańsk Przemysł elektromaszynowy: o Eaton Truck Components S.A, Tczew – producent akcesoriów samochodowych o Zakład Mechaniczny ELZAM-ZAMECH Sp. z o.o. w Elblągu – producent turbin, przekładni zębatych i cięŜkich elementów okrętowych Informatyka i przemysł elektrotechniczny: o Jabil Circuit Poland Sp. z o.o. Kwidzyn o Jabil Assembly Poland Sp. z o.o. o Flextronics International Poland Sp. z o.o., Tczew – elektronika, podzespoły o Philips CEI Poland Sp. z o.o., Kwidzyn o General Electric, Gdańsk o Flextronics – sektor teleinformatyczny o Prokom Software SA o DGT – centrale telefoniczne o Young Digital Poland – wytwórca oprogramowania multimedialnego 117 Inne: Polpharma SA. w Starogardzie Gdańskim – producent leków Galeon, Straszyn – producent najwyŜszej klasy jachtów motorowych Conrad Shipyard Co., Gdańsk – producent jachtów HTEP Sunreef Yachts Polska Fabryka lodów Algida w Baninie k. Gdańska "Cargill" Pasze Sp. z o.o. w Pruszczu Gdańskim Newell Rubbermaid Poland SA Schieder Europa Słupsk – producent wyrobów z tworzyw sztucznych o Nestle. o o o o o o o Potencjał sfery badawczo-rozwojowej W województwie pomorskim istnieją dwa silne ośrodki naukowo-dydaktyczne wspierające kluczowe gałęzie przemysłu, prowadzące badania innowacyjne, współpracujące z parkami technologicznymi oraz przedsiębiorstwami ulokowanymi w Specjalnych Strefach Ekonomicznych. • Politechnika Gdańska o Wydział Elektroniki, Telekomunikacji i Informatyki o Wydział Elektrotechniki i Automatyki o Wydział Mechaniczny • Uniwersytet Gdański o Instytut Informatyki o Akademia Morska w Gdyni o Wydział Elektryczny o Wydział Mechaniczny • Akademia Marynarki Wojennej w Gdyni o Wydział Mechaniczno-Elektryczny − − − − − − − − Ośrodki te obecnie prowadzą liczne prace badawcze m.in.: badania obiektów fizycznych nieinwazyjnymi metodami optycznymi (OCT) modelowanie i konstrukcja sensorów światłowodowych sterowanie robotami mobilnymi diagnostyk obiektów przemysłowych, w tym wibrodiagnostyka projektowanie systemów, mikrosystemów i makrosystemów elektronicznych adaptacyjne przetwarzanie sygnałów metody zobrazowania sygnałów hydroakustycznych modele, badania symulacyjne, wykorzystanie badań symulacyjnych w systemie ekspertowym projektowania układów automatyki statków 118 − systemy z bazą wiedzy do wspomagania projektowania układów automatyki statków, dobór metod obliczania podobieństwa statków − badanie moŜliwości wykorzystania usług systemowych jako narzędzi wspomagających sterowanie systemu elektroenergetycznego; opracowanie zasad świadczenia i rozliczania usług systemowych w warunkach konkurencyjnych rynków w systemach elektroenergetycznych − badania wibroakustyczne układów elektromaszynowych − zintegrowane inteligentne sterowaniem biologiczną oczyszczalnią ścieków w stanach normalnych, zakłóceniowych i awaryjnych − diagnostyka maszyn i urządzeń (wibracyjna i termowizyjna) − diagnostyka wibracyjna konstrukcji elektromechanicznych oraz pomiarów drgań silników elektrycznych − mechanizmy degradacji izolacji stałej − projektowanie i wykonywanie aparatury pomiarowej do dynamicznych badań urządzeń technologicznych − projektowanie urządzeń i linii technologicznych do obróbki drewna, w tym traków i specjalnych obrabiarek do drewna − nieniszczące metody pomiaru napręŜeń pozostających stalowych konstrukcji spawanych − badania ultradźwiękowe grubości ścianek konstrukcji i urządzeń technologicznych na powietrzu i pod wodą − badania laboratoryjne modelowych rozwiązań nowoczesnych maszyn wodnych − pomiary tensometryczne i analiza stanu napręŜeń − badania diagnostyczne maszyn i urządzeń, badania trwałości i niezawodności − projektowanie i wykonawstwo specjalistycznych urządzeń hydraulicznych, w tym stanowisk badawczych i dydaktycznych − sztuczna inteligencja − sztuczne systemy immunologiczne i ich zastosowania − budowa i eksploatacja maszyn okrętowych − technologia prac podwodnych, budowa i eksploatacja sprzętu nurkowego − sterowanie i automatyka cyfrowa, wspomaganie procesu dowodzenia okrętem.92 Na terenie województwa prowadzą działalność następujące Ośrodki BadawczoRozwojowe: • Centrum Techniki Morskiej w Gdyni • Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Przemysłu Płyt Drewnopochodnych w Czarnej Wodzie. Do głównych kierunków działalności badawczo-rozwojowej ośrodków naleŜą m.in.: − systemy określania pozycji okrętów i sterowania ruchem okrętu po trajektorii 92 Źródło: www.pg.gda.pl www.univ.gda.pl www.amw.gdynia.pl www.am.gdynia.pl 119 − − − − zintegrowane systemy monitorowania sytuacji podwodnej badanie kompatybilności elektromagnetycznej i odporności wibroakustycznej technologia produkcji płyt drewnopochodnych oraz ich uszlachetnianie przydatnoścć róŜnych surowców lignocelulozowych do przerobu na płyty drewnopochodne, technologie ich przerobu. Do jednostek świadczących róŜnego rodzaju usługi doradcze o charakterze proinnowacyjnym w województwie naleŜą: • Instytut Budownictwa Wodnego PAN w Gdańsku • Instytut Maszyn Przepływowych im. Roberta Szewalskiego w Gdańsku • Stowarzyszenie „Wolna Przedsiębiorczość” w Gdańsku PAN • Centrum Transferu Technologii w Gdańsku • Rada Regionalna Federacji Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych Naczelnej Organizacji Technicznej w Słupsku • Słupskie Stowarzyszenie Innowacji Gospodarczych i Przedsiębiorczości. Kluczowe klastry i parki technologiczne 1. Gdański Park Naukowo-Technologiczny – celem Parku jest zapewnienie najlepszych warunków firmom zaawansowanych technologii oraz laboratoriów badawczo-rozwojowych, w następujących priorytetowych branŜach: technologie informacyjne i telekomunikacyjne; materiały funkcjonalne i nanotechnologie; biotechnologia, chemia Ŝywności i leków; ochrona środowiska 2. Pomorski Park Naukowo-Technologiczny w Gdyni, podmiot zarządzający: Gdyńskie Centrum Innowacji – zadaniem PPNT jest stworzenie dogodnych warunków do realizacji przedsięwzięć opartych o wysoko zaawansowane technologie w dziedzinach: biotechnologii; ochrony środowiska; informatyki; wzornictwa przemysłowego 3. Centrum Zaawansowanych Technologii Pomorze w Gdańsku – prowadzi badania przyczyniające się do wzrostu innowacyjności i konkurencyjności gospodarki w zakresie biotechnologii, chemii Ŝywności i leków, technologii informacyjnych, telekomunikacji, materiałów funkcjonalnych i nanotechnologii oraz ochrony środowiska 4. Klaster Automatyki Przemysłowej i Sterowania w Gdańsku – świadczy usługi w zakresie projektowania i wdraŜania systemów automatyki przemysłowej 5. Klaster ICT Pomerania – branŜa informatyczna 6. Bałtycki Klaster Ekoenergetyczny – branŜa ekoenergetyczna, wytwarzania energii cieplnej i elektrycznej w małej i średniej skali, w oparciu o odnawialne źródła energii, zwłaszcza biomasę. 120 Na terenie województwo istnieją następujące Specjalne Strefy Ekonomiczne: • Słupska Specjalna Strefa Ekonomiczna Główni inwestorzy reprezentują następujące sektory: produkcja drzwi i okien produkcja szkła na potrzeby przemysłu samochodowego. • Pomorska Specjalna Strefa Ekonomiczna w Tczewie i śarnowcu Główni inwestorzy reprezentują następujące sektory: przemysł elektroniczny przemysł papierniczy produkcja opon przemysł papierniczy. Kluczowe projekty innowacyjne i badawczo-rozwojowe oraz listy beneficjentów branŜ związanych z automatyką, robotyką i techniką pomiarową w ramach działania: • 2.3. SPO WKP. Obszar Tematyczny :Kod PKD 28-34; 7393: o „Unowocześnienie potencjału technologicznego w zakresie produkcji płyt warstwowych z rdzeniem poliuretanowym” Balex Metal Sp. z o.o., Bolszewo – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „Wzrost konkurencyjności poprzez uruchomienie produkcji modułowych układów olejowych” Rockfin Sp. z o.o., Chwaszczyno – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „Wzmocnienie konkurencyjności międzynarodowej poprzez implementację innowacji procesu produkcji” PLASMET Sp. z o.o., Widzino – kwota wsparcia 1 250 000 zł • Niektóre projekty wspierane przez Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka o Modelowe kompleksy agroenergetyczne jako przykład kogeneracji rozproszonej opartej na lokalnych i odnawialnych źródłach energii w ramach działania 1.1. Orientacyjny koszt całkowity inwestycji 39 mln zł dla Instytutu Maszyn Przepływowych PAN o Opracowanie typoszeregu komputerowych interfejsów multimodalnych oraz ich wdroŜenie w zastosowaniach edukacyjnych, medycznych, w obronności i w przemyśle w ramach działania 1.3. Orientacyjny koszt całkowity inwestycji 7 mln zł dla Politechniki Gdańskiej o Pomorski Park Naukowo-Technologiczny – rozbudowa III etapu w ramach działania 5.3. Orientacyjny koszt całkowity inwestycji 123 mln zł dla Gdyńskiego Centrum Innowacji. 93 Opis kodów Polskiej Klasyfikacji Działalności w załączniku na końcu opracowania 121 Ocena potencjału rozwoju regionu w zakresie automatyki, robotyki i techniki pomiarowej Województwo pomorskie charakteryzuje silny potencjał w zakresie automatyki, robotyki i techniki pomiarowej. Na terenie województwa działają pręŜne przedsiębiorstwa i zakłady przemysłowe produkujące, integrujące oraz wykorzystujące automatykę, robotykę lub technikę pomiarową. Region jest bardzo silnym ośrodkiem przemysłu morskiego oraz High-Tech, które są potencjalnymi odbiorcami automatyki, robotyki lub techniki pomiarowej. Atutem regionu jest wysoka podaŜ absolwentów szkół wyŜszych i pracowników o zróŜnicowanych kwalifikacjach, niska stopa bezrobocia (10,8 %), wysoka atrakcyjność do inwestowania oraz prowadzenia działalności gospodarczej, dzięki duŜym w skali kraju zasobom ulokowanym w Specjalnych Strefach Ekonomicznych, jednostkach świadczących róŜnego rodzaju usługi doradcze o charakterze proinnowacyjnym oraz parkach technologicznych. Silna sfera naukowa oraz badawczo-rozwojowa ściśle współpracuje i wspiera kluczowe gałęzie przemysłu. Pomimo wysokiej rangi Trójmiasta, jako waŜnego ośrodka akademickiego, kulturalnego i gospodarczego na akademickiej mapie kraju, region nie moŜe poszczycić się wysokimi nakładami na badania i rozwój, co lokuje województwo wśród krajowych „średniaków”. Region otrzymuje niską notę za to, Ŝe pomimo wysokiego potencjału rozwojowego umiarkowanie wykorzystuje środki unijne w ramach programów SPO WKP oraz POIG, co świadczy o niedostatecznej świadomości proinnowacyjnej i przedsiębiorczości. NaleŜy zaznaczyć, Ŝe województwo jest obszarem o bardzo duŜym zróŜnicowaniu wewnętrznym w rozwoju gospodarczym. Poziom Ŝycia ludności w Trójmieście jest znacznie wyŜszy niŜ na terenach wiejskich, co generuje masową migracje zarobkową. 4.6.12. Województwo śląskie Śląsk to najbardziej uprzemysłowiony teren kraju i jeden z najbardziej uprzemysłowionych obszarów w Europie. Do niedawna kojarzył się wyłącznie z przemysłem cięŜkim. ChociaŜ nadal on dominuje, obecnie bardzo dynamicznie rozwijają się inne branŜe, a w szczególności motoryzacyjna. Województwo śląskie dysponuje licznymi zasobami naturalnymi, do których naleŜą m.in.: węgiel kamienny, złoŜa cynku i ołowiu, pokłady metanu, gazu ziemnego, złoŜa margli, wapieni, kruszywa naturalnego, a takŜe wody lecznicze, termalne i mineralne. W oparciu o istniejącą bazę surowcową powstał tu największy w kraju okręg przemysłowy (Górnośląski Okręg Przemysłowy). W strukturze branŜowej przemysłu po górnictwie węgla kamiennego dominującym sektorem jest hutnictwo.94 Szanse rozwojowe województwa: • najbardziej uprzemysłowiony i zurbanizowany region w Polsce • olbrzymi potencjał i chłonność rynku – blisko 5 mln mieszkańców 94 Źródło: www.silesia-region.pl 122 • rozwinięty transport drogowy i kolejowy oraz infrastruktura łączności • Międzynarodowy Port Lotniczy „Katowice” w Pyrzowicach zapewniający komunikację krajową i międzynarodową • róŜnorodność oferty inwestycyjnej: przemysł, usługi, rozwój i modernizacja infrastruktury, turystyka i rekreacja, rolnictwo • drugi region w kraju pod względem liczby zlokalizowanych duŜych inwestorów • silne, zróŜnicowane zaplecze naukowo-badawcze (ponad 30 uczelni wyŜszych, liczne instytucje badawczo-rozwojowe, 200 tys. studentów) • moŜliwość rozwoju przemysłu energetycznego oraz dobre warunki do wytwarzania energii odnawialnej z wykorzystaniem słomy, wierzby energetycznej i odpadów drzewnych.95 Kluczowymi gałęziami przemysłu województwa śląskiego jest przemysł hutniczy, motoryzacyjny oraz sektor High-Tech. Odpowiednie zaplecze naukowo-techniczne i dostępność wysoko wykwalifikowanej kadry, dobrze rozwinięta infrastruktura transportowa i informatyczna oraz liczne zachęty inwestycyjne dla inwestorów sprowokowały w ostatnich latach dynamiczny rozwój sektora High-Tech oraz przemysłu motoryzacyjnego w województwie Śląskim. Ponadto na terenie województwa znajduje się wiele waŜnych zakładów przemysłowych oraz obszary dwóch okręgów przemysłowych, które mają kluczowe znaczenie na rzecz rozwoju przemysłu w regionie. Wiele z nich odgrywa strategiczną rolę w skali kraju: • Przykładowi integratorzy i producenci z zakresu automatyki, robotyki i techniki pomiarowej: o Zakład Systemów Sterowania STERMATIK, Gliwice – zajmuje się projektowaniem, programowaniem, budową i uruchamianiem przemysłowych systemów sterowania o Przedsiębiorstwo Automatyzacji i Pomiarów INTROL, Katowice – projektowanie systemów, automatyzacja obiektów, montaŜ i uruchomianie, produkcja o ATEMPOL, Piekary Śląskie – kompleksowa automatyzacja obiektów przemysłowych; systemy sterowania urządzeniami i liniami technologicznymi; projekty techniczno-robocze układów sterownia o Energoaparatura S.A., Katowice – firma świadczy usługi w zakresie pomiarów, automatyki i sterowań, prac elektrycznych i teletechnicznych oraz instalacji inteligentnego budynku we wszystkich branŜach przemysłu o ANKOR, Mysłowice – firma świadczy kompleksowe usługi w zakresie automatyzacji procesów produkcyjnych o SimTec Sp. z o.o. Katowice – projektowanie i programowanie systemów sterowania oraz robotów przemysłowych 95 Źródło: www.paiz.gov.pl (Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych) 123 o ASCON POLSKA, Kochanowice – projektowanie i produkcja oprzyrządowania oraz urządzeń sterujących i monitorujących procesy automatyki przemysłowej o Przedsiębiorstwo Chemistik, Jaworzno – dystrybutor robotów przemysłowych o ABC Control – Automatyka i Robotyka, Gliwice o APA Automation Plus Automotive, Gliwice – projektowanie technologicznego dla systemów automatyki przemysłowej o CRI Jolanta. Zakład Robotyki i Komputerów, Gliwice – komputerowe systemy wizyjne i widzenia maszynowego o IPS Polska sp. z o.o., Katowice – projekty linii transportu technologicznego, linii produkcyjnych, maszyn i urządzeń transportowych, takŜe portali i manipulatorów, systemów informatycznych wspierających produkcję o Robotics Solutions, Tarnowskie Góry – integrator systemów zrobotyzowanych. Programowanie robotów firm KUKA, FANUC, ABB, sterowniki firmy SIEMENS o