docCzęść II - Społeczno-gospodarcze
download 
Reklamacja Transkrypt
Część II - Społeczno-gospodarcze
35 Część II Społeczno-gospodarcze uwarunkowania rozwoju Przemyśla Analiza społeczno-gospodarczych uwarunkowań rozwoju Przemyśla miała na celu przede wszystkim odpowiedź na następujące pytania: • jakie są uwarunkowania zewnętrzne, czyli szanse i zagrożenia tkwiące w otoczeniu dla dalszego rozwoju społeczno-gospodarczego miasta? • jakie są uwarunkowania wewnętrzne, czyli mocne i słabe strony dalszego rozwoju społeczno-gospodarczego miasta? • jakie są najpoważniejsze zagrożenia i bariery w dalszym rozwoju społecznogospodarczym miasta? Wynikiem przeprowadzonej analizy jest: po pierwsze wskazanie kluczowych zewnętrznych uwarunkowań, czyli zdarzeń, zjawisk, tendencji i procesów, wpływających pozytywnie lub negatywnie wpływ na rozwój miasta (obecnie lub w przyszłości), czyli zaprezentowanie szans i zagrożeń rozwojowych miasta; po drugie - identyfikacja podstawowych wewnętrznych uwarunkowań rozwoju miasta, wynikających z obecnej i przewidywanej sytuacji w sferze społecznogospodarczej, czyli przedstawienie silnych i słabych stron miasta; po trzecie wskazanie głównych negatywnych problemów rozwoju miasta, a więc problemów, które wpływają lub będą wpływać niekorzystnie na jego dalszy rozwój - zaprezentowano je w postaci katalogu problemów, które wymagają podjęcia priorytetowych działań w zakresie likwidacji zaniedbań, czy też poprawy sytuacji. Problemów związanych z uwarunkowaniami rozwoju Przemyśla, a zwłaszcza związanych z procesami jego przekształceń strukturalnych oraz rozwojem społeczno-gospodarczym nie można analizować i oceniać wyłącznie w granicach administracyjnych miasta. Przemyśl nie jest bowiem wyspą na mapie Polski, lecz jest elementem układu osadniczego i systemu społeczno-gospodarczego kraju i województwa. Stąd też uwarunkowania rozwoju społeczno-gospodarczego Przemyśla mają swój kontekst terytorialny, tj. międzynarodowy, krajowy, regionalny i lokalny. Uwarunkowania międzynarodowe STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO MIASTA PRZEMYŚLA DO 2015 ROKU 36 W roku 1998 Polska podjęła negocjacje dotyczących członkostwa w Unii Europejskiej. Najbardziej optymistyczny scenariusz negocjacji i ratyfikacji pozwala sądzić, że Polska stanie się członkiem Unii Europejskiej nie wcześniej niż w roku 2003 lub 2004. Oznacza to, że w ciągu najbliższych pięciu lat musimy dostosować prawo i gospodarkę do standardów tej organizacji. Integracja europejska jest globalnym wyzwaniem dla wszystkich sfer gospodarki. Szczególne znaczenie mają dostosowania w sferze rozwoju regionalnego, bowiem dzięki Funduszom Strukturalnym i Funduszowi Spójności będzie to największa pozycja transferów finansowych na rzecz Polski. Zgodnie z dokumentami programowymi Komisji Europejskiej poczynając od roku 2000 w krajach stowarzyszonych z Unią Europejską przewidywane jest kontynuowanie zreformowanego programu PHARE o podobnej jak dotąd alokacji dla poszczególnych krajów Europy Środkowej. Jednocześnie obok tych środków pojawią się dwa programy o charakterze przedakcesyjnym ISPA i SAPARD, które powinny umożliwić pozyskania przez Polskę nawet 500-600 mln euro średniorocznie.. Kolejny etap dostosowań rozpocznie się wraz z przyjęciem Polski do Unii Europejskiej, co umożliwi korzystanie przez Polskę z Funduszy Strukturalnych w kwocie ok. 22-24 mld euro Oznacza to, konieczność budowania umiejętności korzystania z tych środków na szczeblu krajowym, wojewódzkim i lokalnym. Problemy, którym należy poświęcić najwięcej uwagi dostosowując model polityki regionalnej Polski do rozwiązań Unii Europejskiej są następujące: • Przygotowanie Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego, pięciu innych strategii odpowiadających poszczególnym funduszom Unii Europejskiej oraz strategii rozwoju nowych województw. Istnienie tych dokumentów stanowić będzie podstawę przygotowania Narodowego Planu Rozwoju, a następnie Podstaw Wsparcia Wspólnoty (Community Support Framework), będących wspólnym dokumentem Rządu Polski i Komisji Europejskiej. Jest to warunkiem uruchomienia finansowania ze środków Unii Europejskiej; • Kreowanie na poziomie lokalnym i wojewódzkim mechanizmów identyfikacji projektów inwestycyjnych mogących zyskać wsparcie ze strony Unii Europejskiej, a następnie przygotowanie tych projektów w standardach umożliwiających ubieganie się o środki Unii Europejskiej; • Przygotowanie mechanizmów współfinansowania środków Unii Europejskiej środkami krajowymi. Istotnym elementem tego mechanizmu powinno być partnerstwo układu publicznego i prywatnego; Tak więc, województwo podkarpackie powinno pilnie podjąć następujące działania służące zbudowaniu umiejętności korzystania ze środków europejskich: • Kształcenie kadr, w tym z samorządów lokalnych w zakresie umiejętności korzystania ze środków pomocowych Unii Europejskiej. • Przygotowanie regionalnej strategii rozwoju dla województwa podkarpackiego. Dokument ten powinien umożliwić zidentyfikowanie podstawowych priorytetów STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO MIASTA PRZEMYŚLA DO 2015 ROKU 37 rozwoju regionalnego województwa, które powinny być ofertą do narodowego planu rozwoju; • Uruchomienie procedury identyfikacji możliwych do podjęcia projektów inwestycyjnych odpowiadających najważniejszym priorytetom regionalnej strategii rozwoju województwa. Podstawowy wysiłek musi zostać skoncentrowany na poziomie lokalnym, bowiem tam można wygenerować podstawową część projektów inwestycyjnych. Następnie projekty te muszą zostać przygotowane w standardzie umożliwiającym ich sfinansowanie ze środków europejskich. • Przygotowanie sprawnych mechanizmów montażu finansowego środków Unii Europejskiej. Po przystąpieniu Polski do UE zmieni się status granicy polsko-ukraińskiej, która stanie się zachodnią granicą celną Unii Europejskiej. Służby graniczne zostaną wyposażone w środki techniczne oraz prawo obligujące do działania według rygorów i wymogów Unii Europejskiej. Wjazd do Polski będzie wjazdem do Unii Europejskiej (i odwrotnie). W konsekwencji tego faktu nastąpi: • uszczelnienie granicy w znaczeniu europejskim, tzn. stanie się ona trudniejsza do pokonania dla obywateli państw spoza tej struktury (konsekwencje tego faktu są już widoczne w Przemyślu w postaci spadku handlu przygranicznego), • kontrola przepływu towarów pomiędzy UE, a krajami spoza tej organizacji, • dostosowanie dotychczasowych form współpracy handlowej i gospodarczej opartej najczęściej na umowach dwustronnych do prawa unijnego (dotyczy to m.in. ilości i jakości towarów oraz wyrobów i dostosowania ich do obowiązujących standardów), • zniesienie bezwizowego ruchu ludności na granicy, • zmiana standardów związanych transportem (wymogi techniczne, ekologiczne), • wprowadzenie unijnych wymogów weterynaryjnych i fitosanitarnych w stosunku do przewożonych zwierząt i żywności, • zmiana jakości służb granicznych, istotne zwiększenie liczby miejsc pracy. W okresie przejściowym będzie to powodowało zmniejszenie ruchu ludności na granicy, ograniczenie handlu i wymiany gospodarczej, całkowita likwidacja niektórych form współpracy i działalności gospodarczej, np. handlu przygranicznego i wymiany barterowej oraz ograniczenie kontaktów międzyludzkich, np. realizowanych w ramach uproszczonego ruchu granicznego. Wymienione wyżej czynniki będą zapewne odczuwalne w regionach przygranicznych (w tym i w Przemyślu), w których wykształciło się najwięcej tego typu form współpracy. Może to również spowodować swoisty gospodarczy kryzys przygraniczny, ekonomiczne załamanie dotychczasowych trendów, w tym dalszą STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO MIASTA PRZEMYŚLA DO 2015 ROKU 38 likwidację wielu drobnych firm, handlu bazarowego, odpływ ludności, kapitału, stagnację gospodarczą. Nałożenie tych zjawisk i tendencji można określić jako “wtórną peryferyzację”. Bardzo trudno jest zbudować prognozę dotyczącą rozwoju powiązań współpracy gospodarczej z Ukrainą. Wynika to z wysokiego stopnia niekompatybilności systemów gospodarczych i społecznych oraz istniejących problemów i barier rozwojowych. Gospodarka Ukrainy wykazuje wiele cech gospodarki wysoce niestabilnej i nieprzewidywalnej o wysokim ryzyku działania, niskim zaawansowaniu reform, w tym prywatyzacji, skomplikowanych przepisach prawnych i znacznej ingerencji administracji w prawa rynku, słabo rozwiniętej infrastrukturze bankowej i gospodarczej oraz braku standardowych gwarancji i bezpieczeństwa gospodarczego. Ponadto, występują duże różnice w przepisach prawnych obu państw, wyraźnie odmienne przepisy celno–dewizowe i podatkowe, duża (głównie ze strony ukraińskiej) częstotliwość zmiany podstawowych warunków współpracy gospodarczej np. ceł, płatności, brak po stronie ukraińskiej kompletnych uregulowań prawnych w odniesieniu m.in. do certyfikacji towarów, ubezpieczeń kredytowych i płatności, brak infrastruktury finansowej, bankowej i ubezpieczeniowej. Po przystąpieniu Polski do UE dla regionów przygranicznych pojawi się szansa uzyskania środków finansowych w ramach Inicjatywy Wspólnoty INTERREG. Funkcjonuje ona nieprzerwanie od 1989 roku, a jednym z jej zadań jest promocja i wspieranie współpracy transgranicznej, prowadzonej na zewnętrznych granicach Unii Europejskiej w celu osiągnięcia rozwoju i integracji społeczno–gospodarczej regionów granicznych. Pomoc i wsparcie finansowe może dotyczyć: • dużych projektów infrastrukturalnych, np. systemów transportowych i komunikacyjnych łączących z europejskimi sieciami, • małych