The influence of a Sector Operational Programme on the

Transkrypt

Zeszyty Naukowe UNIWERSYTETU PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNEGO w SIEDLCACH
Nr 95
Seria: Administracja i Zarz dzanie
2012
dr Jolanta Brodowska-Szewczuk
Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach
Wp yw Sektorowego Programu Operacyjnego
na konkurencyjno!" ma ych
i !rednich przedsi#biorstw
The influence of a Sector Operational Programme on
the competitiveness of small and medium companies
Streszczenie: G ównym problemem badawczym by o zbadanie czy, dzia anie 2.3 Sektorowego
Programu Operacyjnego WKP zwi!kszy o konkurencyjno"# przedsi!biorstw. Zbadane zosta y
przedsi!biorstwa, które w ramach powy$szego programu przeprowadzi y inwestycje.
W procesie badawczym oceny wzrostu konkurencyjno"ci przedsi!biorstw, uwzgl!dniono
wyniki finansowe, tj. przychody ze sprzeda$y i wynik finansowy netto oraz instrumenty konkurowania, m.in. nowe produkty/us ugi w ofercie, nowocze"niejsze metody produkcji.
Generaln% konkluzj% jest i$, dzi!ki inwestycjom w ramach dzia ania 2.3 SPO WKP przedsi!biorstwa stosuj% nowocze"niejsze metody produkcji. Konsekwencj% tego jest wzrost jako"ci
oferowanych produktów i "wiadczonych us ug. Ponadto zarówno przedsi!biorstwa ma e jak
i "rednie wprowadzi y do swojej oferty nowe produkty i us ugi. Zaznaczy# nale$y, $e unowocze"nione metody produkcji oraz wy$sz% jako"# produktów i us ug wprowadzi o a$ ponad 90% badanych przedsi!biorstw. Przedsi!biorstwa zwi!kszaj% mo$liwo"ci produkcyjne, wydajno"# pracy
wzrasta. Przeprowadzone inwestycje umo$liwi y lepsz% organizacj! pracy w przedsi!biorstwach, szczególnie w przedsi!biorstwach "rednich.
Warto zauwa$y# i$, wyniki dotycz%ce kosztów, przychodów ze sprzeda$y, zysku netto wskazuj%, $e ma e przedsi!biorstwa dzi!ki inwestycjom w ramach dzia ania 2.3 SPO WKP wykazuj%
lepsze rezultaty ni$ przedsi!biorstwa "rednie.
S owa kluczowe: Sektorowy Program Operacyjny, ma e i !rednie przedsi"biorstwa, konkurencyjno!#, inwestycje
Abstract:The research includes the financial results as sales revenue and net income, expenses, and many other new products / services on offer, more modern methods of production,
higher quality products and services, the organization of work, innovation in management processes, increase in the number of customers, increase in market share, increase in brand
awareness in the market, increase in profitability of production or provision of services. The main conclusions are that, companies with direct investments under this measure shall apply the
modern methods of production. The consequence of this is to increase the quality of their products and services. Furthermore, both small and medium-sized enterprises introduced new products and services. Investments were carried out, thus enabling improved work organization
in enterprises. Entrepreneurs would guarantee a higher quality of service, which would result
in better relationships with their customers, what is more, an increase in the number of clients.
More than half of the companies indicated that the investments contributed to the increase in
market share, in market reach and brand recognition in the company. An interesting discovery is
that, investments in small enterprises were more effective than in medium-sized enterprises.
Key words: Sector Operational Programme, small and medium companies, competitiveness,
investments
156
J. Brodowska-Szewczuk
Wst#p
Sektor ma ych i !rednich przedsi"biorstw napotyka w swojej dzia alno!ci na wiele barier i przeszkód. Jedn$ z nich jest problem braku !rodków
do podj"cia inwestycji, które s$ niezb"dne do rozwoju firmy i konkurowania
na rynku. Ze wzgl"du na wielko!#, specyfik" tych przedsi"biorstw barier$
jest dla nich dost"p do zewn"trznych %róde finansowania inwestycji. Jednym ze %róde finansowania inwestycji w ma ych i !rednich przedsi"biorstwach by o dzia anie 2.3 SPO WKP 2004-2006 „Wzrost konkurencyjno!ci
ma ych i !rednich przedsi"biorstw poprzez inwestycje”. Dzia anie to cieszy o
si" najwi"ksz$ popularno!ci$ w!ród innych dzia a& Sektorowego Programu
Operacyjnego WKP, na to w a!nie dzia anie by o najwi"cej sk adanych
wniosków przez przedsi"biorców.
G ównym problemem badawczym by o zbadanie czy, dzia anie 2.3
Sektorowego Programu Operacyjnego WKP 2004-2006 wp yn" o na rozwój
ma ych i !rednich i w konsekwencji zwi"kszy o konkurencyjno!# tych przedsi"biorstw.
Metodologia badania
W procesie badawczym oceny wzrostu konkurencyjno!ci przedsi"biorstw, uwzgl"dni am wyniki finansowe tj. przychody ze sprzeda'y i wynik
finansowy netto oraz instrumenty konkurowania m.in. nowe produkty/us ugi
w ofercie, nowocze!niejsze metody produkcji, wy'sza jako!# oferowanych
produktów czy us ug itp.
W ocenie wzrostu konkurencyjno!ci badanych przedsi"biorstw,
uwzgl"dni am nast"puj$ce czynniki:
unowocze!niona oferta produktowa, wprowadzenie nowych produktów czy us ug,
nowocze!niejsze metody produkcji i/lub !wiadczenia us ug,
wzrost jako!ci oferowanych produktów i/lub us ug,
wzrost jako!ci sprzeda'y,
poprawa relacji z klientem,
zwi"kszona wydajno!# pracy lub zwi"kszenie mo'liwo!ci produkcyjnych,
lepsza organizacja pracy,
innowacyjno!# w procesach zarz$dzania,
wzrost liczby klientów,
wzrost udzia u w rynku,
wzrost znajomo!ci marki na rynku,
zwi"kszenie zasi"gu rynku,
obni'enie kosztów /redukcja kosztów,
wzrost rentowno!ci produkcji i/lub !wiadczenia us ug,
wzrost przychodów ze sprzeda'y,
wzrost zysku netto.