AJL-System Sp. z o.o. Integrator Systemów Automatyki, Katowice – projektowanie, programowanie, realizacja i integracja systemów sterowania w oparciu o systemy firmy Siemens o PS Automation, Gliwice – uruchamianie instalacji zrobotyzowanych, programowanie robotów przemysłowych Fanuc, Kuka, ABB. • UŜytkownicy rozwiązań automatyki, robotyki i techniki pomiarowej: o Górnośląski Okręg Przemysłowy. Dominującymi gałęziami przemysłu są tu: przemysł górniczy (kilkanaście czynnych kopalń węgla kamiennego; Jastrzębska Spółka Węglowa; Katowicki Holding Węglowy; Kompania Węglowa Katowice; Południowy Koncern Węglowy, Jaworzno; Gliwicka Spółka Węglowa; Nadwiślańska Spółka Węglowa, Tychy; Rudzka Spółka Węglowa, Ruda Śląska; Bytomska Spółka Węglowa) przemysł hutniczy (kilkanaście czynnych hut Ŝelaza i metali nieŜelaznych; Huta Katowice S.A. Dąbrowa Górnicza; Huta Pokój Ruda Śląska; Huta Cedler Sosnowiec – dawniej Walcownia Rur i śelaza Hrabia Renard; Huta Cynku w Miasteczku Śląskim) przemysł transportowy (fabryki samochodów w Gliwicach i Tychach, producent pojazdów szynowych Konstal w Chorzowie, Bumar Łabędy – produkcja na potrzeby wojska) przemysł energetyczny (kilkanaście elektrowni i elektrociepłowni; PKE S.A. Elektrownia Jaworzno; EC Katowice; Górnośląski Zakład Elektroenergetyczny S.A. Gliwice; Będziński Zakład Elektroenergetyczny) przemysł maszynowy przemysł koksowniczy (Polski Koks Katowice; Dąbrowa Górnicza) przemysł chemiczny (zakłady azotowe, Pollena Savona, Fabryka Farb i Lakierów HAJDUKI) 124 o Rybnicki Okręg Węglowy. Dominującymi gałęziami przemysłu są tu: przemysł wydobywczy (2 koncerny węglowe; Rybnicka Spółka Węglowa) przemysł metalurgiczny przemysł maszynowy przemysł chemiczny przemysł koksowniczy przemysł materiałów budowlanych przemysł energetyczny (Elektrownia Rybnik) przemysł metalowy o Huta Stali Częstochowa S.A. o ArcelorMittal Steel Poland – największy producent stali w Polsce o Commercial Metals Company Huta Zawiercie S.A. o Stalexport S.A. GK, Katowice – producent stali o Walcownia Metali Dziedzice S.A. Czechowice-Dziedzice o Złomrex S.A., Poraj – dystrybucja produktów hutniczych Przemysł elektromaszynowy o Fabryka Maszyn Elektrycznych INDUKTA S.A., Bielsko-Biała o Apena Remont Sp. z o.o., Bielsko-Biała – remonty maszyn i urządzeń, utrzymanie ruchu obiektów przemysłowych o Elektronarzędzia Celma S.A., Goleszów koło Cieszyna – jedyny w Polsce producent elektronarzędzi o Adam Opel Polska Sp. z o.o. AG Gliwice o TRW Automative Częstochowa Sp. z o.o. – lider motoryzacji w dziedzinie bezpieczeństwa o Fiat Auto Poland o ISUZU MOTORS POLSKA Sp. z o.o., Tychy – produkcja silników spalinowych stosowanych do napędu pojazdów mechanicznych Przemysł elektryczny o Śląska Fabryka Kabli S.A. GK. Czechowice-Dziedzice o Philips Lighting Bielsko-Biała LTD Sp. z o.o. o Techmex S.A. GK Bielsko-Biała – dostawca zaawansowanych rozwiązań geoinformatycznych opartych na technologii satelitarnej (IT) Inne o Tauron Polska Energia o Rafineria Czechowice S.A. Czechowice-Dziedzice o RAFAKO S.A., Racibórz – największy w kraju producent kotłów parowych i wodnych dla energetyki zawodowej i przemysłowej oraz urządzeń ochrony środowiska o Grupa śywiec S.A. – producent piwa 125 o Śląskie Zakłady Tłuszczowe „Olmex”, Katowice o Farmacol S.A., Katowice – branŜa farmaceutyczna o Mostostal Zabrze S.A. GK. Potencjał sfery badawczo-rozwojowej Śląsk jest jednym z większych ośrodków naukowo-dydaktycznych w Polsce. Znajdujące się tu uczelnie wspierają kluczowe gałęzie przemysłu, prowadzą badania innowacyjne, współpracują z parkami technologicznymi i przedsiębiorstwami ulokowanymi w Katowickiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej: • Uniwersytet Śląski o Wydział Informatyki i Nauki o Materiałach • Politechnika Śląska o Wydział Automatyki, Elektroniki i Informatyki o Wydział Mechaniczny Technologiczny o Wydział Elektryczny • Politechnika Częstochowska o Wydział InŜynierii Mechanicznej i Informatyki o Instytut Modelowania i Automatyzacji Procesów Przeróbki Plastycznej na Wydziale InŜynierii Procesowej, Materiałowej i Fizyki Stosowanej o Zakład Technik Mikroprocesorowych, Automatyki i Pomiarów Cieplnych na Wydziale Elektrycznym • WyŜsza Szkoła Mechatroniki w Katowicach • Państwowa WyŜsza Szkoła Zawodowa w Raciborzu kształci w zakresie automatyki i robotyki. Ośrodki te obecnie prowadzą badania o tematyce, m.in.: − badania w zakresie inteligentnych robotów przemysłowych – sterowanie, nawigacja, systemy sensoryczne, interfejsy (automatyka i robotyka) − badania nad wykorzystaniem logiki rozmytej w procesie podejmowania decyzji przy monitorowaniu atmosfery wybuchowej − systemy sterowania i monitorowania turbogeneratorów − miernictwo elektryczne, elektroniczne i przemysłowe (w tym równieŜ pomiary wielkości nieelektrycznych metodami elektrycznymi, zwłaszcza sił, ciśnień i przemieszczeń, a takŜe pomiary właściwości materiałów elektrotechnicznych takich jak: dielektryki, magnetyki i przewodniki) − miernictwo precyzyjne (obszar ten dotyczy pomiarów wielkości elektrycznych z najwyŜszymi dokładnościami i związany jest z opracowywaniem nowych metod i algorytmów pomiarowych, jak równieŜ projektowaniem i budową nowoczesnej, wysokiej klasy aparatury kontrolno-pomiarowej) − wykorzystanie metody elementów skończonych w analizie i projektowaniu maszyn, urządzeń elektrycznych i transformatorów 126 − badania nad złoŜonymi i niekonwencjonalnymi przetwornikami elektromechanicznymi − metody i techniki wirtualnej rzeczywistości w projektowaniu i wytwarzaniu elementów maszyn − analiza podatności ustrojów nośnych maszyn roboczych i ich wpływu na rozkład obciąŜenia wewnętrznego w łoŜyskach − projektowanie systemów pomiarowo-sterujących. Województwo śląskie jest drugim co do wielkości ośrodkiem potencjału badawczorozwojowego kraju. Na terenie województwa prowadzą działalność m.in. następujące Ośrodki Badawczo-Rozwojowe: • Główny Instytut Górnictwa w Katowicach • Instytut Chemicznej Przeróbki Węgla w Zabrzu • Instytut Spawalnictwa w Gliwicach • Instytut Systemów Sterowania w Chorzowie • Fundacja Rozwoju Kardiochirurgii z Instytutem Protez Serca w Zabrzu • Instytut Techniki i Aparatury Medycznej w Zabrzu • BranŜowy Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Maszyn Elektrycznych „Komel” w Katowicach • Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Przemysłu Izolacji Budowlanej w Katowicach • Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Dźwignic i Urządzeń Transportowych „Detrans” w Bytomiu • Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Gospodarki Energetycznej w Katowicach • Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Maszyn Przędzalnictwa Wełny „Belmatex” • Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Samochodów MałolitraŜowych w Bielsku-Białej • Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Urządzeń Mechanicznych „Obrum” Sp. z o.o. w Gliwicach • Centrum Elektryfikacji i Automatyzacji Górnictwa „Emag” w Katowicach • Instytut Metali NieŜelaznych w Gliwicach • Centrum Mechanizacji Górnictwa „Komag” w Gliwicach (Firma zajęła 1 miejsce w rankingu 500 najbardziej innowacyjnych firm w Polsce w 2007 roku)96 • Zakład Pomiarowo Badawcze Energetyki „Energopomiar” Sp. z o.o. Do głównych kierunków działalności badawczo-rozwojowej ośrodków naleŜą m.in.: − prowadzenie i finansowanie badań naukowych i prac innowacyjno-wdroŜeniowych związanych z leczeniem chorób serca, a zwłaszcza w dziedzinie nauk medycznych, farmaceutycznych, biologicznych, matematyczno-fizycznych, chemicznych i technicznych 96 Źródło: www.orgmasz.cp2.win.pl (Instytut Organizacji i Zarządzania w Przemyśle) 127 − prace projektowo – konstrukcyjne nad robotami chirurgicznymi i kardiochirurgicznymi − technologie bezpiecznej eksploatacji złóŜ surowców mineralnych − automatyka przemysłowa: rozproszone systemy monitorowania i sterowania procesów, integracja systemów automatyki z nadrzędnymi systemami zarządzania − badania nad prądnicami do elektrowni wiatrowych i wodnych − maszyny i urządzenia do przeróbki i utylizacji odpadów komunalnych i przemysłowych − prowadzenie systemowych badań naukowych i doradztwa w zakresie racjonalnego uŜytkowania paliw i energii, ochrony środowiska oraz przystosowanie ich wyników do wdraŜania w praktyce − prace projektowo-konstrukcyjne, obliczenia inŜynierskie i symulacyjne, badania drogowe i stanowiskowe samochodów, badania stanowiskowe zespołów i części samochodowych, badania materiałowe metali, tworzyw sztucznych, gumy, szkła, badania paliw silnikowych, olejów smarowych oraz płynów eksploatacyjnych, wykonywanie prototypów i krótkich serii samochodów i zespołów samochodowych, wykonywanie stanowisk badawczych i technologicznych − automatyka i telekomunikacja górnicza − konstruowanie maszyn i urządzeń górniczych w celu ulepszenia podziemnej eksploatacji złóŜ oraz przeróbki mechanicznej surowców mineralnych − nowe stopy i kompozyty na bazie metali, w tym metali szlachetnych i lekkich, a takŜe stopy amorficzne i nanokrystaliczne − badania nieniszczących wyrobów metalowych i złączy spawanych metodami wizualną i magnetyczno-proszkową oraz pomiaru grubości materiału metodą ultradźwiękową − badanie i ocena parametrów technicznych aparatury pomiarowej (konstrukcja, funkcje metrologiczne i eksploatacyjne, odporność i wytrzymałość na działanie klimatu).97 Do jednostek świadczących róŜnego rodzaju usługi doradcze o charakterze proinnowacyjnym w województwie naleŜą: • Instytut Informatyki Teoretycznej i Stosowanej PAN w Gliwicach • Instytut InŜynierii Chemicznej PAN w Gliwicach • Agencja Rozwoju Regionalnego w Bielsku Białej • Agencja Rozwoju Regionalnego w Częstochowie • Górnośląska Agencja Przekształceń Przedsiębiorstw S.A. w Katowicach • Górnośląska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. w Katowicach • Akademia Techniczno-Humanistyczna – Bielsko-Biała. 97 tamŜe 128 Kluczowe klastry i parki technologiczne 1. Śląskie Centrum Zaawansowanych Technologii – bezpośrednie wdraŜanie wygenerowanych nowych technologii 2. Innowacyjny Śląski Klaster Czystych Technologii Węglowych – zorientowany na rozwój i wdraŜanie Czystych Technologii Węglowych w energetyce i karbochemii 3. Park Naukowo-Technologiczny „Technopark Gliwice” – celem jest wspomaganie transferu innowacyjnych technologii na rzecz sfery B + R, pozyskiwanie firm reprezentujących technologie zaliczane do sektora „High-Tech” 4. Śląski Park Przemysłowy (Ruda Śląska i Świętochłowice) – celem jest rewitalizacja gospodarcza i społeczna zdegradowanych dzielnic poprzemysłowych 5. Rudzki Inkubator Przedsiębiorczości i Górnośląski Inkubator Technologiczny w Rudzie Śląskiej – sektor IT 6. Górnośląski Park Przemysłowy 7. Sosnowiecki Park Naukowo-Technologiczny – branŜe farmaceutyczna, motoryzacyjna, maszynowa, chemiczna. Na terenie województwo istnieje Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna. Główni inwestorzy reprezentują następujące sektory: • motoryzacja • wyroby ze szkła • elektryka. Kluczowe projekty innowacyjne i badawczo-rozwojowe oraz listy beneficjentów branŜ związanych z automatyką, robotyką i techniką pomiarową w ramach działania: • 2.3. SPO WKP. Obszar Tematyczny :Kod PKD 28-34; 7398: o „s1 250 000 zł • Niektóre projekty wspierane przez Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka: o Materiały opakowaniowe nowej generacji z tworzywa polimerowego ulegającego recyklingowi organicznemu w ramach działania 1.1. Orientacyjny koszt całkowity inwestycji: 19 mln zł dla Centrum Chemii Polimerów o Inteligentna koksownia spełniająca wymagania najlepszej dostępnej techniki w ramach działania 1.1. Orientacyjny koszt całkowity inwestycji: 60 mln zł dla Instytutu Chemicznej Przeróbki Węgla o Nowe technologie oraz nowe konstrukcje maszyn i urządzeń do wzbogacania i metalurgicznego przerobu surowców mineralnych w ramach działania 1.3. Orientacyjny koszt całkowity inwestycji: 21,5 mln zł dla Instytutu Metali NieŜelaznych o Nowe technologie łukowego, laserowego i tarciowego łączenia metali w ramach działania 1.1. Orientacyjny koszt całkowity inwestycji: 61,5 mln zł dla Instytutu Spawalnictwa 98 Opis kodów Polskiej Klasyfikacji Działalności w załączniku na końcu opracowania 129 o Centrum Czystych Technologii Węglowych w ramach działania 2.1. Orientacyjny koszt całkowity inwestycji: 163 mln zł dla Głównego Instytutu Górnictwa o Śląska BIO-FARMA Centrum Biologii, BioinŜynierii i Bioinformatyki w ramach działania 2.1. Orientacyjny koszt całkowity inwestycji: 90 mln zł dla Politechniki Śląskiej o Utworzenie Parku Naukowo-Technologicznego Euro-Centrum – rozwój i zastosowanie nowoczesnych technologii w obszarze poszanowania energii i jej odnawialnych źródeł w ramach działania 5.3. Orientacyjny koszt całkowity inwestycji: 99 mln zł dla Parku Naukowo-Technologiczny Euro-Centrum Sp. z. o.o. Ocena potencjału rozwoju regionu w zakresie automatyki, robotyki i techniki pomiarowej Województwo śląskie jest regionem wybitnie przemysłowym. Śląsk to jeden z najsilniejszych ośrodków w zakresie potencjału automatyki, robotyki i techniki pomiarowej. Na terenie województwa działa wiele pręŜnych przedsiębiorstw i zakładów przemysłowych produkujących, integrujących oraz wykorzystujących automatykę, robotykę lub technikę pomiarową. Ogromny potencjał sfery gospodarczej skupiony w okręgach przemysłowych, klastrach technologicznych oraz Specjalnej Strefie Ekonomicznej ściśle współpracuje z silnym potencjałem jednostek badawczo-rozwojowych, uczelni wyŜszych oraz jednostek doradczych o charakterze proinnowacyjnym. NaleŜy podkreślić, Ŝe zarówno sfera gospodarcza, jak i naukowa plasuje się w czołówce województw pozyskujących środki unijne w ramach programu SPO WKP oraz POIG. Świadczy to o wysokiej świadomości proinnowacyjnej, przedsiębiorczości oraz potrzebie rozwoju zakorzenionej w regionie. Atutem regionu jest wysoka podaŜ absolwentów szkół wyŜszych i pracowników o zróŜnicowanych kwalifikacjach, bardzo niska stopa bezrobocia (9,2 %), wysoka atrakcyjność do inwestowania i prowadzenia działalności gospodarczej oraz wysokie w skali kraju nakłady na działalność B+R. Atuty te dają gwarancję dynamicznego rozwoju obszarów badawczych projektu Foresight ARP. Nominalnie poziom rozwoju gospodarczego województwa jest więc wysoki, lecz struktura gospodarki i przemysłu nie odpowiada współczesnym potrzebom kraju i stanowi znaczne obciąŜenie dla gospodarki narodowej. PowaŜnym problemem regionu jest znaczna degradacja środowiska naturalnego oraz duŜa powierzchnia zdegradowanych terenów poprzemysłowych. Te problemy koncentrują się szczególnie w gospodarczym centrum regionu zdominowanym przez schyłkowe górnictwo węglowe oraz hutnictwo. Ciągle nierozwiązanym problemem jest restrukturyzacja górnictwa − jest to problem trudny nie tylko pod względem gospodarczym, ale takŜe społecznym i politycznym. PrzeciąŜona infrastruktura jest w złym stanie i wymaga modernizacji. Mimo utrzymującej się dominacji schyłkowych przemysłów w regionie zaczynają pojawiać się bardziej nowoczesne branŜe (przede wszystkim przemysł samochodowy), lokujące się na obrzeŜach konurbacji śląskiej. 