projektów infrastrukturalnych na rzecz uzupełnienia brakujących elementów, • współpracy w zakresie pobudzania i rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, • ochrony i zachowania środowiska przyrodniczego, • rozwoju turystyki i ruchu turystycznego, • edukacji, szkoleń i kultury, w tym projekty uwzględniające rozwiązywanie problemów wynikających z różnic językowych, kulturowych, a także procedur administracyjnych i systemów prawnych, • wspólnych planów rozwojowych planowania przestrzennego i realizacji programów transgranicznych. Pozytywny wpływ na procesy rozwojowe Przemyśla będzie miała niewątpliwie budowa transeuropejskiego korytarza transportowego nr III: ZGORZELEC – STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO MIASTA PRZEMYŚLA DO 2015 ROKU 39 WROCŁAW – KATOWICE – KRAKÓW – RZESZÓW- KORCZOWA (Autostrada A4), mającego na celu połączenie zachodniej granicy państwa (kierunki Berlin, Drezno) ze wschodnią (kierunek Lwów, Kijów), a także modernizacja i rozbudowa istniejącej infrastruktury granicznej oraz modernizacja linii kolejowej KrakówRzeszów-Przemyśl-Lwów. W procesie preakcesyjnym, a następnie po przyjęciu Polski do Unii Europejskiej atrakcyjność do lokowania kapitału podwyższonego ryzyka (venture capital) w regionie przemyskim będzie wzrastać. Stanie się on miejscem do lokowania inwestycji i kapitału typu venture capital nastawionego na wspólne przedsięwzięcia ze wschodnimi partnerami. Na Wschodzie jest bowiem odłożony znaczący popyt inwestycyjny i konsumpcyjny, co stwarza szansę do aktywizacji rozwoju regionu przemyskiego. Możliwość i szansę dla lokalizacji venture capital stwarza perspektywa realizacji transeuropejskiego korytarza transportowego oraz nowoczesnej infrastruktury granicznej i łącznościowej umożliwiającej sprawny transfer towarów i wyrobów, a także przemieszczania osób. Zachętą do tworzenia kapitału podwyższonego ryzyka powinny być tworzone warunki i inicjatywy regionalne oraz współpraca transgraniczna. Wymaga to opracowania specjalnego programu jako instrumentu służącego tworzeniu warunków dla pozyskiwania kapitału typu venture capital, finansującego w sposób pośredni rozwój gospodarczy regionu. Jedną z zachęt dla tego kapitału winno być stworzenie obszarów lub punktowych centrów rozwoju typu clusters o przyjaznym klimacie inwestycyjnym, przyciągającym przedsiębiorcze jednostki i innowacyjne firmy, zapewniającym przychylne nastawienie do nowych technologii, zapewniającym dopływ wykwalifikowanej kadry oraz dobrze rozwiniętym tzw. otoczeniu biznesu – banki, firmy doradcze, firmy audytorskie, kancelarie prawnicze, agencje, biura konsultingowe, itp. W przypadku Przemyśla takim centrum rozwoju może stać się obszar obecnej dzielnicy przemysłowej, na obszarze której należałoby utworzyć Miejską Strefę Aktywności Gospodarczej. Tak więc, szanse i zagrożenia rozwoju Przemyśla (w kategoriach zewnętrznych uwarunkowań rozwoju miasta) wynikające z procesów integracji Polski z Unią Europejską można przedstawić następująco: Szanse rozwoju Opracowanie przez rząd polski Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego zgodnej z rozwiązaniami Unii Europejskiej i stworzenie niezbędnej do jej sprawnej realizacji struktury instytucjonalnej Przygotowanie mechanizmów współfinansowania przedsięwzięć ze środków Unii Europejskiej środkami krajowymi STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO MIASTA PRZEMYŚLA DO 2015 ROKU 40 Kształcenie kadr ludzkich w zakresie umiejętności pozyskiwania środków pomocowych Unii Europejskiej Pogłębianie współpracy gospodarczej, handlowej, kulturalnej, naukowej i sportowej między Polską i Ukrainą Stworzenie na szczeblu rządowym programu na rzecz intensyfikacji polskiego eksportu na Ukrainę, a także programu wspierania rozwoju wspólnych przedsięwzięć firm polskich i ukraińskich w zakresie produkcji i handlu (zwłaszcza w regionie transgranicznym) Przygotowanie Strategii rozwoju województwa podkarpackiego zawierającej przedsięwzięcia realizacyjne, które mogłyby być współfinansowane przez Unię Europejską Budowa nowych i modernizacja istniejących przejść granicznych wraz z niezbędnymi dojazdami do nich Budowa autostrady A4 jako transeuropejskiego korytarza transportowego nr III: Zgorzelec-WrocławKatowice-Kraków-Rzeszów-Korczowa Zagrożenia rozwoju Utrzymujący się kryzys gospodarczy na Ukrainie Duże różnice w przepisach prawnych między Polską a Ukrainą Odmienne i niestabilne przepisy celno-dewizowe i podatkowe na Ukrainie Brak po stronie ukraińskiej kompletnych uregulowań prawnych w odniesieniu m.in. do certyfikacji towarów, ubezpieczeń kredytowych i płatności, brak infrastruktury finansowej, bankowej i ubezpieczeniowej – powoduje to ograniczenia w wymianie handlowej i wspólnych przedsięwzięć w zakresie produkcji „Uszczelnienie” granicy polsko-ukraińskiej w sytuacji gdy stanie się ona zewnętrzną granicą Unii Europejskiej, co spowoduje, że stanie się ona trudniejsza do pokonania dla obywateli państw spoza tej organizacji, zniesiony zostanie bezwizowy ruch ludności na granicy. Mogą wystąpić także ograniczenia handlu i wymiany gospodarczej. W konsekwencji może to spowodować w okresie przejściowym swoisty gospodarczy kryzys przygraniczny (ekonomiczne załamanie dotychczasowych trendów, w tym likwidację handlu targowiskowego, upadek firm, wzrost rozmiarów bezrobocia, odpływ ludności i kapitału, stagnację gospodarczą) Podstawowym wyzwaniem strategicznym jest dostosowanie polityki regionalnej Polski do zasad Unii Europejskiej. Potencjalne stojące do dyspozycji naszego kraju środki finansowe mogą okazać się niedostępne jeśli nie stworzymy po pierwsze, nowoczesnej polityki regionalnej kompatybilnej z rozwiązaniami Unii Europejskiej, po drugie zaś - niezbędnej do jej sprawnej realizacji struktury instytucjonalnej. Twarde ograniczenia budżetu państwa i wynikający z nich generalny niedobór środków finansowych powodują, że współfinansowanie przedsięwzięć ze strony UE będzie przez wiele lat najważniejszą pozycją wydatków publicznych w sferze polityki regionalnej. Oznacza to, że podstawowe priorytety Polski w sferze rozwoju regionalnego muszą być realizowane w sposób niesprzeczny z rozwiązaniami tej organizacji. Skala ewentualnie dostępnych środków finansowych z UE oznacza konieczność zapewnienia odpowiednich nakładów strony polskiej na współfinansowanie przedsięwzięć. Należy liczyć się z koniecznością pokrycia 3040%, a być może i 50% kosztów danego przedsięwzięcia ze środków krajowych (rządowych i samorządowych). Może to stać się istotną barierą w dostępie do środków UE. Uwarunkowania krajowe, regionalne i lokalne STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO MIASTA PRZEMYŚLA DO 2015 ROKU 41 W związku z prowadzoną z dniem 1 stycznia 1999 roku reformą podziału administracyjnego kraju nastąpiła likwidacja szeregu województw, w tym i województwa przemyskiego. Tym samym Przemyśl przestał pełnić funkcję stolicy województwa. Jest to z punktu widzenia miasta sytuacja niekorzystna, gdyż funkcje administracyjne (w tym przypadku wojewódzkie) są bowiem istotnym czynnikiem miastotwórczym, wpływającym zarówno na procesy rozwoju społecznogospodarczego, jak i rangę miasta w otoczeniu terytorialnym (krajowym i regionalnym). Likwidacja województwa spowodowała utratę pracy przez część urzędników, co miała wpływ – miejmy nadzieję, że tylko przejściowo – na wzrost rozmiarów bezrobocia w Przemyślu. Przemyśl jest obecnie miastem na prawach powiatu (powiatem grodzkim) i wchodzi w skład województwa podkarpackiego. Na terenie miasta znajduje się również siedziba powiatu ziemskiego przemyskiego. Gminy wchodzące w jego skład, a mianowicie: Bircza, Dubiecko, Fredropol, Krasiczyn, Krzywcza, Medyka, Orły, Przemyśl, Stubna i Żurawica tworzą lokalne otoczenie miasta. Jego powierzchnia wynosi 1214 km2, co stanowi 6,8% ogólnej powierzchni województwa i zamieszkuje go 73 tysiące mieszkańców, tj. 3,4% ogółu ludności województwa. Mieszkańcy w wieku przedprodukcyjnym stanową 30,6%, w wieku produkcyjnym – 55% oraz poprodukcyjnym – 14,4% ogółu ludności powiatu. W ogólnej powierzchni powiatu użytki rolne stanowią 39,4%, zaś lasy – 38%. Na terenie powiatu dominującymi sekcjami gospodarki są: rolnictwo, transport (Medyka i Żurawica), handel hurtowy i detaliczny oraz edukacja. Tak więc, miasto Przemyśl i gminy wchodzące w skład powiatu ziemskiego tworzą subregion przemyski, który zamieszkuje 143 tys. mieszkańców. Przemyśl pełni w stosunku do gmin wchodzących w skład powiatu ziemskiego funkcje ośrodka pracy, edukacji, ochrony zdrowia, handlu i usług. Z kolei, gminy wchodzące w skład powiatu ziemskiego tworzą strefę żywicielską miasta, zaplecze rekreacyjnowypoczynkowe, a także w coraz większym zakresie zaczynają pełnić funkcje mieszkaniowe (zwłaszcza gmina wiejska Przemyśl), bowiem mieszkańcy miasta przenoszą się poza jego granice. Nie ulega wątpliwości, że szansą dalszego rozwoju społeczno-gospodarczego tego subregionu jest ścisła współpraca władz miasta z władzami powiatu ziemskiego i poszczególnych gmin w zakresie tworzenia nowych miejsc pracy, rozwoju edukacji, turystyki, wspólnych przedsięwzięć w zakresie infrastruktury technicznej, ochrony środowiska, czy też promocji, a także nawiązywania współpracy z partnerami ukraińskimi. Jest to niezwykle ważne w kontekście pozyskiwania środków STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO MIASTA PRZEMYŚLA DO 2015 ROKU 42 pomocowych z Unii Europejskiej, która preferuje finansowanie przedsięwzięć, obejmujących większe obszary, w tym przedsięwzięcia transgraniczne. Istotnym