Andrzej Pogorzelski, Jan

P R AW O
Krajowy System Normalizacyjny
w Budownictwie
Dr inż. Andrzej Pogorzelski, mgr inż. Jan Sieczkowski
1. Wprowadzenie
PRZEG L Ą D B U D O W L A N Y 10/2007
– stałym uczestnictwem w pracach
normalizacyjnych uznanych ekspertów (m.in. członków Komitetów
Technicznych),
– zatwierdzaniem norm w duchu
konsensu,
– przejrzystością na każdym etapie prac,
– dążeniem do osiągnięcia za
pomocą normalizacji spójności
międzybranżowej,
– wymiarem europejskim i międzynarodowym – jednostki normalizacyjne podejmują się wprowadzać
i stosować, gdy jest to tylko możliwe, normy międzynarodowe i europejskie zamiast norm krajowych.
2. Rodzaje Polskich Norm
w Budownictwie
Zbiór Polskich Norm składa się
z norm:
– opracowanych całkowicie w PKN,
tzw. norm własnych – normy oznaczane w budownictwie jako PN-B,
– europejskich lub międzynarodowych, wprowadzanych do zbioru
PN metodą tłumaczenia na język
polski – normy oznaczane symbolem: PN-EN, PN-ISO, PN-EN ISO,
– europejskich wprowadzanych
do zbioru PN w języku oryginału
metodą uznania – normy oznaczane symbolem PN-EN (U).
Normy własne opracowywane są –
po uzyskaniu zgody z sekretariatu
CEN – w przypadku braku normy
EN z danej tematyki oraz wówczas, gdy przygotowanie normy
EN nie jest przewidywane w najbliższym okresie.
Należy podkreślić, że status wszystkich wymienionych rodzajów norm
PN jest jednakowy.
A R T Y K U ŁY P R O B L E M O W E
Od 1 stycznia 2004 r. Polski
Komitet Normalizacyjny stał
się członkiem Europejskiego
Komitetu Normalizacyjnego CEN/
CENELEC. Kilkuletnie prace przygotowawcze z tym związane polegały na wprowadzeniu daleko
idących zmian przepisów i organizacji krajowego systemu normalizacyjnego.
Od 1 stycznia 2003 r. krajowa
działalność normalizacyjna regulowana jest ustawą z 12 września
2002 r. o normalizacji. Zgodnie z tą
ustawą utworzony został Polski
Komitet Normalizacyjny (PKN),
do zadań którego należy m.in.
organizowanie i nadzorowanie
działań związanych z opracowywaniem, zatwierdzaniem i rozpowszechnianiem Polskich Norm
i innych dokumentów normalizacyjnych.
PKN prowadzi działalność normalizacyjną poprzez Komitety
Techniczne (KT), których obecnie
jest około 300. W skład KT wchodzą specjaliści delegowani przez
organy administracji rządowej,
organizacje gospodarcze, pracodawców, konsumenckie, zawodowe, jednostki badawczo-rozwojowe, szkoły wyższe oraz spośród
pracowników PKN. Przy doborze
członków KT zachowana jest zasada reprezentatywności wszystkich
zainteresowanych stron w zakresie określonej tematyki i potrzeb
gospodarki krajowej.
Problematyką budownictwa zajmuje się w PKN Zespół Budownictwa, który opiekuje się 33 KT.
Norma – zgodnie z ustawą
o normalizacji – jest to „dokument,
przyjęty na zasadzie konsensu
i zatwierdzony przez upoważnioną jednostkę organizacyjną (Polski
Komitet Normalizacyjny), ustalający
– do powszechnego i wielokrotnego stosowania – zasady, wytyczne
lub charakterystyki odnoszące się
do różnych rodzajów działalności lub ich wyników, zmierzający
do uzyskania optymalnego stopnia uporządkowania w określonym zakresie”. Podana definicja
jest uzupełniona w normie PN-EN
45020:2000 Normalizacja i dziedziny pokrewne. Terminologia ogólna
uwagą: „Zaleca się, aby normy były
oparte na osiągnięciach zarówno
nauki, techniki, jak i praktyki oraz
miały na celu uzyskanie optymalnych korzyści społecznych”.