130 4.6.13. Województwo świętokrzyskie Bogactwo surowców naturalnych ziemi świętokrzyskiej sprzyja produkcji cementu i gipsu, a wyroby świętokrzyskich zakładów przemysłu gipsowego i cementownie znane są na rynku krajowym i zagranicznym. Region słynie takŜe ze złóŜ siarki (Grzybów) wód mineralnych (Busko-Zdrój – Buskowianka), wód siarczkowych (Busko-Zdrój). Region wyróŜnia się teŜ obecnością największych firm budowlanych w Polsce. WaŜnym działem gospodarki jest takŜe przemysł metalurgiczny, maszynowy i precyzyjny, a takŜe spoŜywczy i tekstylny. W Psarach znajduje się jedyne w Polsce Centrum Usług Satelitarnych, wykorzystujące najnowocześniejsze techniki satelitarne oraz zapewniające kompleksową obsługę w zakresie przesyłania informacji drogą satelitarną.99 Wizytówką gospodarczą województwa są Targi Kielce, drugi co do wielkości w kraju ośrodek targowy w Polsce. Targi Kielce słyną z organizowanego co roku Międzynarodowego Salonu Przemysłu Obronnego. Szanse rozwojowe województwa: • liczna wykwalifikowana kadra pracownicza na potrzeby przemysłu i innych dziedzin gospodarki • rozwinięta infrastruktura gospodarcza, w tym instytucje finansowe • duŜe moŜliwości rozwoju produkcji rolno-spoŜywczej • bogate złoŜa minerałów wykorzystywanych do produkcji materiałów budowlanych • bogate źródła leczniczych wód mineralnych • doskonałe warunki do wytwarzania energii odnawialnej z biomasy. Kluczowymi gałęziami przemysłu województwa jest przemysł budowlany oraz przemysł metalowy. Bogate złoŜa surowców mineralnych, dostępność doświadczonej kadry, właściwa polityka w zakresie kształcenia profilowanego, działająca na terenie województwa sieć podwykonawców i dostawców materiałów wykończeniowych oraz producentów materiałów budowlanych skupiona w klastrze budowlanym wytworzyła sprzyjający klimat i korzystne warunki przedsiębiorstwom działającym w sektorze budowlanym. Rozwój przemysłu metalowego moŜliwy był dzięki dostępności młodej, wykwalifikowanej kadry pracowniczej, relatywnie niskich kosztów pracy, dobrze przygotowanych terenów pod inwestycje przemysłowe oraz szerokiej sieci kooperantów i poddostawców. Na terenie województwa znajduje się Staropolski Okręg Przemysłowy, który ma szczególne znaczenie dla funkcjonowania tradycyjnych gałęzi przemysłu w regionie. Okręg odznacza się długimi tradycjami w przetwarzaniu Ŝelaza, obecnością przemysłu metalowego, hutniczego, mineralnego, maszynowego i chemicznego. 99 Źródło: www.paiz.gov.pl (Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych) 131 Ponadto w województwie istnieją następujące zakłady odznaczające się duŜym potencjałem technicznym oraz dominującym udziałem na rynku polskim: • Przykładowi integratorzy i producenci z zakresu automatyki, robotyki i techniki pomiarowej: o MUEHSAM Rozwiązania Dla Przemysłu Sp.j., Kielce – obsługa zakładów przemysłowych w zakresie urządzeń stosowanych w większości procesów produkcji, takich jak tłoczenie róŜnych typów mediów, uzdatnianie i obróbka spręŜonego powietrza, jak równieŜ wdraŜanie technologii redukujących koszty produkcji • UŜytkownicy rozwiązań automatyki, robotyki i techniki pomiarowej: Energetyka: o Elektrownia Połaniec S.A. – Grupa Electrabel Polska o Zakłady Energetyczne ORK S.A., SkarŜysko-Kamienna Budownictwo: o Zakłady materiałów budowlanych Cersanit S.A. w Kielcach o Grupa Polskie Składy Budowlane S.A. w Busko-Zdroju, Pińczowie i OŜarowie Świętokrzyskim o Lafarge Cement S.A. Cementownia w Małogoszczy Inne: o Huta Ostrowiec S.A. Ostrowiec Świętokrzyski o Zakłady przemysłu metalowego „Mesko” w SkarŜysku-Kamiennej o Zakłady przemysłu maszynowego w Starachowicach o Zakłady Przetwórcze Surowców Chemicznych i Mineralnych (ZPSCiM) Piotrowice. Fabryki w Sandomierzu i Zawichoście o Zakłady Porcelany „Ćmielów” o Pilkington Sandoglass S.A., Sandomierz – producent szkła oraz wyrobów szklanych. Potencjał sfery badawczo-rozwojowej W województwie funkcjonuje Politechnika Świętokrzyska, która prowadzi działalność naukowo-dydaktyczną, badania innowacyjne, wspiera kluczowe gałęzie przemysłu, współpracuje z regionalnymi parkami technologicznymi i przedsiębiorstwami ulokowanymi w Specjalnej Strefie Ekonomicznej Starachowice: • Politechnika Świętokrzyska: o Wydział Elektrotechniki, Automatyki i Informatyki o Wydział Mechatroniki i Budowy Maszyn. Ośrodek ten obecnie prowadzi badania m.in. nad: − wykorzystaniem mikroprocesorów pomiarowych i sygnałowych w budowie inteligentnych przetworników i przyrządów pomiarowych − badania nad stanami nieustalonymi maszyn elektrycznych indukcyjnych i synchronicznych 132 − sterowaniem elektrohydraulicznymi napędami maszyn i robotów odporne na działanie zmiennych obciąŜeń − zastosowaniem procesorów sygnałowych i mikrokontrolerów w układach sterowania i pomiarów − sterowaniem cyfrowym w układach mechanicznych − badania wpływu parametrów skrawania na chropowatość powierzchni obrobionej i okres trwałości ostrzy ceramicznych − analizą wpływu metod sterownia na energochłonność układów hydraulicznych.100 Na terenie województwa prowadzi działalność Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Elementów i Układów Pneumatyki z siedzibą w Kielcach. Do głównych kierunków działalności badawczo-rozwojowej ośrodka w dziedzinie pneumatyki napędowej i sterującej naleŜą: − projektowanie, wykonawstwo i badania pneumatycznych wyrobów nowych i niestandardowych konstrukcji − wdraŜanie wyników prac badawczo rozwojowych w krajowym przemyśle, w urządzeniach nietypowych i specjalnych oraz układach napędowych i sterujących do jednostkowych zastosowań przemysłowych. Do jednostek świadczących róŜnego rodzaju usługi doradcze o charakterze proinnowacyjnym naleŜą: • Świętokrzyskie Centrum Innowacji i Transferu Technologii Sp. z o.o. • Politechnika Świętokrzyska • WyŜsza Szkoła Handlowa w Kielcach • Staropolska Izba Przemysłowo-Handlowa. Kluczowe klastry i parki technologiczne 1. Klaster Budowlany – zrzesza producentów materiałów budowlanych w regionie 2. Biomasa Świętokrzyska – klaster producentów biomasy na potrzeby energetyki w województwie świętokrzyskim 3. Regionalne Centrum Naukowo-Technologiczne w Województwie Świętokrzyskim (w budowie). Podmiotem zarządzającym jest Świętokrzyskie Centrum Innowacji i Transferu Technologii sp. z o.o. Na terenie województwa istnieje Specjalna Strefa Ekonomiczna Starachowice, która pełni waŜną rolę w aktywizacji potencjału technicznego województwa. Główni inwestorzy reprezentują następujące sektory: przemysł mechaniki precyzyjnej metalowy przemysł motoryzacyjny materiałów budowlanych, w szczególności ceramiczny. 100 Źródło: www.tu.kielce.pl (Politechnika Świętokrzyska) 133 Kluczowe projekty innowacyjne i badawczo-rozwojowe oraz listy beneficjentów branŜ związanych z automatyką, robotyką i techniką pomiarową w ramach działania: • 2.3. SPO WKP. Obszar Tematyczny :Kod PKD 28-34; 73101: o „Modernizacja spółki poprzez zakup nowoczesnych maszyn CNC oraz nieruchomości do produkcji innowacyjnych form”. AZYMUT S.C. M.B. Wypychewicz, Włoszczowa – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „Podniesienie potencjału produkcyjnego poprzez inwestycje w innowacyjne linie technologiczne.” Grant Sp. z o.o., Ostrowiec Świętokrzyski – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „Zakup linii produkcyjnej unikatowych urządzeń do separacji i filtracji płynów i gazów.” PROGRESS ECO S.A, Dobrów – kwota wsparcia 1 250 000 zł. • Niektóre projekty wspierane przez Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Rozwój Bazy Badawczej Specjalistycznych Laboratoriów uczelni publicznych regionu świętokrzyskiego w ramach działania 2.2. Orientacyjny koszt całkowity inwestycji: 90 mln zł dla Akademii Świętokrzyskiej im. Jana Kochanowskiego oraz Politechniki Świętokrzyskiej. Ocena potencjału rozwoju regionu w zakresie automatyki, robotyki i techniki pomiarowej Województwo świętokrzyskie naleŜy do słabiej rozwiniętych regionów w Polsce. Świętokrzyskie to region o bardzo słabym potencjale automatyki, robotyki i techniki pomiarowej. Ponadto region notuje niskie wartości technologicznego zaawansowania oraz automatyzacji przemysłu, co nie jest świadectwem nowoczesności, a raczej przestarzałej struktury gospodarczej regionu. Na terenie województwa znikoma ilość przedsiębiorstw produkuje, integruje automatykę, robotykę czy technikę pomiarową. Ponadto niewielka ilość jednostek badawczo-rozwojowych związanych z obszarami badawczymi realizowanego projektu oraz najniŜsze w kraju nakłady na działalność B+R zaburzają współpracę sfery naukowej ze sferą gospodarczą. Zarówno podmioty gospodarcze, jak i naukowe działające w regionie bardzo słabo pozyskują środki unijne w ramach programów SPO WKP oraz POIG, co świadczy o bardzo niskiej świadomości proinnowacyjnej i przedsiębiorczości, a co moŜe przyczynić się do dalszego spadku konkurencyjności i innowacyjności tego regionu. PowaŜnym problemem jest sytuacja na rynku pracy. Stopa bezrobocia rejestrowanego w 2008 roku wyniosła 15,1 %. Szansą dla regionu jest dalszy napływ inwestycji zagranicznych oraz rozwój Specjalnej Strefy Ekonomicznej oraz innowacyjnych parków technologicznych. 101 Opis kodów Polskiej Klasyfikacji Działalności w załączniku na końcu opracowania 134 4.6.14. Województwo warmińsko-mazurskie Województwo warmińsko-mazurskie, jako jedno z najmniej zanieczyszczonych regionów kraju, objęte jest programem Zielonych Płuc Polski. Główne działy gospodarki to produkcja zdrowej Ŝywności, przemysł drzewny, proekologiczna gospodarka leśna, ekoturystyka, produkcja opon, maszyn i urządzeń, gdzie stosuje się czyste technologie przemysłowe i korzysta z odnawialnych źródeł energii.102 Szanse rozwojowe województwa: • połoŜenie przy zewnętrznej, wschodniej granicy Unii Europejskiej, bliskość rynków wschodnich i międzynarodowych szlaków komunikacyjnych • znakomite warunki rozwoju dla ekologicznych gałęzi przemysłu • bardzo dobrze rozwinięta infrastruktura techniczna oraz duŜy potencjał sektora przemysłu drzewnego • duŜy potencjał produkcji rolnej i rolno-spoŜywczej wspieranej przez zaplecze naukowo-badawcze • dostępność do duŜych zasobów niewykorzystanej siły roboczej • rozwój inwestycji w zakresie energii odnawialnej poprzez korzystne warunki naturalne do uprawy roślin energetycznych oraz zaplecze naukowo-badawcze prowadzące badania nad przemysłowym wykorzystaniem energii odnawialnej. Kluczową gałęzią przemysłu województwa jest przemysł drzewny. Rozwój przemysłu drzewnego uwarunkowany jest: • sprzyjającymi warunkami naturalnymi regionu • odpowiednią bazą surowców własnych • sąsiedztwem województw z duŜymi kompleksami leśnymi pozwalającymi na współpracę producentów, jak równieŜ kooperantów. Doświadczone zaplecze kadrowe w postaci specjalistów obróbki drewna i tapicerów, liczna grupa poddostawców przemysłu meblowego i przetwórstwa drzewnego wpływają na stały rozwój tego sektora.103 Dla rozwoju województwa szczególne znaczenie ma równieŜ przemysł spoŜywczy i przemysł wyrobów gumowych. Ponadto w województwie istnieją następujące zakłady odznaczające się duŜym potencjałem technicznym oraz znacznym udziałem na rynku polskim: • Przykładowi integratorzy i producenci z zakresu automatyki, robotyki i techniki pomiarowej: o ABB Alstom Power, Elbląg – producent turbin o Partner Serwis, Elbląg – świadczenie usług w zakresie serwisu przemysłowego o Patron w Iławie – projektowanie układów elektronicznych, precyzyjne pomiary napięcia i rezystancji. 102 103 Źródło: www.wm.24.pl Źródło: www.paiz.gov.pl 135 • UŜytkownicy rozwiązań automatyki, robotyki i techniki pomiarowej: Energetyka: o Zakład Energetyczny S.A. Olsztyn o Elbląskie Zakłady Energetyczne S.A. Produkcja mebli: o Mazurskie Meble International Sp. z o.o. o Agata Investment o IKEA – zakłady meblarskie w Lubawie Przetwórstwo spoŜywcze: o Morliny o Indykpol o Grupa śywiec S.A. Browar w Elblągu o GATX Rail Poland Sp. z o.o. Zakład Naprawczy Taboru Kolejowego w Ostródzie o Fabryka Opon Michelin Polska S.A. w Olsztynie (Stomil) o Lighting Poland S.A. Oddział w Kętrzynie – przemysł elektromaszynowy. Potencjał sfery badawczo-rozwojowej W województwie istnieje Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, który prowadzi działalność naukowo-dydaktyczną, badania innowacyjne, wspiera kluczowe gałęzie przemysłu oraz współpracuje z regionalnymi parkami technologicznymi i przedsiębiorstwami ulokowanymi w Specjalnych Strefach Ekonomicznych. • Uniwersytet Warmińsko-Mazurski o Wydział Nauk Technicznych o Katedra Budowy, Eksploatacji Pojazdów i Maszyn o Katedra Mechaniki i Podstaw Konstrukcji Maszyn o Katedra Mechatroniki o Katedra Technologii Materiałów i Maszyn, • Państwowa WyŜsza Szkoła Zawodowa w Elblągu kształci w zakresie mechaniki i budowy maszyn. Ośrodki te obecnie prowadzą badania w zakresie: − doskonalenie konstrukcji i technologii w budowie i eksploatacji maszyn − nowoczesne technologie i metody badawczo-rozwojowe w budownictwie − studia nad gospodarką energii w produkcji i przetwórstwie Ŝywności − badania nad plazmową utylizacją odpadów gumowych. Na terenie województwa nie prowadzi działalności Ŝaden Ośrodek BadawczoRozwojowy związany z automatyką, robotyką i techniką pomiarową. Do jednostek świadczących róŜnego rodzaju usługi doradcze o charakterze proinnowacyjnym naleŜą: 136 • Warmińsko-Mazurska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. w Olsztynie • Centrum Innowacji i Transferu Technologii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego. Kluczowe klastry i parki technologiczne w regionie: 1. Klaster Producentów Okien i Drzwi „Mazurskie Okna” 2. Klaster Browarniczy w Olsztynie 3. Elbląski Park Technologiczny (realizowany) – park będzie wspierał podmioty działające w zakresie technologii informatycznych. Na terenie województwa istnieje Warmińsko-Mazurska Ekonomiczna. Główni inwestorzy reprezentują następujące sektory: produkcja papieru produkcja opon samochodowych produkcja stolarki budowlanej produkcja konstrukcji aluminiowych. Specjalna Strefa Kluczowe projekty innowacyjne i badawczo-rozwojowe oraz listy beneficjentów branŜ związanych z automatyką, robotyką i techniką pomiarową w ramach działania: • 2.3. SPO WKP. Obszar Tematyczny :Kod PKD 28-34; 73104: o „Wzrost konkurencyjności firmy poprzez zakup i instalację nowoczesnej linii technologicznej” MG MURBET Sp. z o.o., Ełk – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „Wzrost moŜliwości produkcyjnych. poprzez zakup nieruchomości oraz sterowanych numerycznie frezarskich centrów obróbczych” Zakład Urządzeń Technicznych „UNIMASZ” sp. z o.o., Olsztyn – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „WdroŜenie innowacyjnej technologii w procesie mechanicznej obróbki blach ze stali kwasoodpornej”. Przedsiębiorstwo InŜynieryjno-Produkcyjne i Handlowe „OBRAM” Sp. z o.o., Olsztyn – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „Zakup maszyn i budowa hali celem uruchomienia produkcji nowych wyrobów”. Zakłady Metalowe ERKO R. Pętlak spółka jawna Bracia Pętlak, Jonkowo – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „Automatyzacja produkcji przewodów wieloŜyłowych”. Adam Makarski Zakład Produkcji Przewodów Elektrycznych "ELTRIM", Ruszkowo – kwota wsparcia 1 250 000 zł • projekty wspierane przez Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka o brak indywidualnych projektów kluczowych, w tym duŜych POIG (stan z dnia 31 lipca 2008). 