Dylematy zrównowa¿onego rozwoju w Polsce

Dylematy zrównowa¿onego rozwoju w Polsce
20.04.2007.
Sytuacja po rewizji Strategii Lizboñskiej (cele do 2010 r.) oraz Strategii Zrównowa¿onego Rozwoju UE, przed debat±
sejmow± nt. Polityki Ekologicznej Pañstwa na lata 2007 2010 z uwzglêdnieniem perspektywy na lata 2011 - 2014 oraz
przed weryfikacj± polskiej strategii zrównowa¿onego rozwoju.
Oczekiwania spo³eczne
Nie ulega w±tpliwo¶ci, ¿e spo³eczeñstwo polskie oczekuje i d±¿y do dorównania poziomu ¿ycia w Polsce do ¶redniego
w Unii Europejskiej. Postêp w tym zakresie niew±tpliwie w wielu grupach spo³ecznych nastêpuje, ale pozostaj±cy
dystans nadal jest olbrzymi.
Wyrazem tego ogólnego pragnienia jest chêæ zwiêkszenia si³y nabywczej zarobków, a praktycznie zwiêkszenia stanu
posiadanych dóbr. Dla celów poni¿szych wywodów wska¿ê tylko kilka charakterystycznych przyk³adów pragnieñ powa¿nej
czê¶ci spo³eczeñstwa, jak posiadanie samochodu, czêsto z klimatyzacj±, odpowiednio du¿ego mieszkania lub domu,
nierzadko luksusowego z klimatyzacj±, wyposa¿onego w sprzêt gospodarstwa domowego oraz elektroniczny. Dostêp
do rozwiniêtego systemu komunikacyjnego, autostrad, szybkiej kolei i tym podobnie jest tak¿e ogólnym d±¿eniem.
Z drugiej strony trudno odmówiæ spo³eczeñstwu polskiemu zrozumienia globalnych celów ochrony ¶rodowiska oraz
pragnienia ¿ycia w czystym ¶rodowisku, rozwijania systemów ochrony przyrody, czy to w postaci parków narodowych, w
tworzeniu których mamy du¿y i wieloletni dorobek, czy te¿ nowego systemu UE Natura 2000 . Akcje organizacji
pozarzadowych na rzecz zachowania zasobów przyrodniczych w konfliktach przy budowie dróg, czy obiektów
przemys³owych znajduj± szerokie poparcie, poza spo³eczno¶ciami lokalnymi, które bezpo¶rednio odczuwaj± pozytywne,
lub negatywne skutki tych dzia³añ.
Nie prowadzono dotychczas badañ wyja¶niaj±cych zrozumienie zwi±zków, ani sprzeczno¶ci pomiêdzy tymi grupami
celów, sprzeczno¶ci, ale stwierdziæ nale¿y, ¿e kojarzenie ich nale¿y do rzadko¶ci, jakkolwiek wydaje siê, ¿e du¿a grupa
spo³eczeñstwa gotowa jest do rezygnacji z niektórych d±¿eñ lub zachowañ na rzecz poprawy stanu ¶rodowiska
Do tego dochodz± zagro¿enia rozwoju zwi±zane z wyczerpywaniem siê zasobów surowców naturalnych, do¶æ
abstrakcyjne dla wiêkszo¶ci spo³eczeñstwa bowiem dotycz± przysz³o¶ci. Szans± dla przysz³o¶ci jest podej¶cie do
rozwoju z punktu widzenia filozofii zrównowa¿onego rozwoju. Nie wnikaj±c w dyskusjê nt. trafno¶ci tego sformu³owania,
ani precyzyjno¶ci definicji podam jedynie okre¶lenie przyjête w zrewidowanej strategii zrównowa¿onego rozwoju UE[1]:
Trwa³y rozwój oznacza, ¿e potrzeby obecnego pokolenia nale¿y zaspakajaæ bez uszczerbku dla mo¿liwo¶ci zaspakajania
potrzeb przez przysz³e pokolenia. Idea ta dotyczy zachowania zdolno¶ci Ziemi do utrzymania ¿ycia w ca³ej jego
ró¿norodno¶ci i opiera siê na zasadach: demokracji, równo¶ci p³ci, solidarno¶ci, praworz±dno¶ci i poszanowania
podstawowych praw, w tym prawa do wolno¶ci oraz do równych szans. Ma zapewniæ pokoleniom obecnym i przysz³ym
sta³y wzrost jako¶ci ¿ycia i dobrobytu na ziemi. Dlatego ³±czy siê z propagowaniem dynamicznej gospodarki przy
pe³nym zatrudnieniu obywateli i wysokim poziomie ich wykszta³cenia, ochrony zdrowia, spójno¶ci spo³ecznej i
terytorialnej oraz ochrony ¶rodowiska....