Przez termin konsens należy rozumieć ogólne porozumienie, charakteryzujące się brakiem trwałego sprzeciwu znaczącej części
zainteresowanych w odniesieniu
do istotnych normowych zagadnień, osiągnięte w procesie rozpatrywania poglądów wszystkich
stron zainteresowanych i zbliżenia przeciwstawnych stanowisk.
Konsens nie musi jednak oznaczać
jednomyślności.
Zatwierdzenie normy oznacza,
że w trakcie jej opracowania zostały spełnione wszystkie wymagane
procedury, w tym zapewniono możliwość uczestnictwa każdemu zainteresowanemu w procesie przygotowania projektu normy.
Proces tworzenia norm charakteryzuje się więc:
– otwartością, tj. dostępnością
dla wszystkich zainteresowanych
stron,
21
A R T Y K U ŁY P R O B L E M O W E
PRAW O
22
Fakt, że nie wszystkie normy
europejskie wprowadzone do
zbioru Polskich Norm tłumaczone
są na język polski, budzi wśród
ich użytkowników poważne zastrzeżenia. Wynika to zarówno
z braku powszechnej znajomości
języków obcych, jak i z tego, że nieoficjalne, tzw. robocze tłumaczenia
dokonywane przez zainteresowanych mogą różnić się znacznie
od siebie, nie mówiąc już o wierności tłumaczenia, co może prowadzić do błędnych interpretacji.
Jest to tym bardziej niebezpieczne,
że udział tych norm w ogólnej liczbie PN wzrasta. Należy zauważyć,
że normy PN-EN (U) są jedynymi dokumentami w języku obcym,
przewidzianymi powszechnie do
stosowania w kraju.
Wprowadzanie do zbioru PN
norm europejskich EN (EN-ISO)
lub norm międzynarodowych ISO
polega na nadaniu tym normom
statusu normy krajowej (przez
jej zatwierdzenie przez Polski
Komitet Normalizacyjny) oraz
na równoczesnym wycofaniu norm
krajowych sprzecznych z normami
wprowadzanymi.
Wycofywanie norm wynika również
z faktu, że w systemie normalizacji
dobrowolnej norma jest dokumentem ustalającym uznaną regułą,
odzwierciedlającą aktualny stan
wiedzy technicznej. Dynamiczny
proces uwzględniania w normach
postępu
naukowo-technicznego skutkuje więc wycofywaniem
norm, które nie zawierają uznanych
reguł, lub też reguły tam zawarte
utraciły przymiot reguły aktualnej.
Norma może być także wycofana
w przypadku, gdy postanowienia
w niej zawarte znajdują się w normach innych, obejmujących zakres
tematyczny normy zastępowanej.
Można więc powiedzieć, że normy
wycofane tym się na ogół różnią
od norm aktualnych, że prezentują
rozwiązania mniej nowoczesne.
Wycofanie norm oznacza więc
wyłączenie ich ze zbioru norm
aktualnych, z tym jednak, że
normy takie nadal pozostają
w zbiorze norm Polskiego Komitetu
Normalizacyjnego, jako normy
archiwalne. Faktu wycofania norm
nie należy łączyć z prawnym
zakazem stosowania norm wycofanych, jak to było w systemie
normalizacyjnym, gdy stosowanie
norm było obowiązkowe, tj. przed
rokiem 1994.
Ogólna liczba norm z zakresu
budownictwa znajdujących się
w aktualnym zbiorze Polskich
Norm PKN, na dzień 19 marca
2007 r., wynosi 2 550, w tym:
– PN-B – 685,
– PN-EN i PN-EN ISO – 1 751,
w tym PN-EN (U) – 556,
– PN-ISO – 99.