uwarunkowaniem rozwoju Przemyśla jest sytuacja społeczno-gospodarcza województwa podkarpackiego. Województwo położone jest w południowo– wschodniej części Polski. Znaczną część powierzchni województwa podkarpackiego zajmują lasy. Na jego terytorium znajdują się m. in. dwa parki narodowe (Magurski i Bieszczadzki) oraz 6 rezerwatów przyrody. Spośród bogactw naturalnych województwa na uwagę zasługują złoża gazu ziemnego, złoża siarki oraz piaski, gliny oraz tłuczeń z kamieniołomów. Województwo podkarpackie charakteryzuje się jednym z najniższych w Polsce poziomów zanieczyszczeń przemysłowych oraz dysponuje atrakcyjnymi pod względem turystyczno-wypoczynkowym obszarami. Stąd też rozwój turystyki może stać się jednym z czynników dynamizowania procesów rozwoju społeczno-gospodarczego. Powierzchnia województwa wynosi 17.900 km2, co stanowi 5,7% powierzchni kraju. Układ administracyjny województwa tworzy 160 gmin, tym 4 miasta na prawach powiatu: Rzeszów, który jest jednocześnie stolicą województwa, Przemyśl, Tarnobrzeg i Krosno oraz 20 powiatów ziemskich. Liczba ludności województwa wynosi 2.117 tys. osób (5,5% ogółu ludności kraju), zaś średnia gęstość zaludnienia - 118 osób/km2. W 45 miastach zamieszkuje 804,5 tys. osób, tj. zaledwie 38% ogółu ludności województwa. Natomiast w 2166 miejscowościach wiejskich – 1.312,5 tys. osób, tj. 62% ogółu ludności. Pod względem udziału ludności wiejskiej w ogólnej liczbie mieszkańców, województwo podkarpackie zajmuje pierwsze miejsce w kraju. Świadczy to o niskim poziomie zaawansowania procesów urbanizacyjnych w porównaniu do innych regionów. Według danych Krajowego Urzędu Pracy i GUS, województwo podkarpackie charakteryzuje się dość wysoką stopą bezrobocia rejestrowanego, która wynosiła 13,8%, przy średniej krajowej 12,1% (stan na dzień 30.03.1999). Problem bezrobocia dotyka głównie ludzi młodych, z wykształceniem podstawowym, mieszkańców wsi (2/3 ogółu zarejestrowanych bezrobotnych w województwie). Należy zaznaczyć, że w niskotowarowych, rozdrobnionych gospodarstwach rolnych występuje również bezrobocie utajone nie rejestrowane przez statystyki (dotyczy to również i innych województw). Dla porównania, najniższa stopa bezrobocia rejestrowanego występuje w województwach: śląskim (6,2%), małopolskim (7,1%), mazowieckim (7,3%) oraz wielkopolskim (7,8%), zaś najwyższe w województwie warmińsko-mazurskim (18,9%). Rolnictwo ma duże znaczenie w gospodarce i w życiu mieszkańców województwa. Jego rola wynika z tradycyjnych uwarunkowań bytowych STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO MIASTA PRZEMYŚLA DO 2015 ROKU 43 i sprzyjających warunków środowiska geograficznego. Praca w rolnictwie jest podstawowym źródłem utrzymania dla ponad 40% czynnych zawodowo mieszkańców województwa. Rolnictwo jest rozdrobnione, gdyż przeciętna powierzchnia gospodarstwa rolnego wynosi poniżej 5 ha, przy średniej krajowej - 7,7 ha. Podstawowymi problemami rolnictwa są: wysokie bezrobocie, słabe wyposażenie obszarów wiejskich w infrastrukturę techniczną, zwłaszcza w zakresie telekomunikacji, małą ilością oczyszczalni ścieków oraz brakiem nowoczesnych kanałów dystrybucji produktów rolnych. Województwo podkarpackie należy do najmniej gospodarczo rozwiniętych województw w Polsce. Różnice poziomu rozwoju cywilizacyjnego i gospodarczego w układzie wojewódzkim są bardzo duże. Dla przykładu, różnica ta między województwem podkarpackim a województwem mazowieckim (najlepszym) wynosi jak 1 do 3. Występuje więc realne zagrożenie, że w sytuacji braku radykalnych działań ze strony rządu RP różnice w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego między najlepiej rozwiniętymi a najgorzej rozwiniętymi województwami będą się jeszcze pogłębiać. Podstawowymi problemami dla województwa podkarpackiego jest zachowanie i wykorzystanie wartości przyrodniczych i kulturowych dla rozwoju funkcji turystyczno-wypoczynkowych oraz „nienaruszalność” unikalnych walorów środowiska przyrodniczego, rozwój rolnictwa i przetwórstwa rolno-spożywczego, poprawa struktury agrarnej oraz zagospodarowanie nadwyżek zasobów siły roboczej na wsi. Wymagać to będzie z jednej strony znaczącej pomocy finansowej ze strony budżetu państwa oraz maksymalnego wykorzystania środków pomocowych Unii Europejskiej, z drugiej zaś tworzenia jak najlepszych warunków dla napływu prywatnego kapitału (krajowego i zagranicznego). W tej sytuacji niezbędna jest polityka regionalna uwzględniająca zarówno decydujące dla długofalowego rozwoju kraju wymogi zwiększania efektywności gospodarowania, jak i wymogi polityki społecznej państwa. Założeniem tej ostatniej winno być dążenie do zapewnienia „równych szans” obywatelom żyjących w zróżnicowanych przestrzennie warunkach. Stąd też, polityka regionalna powinna funkcjonować na dwóch autonomicznych pod względem kompetencji, chociaż komplementarnych – poziomach, a mianowicie: • krajowym – jako polityka rządowa, odpowiadająca za rozwiązanie problemów o charakterze interregionalnym i włączenie Polski w nurt europejskiego rozwoju przestrzennego i regionalnego. Szczególnym zadaniem dla krajowej polityki regionalnej jest zatem wspomaganie przełamania ukształtowanego historycznie STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO MIASTA PRZEMYŚLA DO 2015 ROKU 44 zapóźnienia cywilizacyjnego i restrukturyzacji województw o najniższym poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego, • regionalnym – jako polityka intraregionalna podejmująca kompleksowe rozwiązania problemów priorytetowych, z punktu widzenia samorządu wojewódzkiego. Tworzenie systemu nowoczesnej polityki regionalnej nie jest aktem jednorazowym, lecz procesem ciągłym pozostającym w ścisłym związku ze zmiennością warunków makroekonomicznych, w tym funkcjonowania finansów publicznych oraz strukturą instytucjonalną i sytuacją kadrową na różnych poziomach administracji publicznej. Podstawowym warunkiem, który musi być spełniony w możliwie najkrótszym czasie jest stworzenie systemu umożliwiającego efektywną absorpcję środków Unii Europejskiej przewidzianych na wspomaganie rozwoju regionalnego i współzależne z nim sfery dostosowań prawnych, instytucjonalnych i finansowych. Z punktu widzenia rozwiązań warunkujących poziom życia ludności niezbędnym jest również realizacja: • polityki aktywnego przeciwdziałania bezrobociu, co ściśle wiąże się z koniunkturą gospodarczą, tworzeniem nowych miejsc pracy, podnoszeniem kwalifikacji zawodowych lub ich zmianą, itp. • polityki społecznej, polegająca na zapobieganiu nadmiernym dysproporcjom dochodowym ludności, aktywnym przeciwdziałaniu biedzie i ubóstwu, pomocy osobom niepełnosprawnym i ludziom starszym, • polityki mieszkaniowej, polegającej na stworzeniu możliwości zaspokajania potrzeb mieszkaniowych ludności o najniższych dochodach. Uwarunkowania rozwoju usług społecznych Rozwój publicznej infrastruktury społecznej jest powinnością samorządu terytorialnego i od niego zależy jakość działania placówek. Jest on obecnie w dużym stopniu warunkowany sposobem wdrażania 3 podstawowych reform systemowych, tj.: reformy administracyjnej kraju, reformy systemu oświaty i reformy służby zdrowia. Reforma administracyjna kraju pozbawiła Przemyśl statusu miasta wojewódzkiego. Nadała mu status miasta powiatowego (powiat grodzki) oraz siedziby powiatu ziemskiego. Spowoduje to nieuchronnie zmniejszenie ilości środków jakimi dysponowały władze publiczne umiejscowione w Przemyślu. Jest to ewidentnie niekorzystne dla stanu finansów publicznych i w efekcie dla warunków rozwoju infrastruktury społecznej. Na ile stan ten będzie łagodzony przez politykę władz nowego województwa podkarpackiego – trudno w tej chwili odpowiedzieć. Należy jedynie mieć obawę, że większość środków wojewódzkich kierowanych będzie na rozwój stolicy województwa, tj. miasta Rzeszowa. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO MIASTA PRZEMYŚLA DO 2015 ROKU 45 Reforma systemu oświatowego, która wejdzie w życie z dniem 1 września 1999 roku, spowodować może - zwłaszcza w początkowym okresie - pogorszenie warunków funkcjonowania i rozwoju szkół, które dotychczas podlegały szczeblowi wojewódzkiemu. Niestety jest bowiem złą praktyką, iż słusznym działaniom decentralizującym nie towarzyszy proporcjonalne przekazywanie, przez administrację rządową, środków finansowych na prowadzenie, przez samorządy terytorialne, przejmowanej działalności. W efekcie, aby przeciwdziałać deprecjacji szkolnictwa ponadpodstawowego, zachodzić będzie potrzeba dofinansowywania go z budżetu miasta – kosztem innych sfer gospodarki komunalnej. Wpływ reformy służby zdrowia na funkcjonowanie jej placówek w mieście jest trudny do przewidzenia. Trudno bowiem ocenić, na ile aktualnie trudności i obniżenie standardu usług wynikają z nieuchronnej deregulacji okresu przejściowego, a na ile z wad nowego systemu. Generalnie stwierdzić można, iż funkcjonowanie i rozwój infrastruktury społecznej zależny będzie w znacznie większym stopniu - niż do tej pory - od stanu finansów publicznych, zwłaszcza gminnych i powiatowych. Dotyczy to zarówno powiatu grodzkiego, jak i ziemskiego, którego Przemyśl jest naturalnym ośrodkiem lokalizowania inwestycji z zakresu infrastruktury społecznej, obejmujących swym zasięgiem cały powiat ziemski Szanse rozwoju Wzrost wpływu samorządu terytorialnego na kształtowanie rozwoju infrastruktury społecznej (w wyniku 3 reform) – zwłaszcza infrastruktury stopnia ponadpodstawowego Wzrost roli Przemyśla jako regionalnego ośrodka usługowego Wzrost atrakcyjności Przemyśla jako bazy obsługi