Seria: Administracja i Zarz dzanie (22)2012
ZN nr 95
Wp!yw Sektorowego Programu Operacyjnego na konkurencyjno"#…
157
W procesie badawczym zebra am równie' informacje dotycz$ce samych przedsi"biorstw – beneficjentów dzia ania 2.3 SPO WKP, s$ to:
rodzaj prowadzenia dzia alno!ci
forma prawna przedsi"biorstwa
liczba zatrudnionych w przedsi"biorstwie
wielko!# rocznych obrotów
procentowa wielko!# eksportu
rok za o'enia przedsi"biorstwa
województwo, w którym zlokalizowana jest firma.
Zosta y równie' okre!lone g ówne problemy, jakie wskazuj$ przedsi"biorstwa. W badaniu uzyskane zosta y informacje na temat przeprowadzonych
inwestycji w przedsi"biorstwach.
Analiz" i wnioskowanie statystyczne przeprowadzi am uwzgl"dniaj$c wielko!# przedsi"biorstwa, rodzaj dzia alno!ci przedsi"biorstwa.
W procesie badawczym aspektów konkurencyjno!ci zastosowa am
anonimow$ ankiet" on-line. Ankieta zosta a skierowana do wszystkich 2372
przedsi"biorstw, które podpisa y umowy o dofinansowanie projektu zg oszonego w ramach dzia ania 2.3 SPO WKP podpisanych do 30 marca 2007 r.
w ramach I, II, III i IV rundy sk adania wniosków (inwestycje realizowane by y
do VI 2008)1.
Ankieta sk ada si" $cznie z 31 pyta&. Znajduj$ si" w niej pytania zarówno zamkni"te, pó otwarte i otwarte. Pierwsza cz"!# pyta& dotyczy informacji o przedsi"biorstwa tj. forma prawna przedsi"biorstwa, liczba zatrudnionych w przedsi"biorstwie, wielko!# rocznych obrotów, procentowa
wielko!# eksportu itp. Ankieta zawiera równie' pytania dotycz$ce przeprowadzonych inwestycji np. wielko!# (kwota) inwestycji. G ówna cz"!# ankiety
to pytania okre!laj$ce wp yw inwestycji na elementy ró'nych strategii konkurencyjno!ci tj. wprowadzenie nowych produktów b$d% us ug, nowocze!niejsze metody produkcji lub !wiadczenia us ug, wzrost jako!ci oferowanych
produktów i/lub us ug, zwi"kszona wydajno!# pracy lub zwi"kszenie mo'liwo!ci produkcyjnych, lepsza organizacja pracy, itp. W ankiecie znajduj$ si"
te' pytania dotycz$ce wp ywu inwestycji na rentowno!ci produkcji czy
!wiadczenia us ug, wp ywu na przychody ze sprzeda'y i zysk netto2.
Do przedstawienia charakterystyki zebranej próby przedsi"biorstw,
które wdra'a y inwestycje w ramach dzia ania 2.3 SPO WKP, pos u'y am si"
znanymi parametrami badania cechy takimi, jak: !rednia arytmetyczna, mediana, kwantyl dolny, kwantyl górny.
Do wnioskowania statystycznego zastosowa am techniki takie, jak
przedzia y ufno!ci i testowanie hipotez. Do weryfikacji hipotezy o statystycznej niezale'no!ci cech wykorzystany zosta test chi-kwadrat. Statystyczna
analiza zale'no!ci dotyczy a rodzaju odpowiedzi a wielko!ci przedsi"bior1
Przeprowadzone badania w asne w ramach rozprawy doktorskiej pt. „Wp yw Sektorowego
Programu Operacyjnego na konkurencyjno!# ma ych i !rednich przedsi"biorstw w Polsce”, Wydzia Nauk Ekonomicznych, Uniwersytet Warszawski, 2010.
2
Tre!# ankiety znajduje si" na stronie: http://spreadcrumbs.l3s.unihannover.de/quizz.php.
ZN nr 95
158
stwa. Zbadana by a równie' zale'no!# statystyczna mi"dzy rodzajem odpowiedzi a prowadzon$ dzia alno!ci$. Jak równie' zbadana by a zale'no!#
odpowiedzi od poziomu atrakcyjno!ci inwestycyjnej województwa, w którym
znajduje si" przedsi"biorstwo. Test chi-kwadrat pos u'y weryfikacji zadanych hipotez na niezale'no!# cech do ka'dego pytania. Test ten jest najcz"!ciej wykorzystywany w praktyce, gdy' mo'emy go stosowa# do badania
zgodno!ci zarówno cech mierzalnych, jak i niemierzalnych. Jest to jedyny
test do badania zgodno!ci cech niemierzalnych3.
Za o'one hipotezy, prócz kilku wyj$tków, zosta y potwierdzone testem
chi-kwadrat, co wskazywa oby na niezale'no!# badanych cech. Test ten
jednak mo'e by# wra'liwy na podzia badanych cech na kategorie. Dlatego
zosta dokonany równie' bardziej syntetyczny podzia na odpowied% dwuwarto!ciow$: tak/nie stwierdzono, zamiast na trójwarto!ciow$: nie/tak/trudno
stwierdzi#. Dla podzia u na dwuwarto!ciow$ odpowied% zastosowa am przedzia ufno!ci dla ilorazu szans. Przedzia ufno!ci dla ilorazu szans daje odpowied%, w przypadku wykrycia zale'no!ci, które firmy cz"!ciej odpowiadaj$
„tak”. W a!ciwie nie spodziewa am si" w tym momencie istotnych zmian
w stosunku do poprzedniego wyniku o braku zale'no!ci, jednak liczy am na
to, 'e mo'e jaka! dodatkowa zale'no!# zostanie wykryta. Wyst$pi a drobna
ró'nica, jednak nadal generalnie nie by o zale'no!ci, czego si" spodziewaam. Wizualizacja ilorazu szans uzmys owi a mi jednak, 'e traktowanie ka'dego pytania w sposób niezale'ny, co ma miejsce w przypadku osobnego
stosowania przedzia u dla ka'dego pytania, mo'e by# powodem pewnej
utraty informacji o badanych przedsi"biorstwach. Dlatego uzna am, 'e warto
stworzy# jedn$ syntetyczn$ cech", która zobrazuje poziom zadowolenia firmy. Dla tej cechy zastosowa am test Wilcoxona, który nie wymaga za o'enia, tak jak test t-Studenta, 'e badana cecha ma rozk ad normalny. Test Wilcoxona nie wymaga nawet za o'enia o symetryczno!ci rozk adu. Test ten
pos u'y do zbadania, czy jedna próba jest nieprzypadkowo przesuni"ta
wzgl"dem drugiej, co w badanym przypadku wskazywa oby na ró'nic"
w poziomie zadowolenia badanych przedsi"biorstw4. Przyj"ta hipoteza ze3
Maj$c dwie serie pomiarów xi i yi, a tak'e teoretyczn$ zale'no!# y = f(x), mo'na okre!li# dzi"ki
testowi chi-kwadrat, na ile ta zale'no!# pasuje do danych do!wiadczalnych. Przyjmuj$c, 'e
warto!# b "du x jest zaniedbywalna i (i jako b $d warto!ci yi.