3. Komitety Techniczne
i ich finansowanie
Od ponad 10 lat projekty Polskich
Norm i innych dokumentów normalizacyjnych w określonych
zakresach tematycznych przygotowywane są przez – wspomniane
już uprzednio – specjalnie w tym
celu powołane przez prezesa PKN
Komitety Techniczne (KT, uprzednio NKP – Normalizacyjne Komisje
Problemowe). Członkowie KT
przygotowują projekty norm
zarówno pod względem merytorycznym, jak również pod względem redakcyjnym przestrzegając
przy tym procedur PKN. Gotowe
projekty norm przedkładane są
następnie do zatwierdzenia przez
prezesa PKN.
Udział członków w pracach KT
finansowany jest przez jednostki
ich delegujące, a PKN finansuje
– w miarę posiadanych środków
– głównie tłumaczenie norm EN
i ISO oraz publikację wszystkich
norm. PKN dąży do tego, aby również opracowanie projektów norm
finansowane było przez zainteresowane jednostki. Niestety, w budownictwie zainteresowanie udziałem
merytorycznym, a tym bardziej
finansowym w pracach normalizacyjnych jest niewielkie. Znaczna
liczba obecnych członków KT związana jest z normalizacją od wielu
lat i została delegowana do prowadzenia prac normalizacyjnych,
w większości na własną prośbę.
W obecnej sytuacji gospodarczej jednostki delegujące traktują
z reguły uczestnictwo w pracach
normalizacyjnych, jako prywatną
sprawę pracownika i praktycznie
nie zwalniają ich, chociażby z części obowiązków służbowych, ani
nie rekompensują czasu poświęconego na normalizację. Sytuacja
ta odbija się negatywnie na zaangażowaniu członków w pracach
KT, co praktycznie przekłada się
na jakość przygotowywanych projektów norm.
Należy podkreślić, że ustawowe
procedury normalizacyjne pozwalają na to, aby wszyscy zainteresowani tematyką określonej normy –
nie biorący bezpośredniego udziału
w przygotowywaniu projektu normy
– mogli wpływać na jej treść przez
udział w ankiecie powszechnej.
W przypadku projektów norm europejskich (prEN), ankieta prowadzona jest równolegle we wszystkich
państwach członkowskich (w Polsce
przyjmuje się, że projekt prEN jest
również projektem PN; oznacza się
go jako prPN -prEN), co umożliwia zainteresowanym na wpływanie
na treść normy europejskiej EN,
która po jej zatwierdzeniu w CEN/
CENELEC zostanie – bez dodatkowej ankiety – zatwierdzona jako
norma krajowa PN-EN. Niestety, jak
pokazuje praktyka, do większości
poddawanych ankiecie projektów
norm nie są zgłaszane żadne uwagi
i to nie ze względu na doskonałą
jakość ankietowanych projektów
norm, ale raczej z uwagi na brak
zainteresowania wśród przyszłych
ich odbiorców (użytkowników). Tak
więc, odpowiedzialność za opracowanie normy (w tym także względnie poprawne jej przetłumaczenie)
spoczywa wyłącznie na kilku członkach KT, czynnie zaangażowanych
w jej przygotowanie. Członkowie
KT z reguły nie znajdują merytorycznej pomocy w swoich jednostkach macierzystych, szczególnie
gdy przygotowywany projekt normy
dotyczy zagadnień ogólnych,
a nie wyrobu produkowanego przez
dany zakład.
PRZEGLĄD BUDOWLANY 10/2007
P R AW O
4. Korzystanie z Polskich Norm
jako źródła wiedzy technicznej
PRZEG L Ą D B U D O W L A N Y 10/2007
cja ta odpowiada Polskim Normom
dotyczącym projektowania i obliczania konstrukcji.”. W załączniku
nr 1 do rozporządzenia wykazane
są Polskie Normy dotyczące obciążeń, obliczeń statyczno-wytrzymałościowych, zasad projektowania
i wykonania konstrukcji murowych,
drewnianych, żelbetowych, stalowych i innych.
Warte podkreślenia jest również
to, że „oskarżanie” autorów przepisów techniczno-budowlanych
o wprowadzanie nakazu stosowania Polskich Norm wynika raczej
z faktu, że użytkownicy tych dokumentów nie są dostatecznie obeznani z zasadami rządzącymi współczesną normalizacją. Każde powołanie się na Polską Normę, nawet
w sposób nie budzący żadnych
wątpliwości prawnych, odczytywane jest – niesłusznie – jako obligatoryjność przedmiotowej normy.
