Probiotyki w profilaktyce i leczeniu alergii

ZAPOBIEGANIE I LECZENIE CHORÓB CYWILIZACYJNYCH I SPOŁECZNYCH
Probiotyki w profilaktyce i leczeniu alergii
doc. dr hab. n. med. Bożena Cukrowska
Zakład Patologii, Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka”
w Warszawie
W ostatnich 20–30 latach stwierdza się wyraźny
wzrost schorzeń alergicznych, zwłaszcza w wysoko
rozwiniętych krajach Europy, sięgający nawet 35% społeczeństwa. Zaistniałą sytuację początkowo wiązano
ze zmniejszoną częstością występowania typowych
infekcji wieku dziecięcego, tj. brakiem antygenów patogennych, indukujących rozwój odpowiedzi immunologicznej o charakterze antyalergicznym. Dopiero pod
koniec lat 90-tych pojawiły się doniesienia o wpływie
niepatogennej mikroflory zasiedlającej przewód pokarmowy na dojrzewanie układu immunologicznego. Spostrzeżenia te przyczyniły się do powstania tzw. zmodyfikowanej teorii higienicznej rozwoju alergii, która
zakłada, że zaburzenia w składzie mikroflory jelitowej
odpowiedzialne są za nieprawidłową aktywacją układu
odpornościowego i częstsze występowanie alergii.
Mikroflora przewodu pokarmowego tworzy skomplikowany ekosystem jelitowy, którego rozwój zaczyna się
tuż po urodzeniu. Sterylny przewód pokarmowy noworodka zasiedlany jest bakteriami pochodzenia matczynego,
wśród których w pierwszej fazie dominują bakterie względnie beztlenowe typu Escherichia coli, mające możność rozwoju w bogatym w tlen środowisku jelitowym noworodka.
W następnej kolejności, przewód pokarmowy zasiedlają
bakterie typu Lactobacillus, a u dzieci karmionych piersią
zaczynają dominować bakterie typu Bifidobacterium. Ok. 2
roku życia ekosystem jelitowy jest ukształtowany podobnie jak u osoby dorosłej, z przewagą bakterii bezwzględnie
beztlenowych typu Bacteroides. Wydaje się, że bakterie
zasiedlające przewód pokarmowy w okresie noworodkowo-niemowlęcym mają decydujący wpływ na rozwój tolerancji immunologicznej na alergeny pokarmowe i wziewne.
Noworodek rodzi się ze zwiększoną aktywnością proalergicznego profilu cytokinowego, tj. aktywacją limfocytów T
pomocniczych (T helper) typu 2 (TH2). U dzieci, u których
nie dochodzi do zasiedlania przewodu pokarmowego mikroflorą aktywującą mechanizmy regulujące homeostazę
cytokinową, rozwój swoistych limfocytów TH2 ulega nasileniu doprowadzając do utrwalenia odpowiedzi immunologicznej odpowiedzialnej za rozwój reakcji alergicznych.
Analiza mikrobiologiczna ekosystemu osób z alergię
potwierdza tę hipotezę. U niemowląt z atopowym zapaleniem skóry (AZS), tj. najczęstszą formą alergii występującą
u małych dzieci, obserwowano spadek liczebności bakterii
jelitowych typu Lactobacillus i Bifidobacterium połączony
ze wzrostem bakterii typu Clostridium w porównaniu do niemowląt zdrowych. Nawet u 7-letnich dzieci z objawami alergii (nieżytem nosa i spojówek, AZS) stwierdzano zmniejszenie liczebności Bifidobacterium oraz wzrost Staphylococcus
aureus, co sugeruje, że zmiany mikrobiologiczne ekosystemu
zachodzące w pierwszych miesiącach życia są długotrwałe
i mogą mieć konsekwencje nie tylko u małych dzieci, ale również w dalszym rozwoju osobniczym.
Powyższe obserwacje przyczyniły się do wykorzystania probiotyków zarówno w profilaktyce, jak i w leczeniu
alergii. Probiotyki są to żywe drobnoustroje, które korzystnie wpływają na zdrowie gospodarza poprzez modyfikację składu ekosystemu jelitowego oraz bezpośredni
wpływ na układ immunologiczny. Do probiotyków zaliczane są głównie bakterie typu Lactobacillus, Bifidobacterium
i Escherichia coli, tj. bakterie najwcześniej zasiedlające przewód pokarmowy i odgrywające podstawową rolę w rozwoju odpowiedzi immunologicznej na antygeny zewnętrzne
(alergeny). Zespół kierowany przez prof. Erikę Isolauri pokazał, że podawanie probiotycznych bakterii Lactobacillus
rhamnosus GG w okresie prenatalnym matkom alergicznym,
a następnie noworodkom, zmniejsza częstość występowania AZS w 2- i 4-letnim okresie obserwacji. Natomiast, czeska grupa badawcza zaobserwowała, że zasiedlanie przewodu pokarmowego noworodków bakteriami E. coli O83
powodowało spadek występowania alergii (głównie AZS
i alergicznego nieżytu nosa) po 10 i 20 latach. Badania kliniczne potwierdziły również, że określone szczepy probiotyczne (Lactobacillus rhamnosus GG, Lactobacillus rhamnosus 19070-2, Lactobacillus reuteri DSM 122460, Lactobacillus fermentum VRI-003 PCC, Bifidobacterium lactis Bb-12)
korzystnie wpływają na przebieg kliniczny AZS u dzieci,
zmniejszając rozległość zmian skórnych, stopień nasilenia tych zmian oraz objawy subiektywne, takie jak świąd
i zaburzenia snu. Nasz zespół zastosował w leczeniu AZS,
na tle alergii na białka mleka krowiego, trzy nowe probiotyczne szczepy Lactobacillus casei i paracasei (ŁOCK 0900,
0908, 0919) pokazując, że stosowane probiotyki zmniejszają ciężkość przebiegu choroby i wpływają na zwiększenie
liczebności bakterii jelitowych typu Lactobacillus, Bifidobacterium i Bacteroides. Wyniki ostatnich analiz podkreślają, że probiotyki działają głównie w grupie chorych z alergią IgE-zależną poprzez aktywację odpowiedzi pozapalnej,
ale kontrolowanej pobudzeniem regulujących limfocytów
T, odpowiedzialnych za homeostazę cytokinową. Probiotyki aktywują również produkcję sekrecyjnych przeciwciał
w klasie IgA, tj. przeciwciał mających zdolność wychwytywania alergenów obecnych na powierzchni błon śluzowych
oraz wpływają za dojrzewanie bariery jelitowej zmniejszając przechodzenie potencjalnych alergenów przez nabłonek
pokrywający jelita.
Przedstawione badania wskazują na możliwość zastosowania określonych szczepów bakterii probiotycznych zarówno w profilaktyce, jak i w leczeniu alergii, głównie AZS.
Ciągle nie wiemy jednak, czy probiotyki podane w okresie wczesnego dzieciństwa wpływają na tzw. marsz alergiczny, czy mają znaczenie w leczeniu innych form alergii
(np. astmy), czy działają u starszych pacjentów. Podkreśla
to konieczność dalszych badań, zwłaszcza klinicznych badań wieloośrodkowych i badań w zakresie określenia specyficznych szczepów probiotycznych, dawek i sposobu ich
aplikacji (matka, noworodek, niemowlę, starsi osobnicy).
Żywność dla zdrowia
9