Warto!# zredukowanego testu chi-kwadrat wynosi
- liczba stopni swobody,
gdzie c to liczba parametrów modelu teoretycznego, do których obliczenia potrzebne s$ dane
pomiarowe. Mo'e to by# np. !rednia, dyspersja czy ca kowita ilo!# pomiarów. Mo'na udowodni#, 'e nieznormalizowany test chi-kwadrat ma oczekiwan$ warto!# d, zatem test unormowany
powinien wynosi# 1. Liczba pomiarów powinna by# wi"ksza od liczby parametrów.
4
1. Niech
dla
. Zak ada si", 'e ró'nice s$ niezale'ne.
2. Ka'da ró'nica pochodzi z populacji o identycznym ci$g ym rozk adzie, symetryczny
wzgl"dem wspólnej mediany .
ZN nr 95
159
rowa oznacza zatem brak zale'no!ci mi"dzy firmami w poziomie zadowolenia. Hipoteza ta zosta a odrzucona. Zatem jest zale'no!# w poziomie zadowolenia w rozró'nieniu od wielko!ci przedsi"biorstwa.
Wyniki bada$
Badane firmy w wi"kszo!ci to przedsi"biorstwa produkcyjne, ponad
61% firm zadeklarowa o dzia alno!# produkcyjn$5. W!ród badanych firm
23% jako podstawow$ dzia alno!# wskaza o !wiadczenie us ug. W tej kategorii znajduj$ si" us ugi przewozowe, agencje turystyczne, us ugi $czno!ciowe, handel hurtowy i detaliczny, hotele, bary, restauracje, pola campingowe, domy wczasowe, a tak'e us ugi: po!rednictwa finansowego,
Kategoria dzia ano!ci badanych firm
16%
23%
budownictwo
produkcja
us ugi
61%
Rysunek 1. Kategoria badanych firm
)ród o: opracowanie w asne na podstawie przeprowadzonych bada&.
Testowan$ hipotez$ zerow$ jest:
Algorytm wyliczania statystyki testu Wilcoxona:
Wyliczenie ró'nic di
Uporz$dkowanie warto!ci bezwzgl"dnych
Rangowanie tak otrzymanego zbioru. Oznaczamy rangi przez Ri. Rangi zwi$zane
uzyskuj$ warto!# !redni$ (zob. ranga).
+
Statystyka W jest zdefiniowana jako suma rang Ri dla których di > 0
Niekiedy wykonuje si" dalsze kroki:
*
Analogicznie obliczana jest statystyka W , czyli suma rang dla których di < 0
Statystyka S jest obliczana jako:
+
W a!ciwo!ci statystyki W :
warto!# oczekiwana:
wariancja:
Dla dowolnej liczby :
5
gdy
Do dzia alno!ci produkcyjnej zaliczamy równie' przetwórstwo przemys owe.
ZN nr 95
160
szkoleniowe, doradcze, obs uga nieruchomo!ci, architektura i wyposa'enie
wn"trz, ochrona, informatyka, reklama, ochrona zdrowia, dzia alno!# zwi$zana z rekreacj$ i sportem, gry hazardowe, fryzjerstwo itp. Nast"pnie 16%
przedsi"biorstw zadeklarowa o dzia alno!# w budownictwie. Kategoria ta
obejmuje budownictwo przemys owe, drogowe i prace wyko&czeniowe.
Badane przedsi"biorstwa dzia aj$ najcz"!ciej w spó kach z o.o., tj. 42% przedsi"biorstw, w tym !rednie przedsi"biorstwa stanowi$ ponad 27%, natomiast mae ponad 14%. Równie' ma e, jak i !rednie firmy dzia aj$ jako przedsi"biorstwa
osób fizycznych, stanowi$ one 33%. Nast"pnie spó ki jawne stanowi$ 11%,
a spó ki akcyjne 9%. Oko o 4% badanych firm dzia a w spó kach komandytowych lub spó dzielniach, ponad 1% firm w spó kach cywilnych.
Forma prawna badanych firm
9%
4%
33%
Przedsi"biorstwo o.f.
Spó ka cywilna
Spó ka jawna
Spó ka z o.o.
1%
42%
11%
Spó ka akcyjna
Inna
Rysunek 2. Forma prawna badanych firm
Wielko!" badanych przedsi#biorstw
Wed ug definicji6, bior$c pod uwag" kryterium zatrudnienia i kryterium
obrotu rocznego, w!ród badanych przedsi"biorstw 61% stanowi$ przedsi"biorstwa !rednie7, natomiast 39% przedsi"biorstwa ma e, w tym 4% przedsi"biorstw zatrudnia mniej ni' 10 pracowników8. Dzia anie 2.3 SPO WKP
6
Za ma ego przedsi#biorc# uwa'a si" przedsi"biorc", który w co najmniej jednym z dwóch
ostatnich lat obrotowych: zatrudnia !redniorocznie mniej ni' 50 pracowników oraz osi$gn$
roczny obrót netto ze sprzeda'y towarów, wyrobów i us ug oraz operacji finansowych nieprzekraczaj$cy równowarto!ci w PLN 10 mln € lub sumy aktywów jego bilansu sporz$dzonego na
koniec jednego z tych lat nie przekroczy y równowarto!ci w PLN 10 mln €. Za !redniego
przedsi#biorc# uwa'a si" przedsi"biorc", który w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych zatrudnia !redniorocznie mniej ni' 250 pracowników oraz osi$gn$ roczny obrót netto
ze sprzeda'y towarów, wyrobów i us ug oraz operacji finansowych nieprzekraczaj$cy równowarto!ci w PLN 50 mln € lub sumy aktywów jego bilansu sporz$dzonego na koniec jednego
z tych lat nie przekroczy y równowarto!ci w PLN 43 mln €.