ruchu turystycznego, wywołujący popyt na kształcenie kadr dla tej działalności Zagrożenia rozwoju Zmniejszenie się ilości środków przeznaczonych na zapewnienie funkcjonowania i rozwój placówek infrastruktury społecznej (w wyniku zmian części zasad ich finansowania) Ograniczenie popytu na niektóre typy usług w wyniku pauperyzacji ludności (zwłaszcza mieszkańców powiatu ziemskiego) Spadek atrakcyjności Przemyśla na skutek utraty funkcji wojewódzkich i wynikający z tego odpływ kapitału oraz części kadr kwalifikowanych (np. do Rzeszowa) Na funkcjonowanie i rozwój placówek infrastruktury społecznej wpływać będą również uwarunkowania wewnętrzne takie, jak: • ilość i jakość kadr kwalifikowanych zatrudnionych w tych placówek, • zapotrzebowanie na określone typy usług publicznych • stan zamożności mieszkańców miasta – stymulujący lub ograniczający rozwój usług niepublicznych – odciążających sferę usług publicznych, • ilość, walory funkcjonalne, stan techniczny i rozmieszczenie przestrzenne bazy infrastruktury społecznej, STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO MIASTA PRZEMYŚLA DO 2015 ROKU 46 • polityka Rady Miejskiej decydująca o wielkości środków przeznaczonych w budżecie miasta na szeroko rozumianą infrastrukturę społeczną. Przemyśl, w wyniku 25-letniego pełnienia roli stolicy województwa, posiada relatywnie dobrze rozwiniętą sieć placówek infrastruktury społecznej oraz odpowiednie kadry kwalifikowane (np. ok. 90% nauczycieli legitymuje się wyższym wykształceniem, jest wielu lekarzy – specjalistów etc.). Obserwowane od 1990 roku ustabilizowanie się liczby ludności wskazuje, iż nie będą, także w przyszłości, występowały ilościowo duże potrzeby zaspakajania, rosnących raptownie, potrzeb społecznych. Jest to zjawisko pozytywne, pozwoli bowiem na położenie większego nacisku na przemiany jakościowe – obejmujące m.in. wzrost walorów funkcjonalnych i poprawę stanu technicznego bazy materialnej. W efekcie będzie mogło nastąpić lepsze zaspokojenie, zmieniających się w czasie, potrzeb społecznych. Edukacja Silne strony Przemyśl – znaczącym ośrodkiem edukacyjnym w regionie południowo-wschodnim Polski (średnio 52,2% to uczniowie spoza miasta i podobny procent utrzymuje się od 1993 roku) System edukacji złożony z różnych typów szkół i poziomów kształcenia Dobra sytuacja kadrowa w szkołach (ponad 90% nauczycieli z wyższym wykształceniem) Znaczny udział młodzieży uczęszczającej do techników i liceów ogólnokształcących Duży wzrost zainteresowania młodzieży nauką w liceach ogólnokształcących Duże zainteresowanie młodzieży kształceniem w szkołach wyższych Powołanie w roku szkolnym 1998/99 w Przemyślu Centrum Kształcenia Ustawicznego, wychodzące naprzeciw zapotrzebowaniu na kształcenie dorosłych Poprawa stanu bazy materialnej przedszkoli miejskich oraz ich „rozgęszczenie” Dobry wskaźnik liczby uczniów (25) na 1 oddział w szkołach podstawowych Niski wskaźnik zmianowości w szkołach podstawowych (1,2) Funkcjonowanie 6 placówek oświatowych (w tym 5 niepublicznych) w formie świetlic środowiskowych dla dzieci wymagających specjalnej troski Działalność Państwowego Zespołu Szkół Muzycznych Powstanie Wyższej Szkoły Administracji i Zarządzania Wzrost zainteresowania młodzieży nauką w Kolegiach Językowych Działalność Specjalnych Ośrodków Szkolno-Wychowawczych Aktywna działalność organizacji kościelnych i społecznych Rozwój niepublicznych placówek oświatowych Działalność instytutów naukowych Duże zaangażowanie Kościoła i organizacji społecznych w działalność opiekuńczo-wychowawczą Słabe strony Spadek liczby dzieci uczęszczających do przedszkoli publicznych (w latach 1993-1998 o 33,5%) Większość obiektów szkolnictwa podstawowego (54%) jest w średnim i złym stanie technicznym Niedorozwój szkolnej bazy sportowej (sale gimnastyczne, boiska sportowe) STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO MIASTA PRZEMYŚLA DO 2015 ROKU 47 Brak dostatecznej liczby miejsc w liceach ogólnokształcących Zmniejszenie liczby internatów z 6 do 4 i w konsekwencji liczby miejsc o ok. 40% Spadek liczby uczącej się młodzieży w szkołach pomaturalnych i policealnych Zmniejszenie się o niemal połowę liczby słuchaczy w Zespole Szkół Medycznych Niedostateczna baza lokalowa Instytutów Naukowych oraz brak własnej siedziby dla Instytutu Kresów Wschodnich Skromna oferta dla kontynuowania nauki w szkołach wyższych Ochrona zdrowia Silne strony Dobrze rozwinięta sieć placówek ochrony zdrowia (przychodnie rejonowe, poradnie specjalistyczne, przychodnie międzyzakładowe Znacznie lepsza niż średnio w kraju sytuacja pod względem zatrudnienia personelu medycznego (lekarzy, stomatologów i pielęgniarek) Dobrze rozwinięta sieć aptek Funkcjonowanie Szpitala Wojskowego wraz z Przychodnią Rozwój prywatnych placówek służby zdrowia Słabe strony Przedłużająca się od 1978 roku budowa nowego Szpitala Wojewódzkiego Zły stan techniczny obiektów Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego Opieka społeczna Silne strony Aktywna praca MOPS Realizacja programu „SZKOŁA-RODZINA-ŚRODOWISKO” Znaczne nakłady finansowe z budżetu miasta na pomoc społeczną Aktywne działania Kościoła i organizacji społecznych na rzecz osób znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej Funkcjonowanie 3 Domów Pomocy Społecznej Słabe strony Procesy starzenia się mieszkańców miasta – zwiększanie się liczby osób w wieku poprodukcyjnym, co będzie powodować wzrost zapotrzebowania na usługi opiekuńcze Znaczne rozmiary ubóstwa (niemal 7% ogółu mieszkańców jest nim dokniętych) Duża liczba korzystających z pomocy społecznej (rocznie ok. 12-13 tys. osób) Zbyt mała liczba pracowników socjalnych w stosunku do występujących potrzeb Niezbyt dobre warunki lokalowe w DPS, zły stan techniczny obiektów, urządzeń i zaplecza technicznego Deficyt miejsc w Domach Pomocy Społecznej Kultura i sztuka Silne strony Niezaprzeczalna spuścizna dziedzictwa kulturowego, duża liczba zabytkowych obiektów i unikalne zbiory muzealne STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO MIASTA PRZEMYŚLA DO 2015 ROKU 48 Znaczny potencjał twórców, działaczy, kreatorów oraz organizacji upowszechniania kultury i sztuki Bogata sieć różnorodnych placówek upowszechniania kultury Mecenat władz miasta nad rodzimymi twórcami, animatorami oraz placówkami upowszechniania kultury i sztuki Utrzymanie sieci bibliotek, powiększanie księgozbioru, a tym samym umożliwianie mieszkańcom dostępu do książek Liczne lokalne inicjatywy w kreowaniu kultury Istniejące i utrwalone w świadomości społeczeństwa lokalne przedsięwzięcia kulturalne o różnym profilu Liczne imprezy kulturalne o znaczeniu krajowym i międzynarodowym Działalność licznych towarzystw kulturalno-społecznych, centrów i ośrodków kultury, orkiestry, chóru i zespołów tanecznych Słabe strony Niedorozwój bazy lokalowej Zły stan techniczny istniejącej bazy Brak wielofunkcyjnej hali widowiskowo-sportowej Kultura fizyczna Silne strony Liczne stowarzyszenia kultury fizycznej – 49, kluby sportowe – 28 (w tym 9 to szkolne) Duża aktywność sportowa wśród młodzieży szkolnej w ramach Uczniowskich Klubów Sportowych Walory terenowe i krajobrazowe dla rekreacji w mieście Działające urządzenia i obiekty rekreacyjno-sportowe, jak: kryta pływalnia, hala sportowa, korty tenisowe, sztuczne lodowisko Słabe strony Brak nowoczesnej miejskiej bazy sportowej Niedorozwój szkolnej bazy sportowej (brak lub niewłaściwe wymiary sal gimnastycznych i boisk w części szkół, brak pełnowymiarowych sal gimnastycznych) Brak urządzonych terenów rekreacji i wypoczynku, obiektów całorocznych Brak systemu ścieżek rowerowych, tras biegowych i spacerowych Funkcjonowanie i rozwój infrastruktury społecznej dokonywać się będzie, zwłaszcza w najbliższych latach, w szczególnie niekorzystnych warunkach. Wynika to ze skumulowania trzech zdarzeń, tj.: utraty przez Przemyśl rangi stolicy województwa, początkowego okresu wdrażania reformy oświatowej i reformy służby zdrowia oraz niedostatecznej ilości środków finansowych przeznaczanych z budżetu państwa. Wymagać to będzie szeregu działań dostosowawczych w oparciu o istniejącą już bazę materialną. Ani wielkość środków, ani krótki czas na wdrożenie reform nie STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO MIASTA PRZEMYŚLA DO 2015 ROKU 49 pozwalają bowiem na realizację nowej bazy. Spowoduje to, zwłaszcza w okresie przejściowym, obniżenie standardu obsługi dla części mieszkańców miasta. Polityka rozwoju miasta powinna zatem w większym stopniu być nakierowana na wykorzystanie istniejącej sieci usług niż zakładać możliwość ich istotnego rozwoju. Nowa sytuacja administracyjna miasta wymaga stworzenia nowej koncepcji funkcjonowania Przemyśla jako ośrodka usług ponadlokalnych. Uwarunkowania rozwoju turystyki Turystyka pełni funkcję ekonomiczną, jako dochodowa dziedzina gospodarowania oraz społeczną, będąc elementem wychowania, edukacji i profilaktyki zdrowotnej. Rozwój turystyki powoduje wzrost koniunktury gospodarczej w całej gospodarce przyczyniając się do wzrostu dochodów budżetu państwa, samorządów terytorialnych i podmiotów gospodarczych, a także zamożności społeczeństwa. Aby gospodarka turystyczna stała się znaczącym czynnikiem rozwoju gospodarczego miasta niezbędne jest stworzenie odpowiednich warunków organizacyjnych, instytucjonalnych oraz materialnych, a także prowadzenie aktywnej polityki promocyjnej jego walorów i zasobów. W przypadku miasta Przemyśla można zaproponować rozwijanie następujących sektorów turystycznych: turystyka miejska i kulturowa, turystyka biznesowa oraz turystyka