104 Opis kodów Polskiej Klasyfikacji Działalności w załączniku na końcu opracowania 137 Ocena potencjału rozwoju regionu w zakresie automatyki, robotyki i techniki pomiarowej Województwo warmińsko-mazurskie zalicza się do regionów peryferyjnych, stosunkowo słabo rozwiniętych. Jest to region o bardzo słabym potencjale automatyki, robotyki i techniki pomiarowej. Ponadto region notuje niskie wartości technologicznego zaawansowania oraz automatyzacji przemysłu, gdyŜ jest to region typowo rolniczy. Na terenie województwa mała ilość przedsiębiorstw prowadzi działalność w zakresie produkcji, integracji systemów automatyki, robotyki czy technikę pomiarowej, co przekłada się na niski stopień wykorzystania tych obszarów badawczych w regionie. Ponadto brak jednostek badawczo-rozwojowych związanych z obszarami badawczymi realizowanego projektu oraz bardzo niskie w skali kraju nakłady na działalność B+R zaburzają współpracę sfery naukowej ze sferą gospodarczą. Podmioty gospodarcze i naukowe działające w regionie bardzo słabo pozyskują środki unijne w ramach programów SPO WKP oraz POIG, co świadczy o bardzo niskiej świadomości proinnowacyjnej i przedsiębiorczości, a co moŜe przyczynić się do dalszego spadku konkurencyjności i innowacyjności tego regionu. PowaŜnym problemem jest sytuacja na rynku pracy. Stopa bezrobocia rejestrowanego w 2008 roku wyniosła 19,2 % i jest najwyŜsza w kraju. Znacząca część bezrobocia, zwłaszcza długookresowego, wiąŜe się z upadkiem PGR-ów, których niskokwalifikowani pracownicy nie byli w stanie znaleźć zatrudnienia w innych sektorach gospodarki regionalnej i krajowej. Szansą dla regionu jest dalszy napływ inwestycji zagranicznych oraz rozwój Specjalnej Strefy Ekonomicznej oraz innowacyjnych parków technologicznych. 4.6.15. Województwo wielkopolskie Region połoŜony w zachodnio-centralnej części Polski, cechujący się równomiernym rozwojem w róŜnych kierunkach, znacznym stopniem uprzemysłowienia oraz wysokim poziomem technologicznym. Do rozwijających się gałęzi przemysłu naleŜy produkcja pojazdów mechanicznych oraz przemysły: farmaceutyczny, meblarski, sprzętu oświetleniowego i gospodarstwa domowego, ceramiczny i szklarski, wyrobów z tworzyw sztucznych na potrzeby budownictwa, oponiarski, włókienniczy i odzieŜowy. WaŜną rolę odgrywa takŜe górnictwo węgla brunatnego, hutnictwo i wytwarzanie energii. WaŜnym ogniwem wspierającym współpracę gospodarczą, zwłaszcza międzynarodową, są targi i giełdy towarowe. Szczególne znaczenie odgrywają Międzynarodowe Targi Poznańskie, dzięki którym Poznań utrzymuje miano handlowej stolicy Polski.105 Szanse rozwojowe województwa: • świetna lokalizacja – usytuowanie w strefie tras tranzytowych Wschód-Zachód 105 Źródło: www.wielkopolska.mw.gov.pl 138 • duŜa aktywność inwestycyjna gmin, związana z dotacjami oraz samofinansowaniem rozwoju • duŜa liczba szkół wyŜszych, a przez to dostępność dobrze wykształconej kadry naukowej • wysoki poziom dochodu • wysoka wydajność przemysłu • zróŜnicowana struktura ekonomiczna • duŜy udział sektora prywatnego w gospodarce regionu • dobrze rozwinięte instytucje wspierające biznes • największy w kraju areał ziemi rolnej oraz wysoka jakość regionalnych produktów rolnych.106 Kluczowymi gałęziami przemysłu województwa jest przemysł motoryzacyjny oraz przemysł górnictwa węgla brunatnego w okręgu Konińskim. Dostępność wykwalifikowanej siły roboczej, bogata oferta terenów inwestycyjnych, duŜe zapotrzebowanie na usługi sektora motoryzacyjnego, relatywnie niskie koszty pracy skutkuje obecnością w regionie duŜych inwestorów z branŜy motoryzacyjnej. Aktywne działania województwa, dogodne połączenia komunikacyjne oraz wysoka wydajność istniejących przedsiębiorstw produkcyjnych to dodatkowe czynniki podnoszące atrakcyjność inwestycyjną tego sektora. W województwie istnieją następujące zakłady odznaczające się duŜym potencjałem technicznym oraz znacznym udziałem na rynku polskim: • Przykładowi integratorzy i producenci z zakresu automatyki, robotyki i techniki pomiarowej: o Schulz Infoprod Sp. z o.o., Poznań – automatyka przemysłowa o Almatic, Leszno – systemy automatyki przemysłowej o ENERGETYK S.C., Kalisz – automatyka przemysłowa; automatyka elektroenergetyczna o Mikroma S.A., Września – produkcja maszyn elektrycznych, siłowników i elementów mechaniki precyzyjnej o W Ostrowie Wlkp. działają Zakłady Automatyki Przemysłowej ZAP S.A. o ZAP–ROBOTYKA Sp. z o.o. – robotyka i automatyzacja procesów produkcyjnych o CONTROLMATICA ZAP – PNEFAL Sp. z o.o. GK Aplisens – producent elementów automatyki przemysłowej oraz dostawca usług świadczonych w dziedzinie kompleksowej automatyzacji procesów technologicznych o Zakład Projektowania Technologii i Automatyki „PRO-ZAP” o TONSIL S.A., Września – produkcja głośników i zestawów głośnikowych na potrzeby przemysłu motoryzacyjnego 106 Na podstawie: www.paiz.gov.pl 139 o Zakład Kompleksowej Automatyzacji Meramont, Września SA – produkcja obudów metalowych układów sterowniczych stosowanych głównie w przemyśle stoczniowym, spoŜywczym i energetyce o WIEPOFOMA, Poznań – wykonawca obrabiarek zespołowych linii profilujących do kształtowników blaszanych oraz obrabiarek specjalnych i urządzeń technologicznych o SAP – Krzysztof Jaskulski, Poznań – firma integratorska proponującą zrobotyzowane stanowiska pracy z wykorzystaniem robotów firm OTC Daihen oraz Fanuc o TRAPO POLSKA, Poznań – produkcja przenośników, urządzeń transportu bliskiego i systemów automatycznej paletyzacji i depaletyzacji za pomocą robotów przemysłowych o Robotem, Poznań – projekty schematów elektrycznych dla automatyki i robotyki oraz systemów bezpieczeństwa zgodnie z normami EU. • UŜytkownicy rozwiązań automatyki, robotyki i techniki pomiarowej: Produkcja energii o Zespół Elektrowni Pątnów – Adamów – Konin o Energetyka Poznańska S.A. Zakład Elektrowni Wodnych w Jastrowie o Energetyka Poznańska Przedsiębiorstwo Usług Energetycznych ENERGOBUD Leszno Sp. z o.o. (GK ENEA) o Energetyka Kaliska S.A. Przemysł wydobywczy o Kopalnia węgla brunatnego „Konin” oraz „Adamów” o Kopalnia soli w Kłodawie Przemysł elektromaszynowy o PRATT&WHITNEY Sp. z o.o., Kalisz – producent podzespołów do silników turbinowych o Wytwórnia sprzętu komunikacyjnego PZL Kalisz S.A. – przemysł lotniczy, budowa samolotów, produkcja silników samolotowych o Solaris Bus & Coach S.A. w Bolechowie – producent autobusów o Fabryka Urządzeń Górnictwa Odkrywkowego „Fugo”, Konin o Leszczyńska Fabryka Pomp Sp. z o.o. o „Centra” S.A. Poznań – producent akumulatorów o Volkswagen Poznań Sp. z o.o. o Amica Wronki S.A. Przetwórstwo spoŜywcze o Kompania Piwowarska S.A., Poznań o Przedsiębiorstwo Produkcji Chłodniczej „Augusto” Joint Venture, Kalisz o Kaliskie Zakłady Koncentratów SpoŜywczych „Winiary” S.A. o Zakład produkcyjny Henkel Polska Sp. z o.o., Wrząca 140 o GK Poznańsko-Pomorska Spółka Cukrowa S.A., Poznań o Pudliszki S.A. – branŜa przetwórstwa spoŜywczego o Unilever – spoŜywcze zakłady produkcyjne w Poznaniu (Knorr, Amino, Hellman’s) Przemysł metalowy o Huta Aluminium Impexmetal Konin S.A. o Zakłady Przemysłu Metalowego H. Cegielski-Poznań S.A. o Zakłady Metalurgiczne „Pomet” Poznań o „Metalplast” LOB S.A. Leszno – producent zamków, okuć, drzwi i bram Inne o Zakłady produkcyjne wysokiej jakości gipsów szpachlowanych i klejów do ceramiki w Wapnie o „Stomil” – Poznań S.A. o Przedsiębiorstwo Przemysłu Fermentacyjnego „Akwawit”, Leszno o „Calisia” w Kaliszu – fabryka pianin i fortepianów o Zakłady Przemysłu Jedwabniczego "Wistil "S.A., Kalisz o Philips Lighting Poland S.A., Piła o Reemtsma Polska S.A., Tarnowo Podgórne (Imperial Tobacco Polska S.A.) – branŜa tytoniowa o Sanitec Koło Sp. z o.o. – producent ceramiki sanitarnej. Potencjał sfery badawczo-rozwojowej Województwo wielkopolskie dysponuje niekwestionowanym potencjałem ośrodków naukowo-dydaktycznych, prowadzącymi badania innowacyjne, wspierającymi kluczowe gałęzie przemysłu oraz współpracujące z regionalnymi parkami technologicznymi. • Uniwersytet im Adama Mickiewicza w Poznaniu Wydział Matematyki i Informatyki • Politechnika Poznańska o Wydział Budowy Maszyn i Zarządzania o Wydział Elektroniki i Telekomunikacji o Wydział Elektryczny o Wydział Maszyn Roboczych i Transportu • Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Wydział Technologii Drewna • Państwowa WyŜsza Szkoła Zawodowa im. Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego w Kaliszu • Instytut Politechniczny kształci w zakresie mechaniki i budowy maszyn oraz elektrotechniki 141 • Państwowa WyŜsza Szkoła Zawodowa w Koninie kształci w zakresie mechaniki i budowy maszyn • Państwowa WyŜsza Szkoła Zawodowa im. Jana Amosa Komeńskiego w Lesznie kształci w zakresie elektrotechniki, mechaniki i budowy maszyn • Państwowa WyŜsza Szkoła Zawodowa im. Stanisława Staszica w Pile kształci w zakresie mechaniki i budowy maszyn oraz elektrotechniki. Ośrodki te obecnie prowadzą badania m.in. nad: − robotyką wirtualną − badania skrawalności materiałów trudno skrawalnych w warunkach tradycyjnych i ze wspomaganiem laserowym − pomiarami stereometrii powierzchni, w tym nanometrologiczne − diagnostyką termalną i badaniami termowizyjnymi − metodami rozwiązań przybliŜonych dla prostych i odwrotnych temperaturowych zagadnień przewodnictwa cieplnego − badania termomechaniki ciała stałego i termodynamiczne modelowanie procesów − symulacją dynamicznych stanów pracy przetworników elektromechanicznych w ujęciu polowym − optymalizacją projektowania sprzętu oświetleniowego i urządzeń grzejnych − projektowaniem algorytmów grafowych − badania ruchowe i stanowiskowe pojazdów samochodowych i maszyn − symulacją komputerową w zakresie badania i konstrukcji pojazdów samochodowych i maszyn roboczych − identyfikacja systemowa układów mechatronicznych − doskonaleniem zapisu konstrukcji w budowie maszyn – metody CAD/CAM − badanie trwałości par precyzyjnych w aparaturze paliwowej wysokopręŜnych silników trakcyjnych − nowoczesnymi technikami i technologiami wytwarzania mebli i wyrobów z drewna − technologicznymi i ekologicznymi aspektami wykorzystywania i utylizacji produkcyjnych odpadów drzewnych − badania nad mechaniką i budową maszyn.107 Na terenie województwa prowadzą działalność następujące Ośrodki BadawczoRozwojowe: • Instytut Logistyki i Magazynowania w Poznaniu • Instytut Obróbki Plastycznej w Poznaniu • Instytut Pojazdów Szynowych „Tabor” w Poznaniu • Instytut Technologii Drewna w Poznaniu • Instytut Włókien Naturalnych w Poznaniu 107 Źródło: www.amu.edu.pl www.put.pozna.pl www.au.poznan.pl www.pwsz.kalisz.pl 142 • Przemysłowy Instytut Maszyn Rolniczych w Poznaniu • Centralne Laboratorium Akumulatorów i Ogniw w Poznaniu • Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Przemysłu Oponiarskiego „Stomil” w Poznaniu. Do głównych kierunków działalności badawczo-rozwojowej ośrodków naleŜą m.in.: − automatyczna identyfikacja towarów w obrocie towarowym z zastosowaniem kodów kreskowych − opracowywanie i badanie technologii oraz konstruowanie i wykonawstwo maszyn, urządzeń i narzędzi do róŜnych procesów obróbki plastycznej, takich jak kucie swobodne i matrycowe, kucie metodą TR, wyciskanie, prasowanie obwiedniowe, walcowanie, tłoczenie, wyoblanie i zgniatanie obrotowe, kształtowanie części z proszków metali − projektowanie, wykonawstwo i badanie urządzeń mechanizujących i automatyzujących, specjalistycznych gniazd i linii produkcyjnych − projektowanie pojazdów szynowych oraz układów i zespołów − badania właściwości i kierunków zastosowania drewna, materiałów drewnopochodnych i wyrobów drzewnych − technologie produkcji i aplikacji środków ognio-, grzybo- i owadobójczych do drewna, tkanin i innych wyrobów; technologia produkcji oleju farmaceutycznego lnianego i konopnego − optymalizacja konstrukcji maszyn i urządzeń rolniczych w aspekcie wytrzymałości, doboru materiałów konstrukcyjnych i zmniejszenia energochłonności eksploatacyjnej − układy elektrochemiczne o wysokich wskaźnikach energetycznych − konstrukcja, technologia i badania ogumienia. Do jednostek świadczących róŜnego rodzaju usługi doradcze o charakterze proinnowacyjnym naleŜą: • Polska Izba Gospodarcza Importerów, Eksporterów i Kooperacji w Poznaniu • Wielkopolski Instytut Jakości Spółka z o.o. w Poznaniu • Poznański Park Naukowo-Technologiczny Fundacja Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza • Fundacja Kaliski Inkubator Przedsiębiorczości • Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. w Koninie. Kluczowe klastry i parki technologiczne 1. Fundacja Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza – Poznański Park NaukowoTechnologiczny. Jest pierwszym w Polsce parkiem naukowo-technologicznym. PPNT prowadzi działalność w dziedzinie chemii i technologii chemicznej, archeologii, akustyki i informatyki, fizyki, geologii oraz nauk ekonomicznych 2. Nickel Technology Park Poznań – pierwszy w Polsce prywatny park naukowotechnologiczny, to propozycja dla nowoczesnych, przedsiębiorczych i innowacyjnych firm 143 3. Wielkopolski klaster zaawansowanych technik i automatyzacji Elprotech – branŜa: automatyzacja 4. Poznański inkubator zaawansowanych technologii 5. Klaster poligraficzno-reklamowy w Lesznie 6. Innowacyjny Kocioł Pleszewski – produkcja kotłów 7. Wielkopolski Klaster Chemiczny (zrzeszający jednostki badawczo-rozwojowe oraz przedsiębiorstwa) 8. Wielkopolski Klaster Meblarski 9. Śremski Park Inwestycyjny. Śrem stawia na rozwój nowych technologii, czego przykładem jest utworzenie Laboratorium Materiałów Zaawansowanych i Nanotechnologii, które będzie się zajmować badaniami i wdraŜaniem materiałów przewodzących i świecących, biosensorów, laserów na potrzeby medycyny i przemysłu 10. Kaliski Inkubator Przedsiębiorczości – koncentruje się na przygotowaniu aplikacji o środki unijne dla firm technologicznych Inkubatora. Kluczowe projekty innowacyjne i badawczo-rozwojowe oraz listy beneficjentów branŜ związanych z automatyką, robotyką i techniką pomiarową w ramach działania: • 2.3. SPO WKP. Obszar Tematyczny: Kod PKD 28-34; 73108: o „Międzynarodowy wzrost konkurencyjności w oparciu o innowacyjne inwestycje i produkty” GELG Sp. z o.o. ZPChr., Wronki – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „Wzrost konkurencyjności firmy poprzez inwestycje w innowacje.” ROLF Sp. z o.o., Szamotuły – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstwa poprzez automatyzację procesów magazynowania”. HERKULES Sp. z o.o., Jastrowo – kwota wsparcia 1 235 986 zł o „Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstwa poprzez uruchomienie produkcji taśmy miedzianej i aluminiowej.” GALMAR Marciniak Spółka Jawna., Poznań – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „Automatyzacja procesu wytwarzania 3 typów łączników podtynkowych serii COSMO BIS.” KOS ELEKTRO SYSTEM Sp. z o.o., Nekla – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „Wzrost konkurencyjności poprzez zakup i wdroŜenie innowacyjnego ekranu diodowego LED”. Wizja Sp. z o.o., Komorniki – kwota wsparcia 1 001 792 zł o „Poprawa konkurencyjności przedsiębiorstwa poprzez wdroŜenie produkcji wielozadaniowych lekkich przyczep”. Tomasz i Danuta Mrukowie PPUH „Plandex” Spółka Jawna, Stęszew – kwota wsparcia 1 250 000 zł. 108 Opis kodów Polskiej Klasyfikacji Działalności w załączniku na końcu opracowania 144 o Niektóre projekty wspierane przez Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka o Budowa i wyposaŜenie Wielkopolskiego Centrum Zaawansowanych Technologii w Poznaniu w ramach działania 2.1. Orientacyjny koszt całkowity inwestycji 251,5 mln zł dla Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza o Budowa Zespołu Inkubatorów Wysokich Technologii – „Materiały i biomateriały” oraz „Technologie informacyjne i komunikacyjne” na terenie Poznańskiego Parku Naukowo-Technologicznego Fundacji UAM w ramach działania 5.3. Orientacyjny koszt całkowity inwestycji 57 mln zł dla Fundacji Uniwersytetu im Adama Mickiewicza. Ocena potencjału rozwoju regionu w zakresie automatyki, robotyki i techniki pomiarowej Województwo wielkopolskie naleŜy do najbardziej rozwiniętych regionów Polski. Korzysta z dostępności waŜnych szlaków komunikacyjnych w układzie WschódZachód i Północ-Południe. Stolica województwa – Poznań naleŜy do kluczowych ośrodków rozwojowych kraju. Wielkopolska to jeden z najsilniejszych ośrodków w zakresie potencjału automatyki, robotyki i techniki pomiarowej. Na terenie województwa działa wiele pręŜnych przedsiębiorstw i zakładów przemysłowych produkujących, integrujących oraz wykorzystujących automatykę, robotykę lub technikę pomiarową. Ogromny potencjał sfery gospodarczej ściśle współpracuje z silnym potencjałem jednostek badawczo-rozwojowych, uczelni wyŜszych oraz jednostek doradczych o charakterze proinnowacyjnym. NaleŜy podkreślić, Ŝe zarówno sfera gospodarcza, jak i naukowa plasuję się w czołówce województw pozyskujących środki unijne w ramach programu SPO WKP oraz POIG. Świadczy to o wysokiej świadomości proinnowacyjnej, przedsiębiorczości oraz potrzebie rozwoju zakorzenionej w regionie. Atutem regionu jest wysoka podaŜ absolwentów szkół wyŜszych i pracowników o zróŜnicowanych kwalifikacjach, jedna z najniŜszych stóp bezrobocia (7,9 %), wysoka atrakcyjność do inwestowania i prowadzenia działalności gospodarczej oraz wysokie w skali kraju nakłady na działalność B+R. Atuty te dają gwarancję dynamicznego rozwoju obszarów badawczych projektu Foresight ARP. 4.6.16. Województwo zachodniopomorskie Do niedawna województwo kojarzone jedynie z przemysłem okrętowym i rolnictwem. Dzisiaj stara się rozwijać róŜne branŜe, szczególnie te związane z nowymi technologiami. Główne gałęzie gospodarki województwa zachodniopomorskiego to przemysł stoczniowy, energetyczny, chemiczny, papierniczy i drzewny, a takŜe produkcja rolno-spoŜywcza, w tym przemysł browarniczy i rybołówstwo. 145 Szanse rozwojowe województwa: • strategiczne połoŜenie w basenie Morza Bałtyckiego • usytuowanie na skrzyŜowaniu waŜnych międzynarodowych szlaków transportowych z północy na południe i z zachodu na wschód; w pobliŜu wewnętrznej granicy Unii Europejskiej z Niemcami • dobrze ukształtowane zaplecze przemysłowe i portowe • duŜe obszary terenów wiejskich i leśnych • dobrze rozwinięte szkolnictwo wyŜsze, baza naukowa oraz liczne klastry i parki technologiczne • dostępność wykwalifikowanej kadry pracowniczej • dynamiczny rozwój instytucji obsługujących biznes • duŜe wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii. (nowoczesne elektrownie wiatrowe, duŜe wykorzystywanie zasobów wód termalnych).109 Kluczowymi gałęziami przemysłu województwa jest przemysł morski, przemysł drzewny i przemysł przetwórstwa spoŜywczego. Zespół portowy Szczecin, Police, Świnoujście jest największym w Polsce kompleksem portów morskich. Przy bogatym zapleczu naukowo-badawczym kształcącym kadry w zakresie logistyki, eksploatacji portów i ekonomiki transportu sprawia, Ŝe województwo jest wymarzonym miejscem dla inwestorów z sektora logistycznego i stoczniowego. Rozwój przemysłu drzewnego i przetwórstwa spoŜywczego przy jednoczesnym zapewnieniu odpowiedniego zaplecza edukacyjnego i naukowo-badawczego stwarzają przyjazny klimat dla nowych inwestycji w branŜy drzewnej i spoŜywczej. Dodatkowym czynnikiem sprzyjającym rozwojowi tych sektorów jest dostęp do surowców naturalnych, istniejąca sieć duŜych kooperantów w obszarze produkcji spoŜywczej i drewna, bogate zaplecze infrastrukturalne oraz dobra lokalizacja i dostęp do atrakcyjnych rynków zbytu. W województwie istnieją następujące zakłady odznaczające się duŜym potencjałem technicznym oraz znacznym udziałem na rynku polskim: • Przykładowi integratorzy i producenci z zakresu automatyki, robotyki i techniki pomiarowej: o NAKAR, Złocieniec i przemysłowa – urządzenia elektryczne, automatyka uŜytkowa o Electronic Power and Market Sp. z o.o., Szczecinek – firma specjalizuje się w obszarze bezpieczeństwa i monitoringu infrastruktury technicznej o Noratel Sp. z o.o., Dobra Szczecińska – wiodący na rynku polskim producent transformatorów niskonapięciowych 109 Na podstawie: www.paiz.gov.pl 146 o ROCKFIN Sp. z o.o. Oddział Szczecin – doradztwo techniczne, projektowanie, produkcja oraz serwis systemów olejowych, w tym układów smarowania, układów hydraulicznego napędu i sterowania. o ATG System, Szczecin – automatyka i technika grzejna. • UŜytkownicy rozwiązań automatyki, robotyki i techniki pomiarowej: o Stocznia Szczecińska Nowa Sp. z o.o. o Zespół Elektrowni Dolna Odra S.A., Nowe Czarnowo o Zakłady Chemiczne, Police Przemysł drzewny: o Kronospan, Szczecinek – producent drewnopochodnych wyrobów wykończeniowych o Swedwood Poland S.A., Szczecin – produkcja mebli i elementów z litego drewna o Farmacol S.A., Szczecin – wiodący dystrybutor farmaceutyczny o TOM Sp. z o.o. – skup i przerób złomu stalowego o Zakład Mechaniczny Metaltech Sp. z o.o., Mirosławiec – produkcja maszyn rolniczych. Potencjał sfery badawczo-rozwojowej W województwie zachodniopomorskim istnieją dwa silne ośrodki naukowodydaktyczne wspierające kluczowe gałęzie przemysłu, prowadzące badania innowacyjne oraz współpracujące z parkami technologicznymi: • Politechnika Koszalińska o Wydział Mechaniczny o Wydział Elektroniki i Informatyki o Instytut Mechatroniki Nanotechnologii i Techniki PróŜniowej • Politechnika Szczecińska o Wydział Elektryczny o Wydział InŜynierii Mechanicznej i Mechatroniki. Ośrodki te obecnie prowadzą badania m.in. nad: − monitorowaniem powierzchni obrobionej z wykorzystaniem cyfrowej reprezentacji obrazu − analizą przepięć powstających przy odłączaniu od sieci zasilającej odbiorników o charakterze indukcyjnym i metody ich ograniczania − badania przecinania materiałów konstrukcyjnych wysokoprędkościową strugą wodno-ścierną o obniŜonym ciśnieniu 147 − rozwojem technologii wysokowydajnego usuwania korozji z powierzchni burt statków przy uŜyciu wysokociśnieniowej techniki hydrostrumieniowej z ograniczeniem występowania aerozoli − badania nad właściwym rozdrabnianiem i utylizacją odpadów stałych za pomocą wysokociśnieniowej strugi wody − inicjowaniem i badaniem uderzeń hydraulicznych oraz ich propagacji w przewodach transportujących ciecz − hydrostrumieniową obróbką i kształtowaniem przestrzenni materiałów skalnych − projektowaniem i badaniem procesów obróbki specjalnymi narzędziami ściernymi − zastosowaniem twardych warstw w narzędziach do obróbki plastycznej metali − automatyzacją montaŜu − niekonwencjonalnymi neuronowych) algorytmami sterowania (na bazie sztucznych sieci − sterowaniem rozmytych procesów wielowymiarowych (takimi jak jednoczesne sterowanie temperaturą, wilgotnością i przepływem powietrza w pomieszczeniach) − komputerowym monitorowaniem procesów przemysłowych przy wykorzystaniu sterowników PLC (przykładowo inteligentne budynki) − modelowaniem matematycznym, symulacją, optymalizacją i animacją komputerową procesów oraz identyfikacją obiektów (badanie własności statycznych i dynamicznych) − napędami pneumatycznymi i elektrycznymi (serwomechanizmy, sterowniczo-napędowe chwytaków robotów i manipulatorów) układy − projektowanie systemów mechatronicznych – np. w pojazdach samochodowych − metody analizy i syntezy odpornych układów sterowania − badania nad sterowaniem i automatyzacją procesów przemysłowych − modelowaniem i optymalizacją wybranych stanów pracy maszyn i napędów elektrycznych − pozyskiwaniem energii ze źródeł odnawialnych − układami automatyki w napędach i przetwornikach elektromechanicznych − inteligentnymi systemami diagnostyki urządzeń i wyrobów − prace nad wykorzystaniem technik sztucznej inteligencji do projektowania procesów technologicznych − elastyczną automatyzacją systemów obróbkowych − badania dynamiki obrabiarek oraz komputerowe wspomaganie projektowania maszyn.110 Na terenie województwa nie prowadzi działalności Ŝaden Ośrodek BadawczoRozwojowy związany z automatyką, robotyką i techniką pomiarową. 110 Źródło: www.tu.koszalin.pl www.tuniv.szczecin.pl 148 Do jednostek świadczących róŜnego rodzaju usługi doradcze o charakterze proinnowacyjnym w województwie naleŜą: • Zachodniopomorskie Centrum Zaawansowanych Technologii • Polska Fundacja Przedsiębiorczości w Szczecinie • Zachodniopomorskie Stowarzyszenie Centrum Przedsiębiorczości Rozwoju Gospodarczego. Szczecińskie • Zachodniopomorska Szkoła Biznesu-Centrum Rozwoju Biznesu w Szczecinie • Politechnika Koszalińska. Kluczowe klastry i parki technologiczne 1. Szczeciński Park Naukowo-Technologiczny. Misją SPNT jest osiągnięcie wzrostu produkcji w regionie opartej na nowych, innowacyjnych technologiach oraz wzrost zatrudnienia w regionie. Zakres działania: biomasa; informatyka; poligrafia; wzornictwo; turystyka 2. Policki Park Przemysłowy – Infrapark Police. Zakres działania: Przygotowanie terenów pod przyszłe inwestycje; pozyskiwanie inwestorów; Promocja Parku Przemysłowego Police i inwestorów; analiza rynku potencjalnych inwestorów z uwzględnieniem preferencji dla branŜy chemicznej ze względu na bliskość Zakładów Chemicznych „Police” S.A. 3. Park Naukowo-Technologiczny Politechniki Koszalińskiej – celem jest wspieranie procesu tworzenia i transferu technologii i rozwiązań innowacyjnych ze sfery naukowo badawczej do sfery gospodarczej, zwłaszcza małych i średnich przedsiębiorstw 4. Klaster Firm Informatycznych ICT Pomorze Zachodnie – branŜa: informatyka, technologie informacyjne i komunikacyjne 5. Zachodniopomorski Klaster Chemiczny "Zielona Chemia" w Szczecinie – branŜa chemiczna 6. Goleniowski Park Przemysłowy – powstanie parku ma doprowadzić do zmniejszenia bezrobocia w gminie i ogólnego oŜywienia gospodarczego 7. Stargardzki Park Przemysłowy – celem jest wzrost przedsiębiorczości oraz oŜywienie gospodarcze miasta. Kluczowe projekty innowacyjne i badawczo-rozwojowe oraz listy beneficjentów branŜ związanych z automatyką, robotyką i techniką pomiarową w ramach działania: • 2.3. SPO WKP. Obszar Tematyczny :Kod PKD 28-34; 73111: 111 Opis kodów Polskiej Klasyfikacji Działalności w załączniku na końcu opracowania 149 o „Unowocześnienie procesu produkcyjnego w firmie poprzez rozbudowę parku maszynowego”. Europa Systems Sp. z o.o., Szczecin – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „WdroŜenie unowocześnionych technologicznie maszyn i urządzeń w firmie”. Europa Systems, Szczecin – kwota wsparcia 1 250 000 zł o „Uruchomienie produkcji podzespołów opartej na innowacyjnej technologii”. Faymonville Polska Sp. z o.o., Goleniów – kwota wsparcia 1 250 000 zł • Niektóre projekty wspierane przez Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka o Brak indywidualnych projektów kluczowych, w tym duŜych dla POIG (stan z dnia 31 lipca 2008). Ocena potencjału rozwoju regionu w zakresie automatyki, robotyki i techniki pomiarowej Region zachodniego Pomorza pomimo bogatych tradycji przemysłu morskiego, przetwórstwa spoŜywczego i drewna oraz rozwijających się parków technologicznych, wykazuje słaby potencjał i wykorzystanie automatyki, robotyki i techniki pomiarowej. Ponadto region notuje niskie wartości technologicznego zaawansowania oraz automatyzacji przemysłu, gdyŜ jest to region typowo rolniczy. Region charakteryzuje mała ilość producentów i integratorów działających w zakresie obszarów badawczych realizowanego projektu. Ponadto region otrzymuję niską notę w zakresie potencjału jednostek badawczo-rozwojowych oraz pozyskiwania środków unijnych, co nie sprzyja rozwojowi współpracy ze sferą gospodarczą. Jednocześnie województwo charakteryzuje bardzo niskie nakłady na działalność B+R, co moŜe przyczynić się do spadku innowacyjności i krajowej konkurencyjności tego regionu. WyŜszą notę region zajmuje potencjału uczelni wyŜszych, co naleŜy przypisać głównie Szczecinowi i Koszalinowi. Ponadto atutem regionu jest doskonała komunikacja. Porty szczeciński i świnoujski naleŜą do najwaŜniejszych zespołów portowych Bałtyku. NaleŜy podkreślić, Ŝe województwo zachodniopomorskie ma jedną z najwyŜszych stóp bezrobocia w kraju (16,7 %) co generuje bardzo wysokie koszty społeczne, zmniejsza atrakcyjność inwestycyjną województwa oraz spowalnia rozwój lokalnej gospodarki. 4.7. Podsumowanie Polska, jak kaŜdy z pozostałych krajów członkowskich Unii Europejskiej odpowiedzialna jest za budowę społeczeństwa informacyjnego oraz tworzenie ram dla funkcjonowania gospodarek i regionów opartych na wiedzy. Dlatego w ramach realizacji projektu Foresight Automatyki, robotyki i techniki pomiarowej (ARP) niezbędne jest przeprowadzenie szeregu prac, analiz oraz szczegółowych działań obejmujących charakterystykę województw. 