7
Obrót roczny netto to warto!# uzyskana ze sprzeda'y produktów i z tytu u !wiadczenia us ug,
po odj"ciu rabatów i podatków oraz warto!ci dodanej oraz innych podatków bezpo!rednich
zwi$zanych z obrotami firmy.
8
Wed ug definicji MSP obowi$zuj$cej od 1 stycznia 2005 r. w Unii Europejskiej. Wyci$g z zalecenia Komisji 2003/361/WE z dnia 6 maja 2003 r. dotycz$cego definicji ma ych i !rednich
przedsi"biorstw Dz.U. L 124 z 20.5.2003, s. 36.
ZN nr 95
161
skierowane by o do przedsi"biorstw mikro, ma ych i !rednich, nie ma wi"c
przedsi"biorstw du'ych.
Wielko!" badanych przedsi#biorstw
4%
35%
mikro
ma e
!rednie
61%
Rysunek 3. Wielko!# badanych przedsi"biorstw
Produkcja przedsi#biorstw wytwarzana na eksport w %
Procentowa wielko!# eksportu przedsi"biorstw zosta a przedstawiona
w przedzia ach. Mo'na zauwa'y#, i' wielko!# produkcji kierowanej na eksport zale'y od wielko!ci przedsi"biorstwa. Ogólnie !rednie przedsi#biorstwa eksportuj% wi#kszy procent swojej produkcji ni& przedsi#biorstwa
ma e. W!ród badanych przedsi"biorstw, 81% ma ych przedsi"biorstw eksportuje do 20% swojej produkcji, a tylko w 4 procentach przedsi"biorstw maych eksport stanowi 80-100% produkcji. Natomiast 57% !rednich przedsi"biorstw eksportuje do 20% produkcji, w 15 procentach przedsi"biorstw
!rednich eksport oscyluje mi"dzy 20-40% produkcji, a w 9 procentach tej
wielko!ci przedsi"biorstw eksport stanowi 80-100% produkcji. Procentow$
wielko!# eksportu przedsi"biorstw przedstawia rysunek 4.
Eksport przedsi#biorstw
(80,100]
%
(60,80]
(40,60]
(20,40]
4%
5%
3%
9%
6%
7%
ma e
15%
!rednie
15%
[0,20]
0%
81%
57%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
Rysunek 4. Produkcja przedsi"biorstw wytwarzana na eksport w %
ZN nr 95
162
Analizuj$c dok adniej eksport przedsi"biorstw zauwa'amy, i' 72%
ma ych przedsi"biorstw i 46% !rednich przedsi"biorstw eksportuje tylko do
10% swojej produkcji.
Z grupy badanych przedsi"biorstw, które sk ada y projekty inwestycyjne w ramach dzia ania 2.3 SPO WKP, pod wzgl"dem ilo!ciowym dominoway przedsi"biorstwa z województw: mazowieckiego, ma opolskiego, pomorskiego. Przedsi"biorstwa z województwa mazowieckiego stanowi y 22,6%,
z województwa ma opolskiego 12%, z pomorskiego 10%. Kolejno odsetek
beneficjentów dzia ania 2.3 SPO WKP znajduje si" w województwach podkarpackim, ódzkim po 8,6%, wielkopolskim - 7,1%.
Wskazane problemy przedsi#biorstw
Najcz"!ciej wymienianymi problemami przez przedsi"biorców, przed
którymi stoi ich firma, s$: wysoko!# podatków i op at przewidzianych prawem, czas oczekiwania na zap at" od kontrahenta, koszt si y roboczej, ma e
obroty. Odpowiedzi respondentów przedstawia poni'szy wykres9. Przedsi"biorstwa identyfikowa y problemy w!ród wymienionych: wysoko!# podatków
i op at przewidzianych prawem, ma e obroty, odpowiednie kwalifikacje si y
roboczej, koszt si y roboczej, skomplikowanie przepisów prawnych, biurokracja, konkurencja innych ma ych przedsi"biorstw, korupcja, konkurencja
du'ych przedsi"biorstw, czas oczekiwania na zap at" od kontrahenta, inne
np. kurs waluty.
35%
W ys oko! " podatków i
op#at prz ewidz ianyc h
prawem
Ma#e obroty
30%
25%
K os z t s i#y roboc z ej
20%
C z as oc z ekiwania na
z ap#at$ od kontrahenta
15%
Inne
10%
1
1+ 2
1+ 2+ 3
Rysunek 5. Wskazywane problemy przedsi"biorstw
9
1 - odpowiedzi na pierwszym miejscu, 1+2 - odpowiedzi na pierwszym lub drugim miejscu itd.
ZN nr 95
163
Rodzaj i wielko!" przeprowadzonej inwestycji
Zdecydowanie wi"kszo!# inwestycji dotyczy a dzia a& modernizacyjnych
w przedsi"biorstwie. W!ród ma ych firm 58% wszystkich inwestycji i 51% inwestycji przedsi"biorstw !rednich to w a!nie inwestycje modernizacyjne. Nast"pnie
popularnymi inwestycjami zarówno w!ród ma ych, jak i du'ych przedsi"biorstw
by y inwestycje dotycz$ce wdra'ania, komercjalizacji technologii i produktów innowacyjnych. Co trzecia inwestycja firm ma ych jak i !rednich dotyczy a w a!nie
wdra'ania, komercjalizacji technologii i produktów innowacyjnych. Tylko 4% inwestycji ma ych firm i 7% inwestycji !rednich firm dotyczy y zastosowania i wykorzystania technologii informatycznych w procesach zarz$dzania przedsi"biorstwem. W grupie badanych zanotowano zaledwie 4 inwestycje dotycz$ce
wdra'ania wspólnych przedsi"wzi"# inwestycyjnych podejmowanych przez
przedsi"biorstwa, zwi$zanych z zakupem wyników prac badawczo-rozwojowych i/lub praw w asno!ci przemys owej. Niewiele równie' inwestycji dotyczyo dostosowania technologii i produktów do wymaga& dyrektyw unijnych,
zw aszcza norm zharmonizowanych i prawodawstwa w zakresie BHP. Nik y
równie' by odsetek inwestycji dotycz$cych zastosowania i wykorzystania technologii gospodarki elektronicznej.