przygraniczna i tranzytowa. W każdym z tych sektorów należy wypracować produkt markowy o wysokiej jakości, tak aby ułatwić jego umiejscowienie wobec innych konkurencyjnych ofert (atrakcyjność) oraz zapewnić zwiększone zainteresowanie danym produktem (marketing i sprzedaż). Wynika stąd, że rozwój turystyki jako istotnego elementu poprawy koniunktury gospodarczej miasta Przemyśla wymaga sformułowania precyzyjnego programu jej rozwoju, skierowanego do konkretnych adresatów, a następnie prowadzenie działań promocyjnych w Polsce i zagranicą. Dane statystyczne dotyczące długości pobytu przyjezdnych wskazują na wyraźną funkcję krajoznawczą, handlową i tranzytową Przemyśla (dominują krótkie pobyty). Miasto nie stanowi bazy wypadowej dla zwiedzających region. Jest natomiast ośrodkiem o charakterze tranzytowym, w którym turyści raczej nie nocują. Istniejąca baza hotelowa w mieście jest wykorzystywana głównie przez kupców ze Wschodu. Turyści, którzy zatrzymują się w Przemyślu zwiedzają przede wszystkim Stare Miasto i jego zabytki. Obiekty, które najczęściej odwiedzają to obydwie katedry, Zamek, staromiejskie kościoły, Rynek oraz muzea: Archidiecezjalne i Narodowe Ziemi Przemyskiej. Katedra rzymskokatolicka jest obiektem odwiedzanym przez pielgrzymki udające się do Kalwarii Pacławskiej. Jedynie niewielka część turystów STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO MIASTA PRZEMYŚLA DO 2015 ROKU 50 szczególnie zainteresowana Twierdzą Przemyśl odwiedza forty wzdłuż zewnętrznego i wewnętrznego pierścienia. Strefa podmiejska Przemyśla charakteryzuje się kilkoma wyraźnymi centrami koncentracji ruchu turystycznego. Są nimi: dla turystyki pielgrzymkowej - Kalwaria Pacławska, narciarstwa - Arłamów i Korzyniec, dla turystyki konferencyjnej - już niedługo będzie nim Krasiczyn, dla turystyki krajoznawczej - wszystkie wcześniej wymienione oraz Posada Rybotycka i Bolestraszyce, a ponadto rezerwaty przyrody z wytyczonymi ścieżkami przyrodniczo - dydaktycznymi, tj. rezerwaty "Dolina Hołubli" i "Krępak", dla turystyki wypoczynkowej - Olszany, Krasice, Ostrów, Arłamów. Silne strony Korzystne położenie geograficzne Wybitne walory antropogeniczne (historyczno - kulturowe) Twierdza Przemyśl – trzecia co do wielkości twierdza w Europie z zachowanym zewnętrznym i wewnętrznym pierścieniem fortów Atrakcyjne muzea: Ziemi Przemyskiej o randze Muzeum Narodowego i Archidiecezjalne Obiekty sakralne trzech wyznań o dużych walorach kulturowych Siedziba diecezji dwóch wyznań i sanktuarium, Liczne zabytki archeologiczne Tradycje miasta np. ludwisarstwo Oferta kulturalna miasta (w tym imprezy) Bardzo atrakcyjne walory fizjograficzne miasta (położenie na stokach krawędziowych pogórzy i u wylotu przełomowej przez pogórza doliny Sanu) Wybitne walory krajobrazu miasta (sylweta Starego Miasta, punkty widokowe: Zniesienie, Winna Góra) Rzeka San jako atrakcyjny szlak kajakowy i oś kompozycyjna miasta Sąsiedztwo miejscowości mających wybitne znaczenie dla turystyki krajoznawczej (Krasiczyn) i pielgrzymkowej (Kalwaria Pacławska) Dobrze rozwinięta sieć pieszych szlaków turystycznych w najbliższych okolicach miasta Obiekty hotelowe o dobrym standardzie: "Marko", "Pod Białym Orłem" i będący na ukończeniu hotel "Gromada Atrakcyjny pod względem położenia i programu camping "Zamek" Dobrze rozwinięta baza gastronomiczna Sąsiedztwo terenów Pogórza Dynowskiego i niewątpliwie najpiękniejszego z pogórzy - Pogórza Przemyskiego Słabe strony Nieczynna linia kolejowa Przemyśl – Krościenko Drastyczny niedobór miejsc parkingowych, zwłaszcza dla autokarów Nieograniczony ruch drogowy w zespole staromiejskim - brak strefy pieszej i deptaków Niski standard znacznej części obiektów hotelowo-noclegowych Uwarunkowania rozwoju mieszkalnictwa Uwarunkowania zewnętrzne rozwoju mieszkalnictwa w Przemyślu, jak i w całym kraju determinowane są systemowymi rozwiązaniami przyjmowanymi na szczeblu centralnym. Obecnie obowiązujące rozwiązania legislacyjne i realizowana polityka finansowo-kredytowa świadczy o tym, że mieszkalnictwo nie jest – mimo głoszonych deklaracji - priorytetową (strategiczną) dziedziną rozwoju społeczno-gospodarczego. W otoczeniu zewnętrznym na dzień dzisiejszy występuje więc więcej zagrożeń dla rozwoju STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO MIASTA PRZEMYŚLA DO 2015 ROKU 51 mieszkalnictwa w Przemyślu niż szans (czynników sprzyjających). Niestety bez systemowych rozwiązań w skali kraju nie będzie możliwa znacząca poprawa warunków mieszkaniowych ludności miasta, bowiem ani większość gospodarstw domowych ani budżet miasta „nie udźwignie” obciążeń finansowych z tym związanych. Zagrożenia i szanse w kategorii zewnętrznych uwarunkowań rozwoju miasta można przedstawić następująco: Zagrożenia rozwoju Brak spójnej i aktywnej długookresowej polityki mieszkaniowej państwa Utrzymujące się bardzo niskie nakłady finansowe na mieszkalnictwo w budżecie państwa Ograniczanie środków finansowych na Krajowy Fundusz Mieszkaniowy Wysokie oprocentowanie kredytów mieszkaniowych w bankach Likwidacja podatkowych ulg mieszkaniowych Szanse rozwoju Sformułowanie długookresowej polityki mieszkaniowej państwa zawierającej m.in. instrumenty finansowo-kredytowe wspomagające działania gmin na rzecz rozwoju mieszkalnictwa (budownictwo komunalne, remonty zasobów komunalnych, wyposażenie terenów mieszkaniowych w infrastrukturę techniczną) Wzrost nakładów finansowych na mieszkalnictwo do min. 2% PKB Preferencyjne kredyty mieszkaniowe dla ludności oraz podatkowe ulgi mieszkaniowe Rozwój kas mieszkaniowych i mieszkaniowo-budowlanych, banków komunalnych i gminnych kas oszczędnościowych Rozwój organizacji pozarządowych w sferze budownictwa mieszkaniowego (doradztwo, projektowanie, technologie) Uwarunkowania wewnętrzne, a więc silne i słabe strony mieszkalnictwa w Przemyślu wynikają z aktualnego poziomu zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych, tj. rozmiarów budownictwa mieszkaniowego, w tym komunalnego oraz wielkości komunalnych zasobów mieszkaniowych i jego stanu technicznego, a także stan przygotowania gruntów pod budownictwo mieszkaniowe. Silne strony Wyższy od przeciętnego w kraju poziom podstawowych wskaźników mieszkaniowych, co oznacza statystycznie rzecz biorąc – lepsze warunki zamieszkiwania ludności miasta Podjęcie budowy mieszkań komunalnych (24 mieszkania przy ul. Leszczyckiego) Utrzymująca się tendencja wzrostowa w zakresie wydawania decyzji pozwolenia na budowę domów mieszkalnych Rezerwy terenów pod budownictwo mieszkaniowe Słabe strony Brak długookresowej aktywnej polityki mieszkaniowej gminy STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO MIASTA PRZEMYŚLA DO 2015 ROKU 52 Zbyt małe rozmiary budownictwa mieszkaniowego (w latach 1991-1997 liczba mieszkań zwiększyła się o 1082, co daje średnioroczny ich przyrost rzędu 155 mieszkań) Znaczna liczba budynków mieszkalnych zbudowanych przed 1945 rokiem (ok. 40% ogółu zasobów), w których dominują mieszkania dwu- i trzyizbowe (75,5% ich ogółu) Zły stan techniczny mieszkań komunalnych w zabudowie staromiejskiej Duże i niezaspokojone potrzeby mieszkaniowe ludności o najniższych dochodach, znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej – komunalne mieszkania socjalne (na przydział oczekuje ok. 250 rodzin) Zbytnio rozproszona sprzedaż mieszkań komunalnych, czego powodem jest duża liczba wspólnot mieszkaniowych (212) Niski standard zasobów komunalnych (mieszkania substandardowe stanowią ok. 42% ogółu mieszkań i zamieszkuje je ok. 35% ogółu mieszkańców zasobów komunalnych), w tym o: - złym stanie technicznym budynku - 35% ogółu mieszkań - niedostatecznym wyposażeniu w instalacje techniczne – 55% ogółu mieszkań - nadmiernym zagęszczeniu – 22% ogółu mieszkań Niski stopień wyposażenia mieszkań komunalnych w instalacje techniczne: - w łazienkę wyposażonych jest tylko 40% ogółu mieszkań, - w gaz sieciowy wyposażonych jest tylko 42% ogółu mieszkań, - w c.o. sieciowe wyposażonych jest zaledwie 20% ogółu mieszkań. Niskie stawki czynszu w zasobach komunalnych (pokrywają one zaledwie bieżącą eksploatację) Znaczne zaległości w spłatach czynszów za lokale mieszkalne Nieuregulowany stan prawny znacznej liczby budynków komunalnych (185 budynków) Brak mieszkań rotacyjnych dla rodzin na czas remontu ich mieszkań Niewielkie środki finansowe, będące w gestii PGM na remonty kapitalne (umożliwiają one sfinansowanie remontów kapitalnych zaledwie 2 domów rocznie) Znaczna liczba budynków z lokalami mieszkalnymi będących w przymusowym zarządzie gminy (124 budynki z 810 mieszkaniami i 79 lokalami użytkowymi) Nie ulega wątpliwości, że stan zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych ludności Przemyśla jest obecnie jednym z najistotniejszych i zarazem najtrudniejszym do rozwiązania problemem przed jakim stają władze miasta. Mając na względzie istniejące zagrożenia zewnętrzne (brak promieszkaniowej polityki państwa) dla rozwiązywania problemów mieszkalnictwa w Przemyślu, władze miasta winny podjąć działania na rzecz stworzenia, a następnie realizacji długookresowej, spójnej i aktywnej polityki mieszkaniowej gminy, obejmującej całokształt problemów związanych z rozwojem budownictwa mieszkaniowego, zwłaszcza komunalnego, gospodarowaniem i zarządzaniem istniejącymi komunalnymi zasobami mieszkaniowymi, remontami tej substancji, polityką czynszową i sprzedaży mieszkań. Warto przy jej opracowaniu wykorzystać doświadczenia innych miast, które opracowały takie polityki (np. Bielsko-Biała, Szczecin). Uwarunkowania rozwoju gospodarczego W ostatnim