Nasuwa się oczywisty wniosek,
że temat ten powinien stanowić,
z uwagi na rangę problemu, przedmiot odrębnych omówień i dyskusji
na łamach prasy technicznej.
5. Przewidywane zmiany systemu normalizacji
Projekt ustawy o normalizacji ze
stycznia 2007 r. przewiduje wprowadzenie zmian systemowych, które
m.in. mają na celu zmniejszenie
wydatków ze środków publicznych
na funkcjonowanie krajowej jednostki normalizacyjnej, czyli Polskiego
Komitetu Normalizacyjnego (PKN).
Koszt prac merytorycznych związanych z opracowaniem dokumentów
normalizacyjnych będzie ponosił
sam zainteresowany, a tylko w niektórych przypadkach opracowanie
wybranych norm będzie mogło być
finansowane z budżetu państwa.
Tak więc będzie w pełni realizowana jedna z zasad normalizacji
dobrowolnej, że zainteresowani
sami opracowują dla siebie normę
za własne środki.
Polski Komitet Normalizacyjny
będzie zrzeszał podmioty zainteresowane udziałem w normalizacji i które gotowe są ją wspie-
A R T Y K U ŁY P R O B L E M O W E
Dobrowolność stosowania Polskich
Norm w budownictwie, w kontekście zapisów ustawy o normalizacji,
jest ostatnio szeroko dyskutowana
[1–5]. Nie ma żadnych wątpliwości, że Polskie Normy powinny być
powszechnie wdrażane do praktyki
budowlanej, a zawarta w nich wiedza konsumowana w toku rutynowych działań projektantów i wykonawców. Wdrażanie norm dokonuje
się przez powołanie ich w przepisach techniczno-budowlanych.
Przepisy te, w formie rozporządzeń,
tworzą – działający na podstawie
delegacji ustawowych zawartych
w ustawie Prawo budowlane – różni
ministrowie, których resorty powiązane są merytorycznie z różnymi
rodzajami obiektów budowlanych.
W swoich resortowych przepisach
ministrowie ci muszą „zmierzyć się”
z zapisami ustawy o normalizacji
ustalającej pozycję Polskiej Normy
w polskim ustawodawstwie.
Po pierwsze, należy podkreślić,
że w żadnym przypadku nie może
być podważony zapis mówiący
o całkowitym braku obowiązku stosowania Polskich Norm. Ta ogólna
reguła obowiązuje w Polsce, chociażby z uwagi na nasze członkostwo w Unii Europejskiej.
Po drugie, ukierunkowaniem i zarazem wsparciem dla działań
umożliwiających wdrożenia norm
do praktyki jest art. 5 ust. 4 ustawy
z 12 września 2002 r. o normalizacji, który mówi, że „Polskie Normy
mogą być powoływane w przepisach prawnych po ich opublikowaniu w języku polskim”. Wskazana
w ustawie możliwość powołania się
na normy tylko w języku polskim
nie stoi w sprzeczności z faktem,
że w zbiorze Polskich Norm znajdują się normy PN(U), czyli normy
w języku oryginału. Po prostu
normy takie, chociażby ze względów przedstawionych w punkcie 3,
nie mogą być powoływane w przepisach.
Rolą przepisów techniczno-budowlanych jest pogodzenie tych, zda-
wałoby się sprzecznych przepisów.