Wynika z tego, ¿e dla zapewnienia rozwoju nale¿y podejmowaæ decyzje równo traktuj±ce wzajemnie ¶ci¶le powi±zane ze
sob± filary rozwoju, jakimi s±: gospodarka, spo³eczeñstwo i ¶rodowisko, a przede wszystkim jego zasoby. Decyzje te
powinny dotyczyæ kolejnych perspektyw czasowych, aby docelowo nie doprowadziæ do zahamowania rozwoju z powodu
wyczerpania siê zasobów ¶rodowiska, patrz±c z punktu widzenia kraju, regionu oraz w skali globalnej, a wrêcz
wykorzystaæ synergiê pomiêdzy rozwojem a ochron± ¶rodowiska.
Choæ zasada ta zosta³a przyjêta w pierwszej Polityce Ekologicznej Pañstwa i jest uwzglêdniana we wszystkich
nastêpnych, jak te¿ ujêta zosta³a w naszej Konstytucji zrozumienie jej w spo³eczeñstwie jest na bardzo niskim
poziomie.
Dylematem jest wiec; jak w spo³eczeñstwie demokratycznym podejmowaæ decyzje realizuj±ce zrównowa¿ony rozwój, które
mog± byæ w krótkiej perspektywie, jak wyka¿ê ni¿ej, niepopularne - kiedy wiêkszo¶æ spo³eczeñstwa tego rodzaju polityki
nie rozumie? Czy mo¿na wiêc polegaæ tylko na czê¶ci spo³eczeñstwa wiedz±cej lepiej? Ale czy nie bêdzie to
odbierane za realizowanie partykularnych interesów grupy?
Dla uzupe³nienia tych, uproszczonych wywodów chcia³bym dodaæ, ¿e niektórzy teoretycy zrównowa¿onego rozwoju w
prowadzonych badaniach (Ku¼niecow[2]) wykazali generalne tendencje, ¿e do momentu osi±gniêcia pewnego
poziomu rozwoju (na poziom ten mo¿na wp³ywaæ poprzez decyzje polityczne) presja na ¶rodowisko ro¶nie, a po jego
osi±gniêciu kraj zaczyna bardziej doceniæ stan ¶rodowiska, co mo¿e powodowaæ ¶wiadome zmniejszanie negatywnych
oddzia³ywañ na ¶rodowisko. W nastêpstwie czego zaczyna byæ warto ponie¶æ dodatkowe koszty na osi±gniecie poprawy
http://www.ekorozwoj.pl
Kreator PDF
Utworzono 8 March, 2017, 08:32
stanu ¶rodowiska i np. uzyskaæ zmniejszenie kosztów leczenia chorób wywo³ywanych zanieczyszczeniem ¶rodowiska, albo
te¿, ¿e dziêki temu (np. w zakresie turystyki) mo¿na uzyskaæ dodatkowe przychody. Gdzie na tej krzywej jest Polska?
Zobowi±zania akcesyjne oraz przysz³e wyzwania w zakresie ochrony ¶rodowiska
Zobowi±zania akcesyjne
Przyst±pienie Polski do Unii Europejskiej wi±¿e siê z przyjêciem zobowi±zañ do wprowadzenia w ¿ycie miedzy innymi
dorobku prawnego Unii w zakresie ochrony ¶rodowiska. Dla przedsiêwziêæ, które nie mog³y byæ zrealizowane do
momentu przyst±pienia okre¶lono w Traktacie Akcesyjnym okresy przej¶ciowe. Ponadto podano w nim pu³apy emisyjne
na poszczególne lata dla gazowych zanieczyszczeñ powietrza; dwutlenku siarki oraz tlenków azotu. Okresy przej¶ciowe
wyznaczono dla niektórych przepisów dyrektyw dotycz±cych: oczyszczania ¶cieków komunalnych (najd³u¿szy 13 lat),
zrzutu niektórych zanieczyszczeñ do wód, odpadów, zanieczyszczeñ przemys³owych, zawarto¶ci siarki w paliwach, emisji
lotnych zwi±zków z paliw oraz ochrony zdrowia przed promieniowaniem jonizuj±cym. W momencie akcesji oceniono, ¿e
dla wype³nienia tych zobowi±zañ konieczne jest zrealizowanie inwestycji za ok. 30 - 40 mld EUR.