okresie obserwujemy postępujący proces umiędzynarodowienia działalności gospodarczej prowadzący do globalizacji gospodarki. U jej podłoża leży wiele STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO MIASTA PRZEMYŚLA DO 2015 ROKU 53 czynników o różnym charakterze. Do najważniejszych z nich należy wyścig technologiczny i efekt korzyści skali produkcji. Wyścig ten pochłania coraz większe nakłady na badania i rozwój, a przedsiębiorstwa biorące w nim udział nie mają innego wyjścia jak tylko zwiększać liczbę odbiorców swoich produktów i poszerzać swoją obecność na rynku, czyli zwiększać skalę produkcji, aby osiągnąć rentowność i utrzymać się na rynku. W rezultacie następuje oligopolizacja gospodarki światowej, tj. kilka wielkich przedsiębiorstw wielonarodowych obsługuje dany rynek lub zajmuje na nim dominującą pozycję. Postępujący proces globalizacji gospodarki może stwarzać poważne zagrożenia dla rozwoju naszej gospodarki. Niebezpieczeństwo to jest całkiem realne nie tylko na skutek niskiej konkurencyjności produktów gospodarki polskiej, ale i braku możliwości finansowych i technicznych niezbędnych do sprostania konkurencji organizacji wielonarodowych działających na rynku światowym. W celu zminimalizowania tego niebezpieczeństwa należy więc poszukiwać różnych możliwości współpracy z korporacjami działającymi na rynku globalnym, w tym zwłaszcza produkcyjnej. Przyspieszenie postępu technicznego w wyniku szybkiego rozwoju technologii informatycznej niesie obok licznych korzyści (zwiększenie różnorodności produktów i usług pozwalające lepiej zaspokajać potrzeby społeczne, obniżka kosztów produkcji i cen towarów i usług, zmniejszenie udziału ciężkiej pracy fizycznej w gospodarce itp.) również poważne zagrożenia w postaci zmniejszenia zapotrzebowania na pracę. Zjawisko to jest już widoczne także w naszym kraju. W ostatnich kilku latach gospodarka polska rozwijała się w tempie przekraczającym 6% rocznie, wzrost zaś zatrudnienia był kilkakrotnie niższy. Należy więc liczyć się ze zjawiskiem bezrobocia technologicznego związanego z pracooszczędnym charakterem postępu technicznego. Perspektywa integracji Polski z Unią Europejską (UE) stwarza zarówno szanse, jak i zagrożenia dla naszej gospodarki. Szanse wiążą się z otwarciem dużego rynku UE dla polskiego eksportu oraz ze zwiększonym napływem kapitału zagranicznego oraz nowej techniki i technologii. Wykorzystanie tych szans będzie jednak zależało od zdolności naszej gospodarki do konkurencji na rynkach zagranicznych oraz sprostania konkurencji ze strony przedsiębiorstw UE na rynku krajowym. Dla gospodarki Przemyśla istotne znaczenie będzie mieć również rozwój współpracy z Ukrainą. Obecnie załamanie się handlu przygranicznego przyczynia się do pogorszenia sytuacji gospodarczej miasta. Dlatego pożądany jest rozwój wyższych form współpracy gospodarczej w postaci kooperacji produkcyjnej, wspólnych przedsięwzięć itp., a wymiana handlowa powinna być dopełnieniem i rozwinięciem. Do tego niezbędna jest stabilizacja stosunków i zniesienie barier pomiędzy Polską i Ukrainą oraz obustronne ustanowienie rządowych gwarancji kredytowych dla uczestników tej współpracy. Obecna i rysująca się w najbliższej przyszłości sytuacja w handlu zagranicznym jest złożona i może stać się poważnym zagrożeniem dla rozwoju naszej gospodarki. Kształtuje się ona pod wpływem takich czynników zewnętrznych jak postępujący proces globalizacji gospodarki, liberalizacja handlu międzynarodowego produktami i czynnikami produkcji oraz regionalna integracja gospodarcza. Biorąc ponadto pod uwagę rolę eksportu we wzroście gospodarczym Polski oraz konieczność obsługi zadłużenia zagranicznego, zrównoważenia bilansu płatniczego oraz uzyskania środków na import służący restrukturyzacji i umacnianiu jej tendencji rozwojowych, niezbędne jest wzmocnienie orientacji proeksportowej naszej gospodarki. W związku z tym pożądane są głębokie zmiany w strukturze eksportu dóbr i usług, które będą zależały od tempa modernizacji gospodarki, a ta ze względu na brak dostatecznej ilości środków na inwestycje będzie ograniczona. W związku z tym trzeba dążyć do rozszerzenia rynków zbytu dla produktów gospodarki polskiej STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO MIASTA PRZEMYŚLA DO 2015 ROKU 54 oraz poszukiwać możliwości zwiększenia eksportu usług. Realizację tych zadań powinna wspierać proeksportowa orientacja polityki gospodarczej państwa. Istotny wpływ na rozwój lokalny wywiera również otoczenie krajowe, a zwłaszcza polityka gospodarcza prowadzona przez rząd. W roku 1998 niekorzystny wpływ na gospodarkę Przemyśla miało przedwczesne „uszczelnienie” granicy wschodniej, które spowodowało zapaść w handlu przygranicznym. Wskutek tego nastąpił znaczny spadek dochodów budżetu miasta z karty podatkowej i opłaty targowej oraz wzrost bezrobocia. Z kolei ograniczenie popytu wewnętrznego poprzez zahamowanie wzrostu płac i zmniejszenie dochodów rolników przyczyniło się do zmniejszenia popytu zarówno wewnętrznego, jak i zewnętrznego na produkty i usługi gospodarki Przemyśla. Szanse na poprawę ogólnej sytuacji gospodarczej, w tym i sytuacji gospodarczej Przemyśla można - jak się wydaje - wiązać z niezbędną korektą polityki gospodarczej rządu. Pewne nadzieje na poprawę sytuacji gospodarczej Przemyśla może również przynieść zapowiadana przez rząd polityka regionalna państwa, która ma m. in. na celu pomoc regionom słabiej rozwiniętym w nadrabianiu zapóźnień rozwojowych. Jedno wydaje się nie ulegać wątpliwości, że długookresowa polityka gospodarcza państwa będzie zmierzać do zapewnienia wysokiego tempa wzrostu gospodarczego i zrównoważonego rozwoju kraju. Świadczą o tym dokumenty strategiczne opracowane zarówno przez poprzednią, jak i obecną koalicję rządową. Taka polityka stwarzać będzie szanse rozwoju miast i gmin, w tym i Przemyśla. Trzeba jednak dodać, że są to potencjalne szanse, a ich urzeczywistnienie będzie zależeć w znacznym stopniu od koniunktury w gospodarce światowej, a zwłaszcza w Unii Europejskiej oraz od wzrostu konkurencyjności gospodarki polskiej. Prognozy rozwoju gospodarczego Polski do 2010 roku wykonane przez naukowców polskich z różnych ośrodków wskazują, że przy zachowaniu obserwowanych do tej pory długookresowych tendencji rozwojowych tempo wzrostu gospodarczego Polski w następnym dziesięcioleciu będzie kształtować się w granicach 4-6,5% rocznie. Prognozy te potwierdzają obawy dotyczące słabnięcia impulsów wzrostu gospodarczego naszego kraju. Natomiast dla realizacji podstawowych celów strategii konieczne jest utrzymanie do 2010 roku tempa wzrostu PKB około 6% rocznie. Osiągnięcie w tym okresie tak wysokiego tempa wzrostu gospodarczego jest możliwe tylko przy zachowaniu obecnego tempa wzrostu wydajności pracy i wysokiego poziomu inwestycji, co nie będzie łatwe. Otoczenie regionalne Przemyśla, tj. województwo podkarpackie, należy do najsłabiej rozwiniętych w kraju. W 1996 roku zajmowało 13 miejsce pod względem wartości PKB na mieszkańca, natomiast wartość dodana usług rynkowych na mieszkańca plasowała je na ostatnim 16 miejscu, co świadczy o wyraźnym niedorozwoju tych usług, który wynika z niskich dochodów ludności i jednostek gospodarczych. Dlatego ich rozwój będzie zależał od wzrostu dochodów w regionie. W tej sytuacji otoczenie regionalne nie będzie stymulatorem rozwoju Przemyśla, a wprost przeciwnie większe miasta w regionie nie będą stymulować jego rozwoju. Wydaje się, że sytuacja gospodarcza regionu będzie stwarzać zagrożenia dla Przemyśla, ponieważ zaostrzy się konkurencja między miastami o pozyskanie zewnętrznych czynników rozwoju (środków pomocowych z UE, prywatnego kapitału zagranicznego). STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO MIASTA PRZEMYŚLA DO 2015 ROKU 55 Otoczenie lokalne Przemyśla, tj. gminy położone w jego najbliższym sąsiedztwie, ze względu na ich charakter i sytuację gospodarczą nie będą w najbliższym okresie stwarzać odpowiednio wysokiego popytu na usługi wyższego rzędu zlokalizowane w Przemyślu stymulującego ich rozwój. Poprawa sytuacji może nastąpić w wyniku restrukturyzacji rolnictwa w strefie otaczającej Przemyśl. Wtedy dopiero można oczekiwać wzrostu zapotrzebowania na produkty i usługi gospodarki Przemyśla. Zanim to jednak nastąpi głównymi usługami Przemyśla świadczonymi na rzecz jego otoczenia będą edukacja i ochrona zdrowia. Istotne znaczenie gospodarcze ma przygraniczne położenie Przemyśla. Umożliwia ono rozwijanie współpracy gospodarczej z Ukrainą i wzmocnienie w wyniku tego bazy ekonomicznej miasta. Utrata przez Przemyśl funkcji wojewódzkich osłabi jego bazę ekonomiczną. Strat miasta z tego powodu nie zrekompensuje przyznanie mu statusu powiatu grodzkiego. Przemyśl jest miastem o zróżnicowanej strukturze gospodarczej. Głównymi działami jego gospodarki są przemysł i handel. Znaczny udział w gospodarce miasta ma także transport i budownictwo. Przemyśl jest także ważnym ośrodkiem usług medycznych i edukacyjnych o zasięgu subregionalnym (byłe województwo przemyskie) i regionalnym (województwo podkarpackie). Różnorodność struktury gospodarczej miasta jest czynnikiem sprzyjającym jego rozwojowi. Dzięki takiej strukturze miasto jest bardziej odporne na wahania koniunktury gospodarczej niż miasta zdominowane przez jedną funkcję. Mocną stroną Przemyśla jest wysoka aktywność gospodarcza jego mieszkańców (liczba firm prywatnych na 1000 mieszkańców), która jest o 35% wyższa niż przeciętnie w kraju i niespełna 14% niższa niż w Warszawie. Główną słabością gospodarki Przemyśla jest stosunkowo wysokie