W!ród ma ych firm, 25% przedsi"biorstw przeprowadzi o inwestycj"
na kwot" mniejsz$ ni' 260 tys. z (kwota inwestycji w pojedynczej firmie), natomiast 50% firm przeprowadzi o inwestycj" w swoich firmach na kwot" poni'ej 647 tys. z otych. Trzeci kwantyl wynosi 1,583 mln z .
W!ród firm !redniej wielko!ci, 25% przedsi"biorstw przeprowadzi o inwestycj" na kwot" mniejsz$ ni' 781 tys. z , natomiast 50% !rednich firm inwestycje zamkn" y si" w kwocie 1,63 mln z otych. Trzeci kwantyl wynosi 2,9 mln z .
Najmniejsza inwestycja by a na kwot" ponad 42 tys. z , natomiast najwi"ksza inwestycja przeprowadzona przez jedn$ firm" !redniej wielko!ci zamkn" a si" kwot$ 24 mln z .
+rednia inwestycja przeprowadzona w przedsi"biorstwach !rednich wynosia ponad 2,56 mln z . Natomiast !rednia inwestycja w ma ych firmach wynosi y ponad 1,46 mln z .
Dofinansowanie w wysoko!ci 30% kosztów kwalifikowanych dotyczy o
projektów realizowanych w powiecie miasta Warszawa i miasta Pozna&,
40% kosztów kwalifikowanych, je'eli projekt jest realizowany w powiecie
miasta Wroc aw, Kraków, Gda&sk, Gdynia, Sopot. Inwestycje realizowane
w nie wymienionych miastach otrzymywa y zwrot 50% wysoko!ci kosztów
kwalifikowanych, tych inwestycji jak wspomnia am by o najwi"cej.
W!ród ma ych firm, 25% przedsi"biorstw otrzyma o dotacj" na kwot"
mniejsz$ ni' 124 tys. z , natomiast 50% firm poni'ej 313,4 tys. z otych. Trzeci kwantyl wynosi 824,14 tys. z . Najmniejsza dotacja by a na kwot" ponad
10 tys. z . Najwi"ksza dotacja, jak$ mo'na by o uzyska# na jeden projekt, to
1 250 000 z . Przedsi"biorstwa cz"sto uzyskiwa y dotacje w ramach kilku
projektów.
W!ród firm !redniej wielko!ci, 25% przedsi"biorstw otrzyma o dotacj" na
kwot" mniejsz$ ni' 35,8 tys. z , natomiast 50% !rednich firm otrzyma o dota-
ZN nr 95
164
cje poni'ej 77,9 tys. z otych. Trzeci kwantyl wynosi ju' 1,243 mln z . Najmniejsza dotacja wynosi a ponad 21 tys. z , natomiast najwi"ksza 7,5 mln z
i by a to dotacja z kilku projektów10.
+rednia dotacja do inwestycji przeprowadzonych w !rednich firmach wynosia ponad milion z otych natomiast w ma ych firmach ponad 507 tys. z .
Unowocze!niona oferta produktowa
Przedsi"biorstwa w ponad 88 procentach stwierdzi y, 'e w wyniku realizacji inwestycji w ramach dzia ania 2.3 SPO WKP ich oferta zwi"kszy a si"
o nowe produkty lub us ugi. W tych pozytywnych odpowiedziach by o ponad
34% odpowiedzi ma ych przedsi"biorstw, a 53% odpowiedzi !rednich przedsi"biorstw. Zaznaczy# nale'y, 'e w!ród badanych przedsi"biorstw ogó em
by o 39% ma ych przedsi"biorstw i 61% !rednich.
Ponad 89% przedsi"biorstw ma ych i 87% !rednich wprowadzi o nowe
produkty czy us ugi do swojej oferty produktowej, Mo'na wi"c stwierdzi#, 'e
zarówno !rednie, jak i ma e przedsi"biorstwa unowocze!ni y swoj$ ofert"
produktow$.
W!ród badanych przedsi"biorstw 61% zadeklarowa o jako g ówn$
dzia alno!# produkcj", 16% przedsi"biorstw dzia a w budownictwie, a 23%
w us ugach.
Rysunek 6. Wp yw inwestycji na unowocze!nienie oferty produktowej wg rozmiaru firmy
Obni&enie kosztów
W badaniu 59% przedsi"biorstw stwierdzi o, 'e w wyniku realizacji inwestycji w ramach dzia ania 2.3 SPO WKP nast$pi o obni'enie kosztów.
W tych odpowiedziach by o ponad 24% odpowiedzi ma ych przedsi"biorców,
a 34% !rednich przedsi"biorców. Zaznaczy# nale'y, 'e w!ród badanych
przedsi"biorstw ogó em by o ponad 38% ma ych przedsi"biorstw i ponad
61% !rednich. Ponad 10% przedsi"biorstw nie odnotowa o redukcji kosztów,
10
Najwi"ksz$ kwot$, jak$ mo'na by o uzyska# na jeden projekt, by a kwota 1 250 000 z .
ZN nr 95
165
a a' 31% przedsi"biorcom trudno jest stwierdzi# czy redukcja kosztów nast$pi a.
Ponad 62% przedsi"biorstw ma ych stwierdzi o, 'e w wyniku inwestycji nast$pi a redukcja kosztów, ponad 6% nie stwierdzi o obni'enia kosztów
a 30% nie mog o stwierdzi# czy taki efekt wyst$pi . Ponad 56% !rednich
przedsi"biorstw stwierdzi o taki efekt i podobnie 31% nie mog o tego stwierdzi#, 12% by o negatywnych odpowiedzi.
+rednia warto!# o jak$ zosta y obni'one koszty w przedsi"biorstwach
wynosi ponad 12%11. W przedsi"biorstwach ma ych !rednia warto!# redukcji
kosztów wynosi ponad 14%12, natomiast w przedsi"biorstwach !rednich wynosi ona 11%13.
Wnioskuj$c z mediany, dzi"ki zrealizowanej inwestycji po owa przedsi"biorstw uzyska a obni'enie kosztów o wi"cej ni' 10%.
Obni'enie kosztów zarówno w przedsi"biorstwach produkcyjnych, budowlanych i us ugowych wyst$pi o na podobnym poziomie wed ug !redniej
12-13%14, wed ug mediany 10%.
Rysunek 7. Wp yw inwestycji na redukcj" kosztów wg rozmiaru firmy
Nowocze!niejsze metody produkcji lub !wiadczenia us ug
Na pytanie, czy w wyniku realizacji inwestycji metody produkcji, i/lub
!wiadczenia us ug s$ nowocze!niejsze, prawie wszyscy przedsi"biorcy odpowiedzieli pozytywnie (a' 97%).
