Nie ma dwóch jednakowych pisanek - swietokrzyskie.org.pl
Transkrypt
Nie ma dwóch jednakowych pisanek - swietokrzyskie.org.pl
Nie ma dwóch jednakowych pisanek Wpisany przez Małgorzata Cioroch środa, 27 kwietnia 2011 18:41 - Poprawiony wtorek, 15 maja 2012 20:46 Rozmowa z Ewą Tomaszewską, etnografem z Muzeum Wsi Kieleckiej. Rozmawiała Małgorzata Cioroch. Skąd wziął się zwyczaj malowania jajek? – Od Wielkanocy do Zielonych Świąt w obrzędowej symbolice zawsze dominowało jajo, które już od starożytności jest uniwersalnym symbolem życia. W wielu mitach to z niego powstaje świat. Jest ściśle związane z magią dobrego początku, ma właściwości życiodajne, ochronne, dobroczynne. Stanowi ważny element magii leczniczej, zapobiegawczej, oczyszczającej. Wiąże się ono również z innym symbolem życia, za który uważano słońce, a także wosenną odnową przyrody. Jaja miały przyspieszać nadejście wiosny i wegetację roślin. Podczas uroczystego śniadania wielkanocnego dzielone i spożywane jaja miały zapewnić zdrowie, pomyślność i płodność. Podczas świątecznego biesiadowania odbywały się zabawy w pisanki, zwane „walatką” czy „na wybitki”, polegające na toczeniu jaj po stole tak, aby się zderzyły. Stłuczone przechodziło na własność posiadacza „silniejszej” pisanki. Z jakiego okresu pochodzą najstarsze pisanki znalezione na ziemiach polskich? – Najdawniejsze znaleziska fragmentów malowanych skorupek datujemy na X w. Pochodzą z wykopalisk w Opolu i w okolicach Wrocławia. Wincenty Kadłubek w swej kronice z początku XIII w. wspomina o zabawach z barwionymi jajami. Nie ma dwóch jednakowych pisanek. W zależności od techniki zdobienia, świąteczne jajka mają różne nazwy… – Tak, istniało wiele sposobów zdobienia i w zależności od tego jajka różnie nazywano. Jednobarwne, ufarbowane przez gotowanie w barwniku, to kraszanki, malowanki czy byczki. Kolory uzyskiwano dzięki wywarom: z kory dębowej – czarny, pędów zbóż – zielony, łupin cebuli – żółty i brązowy, kwiatów makowych i malwy – fioletowy, buraka – różowy i czerwca – czerwony. Pisanki to jaja zdobione techniką batiku polegającą na nanoszeniu na jajko roztopionego wosku za pomocą patyczka z lejkiem na końcu. Po zabarwieniu jajka ściera się wosk; zostaje po nim biały wzór. Inną techniką zdobienia jest skrobanie ostrym narzędziem na ufarbowanym jajku. Wielkanocne jaja zdobione są również rdzeniem sitowia, włóczką czy miniaturowymi wycinankami. Najstarsze wzory to różnego rodzaju znaki solarne – rozety, wizerunki słońca z promieniami, krzyże, ślimacznice, drzewka życia. Z czasem na pisankach zaczęły pojawiać się motywy geometryczne, roślinne czy zoomorficzne. Jakie są tradycje związane ze świątecznymi jajkami? – Dawniej ich zdobieniem zajmowały się wyłącznie kobiety, mężczyźnie wówczas nie wolno było wchodzić do izby. Jeśli tak by się zdarzyło, odczyniano urok, który intruz mógł rzucić na pisanki. Kiedyś ofiarowywało się je najbliższym, najczęściej chrześniakom. Dziewczęta i 1/2 Nie ma dwóch jednakowych pisanek Wpisany przez Małgorzata Cioroch środa, 27 kwietnia 2011 18:41 - Poprawiony wtorek, 15 maja 2012 20:46 chłopcy obdarowywali się wzajemnie, czasem od tego rozpoczynały się zaloty. Jaja darowane jako wykup dziewcząt w poniedziałek wielkanocny były dowodem życzliwości, sympatii i miłości. Warto wspomnieć, że niektóre z pisanek to cenne dzieła sztuki, które dziś możemy oglądać jedynie w muzealnych salach… – Tak jest w przypadku wykonywanych w końcu XIX w. przez petersburskiego jubilera Petera Carla Faberge cacuszek. Robiono je z kamieni półszlachetnych, łączonych z metalami szlachetnymi i zdobionych technikami jubilerskimi. Początkowo były przeznaczone wyłącznie dla rodziny cesarskiej. Później robiono je również dla innych dostojników. Co prawda nie rosyjskie, ale równie piękne, misternie zrobione pisanki z Opoczna można podziwiać na wystawie „wielkanoc w zwyczajach, obrzędach i sztuce ludowej”, prezentowanej w Dworku Laszczyków w kielcach do końca maja. Dziękuję za rozmowę. {fcomment} 2/2