bezrobocie. Liczba zarejestrowanych bezrobotnych w końcu 1998 roku wynosiła 2931 osób i była mniejsza w porównaniu do 1997 roku zaledwie o 71 osób. Przyczyną tego stanu rzeczy były działania rządu „schładzające” rozwój gospodarczy, a także kryzys gospodarczy na Wschodzie oraz wprowadzenie wyższych stawek celnych przez stronę ukraińską, co spowodowało drastyczne załamanie handlu przygranicznego. W końcu marca 1999 roku liczba zarejestrowanych bezrobotnych w Przemyślu wzrosła do 3737 osób, co oznacza ich wzrost w porównaniu z końcem 1998 roku o 806 osób. Jest to konsekwencja powyżej opisanych przyczyn, a także faktu rejestrowania się osób, w związku z prowadzeniem reformy ubezpieczeń zdrowotnych. Istotną słabością jest również niższy poziom dochodów ludności miasta niż przeciętnie w kraju. Wskutek tego jest niższy popyt lokalny, który ogranicza dalszy rozwój działalności gospodarczej miasta. Niska intensywność inwestowania uniemożliwia szybką modernizację techniczno-strukturalną gospodarki Przemyśla. Ten stan rzeczy może stwarzać poważne zagrożenia dla dalszego rozwoju miasta. W sferze gospodarki samorządowej Przemyśla nie brak również problemów, których rozwiązanie będzie warunkować dalszy rozwój miasta. Szczególne znaczenie dla rozwoju miasta będzie mieć modernizacja i rozbudowa infrastruktury technicznej. Jej stan obecny jest poważną słabością miasta, której przezwyciężenie ze środków przedsiębiorstw komunalnych nie będzie raczej możliwe. Dlatego należy liczyć się ze znacznym obciążeniem budżetu miasta wydatkami na inwestycje infrastrukturalne zarówno modernizacyjne, jak i rozwojowe. W związku z uzyskaniem przez Przemyśl statusu powiatu grodzkiego i związanego z tym przejęcia dodatkowych zadań publicznych istnieje obawa, że przyznane STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO MIASTA PRZEMYŚLA DO 2015 ROKU 56 przez rząd środki na realizację tych zadań mogą okazać się niewystarczające. W tej sytuacji trzeba będzie dofinansowywać ich realizację z budżetu gminy. Tak więc, istnieje realne zagrożenie zmniejszenia wydatków z budżetu gminy na inwestycje. Wskutek tego może nastąpić załamanie się korzystnej tendencji zwiększania udziału wydatków inwestycyjnych z budżetu miasta, która miała miejsce w ostatnich kilku latach. Omówione wyżej uwarunkowania gospodarcze będą miały istotny wpływ na możliwości dalszego rozwoju Przemyśla. Możliwości te będą zależały od zdolności do wykorzystania szans istniejących i pojawiających się w otoczeniu oraz minimalizowania występujących w nim zagrożeń, a także od umiejętności wykorzystania silnych stron gospodarki miasta i ograniczenia jej słabości. Silne strony Różnorodność struktury gospodarki miasta Wysoka aktywność gospodarcza ludności Prorozwojowa polityka władz miasta Dość dobrze rozwinięta sfera obsługi biznesu (tzw. otoczenie biznesu) Słabe strony Znaczne rozmiary bezrobocia (11,4%) Niski poziom dochodów ludności Niska intensywność inwestowania w gospodarce Duże potrzeby modernizacyjne i rozwojowe infrastruktury technicznej miasta Zły stan techniczny komunalnych zasobów mieszkaniowych Prawdopodobieństwo konieczności dofinansowania funkcji powiatowych z budżetu gminy Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową od kilku lat prowadzi ranking atrakcyjności inwestycyjnej województw i miast. Ostatni ranking z końca 1998 roku dotyczył m.in. miast –siedzib powiatów grodzkich (48 miast). Miasta te podzielono na klasy atrakcyjności inwestycyjnej. Klasy te oznaczają atrakcyjność względną – w stosunku do miast objętych badaniem. Wyodrębniono 7 klas: A - miasta o najwyższej atrakcyjności, B, C, D, E, F, G - miasta o najniższej atrakcyjności. Wyodrębniono następujące czynniki wpływające na atrakcyjność inwestycyjną miast: • chłonność rynku lokalnego, powiązana z wielkością rynku, zamożnością społeczności lokalnej oraz poziomem aktywności gospodarczej (Przemyśl znalazł się w klasie D), • jakość rynku pracy, mierzona głównie poziomem wykształcenia oraz obecnością instytucji naukowych, edukacyjnych i badawczych (Przemyśl znalazł się w klasie C), • klimat społeczny, związany z aktywnością społeczną, tworzeniem się instytucji społeczeństwa obywatelskiego oraz ze stabilnością polityczną (Przemyśl znalazł się w klasie E), • infrastruktura społeczna i techniczna (Przemyśl znalazł się w grupie E), • infrastruktura otoczenia biznesu, a więc rozwój sieci bankowej, instytucji ubezpieczeniowych i innych obsługujących życie gospodarcze (Przemyśl znalazł się w klasie C), • koszty prowadzenia działalności gospodarczej, w ramach których wzięto pod uwagę ceny nieruchomości i zróżnicowanie kosztów pracy (Przemyśl znalazł się w grupie C), • dostępność komunikacyjna – położenie względem głównych dróg kołowych i linii kolejowych, planowanych autostrad, przejść granicznych, lotnisk międzynarodowych i lokalnych (Przemyśl znalazł się w grupie E), STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO MIASTA PRZEMYŚLA DO 2015 ROKU 57 • skuteczność transformacji gospodarczej – postępy w rozwoju sektora prywatnego, dotychczasowa aktywność inwestorów zagranicznych, zróżnicowanie branżowej struktury gospodarczej (Przemyśl znalazł się w klasie E). Na podstawie powyższych wskaźników cząstkowych określono również wskaźnik syntetyczny. Według tego wskaźnika Przemyśl znalazł się w klasie D, tzn. jego atrakcyjność inwestycyjna kształtuje się na przeciętnym poziomie. Na liście rankingowej miast – powiatów grodzkich Przemyśl znalazł się na 27 pozycji. Na ponad przeciętną oceniono w Przemyślu jakość rynku pracy, koszty działalności gospodarczej oraz infrastrukturę otoczenia biznesu. Te w miarę pozytywnie oceniane strony gospodarki miasta należy uwypuklać w działalności promocyjnej miasta. Należy podkreślić, iż według Europejskiej Klasyfikacji Miast oraz Koncepcji Zagospodarowania Przestrzennego Kraju Polska 2000+ Przemyśl został zakwalifikowany do grupy miast o znaczeniu regionalnym. * * * Przedstawione powyżej uwarunkowania rozwoju Przemyśla w postaci szans i zagrożeń, tkwiących w jego otoczeniu, będą miały istotny wpływ na kierunki i dynamikę dalszego rozwoju Przemyśla, a zwłaszcza na możliwości zaspokajania potrzeb mieszkańców miasta oraz przekształcenia strukturalne i dynamizm rozwojowy gospodarki lokalnej. Kluczową sprawą w zakresie problemów społecznych są obecnie wprowadzane reformy dotyczące ochrony zdrowia i edukacji. Trudno obecnie ocenić w jakim stopniu reformy te wpłyną na lepsze zaspokajanie potrzeb społecznych, bowiem reforma zdrowia rozpoczęła się z dniem 1 stycznia 1999 roku, zaś edukacji rozpocznie się z dniem 1 września 1999 roku. Istnieje natomiast realne zagrożenie, że środki finansowe przeznaczane z budżetu państwa na zaspokajanie szeregu potrzeb społecznych będą nadal niewystarczające i spowodują konieczność dalszego pokrywania tych niedoborów z budżetów gmin. Spowoduje to uszczuplenie środków finansowych na inwestycje rozwojowe, co w sytuacji olbrzymich i niezaspokojonych potrzeb w tym zakresie będzie zjawiskiem bardzo niekorzystnym. Niestety, przyjętym rozwiązaniom w sferze ustroju terytorialnego państwa, w tym podziału zadań pomiędzy poszczególne szczeble samorządu terytorialnego nie towarzyszą trwałe i stabilne rozstrzygnięcia w sferze określenia zasad udziału poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego w dochodach publicznych. Podobnie jak w przypadku wprowadzania samorządu terytorialnego na szczeblu gminy w pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych tak i obecnie przyjęte uregulowania prawne w zakresie dochodów jednostek samorządu terytorialnego wszystkich szczebli i zasad ich subwencjonowania obliczone są na stosunkowo krótki okres obowiązywania. Zgodnie z tytułem ustawy z dnia 9 listopada 1998 roku o dochodach jednostek samorządu terytorialnego w latach 1999 i 2000 postanowienia w niej zawarte będą obowiązywać tylko przez dwa lata. Świadczyć to może o braku, w dalszym ciągu, stabilnej polityki państwa w dziedzinie finansów publicznych. Jedynie rozwiązania prawne w zakresie określenia zasad i trybu opracowywania, uchwalania i wykonywania planów finansowych jednostek samorządu terytorialnego, STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO MIASTA PRZEMYŚLA DO 2015 ROKU 58 zawarte w ustawie z dnia 5 listopada 1998 roku mogą mieć bardziej stabilny charakter. Brak długofalowej polityki państwa w dziedzinie finansów publicznych stanowić będzie także w przyszłości istotne utrudnienie dla jednostek samorządu terytorialnego, w tym gmin, w prowadzeniu własnej długofalowej polityki rozwoju. Istnieje również realne zagrożenie polegające na tym, że wobec niedostatecznej ilości środków finansowych na realizację zadań powiatowych miasto Przemyśl będzie zmuszone do finansowania tychże zadań w własnego budżetu, kosztem ograniczania wydatków inwestycyjnych, co będzie przyczyną istotnych zagrożeń dla dalszego rozwoju miasta w przyszłości. Kolejnym zagrożeniem dla dalszego rozwoju Przemyśla jest brak spójnej i kompleksowej polityki regionalnej Państwa, mającej na celu niwelowanie nieuzasadnionych dysproporcji w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego między poszczególnymi województwami. Problem jest o tyle istotny, że województwo podkarpackie należy do najsłabiej rozwiniętych gospodarczo województw w Polsce. Z kolei, szansą rozwoju Przemyśla i województwa podkarpackiego są środki pomocowe Unii Europejskiej (fundusz PHARE, fundusze predakcesyjne oraz po przyjęciu Polski do UE - fundusze strukturalne). Aby te środki uzyskać należy sformułować stosowne