150 Pozwoliło to na dokonanie szczegółowej oceny potencjału kluczowych gałęzi przemysłu poszczególnych województw. NajwaŜniejszym zadaniem w zakresie charakterystyki strategicznych gałęzi przemysłu województw jest zdefiniowanie najwaŜniejszych zakładów przemysłowych w regionie, które odznaczają się duŜym potencjałem technicznym oraz znacznym udziałem na rynku polskim. Na potrzeby realizacji projektu Foresight ARP dokonano odpowiedniej systematyki przedsiębiorstw z podziałem na przykładowych integratorów i producentów rozwiązań automatyki, robotyki i techniki pomiarowej oraz uŜytkowników rozwiązań obszarów badawczych projektu Foresight ARP z podziałem na sektory gospodarki. Następnie przeprowadzono oceny potencjału sfery badawczo-rozwojowej kaŜdego z województw. Wskazano główne jednostki, które prowadzą badania innowacyjne, świadczą profesjonalne usługi pomocnicze oraz wspierają innowacyjność pozostałych jednostek gospodarczych poprzez doradztwo biznesowe, dostęp do know-how oraz obsługę prawną, szkoleniową czy informacyjną. Usługi takie świadczą ośrodki naukowo-dydaktyczne, Jednostki Badawczo-Rozwojowe, Instytuty PAN, Ośrodki Przekazu Innowacji (IRC), Krajowa Sieć Innowacji (KSI) oraz Krajowy System Usług dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw (KSU). Następnym krokiem oceny potencjału gospodarczego i innowacyjnego poszczególnych województw jest wskazanie kluczowych klastrów i parków technologicznych oraz Specjalnych Stref Ekonomicznych (SSE) istniejących w danym województwie. Kolejnym krokiem oceny potencjału regionów na potrzeby projektu Foresight ARP było wskazanie kluczowych projektów innowacyjnych i badawczo-rozwojowych oraz listy beneficjentów w ramach działań 2.3. SPO WKP oraz działań realizowanych w ramach projektów wspieranych przez Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka. Etapem zamykającym ocenę potencjału gospodarczego i innowacyjnego w województwach jest analiza potencjału rozwoju regionu w obszarach badawczych projektu foresight, tj. automatyki, robotyki i techniki pomiarowej. W wyniku szczegółowej analizy naleŜy podkreślić ogromną dysproporcję pomiędzy województwem mazowieckim, a resztą regionów w zakresie potencjału automatyki, robotyki i techniki pomiarowej. Na terenie województwa działa najwięcej w kraju przedsiębiorstw i zakładów przemysłowych produkujących oraz wykorzystujących w produkcji automatykę, robotykę lub technikę pomiarową. Sfera gospodarcza ściśle współpracuje z nieporównywalnym w kraju potencjałem jednostek badawczorozwojowych, uczelni wyŜszych oraz jednostek doradczych o charakterze proinnowacyjnym. NaleŜy podkreślić, Ŝe zarówno sfera gospodarcza jak i naukowa jest krajowym liderem w pozyskiwaniu środków unijnych w ramach programów SPO WKP oraz POIG. Świadczy to o wysokiej świadomości proinnowacyjnej, przedsiębiorczości oraz o potrzebie rozwoju i podejmowaniu ryzyka. Województwa wielkopolskie, śląskie, pomorskie, małopolskie, łódzkie i dolnośląskie to bardzo silne ośrodki automatyki, robotyki i techniki pomiarowej w Polsce. Na terenie tych województw działa wiele pręŜnych przedsiębiorstw i zakładów przemysłowych produkujących, integrujących oraz wykorzystujących automatykę, robotykę lub technikę pomiarową. Znaczny potencjał sfery gospodarczej 151 ściśle współpracuje z silnym potencjałem jednostek badawczo-rozwojowych, uczelni wyŜszych oraz jednostek doradczych o charakterze proinnowacyjnym. Atuty, które dają gwarancję dynamicznego rozwoju obszarów badawczych projektu Foresight ARP w tych regionach to wysoka podaŜ absolwentów szkół wyŜszych i pracowników o zróŜnicowanych kwalifikacjach, niskie stopy bezrobocia, wysoka atrakcyjność do inwestowania i prowadzenia działalności gospodarczej oraz relatywnie wysokie w skali kraju nakłady na działalność B+R. NaleŜy podkreślić bardzo słaby potencjał automatyki, robotyki i techniki pomiarowej województw tzw. „ściany wschodniej” (podkarpackie, świętokrzyskie, lubelskie, podlaskie, warmińsko-mazurskie) oraz województw, na obszarze których działały Państwowe Gospodarstwa Rolne (zachodniopomorskie). Na terenie wymienionych województw znikoma ilość przedsiębiorstw produkuje, integruje automatykę, robotykę czy technikę pomiarową. Ponadto regiony notują niskie wartości technologicznego zaawansowania oraz automatyzacji przemysłu. Niewielka ilość lub brak jednostek badawczo-rozwojowych, związanych z obszarami badawczymi realizowanego projektu oraz niskie w kraju nakłady na działalność B+R zaburzają współpracę sfery naukowej ze sferą gospodarczą. Zarówno podmioty gospodarcze, jak i naukowe działające w regionach bardzo słabo pozyskują środki unijne w ramach programów SPO WKP oraz POIG. Świadczy to o bardzo niskiej świadomości proinnowacyjnej i przedsiębiorczości i co moŜe przyczynić się do dalszego spadku konkurencyjności i innowacyjności tych regionów. 152 5. DIAGNOZA STANU OBECNEGO AUTOMATYKI, ROBOTYKI I TECHNIKI POMIAROWEJ W POLSCE 5.1. Analiza SWOT Analiza SWOT posłuŜy do uporządkowania informacji na temat obszarów badawczych projektu Foresight na rzecz automatyki, robotyki i techniki pomiarowej. Analizę stosuje się we wszystkich obszarach planowania strategicznego jako uniwersalne narzędzie pierwszego etapu procesu badawczego. Na potrzeby projektu Foresight ARP analiza SWOT posłuŜy do zbadania wewnętrznego i zewnętrznego środowiska automatyki, robotyki i techniki pomiarowej. W analizach przedstawiono słabe i mocne strony obszarów badawczych realizowanego projektu oraz rysujące się przed nim szanse i zagroŜenia. 5.1.1. Automatyka Tabela 5.1. Analiza SWOT automatyki w Polsce Mocne strony • Znakomite tradycje polskiej automatyki, która od wielu lat odgrywała wielką rolę na arenie międzynarodowej • Silne zespoły w dziedzinie automatyki istniały i istnieją do dziś na wszystkich praktycznie czołowych uczelniach i w instytutach naukowo-badawczych (głównie IBS PAN i PIAP, a takŜe niektórych instytutach specjalizowanych) • Wysoki poziom kształcenia w dziedzinie automatyki na wszystkich praktycznie czołowych uczelniach technicznych • Obecność na rynku praktycznie wszystkich liczących się producentów urządzeń na potrzeby automatyki • Pojawiające się w ostatnich latach braki siły roboczej, związane np. z wyjazdami pracowników do róŜnych krajów UE, powodujące presję na podnoszenie wynagrodzeń, co w konsekwencji musi doprowadzić do większej skłonności do stosowania automatyzacji w działalności produkcyjnej Szanse • Pojawienie się na rynku pracy zapotrzebowania na inŜynierów, nie tylko informatyków jak dotychczas, ale takŜe automatyków • Pojawienie się krajowych producentów wyspecjalizowanych urządzeń automatyki, którzy zaczynają rywalizować w niektórych dziedzinach z uznanymi producentami • Coraz większa moŜliwość uruchomienia innowacyjnej działalności produkcyjnej w ramach powstających parków technologicznych i inkubatorów przedsiębiorczości • Pojawienie się inicjatyw na szczeblu centralnym nastawionych na zwiększenie innowacyjności gospodarki • Zapowiedź zwiększenia nakładów z budŜetu na badania i rozwój 153 Słabe strony ZagroŜenia • Brak zainteresowania placówek naukowobadawczych i naukowo-dydaktycznych tematyką mniej skomplikowanej i mniej kosztownej automatyzacji • Bardzo małe zaangaŜowanie małych i średnich firm krajowych w pozyskiwanie wsparcia z funduszy krajowych i unijnych na rozwój wysokiej technologii • Utrzymująca się, aŜ do ostatnich lat, tendencja przekształcania się jednostek naukowo-dydaktycznych zajmujących się dotąd kształceniem i badaniami w dziedzinie automatyki na profil informatyczny, co związane było z koniecznością przyciągnięcia większej liczby studentów • Wysoki koszt zarówno sprzętu do automatyzacji jak i wdroŜenia automatyzacji procesów, często przekraczający moŜliwości finansowe i organizacyjne małych zazwyczaj polskich firm • Brak świadomości wśród duŜych producentów sprzętu do automatyki konieczności oferowania sprzętu w cenie i łatwości implementacji dostosowanych do małych firm • Utrzymujące się trudności w uruchamianiu innowacyjnych mniejszych firm krajowych, które mogłyby zaoferować efektywne rozwiązania w zakresie automatyki, dostępne w sensie finansowym dla mniejszych producentów krajowych • Mała, niedostateczna dynamika wzrostu liczby studentów na kierunkach technicznych, w tym związanych z automatyką • Brak zaufania do krajowych rozwiązań w zakresie wysokich technologii, w tym w dziedzinie automatyki i związana z tym tendencja do importowania wszelkiego rodzaju urządzeń, nawet jeśli istnieją niegorsze odpowiedniki krajowe • Pojawienie się ogólnoświatowego spowolnienia gospodarczego, właściwie recesji, co moŜe doprowadzić do nieprzetrwania wielu dobrze dotąd rozwijających się małych i średnich firm krajowych • Trudności, na jakie napotykają małe i średnie firmy w zakresie uzyskania wsparcia finansowego z banków i innych instytucji w przypadku inicjatyw innowacyjnych, zwłaszcza obarczonych ryzykiem Opracowanie: Instytut Badań Systemowych Polskiej Akademii Nauk 154 5.1.2. Robotyka Tabela 5.2. Analiza SWOT robotyki w Polsce Mocne strony Szanse • Silne zaplecze teoretyczne w zakresie programowania i napędów robotów • Konieczność podniesienia wydajności pracy w perspektywie konkurencji na rynku EOG • Innowacyjne zaplecze badawcze w zakresie budowy robotów mobilnych – kołowych i kroczących oraz robotów medycznych (Zabrze, PŁ, PW, PIAP) • Wzrost kosztów siły roboczej • Firmy o duŜym doświadczeniu w realizacji systemów zrobotyzowanych profilu informatycznym • Programy badawcze UE nastawione na wykorzystanie praktyczne wyników badań • Programy UE dotyczące zwiększenia konkurencyjności przedsiębiorstw i środki do wykorzystania w ich ramach • Zwiększenie nakładów budŜetowych na sferę B+R • Wspieranie rozwoju gospodarczego przez aktywną politykę gospodarczą rządu RP Słabe strony ZagroŜenia • Całkowity brak przemysłowych producentów robotów • Małe zaangaŜowanie producentów w udziale w programach unijnych • Niska aktywność MSP w zakresie zrobotyzowania produkcji – niezrozumienie bieŜących i przyszłych korzyści wynikających z robotyzacji • Niska aktywność regionów w stymulowaniu udziału MSP w programach związanych z praktycznym wykorzystaniem wyników programów UE • DuŜe koszty robotyzacji w porównaniu z tanią jeszcze siłą roboczą • Niska aktywność MSP w zakresie pozyskiwania środków z projektów celowych na robotyzację • Zakupy w krajach UE całych zrobotyzowanych systemów (juŜ wycofywanych z eksploatacji ze względu na zuŜycie techniczne) Opracowanie: Przemysłowy Instytut Automatyki i Pomiarów 155 5.1.3. Technika pomiarowa Tabela 5.3. Analiza SWOT techniki pomiarowej w Polsce Mocne strony Szanse • Dobre zaplecze teoretyczne i badawcze w zakresie technik pomiarowych (uczelnie techniczne – Politechniki, ośrodki badawcze) • DuŜa liczba specjalistów wykształconych m.in. w ww. ośrodkach uczelnianych • Dobre zaplecze laboratoryjne w wyŜej wymienionych jednostkach, dobrze wyposaŜone laboratoria związane z przemysłem samochodowym, łoŜyskowym, obrabiarkowym, lotniczym; akredytowane laboratoria w zakresie pomiarów długości i kąta, przepływu, ciśnienia, temperatury itp. ułatwiają wprowadzanie nowych wyrobów i nowych technologii. • Filie firm zagranicznych silnie wspierane przez centrale technicznie i finansowo promują najnowocześniejsze rozwiązania • Rozwój nanotechnologii i miniaturyzacja sprzętu pomiarowego związana z rozwojem potrzeb dla nowych technologii wytwarzania. • Automatyzacja procesów wymaga coraz lepszej aparatury, zwiększy się więc popyt na nowoczesne przetworniki oraz przyrządy i systemy pomiarowe o najwyŜszej dokładności • Wspieranie innowacyjności MSP przez rząd RP poprzez projekty PARP (program Innowacyjna Gospodarka) • Rozwój i ciągła modernizacja przemysłu samochodowego, łoŜyskowego, obrabiarkowego, przetwórczego, rozwój sieci przesyłowych ropy i gazu, zastępowanie przyrządów analogowych cyfrowymi (magistrale procesowe) • Zapowiedź zwiększania nakładów budŜetowych na B+R • Programy badawcze UE nastawione na praktyczne zastosowanie wyników badań Słabe strony • Brak krajowych (mała liczba) producentów aparatury pomiarowej o najwyŜszym poziomie dokładności w szczególności z zakresu długości i kąta • Brak zaplecza technicznego w kraju filii firm zagranicznych (są głownie biura) – trudności z serwisem, długie oczekiwanie na naprawy • Konkurencja między filiami firm zagranicznych a polskimi, silne firmy zagraniczne mogą stosować dumping • Brak zrozumienia związku między dokładnością pomiarów a jakością produktu finalnego u odbiorców aparatury oraz potrzeby monitorowania i analizy procesów produkcyjnych • Wysokie koszty nowoczesnej aparatury oraz niskie nakłady na działalność naukową • Niedostateczna współpraca sfery firm i produkcji z nauką ZagroŜenia • Znikome zaangaŜowanie producentów (MSP) w programy unijne • Import przyrządów i systemów pomiarowych, całkowity brak zaufania uŜytkowników aparatury pomiarowej do krajowych producentów • Ograniczenie inwestycji w kraju spowodowane złą sytuacją na rynkach światowych • Niska aktywność MSP w pozyskiwaniu środków z projektów celowych i projektów PARP • Niewłaściwa alokacja potencjału intelektualnego (specjaliści pracujący w roli sprzedawców z braku alternatywy) Opracowanie: Instytut Metrologii i InŜynierii Biomedycznej Politechniki Warszawskiej 156 5.2. Analiza trendów Zjawiska wpływające na funkcjonowanie duŜej części świata są określane trendami globalnymi lub megatrendami. Obecnie pojęcia megatrendów uŜywa się w odniesieniu do podstawowych tendencji rozwoju oraz wielkich zmian społeczno-gospodarczych o zasięgu globalnym. Zmiana ta jest zmianą jakościową, niezaleŜną od woli rządów i organizacji międzynarodowych. Zmiany tej nie moŜna zatrzymać, moŜna ją jedynie skierować na inny tor, nieco przyśpieszyć lub zahamować. W dobie postępującej globalizacji nie moŜna analizować sytuacji jakiegokolwiek regionu w oderwaniu od szerszego kontekstu. Globalizację rozumiemy jako Ŝywiołowy proces polegający na standaryzacji i umiędzynarodawianiu się stosunków politycznych, gospodarczych i społecznych. Do korzyści związanych z rozwojem globalizacji naleŜą: • przyspieszenie wzrostu gospodarczego krajów rozwijających się • nowe rynki zbytu • nowe miejsca tańszej produkcji • moŜliwość korzystania z najnowszych rozwiązań technologicznych i organizacyjnych • podniesienie stopy Ŝyciowej ludności. Istnieją takŜe znaczące zagroŜenia wynikające z globalizacji, takie jak: • osłabienie władzy państwowej na rzecz kapitałowych centrów decyzyjnych • przeniesienie czynników pracy i produkcji do krajów słaborozwiniętych, co grozi bezrobociem w krajach wysokorozwiniętych • rabunkowa eksploatacja zasobów naturalnych • wzrastające zanieczyszczenie środowiska • wykupywanie terenów rolniczych w krajach zacofanych przez kraje bardziej rozwinięte i produkowanie tam surowców wywoŜonych do krajów, które wykupiły ziemię, co moŜe spowodować zwiększenie obszarów głodu. Zjawisko globalizacji we współczesnym świecie przejawia się głównie poprzez: • umiędzynarodowienie rynków, rozwój międzynarodowej integracji gospodarczej • umiędzynarodowienie firm (rozwój korporacji ponadnarodowych) • dynamiczny rozwój sfery usług • ogólnodostępność krajowych czynników produkcji (kapitał, technologia, siła robocza, zasoby naturalne) • ujednolicenie metod organizacji i zarządzania • standaryzacja produktów (napoje, kosmetyki, szybkie dania itp.). Analiza czynników wpływających na rozwój współczesnego świata prowadzi do wskazania jednego wiodącego trendu, który wpływa na inne globalne trendy. Jest nim rozwój społeczeństwa informacyjnego, który implikuje przemiany w Ŝyciu i środowisku współczesnego człowieka. Podstawą społeczeństwa informacyjnego jest tworzenie i rozpowszechnianie informacji. Konsekwencją rozwoju społeczeństwa informacyjnego jest wdraŜanie w codzienne Ŝycie ludzi efektów badań z dziedzin: technik informatycznych, telekomunikacyjnych oraz multimediów. 