11
Gdzie statystyczny b $d oceny parametru wynosi 1,7%.
Statystyczny b $d oceny parametru wynosi 2,7%.
14
Statystyczny b $d oceny parametru wynosi nie przekracza 4%.
12
13
ZN nr 95
166
Rysunek 8. Wp yw inwestycji na metody produkcji lub !wiadczenia us ug
Jako!" oferowanych produktów lub us ug
Jako!# oferowanych produktów lub us ug wzros a – ponad 92%
przedsi"biorstw udzieli o takiej odpowiedzi, 5% takiego efektu nie stwierdzio, a 3% uzna o, 'e trudno to stwierdzi#.
Rysunek 9. Wp yw inwestycji na jako!# oferowanych produktów lub us ug
W!ród badanych przedsi"biorstw, 69% odpowiedzia o, 'e realizacja
inwestycji przyczynia a si" do wzrostu jako!ci procesu sprzeda'y w ich
przedsi"biorstwach, ponad 10% przedsi"biorstw odpowiedzia o negatywnie,
oko o 20% odpowiedzia o, 'e trudno to stwierdzi#.
ZN nr 95
167
Rysunek 10. Wp yw inwestycji na jako!# sprzeda'y wg rozmiaru firmy
Poprawa relacji z klientem
Na pytanie, czy w wyniku realizacji inwestycji nast$pi a poprawa relacji
z klientem, 61% stwierdzi o tak$ popraw", ponad 11% nie stwierdzi o, a ponad 26% odpowiedzia o, 'e trudno to stwierdzi#.
Rysunek 11. Wp yw inwestycji na relacje z klientem wg rozmiaru firmy
Zwi#kszenie mo&liwo!ci produkcyjnych / wydajno!ci pracy
W!ród badanych przedsi"biorstw, 80% przedsi"biorstw odpowiedziao, 'e realizacja inwestycji przyczynia a si" do zwi"kszenia mo'liwo!ci produkcyjnych lub wzrostu wydajno!ci pracy, oko o 4% przedsi"biorstw odpowiedzia o negatywnie, a ponad 15% odpowiedzia o, 'e trudno to stwierdzi#.
Ponad 85% ma ych i 77% !rednich przedsi"biorstw zwi"kszy o swoje mo'liwo!ci produkcyjne.
ZN nr 95
168
Rysunek 12. Wp yw inwestycji na mo'liwo!ci produkcyjne i wydajno!# pracy
+rednia warto!#, o jak$ zosta y zwi"kszone mo'liwo!ci produkcyjne
lub wydajno!# pracy w przedsi"biorstwach, wynosi oko o 35%. Zaznaczy#
nale'y jednak, i' precyzja oszacowania !redniej jest s aba, gdy' w tym
przypadku histogramy rozk adu procentowego by y prawostronie sko!ne,
a warto!# b "du statystycznego szacowania parametru jest na poziomie
7,9%. Lepszym miernikiem po o'enia próby jest wi"c mediana. Wnioskuj$c
z mediany, dzi"ki zrealizowanej inwestycji po owa przedsi"biorstw uzyska a
zwi"kszenie mo'liwo!ci produkcyjnych lub wydajno!# pracy wzros a o ponad 20% zarówno w przypadku ma ych jak i !rednich przedsi"biorstw.
Organizacja pracy
W!ród badanych przedsi"biorstw, 82% przedsi"biorstw odpowiedziao, 'e realizacja inwestycji przyczynia a si" do lepszej organizacji pracy w ich
przedsi"biorstwie, 7,5% przedsi"biorstw odpowiedzia o negatywnie, a ponad
10% odpowiedzia o, 'e trudno to stwierdzi#. Ponad 88% ma ych i 78% !rednich przedsi"biorstw poprawi o organizacj" pracy.
Rysunek 13. Wp yw inwestycji na organizacj" pracy wg rozmiaru firmy
ZN nr 95
169
Innowacyjno!" w procesach zarz%dzania
W!ród badanych przedsi"biorstw, 48% odpowiedzia o, 'e realizacja
inwestycji wprowadzi a innowacyjno!# w procesach zarz$dzania w ich
przedsi"biorstwach, a' 26% przedsi"biorstw nie stwierdzi o takiego efektu,
a ponad 25% odpowiedzia o, 'e trudno to stwierdzi#. Za o'y# nale'y, 'e
termin innowacyjno!# przedsi"biorstwa mog$ odbiera# w sposób nieprecyzyjny, odbiegaj$cy od definicji poj"cia.
Ponad 52% !rednich i 41% ma ych przedsi"biorstw wprowadzi a innowacyjno!#
w procesach zarz$dzania, w tym jedynym aspekcie dominowa y firmy !rednie.
Rysunek 14. Wp yw inwestycji na innowacyjno!#
Wzrost liczby klientów
Na pytanie, czy w wyniku realizacji inwestycji wzros a liczba klientów
(czy przewidywany jest wzrost w przysz o!ci), ponad 77% przedsi"biorstw
odpowiedzia o pozytywnie, ponad 7% przedsi"biorstw negatywnie, a ponad
15% odpowiedzia o, 'e trudno to stwierdzi#.
Rysunek 15. Wp yw inwestycji na liczb" klientów
ZN nr 95
170
Wi#kszy zasi#g rynku
W!ród badanych przedsi"biorstw, ponad 57% przedsi"biorstw odpowiedzia o, 'e realizacja inwestycji wp yn" a na zwi"kszenie zasi"gu rynku,
na którym dzia a ich firma, 22% przedsi"biorstw nie stwierdzi o takiego efektu, a ponad 20% odpowiedzia o, 'e trudno to stwierdzi#. Ponad 64% firm
ma ych odpowiedzia o pozytywnie na to pytanie,15% firm negatywnie, natomiast 53% !rednich firm odpowiedzia o pozytywnie, a negatywnie 26%.
Przychody ze sprzeda&y
W!ród badanych przedsi"biorstw, ponad 74% odpowiedzia o, 'e
w wyniku realizacji inwestycji nast$pi wzrost przychodów ze sprzeda'y, 8%
przedsi"biorstw nie stwierdzi o takiego efektu, a ponad 17% odpowiedzia o,
'e trudno to stwierdzi#. Ma e firmy w 75% odpowiada y pozytywnie na to pytanie, 16% firm ma ych nie mog o tego stwierdzi#. Natomiast !rednie firmy
w 73% odpowiedzia y pozytywnie, a dla 17% przedsi"biorców !rednich trudne by o to do stwierdzenia.