Wydaje się, że najlepszym wyjściem
jest takie powoływanie się w przepisach prawnych na Polskie Normy,
aby to powołanie czyniło „obowiązkowym” tylko takie postanowienia
normalizacyjne, które mieszczą się
w zakresie danego przepisu prawnego, czy też są jego niezbędnym
rozszerzeniem [6]. Jest to – inaczej
mówiąc – narzucenie obowiązku
wykorzystania zapisów normy, tylko
w zakresie merytorycznym wynikającym z samego przepisu prawnego. Za przykład takiego wykorzystania normy niech posłuży następujący zapis w rozporządzeniu ministra
infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r.
w sprawie warunków technicznych,
jakim powinny odpowiadać budynki
i ich usytuowanie [7]: 㤠53 ust. 2
Budynek należy wyposażyć w instalację chroniącą od wyładowań
atmosferycznych. Obowiązek ten
odnosi się do budynków wyszczególnionej w Polskiej Normie dotyczącej ochrony odgromowej obiektów
budowlanych.”. W załączniku nr 1
do rozporządzenia wykazana jest
Polska Norma PN-86/E-05003.01
„Ochrona odgromowa obiektów
budowlanych. Wymagania ogólne” z ograniczonym do rozdziału 2
normy zakresem powołania.
Taki sposób powołania normy
nie może i faktycznie nie dotyczy
całej normy, jest to jedynie szczególne podejście, które pozwala na nieprzytaczanie w przepisie
wymagań, metod badań lub innych
postanowień technicznych, które są
już właściwie zredagowane i ujęte
w istniejącym dokumencie normalizacyjnym.
Innym sposobem wykorzystania
Polskich Norm, bez narzucania obowiązku ich stosowania, jest powołanie wskazujące na domniemane
spełnienie wymogów prawnych, o ile
zastosuje się przepisy normalizacyjne całej normy lub jej wskazanych
punktów. Przykładem jest zapis §
204 ust. 4 cytowanych warunków
technicznych dla budynków [7]:
„Warunki bezpieczeństwa konstrukcji, o których mowa w ust. 1, uznaje
się za spełnione, jeżeli konstruk-
23
A R T Y K U ŁY P R O B L E M O W E
PRAW O
24
rać. Podmioty zrzeszone w PKN
będą jego członkami i będą mogły
delegować swoich przedstawicieli
do prac w komitetach technicznych; w skład komitetów technicznych będą wchodzić wyłącznie
przedstawiciele członków PKN.
Przewidywana w projekcie ustawy
wysokość rocznej składki członkowskiej wynosi od 2 000 do 4 000 zł,
w zależności od rodzaju zgłaszającego się podmiotu.
Taki sposób rekrutacji członków
KT spowoduje wyeliminowanie ze składu Komitetów ekspertów i specjalistów niezatrudnionych w jednostkach, które będą
chciały stać się członkami PKN.
Brak wysokiej klasy specjalistów
w składzie KT może przyczynić się
do znacznego pogorszenia jakości
norm. Dotychczas członkowie KT
byli w zasadzie dobierani spośród
osób, które posiadały odpowiednią
wiedzę nie tylko czysto techniczną,
ale także normalizacyjną (znajomość norm, ich wzajemne relacje
itp.) oraz umiejętności precyzyjnego formułowania myśli i tworzenia zapisów [8]. Obserwowane
w ostatnich latach obniżenie się
prestiżu normalizatora w środowisku zawodowym, co wynika
z faktu, że podstawowym zajęciem
KT jest tłumaczenie norm EN i ISO
bez możliwości ingerencji w tekst
oraz coraz powszechniejsze trudności finansowe z jakimi boryka
się normalizacja, nie przyczyni się
do napływu kandydatów na nowych
członków KT. Należy jednak zauważyć, że normalizatorzy są także
potrzebni (dodatkowo ze znajomością języków obcych) do udziału
w pracach nad projektami norm EN
poczynając od najwcześniejszych
etapów, a także do przedstawiania
i obrony stanowiska na posiedzeniach uzgadniających te projekty oraz reprezentowania interesu
Polski na forum CEN/CENELEC.
W projekcie utrzymano dotychczasowy przepis art. 5 ust. 3, który
stanowi, że stosowanie Polskich
Norm jest dobrowolne. Natomiast
w dotychczasowym przepisie art.
5 ust. 4 dotyczącym powoływania
Polskich Norm w przepisach wykreślono wyrazy „po ich opublikowaniu w języku polskim”. Tym samym
decyzję o zamieszczeniu w przepisie prawnym odesłania do postanowień zawartych w Polskiej Normie,
która nie została opublikowana
w języku polskim, będzie podejmował ustawodawca lub organ wydający przepis wykonawczy.