157 We współczesnym świecie zaznaczają się ogólne megatrendy: gospodarcze, społeczne, w nauce i technice oraz w ekosystemie, które mają wpływ na społeczeństwo oraz na wszelkie rodzaje działalności ludzkiej, takŜe na automatykę, robotykę i technikę pomiarową. NaleŜą do nich: Megatrendy gospodarcze: • integracja gospodarcza oraz walutowa • rozwój wielkich korporacji międzynarodowych • dynamiczny rozwój sfery usług • spadek zatrudnienia w przemyśle • niskie tempo rozwoju przemysłu. Megatrendy społeczne: • nowe podejście do wykonywanego zawodu i pracy – zatarcie granic między czasem przeznaczonym na pracę, wypoczynek i kształcenie • unifikacja kultury, nauki i sztuki • wzrost poziomu Ŝycia, wykształcenia, poprawa stanu zdrowia, wydłuŜenie Ŝycia • szybki przyrost ludności w krajach ubogich • urbanizacja na terenach wiejskich, tworzenie się wielkich metropolii • ujemny przyrost naturalny w krajach rozwiniętych – aktywność zawodowa kobiet, zmiana modelu rodziny, starzenie się społeczeństwa • zwiększona mobilność jednostek i grup społecznych, migracje zarobkowe. Megatrendy w nauce i technice: • rozwój informatyzacji • rozwój telekomunikacji • rozwój biotechnologii (genetyka) • nowe materiały, nowe źródła energii, nowe technologie • szybka dynamika zmian w technologii przyczyniająca się, w coraz większym stopniu, do zastępowania pracy ludzkich rąk, pracą maszyn, urządzeń i komputerów, co zwiększa satysfakcję z pracy, a ponadto wpływa jakościowo na czas wolny od pracy. Megatrendy w ekosystemie oraz ekologii: • wzrost zanieczyszczenia i zagroŜenia z tym związane (dziura ozonowa, ocieplenie klimatu) • zwiększone zapotrzebowanie na energię i surowce, a przez to konieczność racjonalnego gospodarowania surowcami konwencjonalnymi • wzrost znaczenia świadomości proekologicznej • systematyczny wzrost wykorzystywania odnawialnych źródeł energii • wyczerpywanie się złóŜ naturalnych i zasobów przyrody (surowce, czysta woda). 158 NaleŜy podkreślić, Ŝe podstawowym megatrendem automatyki, robotyki i techniki pomiarowej jest zacieranie się granic między tymi dziedzinami. Wszystkie one, bowiem są częścią technologii informacyjnych.112 PoniŜej przedstawiono megatrendy poszczególnych obszarów badawczych opracowane przez partnerów projektu Foresight. 5.2.1. Automatyka 1. Przeniesienie punktu cięŜkości z automatyzacji sektora wytwórczego na sektor usług i sektora wiedzy, ochrony zdrowia, medycyny itp. 2. Coraz większa rola rozwiązań opartych na rozwiązaniach zdecentralizowanych, obliczeniach wszechobecnych, technologiach sieciowych itp. – powstanie e-automatyki? 3. Coraz większa rola rozwiązań opartych na wiedzy. 4. Automatyzacja prac związanych z tzw. inteligentnymi domami i opieką nad ludźmi starszymi, co jest związane z coraz szybszym starzeniem się społeczeństw państw rozwiniętych. 5. Zwrócenie większej uwagi na tańsze i prostsze rozwiązania automatyki, dostępne dla krajów biedniejszych, aby moŜna było złagodzić skutki tzw. podziału cyfrowego świata, mogącego doprowadzić do konfliktów społecznych na wielką skalę. 6. Zwrócenie uwagi na bezpieczeństwo, prostotę obsługi, jakość, niezawodność i łatwość uŜycia. 7. Zwrócenie uwagi na skalowalność rozwiązań w zakresie automatyki. 8. Nieuchronne pojawienie się innych typów komputerów, poniewaŜ tradycyjne komputery oparte na krzemowych obwodach scalonych i architekturze typu von Neumanna szybko zbliŜają się do granic swoich moŜliwości, jak np. komputery biologiczne czy nanokomputery, zniknięcie obecnych barier obliczeniowych i pojawienie się moŜliwości zastosowania w czasie rzeczywistym i w stosunkowo niedrogich urządzeniach zaawansowanych metod sterowania, np. sterowania odpornego, sterowania optymalnego itp. 9. Jeśli chodzi o bardziej techniczne sprawy, to przyszłością są tzw. APC (ang. advanced process control), czyli zaawansowana kontrola procesu, który moŜna określić jako wachlarz nowoczesnych technik sterowania wykorzystujących wiedzę o procesie, często pozyskiwaną z danych za pomocą zaawansowanych metod uczenia maszynowego czy inteligentnej analizy danych. 112 Na tę sprawę zwrócono uwagę w artykule opracowanym przez grupę członków Wydziału IV Nauk Technicznych PAN i przedstawionej w artykule: Kacprzyk J., Malinowski K., Marecki J., Pohorecki R., Sobczyk K., Weryński A., Włosiński W., Woliński W.: Strategia nauk technicznych do roku 2020 propozycje. NAUKA, vol. 2, 2005, ss. 129-162, 6 poz. bibl. 159 5.2.2. Robotyka 1. Zwiększanie bezpieczeństwa konstrukcji robotów oraz instalacji zrobotyzowanych. 2. Zwiększanie moŜliwości manipulacyjnych i ruchowych robotów oraz ich układów sterowania w celu umoŜliwienia wykonywania złoŜonych prac w przemyśle, obsłudze ludzi i medycynie. 3. Zwiększone stosowanie układów wielorobotowych. 4. Zwiększanie udziału robotów przy wykonywaniu prac rutynowych, monotonnych, cięŜkich i niebezpiecznych we wszystkich działach wytwórczości i usług oraz podnoszenie wydajności pracy poprzez robotyzację. 5. Szybki rozwój mikro- i nanorobotyki i ich zastosowań w medycynie i inspekcji trudno dostępnych instalacji przemysłowych. 6. Systematyczny wzrost wykorzystania robotów w działaniach specjalnych. 5.2.3. Technika pomiarowa 1. Digitalizacja przyrządów pomiarowych umoŜliwiająca: automatyzację pomiarów, integrację z systemami CAD/CAM, graficzną wizualizację wyników pomiarów, archiwizację wyników pomiarów w postaci plików komputerowych, numeryczną korekcję błędów wskazań przyrządów pomiarowych, bezprzewodową transmisję danych z pomiarów, zdalne sterowanie procesem pomiarowym, redukcję czasu pomiaru, redukcję kosztów pomiaru. 2. Rozwój technik pomiarowych o najwyŜszej dokładności na potrzeby nanotechnologii, w szczególności w zakresie przyrządów optycznych; miniaturyzacja przetworników pomiarowych, integracja przetworników pomiarowych z procesem technologicznym. 3. Rozwój współrzędnościowej techniki pomiarowej w kierunku wzrastającej dokładności pomiarów. 4. Rozwój precyzyjnych czujników połoŜenia wykorzystywanych w systemach kontroli maszyn, nawigacji i innych systemach pomiarowych. 5. Rozwój inteligentnych przetworników ciśnienia, czujników i przetworników temperatury oraz przepływomierzy w kierunku wzrastającej dokładności pomiarów. 6. Rozwój urządzeń zintegrowanych wielofunkcyjnych – jedno uniwersalne urządzenie, wybór oprogramowania w zaleŜności od zapotrzebowania. 7. Rozwój urządzeń do pomiarów nieinwazyjnych. 8. DąŜenie do integracji urządzeń do jednego układu – technologia planarna. 9. Rozwój aparatury pomiarowej na potrzeby medycyny – aparatura stacjonarna i do pomiarów zdalnych. 160 5.3. Analiza potrzeb Podczas diagnozy stanu obecnego rozwoju technologii oraz uwarunkowań ekonomiczno-społecznych w zakresie automatyki, robotyki i techniki pomiarowej w Polsce zidentyfikowano między innymi główne potrzeby w obszarach badawczych projektu. NaleŜą do nich m.in.: • podniesienie standardu Ŝycia ludności poprzez zwiększenie dochodów, dostęp do róŜnego rodzaju usług (socjalnych, zdrowotnych, edukacyjnych) oraz zwiększenie mobilności ludności • rozwój infrastruktury badawczo-naukowej (wdraŜanie nowych technologii, zakup nowej aparatury) • dostęp do nowych technologii poprzez współpracę międzynarodową z ośrodkami i firmami oraz wymianę informacji i specjalistów • zwiększenie współpracy sfery B+R z przemysłem (komercjalizacja wyników prac badawczych na potrzeby przemysłu, dostosowanie tematyki prac badawczych do bieŜących i rzeczywistych potrzeb krajowego przemysłu) • zwiększenie finansowania prac badawczo-rozwojowych przez przemysł oraz prywatny kapitał w stosunku do finansowania publicznego • radykalne zwiększenie wydatków na edukację, naukę oraz działalność rozwojową • wzrost innowacyjności oraz świadomości proinnowacyjnej wśród przedsiębiorców • likwidacja barier hamujących rozwój gospodarki i przedsiębiorczości w zakresie infrastruktury, edukacji, reformy rynku pracy, zmniejszenie kosztów pracy, obniŜenia stawek podatków bezpośrednich, ograniczenia zakresu i uciąŜliwości regulacji prawnych i biurokracji zwłaszcza w pozyskiwaniu zewnętrznych środków finansowych) • wpływanie na zmniejszenie emigracji zarobkowej najbardziej wykwalifikowanych specjalistów (brain drain) poprzez zwiększenie atrakcyjności zarobkowej wykonywanych przez nich zawodów • utrzymanie liczby studentów kierunków technicznych na niezmienionym poziomie • regulacje prawne zachęcające inwestorów zagranicznych do tworzenia w Polsce ośrodków rozwojowych • uproszczenie procedur przetargowych • wzrost bezpośrednich inwestycji zagranicznych w obszarze nowych technologii • przyspieszenie budowy gospodarki opartej na wiedzy poprzez rozwój społeczeństwa informacyjnego (rozwój infrastruktury, komputeryzacji, dostępu do szerokopasmowego Internetu) • właściwe wykorzystanie i budowa kapitału ludzkiego; dopasowanie kształcenia i predyspozycji do potrzeb rynkowych • rozwój, parków technologicznych, badawczych oraz inkubatorów przedsiębiorczości na potrzeby przemysłu i firm spin-off. 113 113 Firmy tworzone we współpracy z uczelnią, stąd nazywane spółkami odpryskowymi. Typowa spółka spinoff to taka, której produkty stworzono na bazie innowacyjnej technologii lub wynalazku. 161 5.4. Główne czynniki utrudniające działalność gospodarczą w Polsce – zidentyfikowane na podstawie zrealizowanych wyjazdów studialnych Podczas realizacji projektu odbyły się wyjazdy studialne do wybranych polskich producentów i integratorów działających w zakresie automatyki, robotyki i techniki pomiarowej. W ramach tych spotkań przeprowadzono bezpośrednie wywiady, podczas których podstawowym wybranym narzędziem badawczym był kwestionariusz. Zawierał on listę specjalnie przygotowanych pytań otwartych, które miały na celu zdefiniować podstawowe bariery ograniczające rozwój i innowacyjność tych przedsiębiorstw. NajwaŜniejsze i najcenniejsze informacje otrzymano z odpowiedzi na następujące pytania: 1. Gdzie w firmie są główne nakłady na inwestycję i innowację? 2. Czy firma współpracuje ze sferą badawczo-rozwojową, czy z dostawcami komercyjnymi? 3. Jakie są główne bariery w inwestycjach w przedsiębiorstwie w zakresie innowacji? 4. Co decyduje o popycie na firmowy produkt? 5. Jak kierownictwo zakładu wyobraŜa sobie swoją firmę oraz swój sektor w perspektywie 10-15 lat? W wyniku przeprowadzonych wywiadów stwierdza się, Ŝe do najczęściej wskazywanych czynników utrudniających działalność gospodarczą naleŜą: • brak środków własnych i zewnętrznych na finansowanie działalności innowacyjnej, w szczególności na finansowanie przedsięwzięć innowacyjnych obarczonych podwyŜszonym ryzykiem • utrudniony dostęp do środków zewnętrznych w wyniku uciąŜliwej biurokracji, niejasność kryteriów uznaniowości przyznawania środków (szczególnie środków unijnych) • zbyt wysokie koszty wdraŜania innowacji • brak potrzeby podejmowania działalności innowacyjnej • brak potrzeby budowania wizji i strategii, skupienie się na dotychczasowej standardowej produkcji • brak odpowiednio wykwalifikowanych specjalistów • wysokie koszty pracy • problemy ze znalezieniem odpowiednich partnerów (zwłaszcza w krajach wysoko rozwiniętych) • niepewny popyt na wykonywane produkty • problemy ze znalezieniem kompromisu pomiędzy poziomem technicznym, jakością wykonania, a ceną • niepewność jutra związana z globalnym kryzysem finansowym: zawieszanie lub anulowanie wcześniejszych zamówień, a co za tym idzie problemy płynności finansowej. 162 5.5. Podsumowanie We współczesnym świecie zaznaczają się ogólne megatrendy gospodarcze, społeczne, w nauce i technice oraz w ekosystemie, które mają wpływ na społeczeństwo oraz na wszelkie rodzaje działalności ludzkiej, takŜe na automatykę, robotykę i technikę pomiarową. Analiza czynników wpływająca na rozwój współczesnego świata prowadzi do wskazania jednego wiodącego trendu, który wpływa na inne globalne trendy. Jest nim rozwój społeczeństwa informacyjnego, który implikuje przemiany w Ŝyciu i środowisku współczesnego człowieka. Podstawą społeczeństwa informacyjnego jest tworzenie i rozpowszechnianie informacji. Analiza obecnych czynników prowadząca do rozwoju nauki na świecie prowadzi do wskazania kilku wiodących trendów w tym obszarze. Współcześnie na świecie zaznacza się rozwój informatyzacji, telekomunikacji, biotechnologii (genetyka), nowych materiałów, nowych źródeł energii oraz nowych technologii. Ponadto szybka dynamika zmian w technologii przyczynia się w coraz większym stopniu do zastępowania pracy ludzkich rąk, pracą maszyn, urządzeń i komputerów, co zwiększa satysfakcję z pracy. Ponadto wpływa równieŜ na jakość czasu wolnego od pracy. NaleŜy podkreślić, Ŝe podstawowym megatrendem automatyki, robotyki i techniki pomiarowej jest zacieranie się granic między tymi dziedzinami. Wszystkie one, bowiem są częścią technologii informacyjnych. Na potrzeby projektu Foresight ARP opracowano analizy SWOT obszarów badawczych tego projektu. Analizy posłuŜą do uporządkowania informacji oraz do zbadania wewnętrznego i zewnętrznego środowiska automatyki, robotyki i techniki pomiarowej. Dzięki diagnozie stanu obecnego rozwoju technologii oraz uwarunkowań ekonomiczno-społecznych w zakresie automatyki, robotyki i techniki pomiarowej w Polsce zidentyfikowano między innymi główne potrzeby w obszarach badawczych projektu. Ponadto przeprowadzono wyjazdy studialne do wybranych polskich producentów i integratorów działających w obszarze automatyki, robotyki i techniki pomiarowej w celu zdefiniowania podstawowych barier ograniczających rozwój i innowacyjność tych przedsiębiorstw. 