programy (według określonych procedur unijnych), a także zgromadzić wymaganą część środków finansowych na ich realizację. Istotnym zagrożeniem rozwojowym jest również brak długookresowej, aktywnej polityki mieszkaniowej Państwa. Powoduje to, że na budowę, czy kupno mieszkania lub domu mogą sobie pozwolić ludzie o wysokich dochodach. Dla ludzi o średnich dochodach szansą na uzyskanie mieszkania są Towarzystwa Budownictwa Mieszkaniowego (TBS). W najgorszej sytuacji są ludzie o najniższych dochodach, którzy nie są w stanie samodzielnie rozwiązać swych problemów mieszkaniowych Z kolei, ograniczona zasobność “kasy miejskiej” uniemożliwia rozwiązywanie tych problemów własnymi siłami. Druga kwestia, to przekształcenia strukturalne i dynamizm rozwojowy gospodarki lokalnej. Tutaj możliwości oddziaływania władz miasta, są bardzo ograniczone i sprowadzają się głównie do tworzenia jak najlepszych warunków lokalizacyjnych dla kapitału gospodarczego, głównie w postaci: odpowiednich terenów, sprawnie funkcjonującej infrastruktury technicznej, czy aktywnej polityki promocyjnej miasta. Cechą charakterystyczną współczesnych procesów rozwoju gospodarczego jest umiędzynarodowienie działalności gospodarczej, prowadzące do globalizacji gospodarki oraz liberalizacja handlu międzynarodowego. Może to stwarzać poważne zagrożenia dla rozwoju naszej gospodarki, bowiem charakteryzuje się ona niskim poziomem innowacyjności (nowoczesna technologia produkcji, nowe towary i rodzaje usług) w porównaniu do krajów rozwiniętych gospodarczo. Mimo ustrojowych przemian i dokonującej się transformacji gospodarki w tej dziedzinie nie widać zasadniczych zmian i nadal utrzymuje się stan “innowacyjnej zapaści”. Świadczą o tym m.in.: jedna z najmniejszych w ramach krajów należących do OECD liczba wynalazków patentowych, mały udział przemysłów o zaawansowanej technologii oraz niski udział wartości nowych wyrobów w produkcji przemysłowej (od wielu lat oscyluje on wokół 5%). Niestety władze państwowe nadal nie prowadzą skutecznej polityki proinnowacyjnej mimo, że istnieją stosowne założenia i programy rządowe oraz Polskiej Akademii Nauk. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO MIASTA PRZEMYŚLA DO 2015 ROKU 59 Tymczasem nowoczesne technologie stanowią jeden z najważniejszych czynników konkurencyjności. Bez nich nie można spełnić wymogów jakościowych odgrywających na rynku konsumenta decydującą rolę, a często osiągnąć tzw. ekonomii skali i opłacalności produkcji. Źródłem nowych technologii w Polsce jest głównie import i bezpośrednie inwestycje zagraniczne (ten transfer nie zastąpi jednak działalności innowacyjnej w kraju, nikt bowiem nie udostępnia łatwo i tanio najbardziej konkurencyjnych technologii). Niska innowacyjnośc, a w konsekwencji konkurencyjność gospodarki polskiej stanowi więc istotne zagrożenie dla jej trwałego rozwoju. Przeciwdziałanie tej niekorzystnej sytuacji winno polegać na wzmocnieniu edukacyjnej i innowacyjnej roli nauki w procesach rozwojowych, modernizacji techniczno-strukturalnej gospodarki oraz umacnianiu jej proeksportowej orientacji. Istotnym zagrożeniem dla dalszego rozwoju gospodarki Przemyśla jest utrzymujący się kryzys gospodarczy na Ukrainie, gdyż zmniejszają się możliwości eksportowe, a także ulega znacznemu ograniczeniu możliwość prowadzenia wspólnych przedsięwzięć produkcyjno-handlowych i usługowych przez firmy polskie i ukraińskie. Dodatkowym czynnikiem utrudniającym współpracę gospodarczą jest niekompatybilność systemów prawnych (przepisy celno-dewizowe i podatkowe) i gospodarczych. Trudna sytuacja gospodarcza i znaczne podwyższenie stawek celnych na Ukrainie spowodowało praktycznie załamanie się handlu przygranicznego, co spowodowało upadek drobnych przedsiębiorców, a także spowodowało zmniejszenie się wpływów do budżetu miasta z tytułu opłaty targowej i karty podatkowej, W perspektywie integracji Polski z Unią Europejską i w związku z tym ‘uszczelnieniu” granicy wschodniej” handel przygraniczny ulegnie praktycznie likwidacji. Omówione uwarunkowania zewnętrzne rozwoju sfery społecznej i gospodarczej Przemyśla będą wywierały znaczący wpływ na dalsze przekształcenia strukturalne i dynamizm rozwojowy gospodarki oraz stopień zaspokojenia potrzeb społecznych mieszkańców miasta. Główne problemy dalszego rozwoju społeczno-gospodarczego miasta Przeprowadzona analiza uwarunkowań miasta Przemyśla, a zwłaszcza identyfikacja występujących słabych stron umożliwia sformułowanie katalogu głównych problemów jego dalszego rozwoju. Problemy te wynikają z obecnego stanu zaawansowania procesów rozwoju społeczno-gospodarczego, struktury funkcjonalno-przestrzennej, stanu infrastruktury społecznej i technicznej, środowiska przyrodniczego, stanu ochrony dziedzictwa historycznego i krajobrazu kulturowego. Ponadto, z racji przygranicznego położenia Przemyśla i procesów integracji Polski z Unią Europejską pojawiają się dodatkowe problemy z tym związane, mogące mieć istotny wpływ na przebieg i tempo rozwoju społeczno-gospodarczego miasta. Wychodząc od definicji problemu, jako „zadania danego do rozwiązania lub trudnej do rozstrzygnięcia sprawy” – niedostateczne tempo przemian oraz niedostateczna ilość, jakość i sprawność funkcjonowania różnego rodzaju instytucji i urządzeń powoduje lub powodować będzie powstawanie napięć, konfliktów oraz barier odczuwanych przez mieszkańców i podmioty gospodarcze. Są to więc STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO MIASTA PRZEMYŚLA DO 2015 ROKU 60 określone uciążliwości, których usunięcie lub co najmniej złagodzenie wymaga podjęcia określonych działań. Główne obszary problemowe dalszego rozwoju miasta Przemyśla rozpatrywane są więc w trzech kategoriach strategicznych, a mianowicie: • stopnia zaspokojenia różnorodnych potrzeb mieszkańców i podmiotów gospodarczych, • sprawności oraz niezawodności funkcjonowania różnego rodzaju instytucji i urządzeń ze sfery infrastruktury społecznej, • przeciwdziałania występującym zagrożeniom lub wykorzystywania pojawiających się szans dla rozwoju miasta, tkwiących w jego otoczeniu globalnym i terytorialnym. Biorąc powyższe pod uwagę sformułowano listę obszarów problemowych, których rozwiązanie lub złagodzenie ich niepożądanych skutków przyczyni się do poprawy stanu istniejącego. Winny one stać się podstawą do formułowania strategicznych celów rozwoju miasta Przemyśla i niezbędnych przedsięwzięć realizacyjnych w sferze rozwoju społeczno-gospodarczego. Listę tych problemów prezentuje poniższe zestawienie (ich uszeregowanie spełnia jedynie funkcję porządkującą): Procesy integracji z Unią Europejską Aktywne uczestnictwo reprezentantów miasta w pracach nad Strategią rozwoju województwa podkarpackiego Organizowanie lub uczestnictwo w szkoleniach nt. możliwości korzystania ze środków europejskich, w tym zasad przygotowania projektów (wniosków) inwestycyjnych w sposób zgodny z wymogami Unii Europejskiej - będzie to miało kluczowe znaczenie dla uzyskania wsparcia finansowego z UE Współpraca władz miasta z gminami ościennymi i partnerami na Ukrainie w celu realizacji wspólnych przedsięwzięć w zakresie gospodarki, turystyki, infrastruktury technicznej, ochrony środowiska przyrodniczego, nauki, szkolnictwa wyższego, kultury i sportu – zwiększać to będzie szanse na uzyskanie środków finansowych z Unii Europejskiej Gospodarka lokalna Poprawa koniunktury gospodarczej miasta warunkującej zmniejszenie stopy bezrobocia do 4-5% Aktywna współpraca władz miasta z przedsiębiorcami na rzecz stymulowania rozwoju gospodarczego i współpracy międzynarodowej, w tym wspólnych działań promocyjnych w kraju i zagranicą Tworzenie jak najlepszych warunków dla lokalizacji na terenie miasta inwestorów krajowych i zagranicznych (teren, infrastruktura techniczna, sprawna procedura postępowania urzędowego, instytucje otoczenia biznesu, itp.) Aktywne działania na rzecz rozwoju turystyki - współpraca z prywatnymi przedsiębiorcami (krajowymi i zagranicznymi), władzami powiatu ziemskiego i poszczególnych gmin wchodzących w STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO MIASTA PRZEMYŚLA DO 2015 ROKU 61 jego skład, partnerami z Ukrainy oraz innymi zainteresowanymi stronami, stworzenie programu rozwoju turystyki Usługi społeczne (infrastruktura społeczna) Zapewnienie odpowiedniej w stosunku do potrzeb liczby miejsc w liceach ogólnokształcących Remonty i modernizacja istniejącej bazy szkolnej Wspieranie dalszego rozwoju sportu szkolnego (modernizacja istniejącej bazy sportu szkolnego oraz budowa nowych obiektów) Zapewnienie osobom potrzebującym pomocy socjalnej Utworzenie Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej o szerokim profilu kształcenia (humanistycznym, ekonomicznych i technicznym) Budowa wielofunkcyjnej hali widowiskowo-sportowej Remont istniejących Domów Pomocy Społecznej oraz budowa nowych obiektów Poprawa stanu technicznego obiektów kultury i sztuki oraz stworzenie odpowiednich warunków lokalowych do pracy dla twórców kultury Mieszkalnictwo Opracowanie i realizacja długookresowej polityki mieszkaniowej miasta i programów jej realizacji (zwłaszcza w zakresie budownictwa komunalnego oraz gospodarowania zasobami komunalnymi) Przygotowanie terenów pod rozwój budownictwa mieszkaniowego Zainteresowanie inwestorów mieszkaniowych terenami trudnymi i kosztownymi do uzbrojenia na Zasaniu przy jednoczesnym niewykorzystywaniu na cele budownictwa mieszkaniowego przygotowanych terenów w prawobrzeżnej części miasta STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO MIASTA PRZEMYŚLA DO 2015 ROKU