Rysunek 16. Wp yw inwestycji na przychody ze sprzeda'y wg rozmiaru firm
Ponad 78% przedsi"biorstw produkcyjnych, 73% budowlanych i 64%
firm us ugowych odnotowa o wzrost przychodów ze sprzeda'y.
+rednia warto!#, o jak$ wzros y przychody ze sprzeda'y w wyniku
przeprowadzonych inwestycji w ramach dzia ania 2.3 SPO WKP w przedsi"biorstwach, wynosi oko o 23%. Statystyczny b $d oszacowania parametru
wynosi 5%. W przedsi"biorstwach ma ych przychody wzros y !rednio
o 26%15, natomiast w przedsi"biorstwach !rednich wzros y o 21%16. Zaznaczy# nale'y jednak, i' precyzja oszacowania !redniej jest s aba, gdy' w tym
przypadku histogramy rozk adu procentowego s$ prawostronie sko!ne. Lep15
16
Statystyczny b $d oszacowania parametru wynosi 8%.
ZN nr 95
171
szym miernikiem po o'enia próby jest mediana. Mówi ona, 'e dzi"ki zrealizowanej inwestycji po owa ma ych przedsi"biorstw uzyska a wzrost przychodów ze sprzeda'y powy'ej 19%, w przypadku przedsi"biorstw !rednich
wzrost ten kszta towa si" na ni'szym poziomie 11%.
W przedsi"biorstwach produkcyjnych !redni wzrost przychodów ze
sprzeda'y wynosi oko o 24%17, w budowlanych oko o 17%18, natomiast
w firmach us ugowych oko o 23%19. Analizuj$c median", w po owie przedsi"biorstw produkcyjnych nast$pi wzrost przychodów o ponad 15%, a w poowie przedsi"biorstw budowlanych o ponad 10%. Natomiast w po owie firm
us ugowych zanotowano wzrost przychodów o ponad 12%.
Zysk netto
W!ród badanych przedsi"biorstw, ponad 51% odpowiedzia o, 'e
w wyniku realizacji inwestycji nast$pi wzrost zysku netto, 16% przedsi"biorstw nie stwierdzi o takiego efektu, a ponad 32% odpowiedzia o, 'e trudno to stwierdzi#. Ma e firmy w 57% odpowiada y pozytywnie na to pytanie,
26% firm ma ych nie mog o tego stwierdzi#. Natomiast !rednie firmy w 47%
odpowiedzia y pozytywnie, a dla 31% przedsi"biorców !rednich trudne by o
to do stwierdzenia.
Ponad 20% wi"cej przedsi"biorstw odnotowa o wzrost przychodów ze
sprzeda'y ni' wzrost zysku netto. Wynik ten nie jest zaskakuj$cy, gdy'
oczywi!cie wyst"puj$ inne pozycje prowadz$ce do zysku netto, takie jak
koszty operacyjne, koszty finansowe, podatek dochodowy.
Rysunek 17. Wp yw inwestycji na zysk netto wg rozmiaru firmy
Wzrost zysku netto odnotowa o 56% firm produkcyjnych i budowlanych i tylko 33% firm us ugowych.
17
Zaznaczy# tu nale'y, 'e statystyczny b $d oszacowania parametru wynosi 9%.
19
18
ZN nr 95
172
Wed ug odpowiedzi przedsi"biorców, w wyniku przeprowadzonych
inwestycji w ramach dzia ania 2.3 SPO WKP przedsi"biorstwa wskazuj$
wzrost zysku netto !rednio o oko o 32%20. Zaznaczy# nale'y jednak, i' precyzja oszacowania !redniej jest s aba, gdy' w tym przypadku równie' histogramy rozk adu procentowego s$ prawostronie sko!ne. Statystyczny b $d
oszacowania parametru jest wysoki. Lepszym miernikiem po o'enia próby
jest mediana, gdzie ogólnie wynosi ona 15%. Mediana dla przedsi"biorstw
!rednich wynosi nieca e 12%, a dla przedsi"biorstw ma ych 19%. Wnioskuj$c, dzi"ki zrealizowanej inwestycji po owa przedsi"biorstw ma ych uzyska a
wzrost przychodów ze sprzeda'y powy'ej 19%, a w przypadku przedsi"biorstw !rednich wzrost ten kszta towa si", jak ju' wspomnia am si" na poziomie nieca ych 12%. Wnioskuj$c z mediany, w 50% przedsi"biorstw produkcyjnych i firmach us ugowych wyst$pi wzrost zysku netto na poziomie
powy'ej 15%, a w 50% przedsi"biorstw budowlanych o ponad 10%. Wzrost
zysku netto nie ró'ni si" znacz$co ze wzgl"du na atrakcyjno!# inwestycyjn$
województwa, w którym dzia a przedsi"biorstwo.
Podsumowanie
Przedsi"biorstwa dzi"ki zrealizowanym inwestycjom w ramach dziaania 2.3 SPO WKP stosuj$ nowocze!niejsze metody produkcji. Konsekwencj$ tego sta si" wzrost jako!ci oferowanych produktów i !wiadczonych
us ug. Ponadto zarówno przedsi"biorstwa ma e jak i !rednie wprowadzi y do
swojej oferty nowe produkty i us ugi. Zaznaczy# nale'y, 'e unowocze!nione
metody produkcji oraz wy'sz$ jako!# produktów i us ug wprowadzi o a' ponad 90% badanych przedsi"biorstw.
Przedsi"biorstwa stwierdzaj$, 'e zwi"kszy y si" mo'liwo!ci produkcyjne lub
wydajno!# pracy w ich przedsi"biorstwie wzros a. Przeprowadzone inwestycje umo'liwi y lepsz$ organizacj" pracy w przedsi"biorstwie. Tak pozytywnych odpowiedzi udzieli o ponad 80% przedsi"biorstw. Przedsi"biorcy gwarantuj$ wy'sz$ jako!# sprzeda'y, odczuwaj$ popraw" relacji ze swoimi
klientami, a w konsekwencji odnotowuj$ wzrost liczby klientów (77,3%). Ponad po owa przedsi"biorstw wskaza a, 'e inwestycje przyczyni y si" do
wzrostu udzia u w rynku, zwi"kszenia zasi"gu rynku, wzrostu rozpoznawalno!ci marki przedsi"biorstwa. Zaznaczy# nale'y, 'e przedsi"biorstwom
trudno jest okre!li# taki efekt, gdy' nie dysponuj$ odpowiednimi analizami.