163 ZAKOŃCZENIE Niniejsze opracowanie stanowi punkt wyjścia do zrozumienia procesu foresight. Monografia zawiera materiał niezbędny do dalszej realizacji projektu Foresight na rzecz automatyki, robotyki i techniki pomiarowej. Przedstawione w rozdziale pierwszym wybrane zagadnienia metodologii prowadzenia krajowego foresightu technologicznego mają ułatwić opracowanie narzędzi badawczych słuŜących do realizacji projektu. TakŜe analiza doświadczeń zrealizowanego projektu Foresight Mazovia podczas, którego przeprowadzono analogiczne prace badawcze, pozwoli zarówno uniknąć najczęściej powtarzających się błędów, jak równieŜ skorzystać z juŜ wypracowanych dobrych wzorców. W rozdziale drugim scharakteryzowano krajowy potencjał gospodarczy oraz wpływ światowego kryzysu finansowego na konkurencyjność polskiej gospodarki. Szczegółowej analizie poddano gospodarcze usytuowanie Polski oraz analizę polskiego kapitału społecznego. Ponadto opracowano analizę SWOT polskiego sektora B + R, oceniono innowacyjność polskiej gospodarki pod względem krajowych nakładów na sferę badawczo-rozwojową oraz przedstawiono proponowane przez Rząd Polski zmiany w polskiej nauce i szkolnictwie wyŜszym. W rozdziale trzecim poddano analizie spójność projektu Foresight ARP z programami i inicjatywami Unii Europejskiej i innymi dokumentami strategicznymi szczebla narodowego. W szczególności z celami Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka oraz Narodową Strategią Spójności. Ponadto przedstawiono listy regionalnych i branŜowych projektów typu foresight realizowanych w Polsce. W rozdziale czwartym oceniono rozwój regionów w zakresie obszarów badawczych realizowanego projektu foresight, tj. automatyki, robotyki i techniki pomiarowej. Analiza ta polegała na ocenie potencjału kluczowych gałęzi przemysłu, w szczególności w zakresie obecności na regionalnym rynku producentów, integratorów i uŜytkowników rozwiązań automatyki, robotyki, czy techniki pomiarowej. Ponadto poddano analizie sferę badawczo-rozwojową w poszczególnych województwach oraz stopień jej współpracy z sektorem gospodarczym. O moŜliwościach regionu świadczy teŜ szczegółowa analiza potencjału parków technologicznych i przemysłowych oraz stopień wykorzystania i pozyskiwania funduszy europejskich przez regionalną sferę gospodarczą i naukową. W ostatnim rozdziale opracowano analizy SWOT megatrendów oraz analizy potrzeb dla kaŜdego obszaru badawczego projektu. Ponadto, na podstawie zrealizowanych wyjazdów studialnych do wybranych przedsiębiorstw działających w Polsce, zidentyfikowano główne czynniki utrudniające działalność gospodarczą w zakresie automatyki, robotyki i techniki pomiarowej. W wyniku przeprowadzonych analiz moŜna stwierdzić, Ŝe warunkiem niezbędnym do utworzenia w Polsce gospodarki opartej na wiedzy jest zdecydowany wzrost nakładów na naukę, szczególnie w sektorze prywatnych podmiotów gospodarczych. Przyczyni się to do rozwoju potencjału badawczo-rozwojowego jako jednego z głównych filarów wzrostu gospodarczego. Ponadto warunkiem wzrostu 164 innowacyjności polskiej gospodarki jest łatwiejszy dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania, tj. funduszy strukturalnych i preferencyjnych kredytów inwestycyjnych. Spowoduje to wdraŜanie nowych technologii, co umoŜliwi wzrost innowacyjności i konkurencyjności gospodarki oraz rozwój społeczeństwa informacyjnego. Właściwie ukierunkowany wzrost innowacyjności przedsiębiorstw i rozwój badań naukowych spowodują wzrost udziału innowacyjnych produktów w polskiej gospodarce (w tym takŜe produktów eksportowanych) z obszarów automatyki, robotyki i systemów pomiarowych, których zastosowanie w procesach wytwarzania będzie miało korzystny wpływ na jakość, powtarzalność i wydajność produkcji oraz warunki BHP i oddziaływanie na środowisko naturalne. Przewiduje się, Ŝe realizacja projektu Foresight automatyki, robotyki i techniki pomiarowej pozytywnie wpłynie na działanie przedsiębiorstw, poprzez wskazanie tych technologii, których rozwój w następnych 20 latach będzie najbardziej opłacalny. Opłacalność naleŜy jednak rozpatrywać nie tylko ze względu na zyski ekonomiczne, lecz takŜe ze względu na zachowanie równowagi w środowisku oraz szybki rozwój społeczny. Polscy producenci i integratorzy automatyki, robotyki i techniki pomiarowej powinni zachować wysoki poziom konkurencyjności, a w rezultacie tworzyć wysokiej jakości miejsca pracy. Nowe konstrukcje i technologie umoŜliwią realizację obu z nich oraz pozwolą na przyspieszoną ekspansję automatyki, robotyki i techniki pomiarowej w takie sektory, jak np. produkcja Ŝywności i napojów, logistyka, recykling. Producenci i integratorzy systemów mogą oczekiwać, Ŝe w przewidywalnej przyszłości rynek automatyki i robotyki przemysłowej będzie zwiększał się w miarę, jak utrzymanie produkcji będzie zaleŜeć od wzrostu opłacalności. W przedstawionej diagnozie świadomie zrezygnowano ze wstępnego wskazywania kluczowych technologii, których potrzeba rozwoju wynika zarówno z przeprowadzonej analizy trendów, analizy potrzeb w obszarach badawczych projektu, jak i analizy SWOT. Technologie te zostaną określone przez niezaleŜnych ekspertów w trakcie dalszej realizacji projektu. Niniejsze opracowanie ma na celu jedynie dostarczenie obiektywnych informacji – fundamentu dla dalszej pracy ekspertów. 165 BIBLIOGRAFIA Druki zwarte 1. „Foresight województwa mazowieckiego. Metodologia, analizy i dane statystyczne”, Roman Szewczyk, Krzysztof Mieczkowski, Tadeusz Missala, Cezary Lichodziejski, Mariusz Andrzejczak, Aleksandra Bukała, Wojciech Winiarski, Katarzyna Pietruszyńska, Katarzyna Rzeplińska-Rykała, Dorota Zbińkowska, Magdalena Komorowska, Krzysztof Roszkowski, Warszawa wrzesień 2006. 2. „Foresight Technologiczny”, Tom 1 Organizacja i metody. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości. 3. Narodowy Program Foresight „Polska 2020”. Instytut Podstawowych Problemów Techniki Polskiej Akademii Nauk (IPTT PAN). 4. J. M. Radło „Wyzwanie konkurencyjności. Strategia Lizbońska w poszerzonej Unii Europejskiej” Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2003. 5. Popper R., Keenan M., Butter M., EFMN 2005 Mapping Report. 6. R. Szewczyk, K. Mieczkowski, C. Lichodziejewski, T. Missala, W. Winiarski, M. Osęka, K. Lipiec, K. Pietruszyńska, K. Rzeplińska-Rykała, A. Sprońska, M. Komorowska „Jak realizować projekty foresight dla zrównowaŜonego rozwoju regionów? – Podręcznik”, Warszawa 2008. Dokumenty 1. „Strategia zwiększenia nakładów na działalność B+R w celu osiągnięcia załoŜeń Strategii Lizbońskiej”, Departamentem Innowacyjności Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa, marzec 2004. 2. „Analiza sytuacji gospodarczej Polski w II kwartale”, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa, sierpień 2008. 3. „Polska 2008. Raport o stanie gospodarki”, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2008 4. Komunikat Komisji do Rady Europejskiej – Sprawozdanie strategiczne na temat odnowionej Strategii Lizbońskiej na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia: rozpoczęcie nowego etapu (2008 – 2010). Utrzymanie tempa zmian. Bruksela, 11.12.2007 r. 5. Krajowy Program Reform na lata 2005-2008 na rzecz realizacji Strategii Lizbońskiej, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa grudzień 2005. 6. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2007. 7. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2007. 8. ZałoŜenia Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007-2013”, Warszawa, kwiecień 2004 9. Strategia Rozwoju Kraju na lata 2007-2015. Warszawa, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, listopad 2006. 166 Indeks tabel Tab. 2.1. NajwaŜniejsi partnerzy handlowi Polski Tab. 2.2. Analiza SWOT sektora B+R uwzględniająca wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw oraz rozwój społeczeństwa informacyjnego Tab. 2.3. Nakłady i zatrudnieni w działalności badawczej i rozwojowej według województw w 2006 r. Tab. 4.1. Geografia listy 500 największych przedsiębiorstw w Polsce Tab. 4.2. Liczba wniosków o dofinansowanie projektów (łącznie) złoŜonych do OPI w poszczególnych poddziałaniach (z podziałem na województwa) Tab. 5.1. Analiza SWOT automatyki w Polsce Tab. 5.2. Analiza SWOT robotyki w Polsce Tab. 5.3. Analiza SWOT techniki pomiarowej w Polsce Indeks rysunków Rys. 1.1. Struktura projektów foresight ze względu na zasięg oddziaływania w Europie Rys. 1.2. Schemat blokowy głównych zadań projektu Foresight ARP Rys. 1.3. Przepływ wiedzy w projekcie Foresight ARP, w trakcie realizacji badań metodą Delphi i podczas krzyŜowej analizy wpływów Rys. 2.1. Struktura wymiany handlowej Polski z zagranicą Rys. 2.2. Struktura wykształcenia ludności Polski w wieku powyŜej 13 lat w 2006 roku w % Rys. 2.3. Struktura zatrudnienia w Polsce w III kwartale 2004 r. Rys. 2.4. Struktura zatrudnienia w Polsce w I kwartale 2008 r. Rys. 2.5. Struktura nakładów na działalność B+R według źródeł finansowania (ceny bieŜące) w 2006 r. Rys. 4.1. Geografia kluczowych gałęzi przemysłu Rys. 4.2. Liczba podpisanych umów SPO WKP 2.3. wg województw. WaŜniejsze odesłania do stron internetowych (aktualne na grudzień 2008 r.) Strona projektu Foresight ARP www.foresightarp.pl Przemysłowy Instytut Automatyki i Pomiarów www.piap.pl Politechnika Warszawska www.pw.edu.pl Wydział Mechatroniki www.mchtr.pw.edu.pl Instytut Badań Systemowych PAN www.ibspan.waw.pl Foresight Mazovia www.formazovia.pl Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości www.parp.gov.pl 167 Ośrodek Przetwarzania Informacji www.opi.org.pl Portal Innoweacji www.pi.gov.pl Narodowy Program Foresight “Polska 2020” www.foresight.polska2020.pl Ogólnopolska Baza Danych Jednostek Badawczo-Rozwojowych www.orgmasz.pl Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa WyŜszego www.nauka.gov.pl Ministerstwo Gospodarki www.mg.gov.pl Ministerstwo Rozwoju Regionalnego www.mrr.gov.pl Główny Urząd Statystyczny www.stat.gov.pl Eurostat www.epp.eurostat.ec.europa.eu Loris Plus. RIS dla województwa Łódzkiego www.lorisplus.pl Foresight technologiczny na rzecz zrównowaŜonego rozwoju Małopolski www.foresight.msap.pl Loris Wizja. Regionalny foresight technologiczny www.loriswizja.pl Foresight priorytetowych technologii dla zrównowaŜonego rozwoju województwa Śląskiego www.roz4.woiz.polsl.pl/foresight Portal Finansowy Nr 1 www.money.pl Instytut Organizacji i Zarządzania w Przemyśle www.orgmasz.cp2.win.pl Oficjalny serwis internetowy Platformy Obywatelskiej www.platforma.org Gazeta Wyborcza www.wyborcza.pl Portal funduszy strukturalnych www.funduszestrukturalne.gov.pl Krajowy System Usług www.ksu.parp.gov.pl Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych www.paiz.gov.pl Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego www.dolnyslask.pl Kujawsko-Pomorskie Centrum Obsługi Inwestora www.coi.kujawsko-pomorskie.pl Urząd Marszałkowski Województwa Lubuskiego www.lubuskie.pl Małopolski Urząd Wojewódzki www.malopolska.uw.gov.pl Wrota Podlasia www.wrotapodlasia.pl Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego www.silesia-region.pl Urząd Marszałkowski Województwa Warmińsko– Mazurskiego www.wm.24.pl Samorząd Województwa Wielkopolskiego www.wielkopolska.mw.gov.pl Politechnika Wrocławska www.pwr.wroc.pl Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu www.umk.pl Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich w Bydgoszczy www.utp.edu.pl Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy www.ukw.edu.pl Politechnika Lubelska www.pollub.pl Uniwersytet Zielonogórski www.uz.zgora.pl Politechnika Łódzka www.p.lodz.pl Uniwersytet Jagielloński www.uj.edu.pl 168 Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie im. Stanisława Staszica www.agh.edu.pl Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki www.pk.edu.pl Politechnika Radomska www.pr.radom.pl Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego www.sggw.waw.pl Politechnika Opolska www.po.opole.pl Uniwersytet Rzeszowski www.univ.rzeszow.pl Politechnika Rzeszowska www.prz.rzeszow.pl Politechnika Białostocka www.pb.bialystok.pl Politechnika Gdańska www.pg.gda.pl Uniwersytet Gdański www.univ.gda.pl Akademia Morska w Gdyni www.amw.gdynia.pl Akademia Marynarki Wojennej w Gdyni www.am.gdynia.pl Politechnika Świętokrzyska www.tu.kielce.pl Uniwersytet im Adama Mickiewicza w Poznaniu www.amu.edu.pl Politechnika Poznańska www.put.pozna.pl Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu www.au.poznan.pl Państwowa WyŜsza Szkoła Zawodowa im. Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego w Kaliszu www.pwsz.kalisz.pl Politechnika Koszalińska www.tu.koszalin.pl Politechnika Szczecińska www.tuniv.szczecin.pl 169 ZAŁĄCZNIK System powiązań statystycznych klasyfikacji gospodarczych Zasięg klasyfikacji Klasyfikacje działalności Klasyfikacje produktów (wyroby + usługi) Nomenklatury pochodne produktów Klasyfikacje Handlu Zagranicznego Międzynarodowy ISIC (ONZ) Międzynarodowa Standardowa Klasyfikacja Rodzajów Działalności CPC Centralna Klasyfikacja Produktów HS Zharmonizowany System Oznaczania i Kodowania Towarów Unii Europejskiej (UE) NACE Nomenklatura Działalności we Wspólnocie Europejskiej CPA Klasyfikacja Produktów wg Działalności Lista PRODCOM Krajowy – Polska PKD Polska Klasyfikacji Działalności PKWiU Polska Klasyfikacja Wyrobów i Usług PRODPOL CN Wykaz Wyrobów Scalona Przemysłowych Nomenklatura Towarowa Handlu Zagranicznego CN Scalona Nomenklatura Towarowa Handlu Zagranicznego Źródło: dane GUS Charakterystyka Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD)114 Sekcja A: ROLNICTWO, LEŚNICTWO, ŁOWIECTWO I RYBACTWO B: GÓRNICTWO I WYDOBYWANIE C: PRZETWÓRSTWO PRZEMYSŁOWE D: WYTWARZANIE I ZAOPATRYWANIE W ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ, GAZ, PARĘ WODNĄ, GORĄCĄ WODĘ I POWIETRZE DO UKŁADÓW KLIMATYZACYJNYCH 114 Źródło: www.stat.gov.pl 170 28: Produkcja Metalowych Wyrobów Gotowych, z Wyłączeniem Maszyn i Urządzeń 29: Produkcja Maszyn i Urządzeń, gdzie indziej niesklasyfikowana 30: Produkcja Maszyn Biurowych i Komputerów 31: Produkcja Maszyn i Aparatury Elektrycznej, gdzie indziej niesklasyfikowana 32: Produkcja Sprzętu i Urządzeń Radiowych, Telewizyjnych i Telekomunikacyjnych 33: Produkcja Instrumentów Medycznych, Precyzyjnych i Optycznych, Zegarów i Zegarków 34: Produkcja Pojazdów Samochodowych, Przyczep i Naczep E: DOSTAWA WODY; GOSPODAROWANIE ŚCIEKAMI I ODPADAMI ORAZ DZIAŁALNOŚĆ ZWIĄZANA Z REKULTYWACJĄ F: BUDOWNICTWO G: HANDEL HURTOWY I DETALICZNY; NAPRAWA POJAZDÓW SAMOCHODOWYCH, WŁĄCZAJĄC MOTOCYKLE H: TRANSPORT I GOSPODARKA MAGAZYNOWA I: DZIAŁALNOŚĆ ZWIĄZANA Z ZAKWATEROWANIEM I USŁUGAMI GASTRONOMICZNYM J: INFORMACJA I KOMUNIKACJA K: DZIAŁALNOŚĆ FINANSOWA I UBEZPIECZENIOWA 73: Działalność Badawczo-Rozwojowa L: DZIAŁALNOŚĆ ZWIĄZANA Z OBSŁUGĄ RYNKU NIERUCHOMOŚCI M: DZIAŁALNOŚĆ PROFESJONALNA, NAUKOWA I TECHNICZNA N: DZIAŁALNOŚĆ W ZAKRESIE USŁUG ADMINISTROWANIA I DZIAŁALNOŚĆ WSPIERAJĄCA O: ADMINISTRACJA PUBLICZNA I OBRONA NARODOWA; OBOWIĄZKOWE ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNE P: EDUKACJA Q: OPIEKA ZDROWOTNA I POMOC SPOŁECZNA R: DZIAŁALNOŚĆ ZWIĄZANA Z KULTURĄ, ROZRYWKĄ I REKREACJĄ S: POZOSTAŁA DZIAŁALNOŚĆ USŁUGOWA T: GOSPODARSTWA DOMOWE ZATRUDNIAJĄCE PRACOWNIKÓW; GOSPODARSTWA DOMOWE PRODUKUJĄCE WYROBY I ŚWIADCZĄCE USŁUGI NA WŁASNE POTRZEBY U: ORGANIZACJE I ZESPOŁY EKSTERYTORIALNE 171