Propozycje zmian ustawy nie rozstrzygnęły istniejących wątpliwości
dotyczących statusu normy powołanej w przepisie. Również nie są
proponowane mechanizmy nacisku na konieczność oficjalnego tłumaczenia norm, a przy ich tłumaczeniach roboczych poza PKN –
koordynacji tłumaczeń. Przewiduje
się, że po wejściu ustawy w życie
będzie zatwierdzana znacznie
większa liczba norm PN-EN (U),
co może ograniczyć powszechność ich stosowania, a w szczególności powoływanie norm w przepisach.
6. Podsumowanie
Przedstawiona analiza prowadzi
do następujących spostrzeżeń:
– obecna sytuacja i przewidywane zmiany systemu normalizacji
wymagają szerszego włączenia się
środowiska budowlanego w proces
tworzenia norm;
– ponieważ większość przedsiębiorstw w Polsce zalicza się
do małych i średnich – nie mają
one kadry ani środków finansowych na działalność normalizacyjną; ich reprezentantem w tej działalności powinny być izby, zrzeszenia,
stowarzyszenia; duże firmy, z reguły
zagraniczne, jak wykazuje praktyka,
nie angażują się w normalizację
krajową;
– krajowa działalność normalizacyjna nie powinna ograniczać się
wyłącznie do tłumaczenia wybranych norm europejskich i międzynarodowych; polscy specjaliści powinni w znacznie szerszym
zakresie uczestniczyć w przygotowaniu norm europejskich i tym
samym reprezentować interesy
krajowych producentów;
– liczba norm europejskich uznanych za polskie, które publikowane
są w języku oryginału, powinna
być ograniczona do niezbędnego
minimum;
– ustalenia wymaga określenie
potrzeb w zakresie norm własnych;
– izby, zrzeszenia, stowarzyszenia
bezwzględnie powinny uczestniczyć w uzgadnianiu projektów
norm; dotyczy to także przypadków równoległej ankiety projektu
PN będącego jednocześnie projektem normy europejskiej czyli
prPN-prEN – w takich przypadkach
nie jest przewidywana dodatkowa
ankieta przetłumaczonego projektu PN wprowadzającego zatwierdzoną już przez CEN/CENELEC
normę EN;
– przy izbach, zrzeszeniach, stowarzyszeniach powinny powstać
komórki do spraw normalizacji zajmujące się monitoringiem
norm oraz współpracą z komitetami technicznymi – uczestnictwo
w pracach, ankiety norm, współpraca z resortami związanymi
merytorycznie z projektami norm
przygotowywanymi w Zespole
Budownictwa PKN.
BIBLIOGRAFIA
[1] Zieleniewski St., Sieczkowski J.,
Powoływanie norm w przepisach.
„Normalizacja” nr 6/2005
[2] Zieleniewski St., Sieczkowski J., Jeszcze
raz o powoływaniu norm w przepisach.
„Normalizacja” nr 8/2005
[3] Ciołek W., O stosowaniu Polskich Norm
– jest obowiązek, czy go nie ma? Inżynier
budownictwa nr 4/2006
[4] Ciołek W., W sprawie powoływania
norm w aktach prawnych. „Normalizacja”
nr 11/2006
[5] Ciołek W., Pociągający wdzięk
obowiązującej Polskiej Normy. Inżynier
budownictwa nr 2/2007
[6] Gondek P., Szalewicz A., Zieleniewski St.,
Pogląd w sprawie ustawowej regulacji
statusu Polskiej Normy powołanej w przepisie
prawnym. „Normalizacja” nr 1/2007
[7] Rozporządzenie ministra infrastruktury
z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać
budynki i ich usytuowanie (Dz.U. nr 75/2002,
poz. 690 z późniejszymi zmianami)
[8] Kionka H., Cechy charakterystyczne
normalizatora w przedsiębiorstwie.
„Normalizacja” nr 8/2000
PRZEGLĄD BUDOWLANY 10/2007