Przedsi"biorstwa ma e cz"!ciej ni' przedsi"biorstwa !rednie odpowiada y pozytywnie, bo prawie na wszystkie pytania. Jedynie innowacyjno!#
w procesach zarz$dzania by a cz"!ciej wskazana przez firmy !rednie ni'
ma e. To do!# naturalne ze wzgl"du na wielko!# i struktur" organizacyjn$
firm ma ych.
20
Statystyczny b $d oszacowania parametru wynosi a' 10%.
ZN nr 95
173
Prawie 60% przedsi"biorstw zanotowa o redukcj# kosztów. +rednia
warto!#, o jak$ zosta y obni'one koszty w przedsi"biorstwach, wynosi ponad 12%.21
W przedsi"biorstwach ma ych !rednia warto!# redukcji kosztów wynios a ponad 14%22, natomiast w przedsi"biorstwach !rednich wynios a ona
11%23.
Wnioskuj$c z mediany, dzi"ki zrealizowanej inwestycji po owa przedsi"biorstw uzyska a obni'enie kosztów do 10%, natomiast druga po owa przedsi"biorstw powy'ej 10%. Obni'enie kosztów zarówno w przedsi"biorstwach
produkcyjnych, budowlanych i us ugowych wyst$pi o na podobnym poziomie
wed ug !redniej 12-13%24.
+rednia warto!#, o jak$ wzros y przychody ze sprzeda&y w wyniku
przeprowadzonych inwestycji w ramach dzia ania 2.3 SPO WKP w przedsi"biorstwach, wynosi oko o 23%. W przedsi"biorstwach ma ych przychody
wzros y !rednio o 26%25, natomiast w przedsi"biorstwach !rednich wzros y
o 21%26. Wnioskuj$c z mediany, dzi"ki zrealizowanej inwestycji po owa
przedsi"biorstw ma ych uzyska a wzrost przychodów ze sprzeda'y do 19%,
natomiast druga po owa przedsi"biorstw powy'ej 19%.
W przypadku przedsi"biorstw !rednich wzrost ten kszta towa si" na
zdecydowanie ni'szym poziomie 11%.
Po owa przedsi"biorstw produkcyjnych wykaza a wzrost przychodów
powy'ej 15%. A mediana wzrostu przychodu dla przedsi"biorstw budowlanych wynosi 10%, natomiast dla przedsi"biorstw us ugowych jest nieznacznie wy'sza i wynosi 12%.
W wyniku przeprowadzonych inwestycji w ramach dzia ania 2.3 SPO
WKP przedsi"biorstwa wskazuj$ wzrost zysku netto !rednio o oko o 32%27.
Mediana wzrostu zysku netto dla przedsi"biorstw !rednich wynosi nieca e
12%, a dla przedsi"biorstw ma ych 19%. Wnioskuj$c dalej z mediany,
w 50% firm produkcyjnych i us ugowych nast$pi wzrost zysku netto o ponad
15%, a w 50% firm budowlanych ponad 10%. Wzrost zysku netto w przedsi"biorstwach nie ró'ni si" znacz$co ze wzgl"du na atrakcyjno!# inwestycyjn$ województwa, w którym dzia a przedsi"biorstwo.
Inwestycje przeprowadzone w ramach dzia ania 2.3 SPO WKP 2004-2006
podnosz$c poziom technologiczny umo'liwi y realizacj" ró'nych elementów
strategii konkurencji w ma ych i !rednich przedsi"biorstwach. Badane instrumenty konkurencji to mi"dzy innymi nowe produkty w ofercie, nowocze21
Gdzie statystyczny b $d oceny parametru wynosi 1,7%.
24
Statystyczny b $d oceny parametru wynosi nie przekracza 4%.
25
26
Statystyczny b $d oszacowania parametru wynosi 6%, Zaznaczy# nale'y jednak, i' precyzja
oszacowania !redniej jest s aba, gdy' w tym przypadku histogramy rozk adu procentowego s$
prawostronie sko!ne. Lepszym miernikiem po o'enia próby jest mediana.
27
Statystyczny b $d oszacowania parametru wynosi a' 10%. Zaznaczy# nale'y jednak, i' precyzja oszacowania !redniej jest s aba, gdy' w tym przypadku równie' histogramy rozk adu procentowego s$ prawostronnie sko!ne. Statystyczny b $d oszacowania parametru jest wysoki.
22
23
ZN nr 95
174
!niejsze metody produkcji, jako!# oferowanych produktów czy us ug, redukcja kosztów, sposoby kszta towania relacji z klientem.
Podsumowuj$c wyniki pyta& dotycz$cych kosztów, przychodów ze sprzeda'y, zysku netto potwierdzaj$, 'e ma e przedsi"biorstwa dzi"ki inwestycjom
w ramach dzia ania 2.3 SPO WKP wykazuj$ lepsze rezultaty ni' przedsi"biorstwa !rednie.
Stworzona syntetyczna cecha z pyta& o rezultaty inwestycji w przedsi"biorstwie i przeprowadzony test Wilcoxona28 potwierdzaj$, 'e ma e
przedsi"biorstwa odnios y wi"ksz$ korzy!# z przeprowadzonych inwestycji
w ramach dzia ania 2.3 SPO WKP, co wp yn" o na ich wi"ksz$ konkurencyjno!#, ni' uzyska y przedsi"biorstwa !rednie.
28
Zosta przeprowadzony test Wilcoxona, który odrzuci hipotez" zerow$ o braku zale'no!ci
mi"dzy firmami w poziomie rezultatów inwestycji.
ZN nr 95

The influence of a Sector Operational Programme on the

Transkrypt

Podobne dokumenty

Wykaz przedsi ębiorców posiadajqcych zezwolenie na prowadzenie

1 Od Redakcji - Bank i Kredyt

FINANSE PRZEDSIĘBIORSTW Tematyka zajęć • Przedmiot

Wniosek o wydanie karty przedsiębiorstwa

Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa

Program spotkania promocyjno – informacyjnego na temat oferty