Zgodnie z projektem Polityki Ekologicznej Pañstwa na lata 2007 2010 z uwzglêdnieniem perspektywy na lata 2011
2014 w okresie tym nale¿y przeznaczyæ na inwestycje realizuj±ce zobowi±zania, odpowiednio ok. 52 i 51 mld z³ (w
cenach 2005 r.), co daje ¶rednie wydatki ok. 13 i 12 mld z³. rocznie.
W roku 2005 wydatki na inwestycje ochrony ¶rodowiska wynios³y ok. 6 mld z³. W wydatkach tych ¶rodki zagraniczne
stanowi³y 16%[3]. Z porównania obecnego poziomu wydatków na inwestycje ochrony ¶rodowiska z ocen± potrzeb, jak
przedstawiono wy¿ej wynika, ¿e wydatki te dla dotrzymania zobowi±zañ akcesyjnych powinny byæ pomno¿one przez 2.
Podstawowym pytaniem jest wiêc czy bêdzie to mo¿liwe bior±c pod uwagê dodatkowe ¶rodki z funduszy UE?
Analiza dokonana przy opracowywaniu wspomnianej wy¿ej Polityki Ekologicznej Pañstwa wskazuje, ¿e ¶rednio, mo¿na
liczyæ na ok. 3,25 mld z³. rocznie z funduszy unijnych, tak wiec pozostaje kwota niezbêdna na inwestycje na poziomie
ok. (13,00 3.25) 9,75 mld z³.na rok, która jest wy¿sza od wydatków w r. 2005 o (9,75 5,99) 3,76 mld z³.
Na podstawie dotychczasowych badañ ¼róde³ pochodzenia ¶rodków na inwestycje ochrony ¶rodowiska mo¿na stwierdziæ,
¿e s± to, przede wszystkim ¶rodki w³asne przedsiêbiorstw, fundusze ekologicznych, ¶rodków w³asne samorz±dów oraz
fundusze UE. Nadmieniæ przy tym trzeba, ¿e udzia³ bud¿etu pañstwa, ze wzglêdu na przyjêt± politykê oparcia
systemu ochrony ¶rodowiska na instrumentach rynkowych, jest ograniczony zaledwie do paru procent i tylko do
wspierania inwestycji strategicznych w zakresie gospodarki wodnej.
Analizuj±c g³êbiej, mo¿na stwierdziæ, ¿e ¶rodki w³asne przedsiêbiorstw na inwestycje przenoszone s± na nabywców
produktów i us³ug. ¦rodki funduszy ekologicznych to przede wszystkim ró¿nego rodzaju op³aty za korzystanie ze
¶rodowiska. Dzia³a tu taki sam mechanizm w³±czania ich w ceny produktów i us³ug. ¦rodki w³asne samorz±dów
pochodz± z ró¿nego rodzaju podatków. Tak wiêc zarówno beneficjentem inwestycji ochrony ¶rodowiska, jak i
pokrywaj±cym koszty tych inwestycji jest spo³eczeñstwo Zatem je¿eli chcemy zwiêkszyæ wydatki na inwestycje ochrony
¶rodowiska to koszty tego poniesie spo³eczeñstwo. Narzuca siê pytanie w jakim stopniu spo³eczeñstwo mo¿e
ud¼wign±æ takie koszty, tym bardziej, ¿e nale¿y do³±czyæ do tego nowe zobowi±zania, co przedstawione bêdzie ni¿ej?
Jakie skutki spowoduje nie zaakceptowanie przez spo³eczeñstwo podwy¿szonych kosztów produktów i us³ug? Czy
ograniczona zostanie konsumpcja, czy te¿ szukaæ bêdzie produktów konkurencyjnych w krajach rozwijaj±cych siê, gdzie
nie przywi±zuje siê wiêkszej wagi do ochrony ¶rodowiska i praw spo³ecznych, przez co koszty produkcji s± ni¿sze. Co
w takim razie bêdzie z gospodark± polsk±, czy utrzyma swoj± pozycje na rynku? Jak wp³ynie to na utrzymanie miejsc
pracy? To tylko kilka pytañ na które koniecznie trzeba odpowiedzieæ, je¿eli chcemy kierowaæ rozwojem kraju, a nie
zostawiaæ tej czynno¶ci innym!!!
Oczywi¶cie jest to przedstawienie niepe³ne, poniewa¿ przed wprowadzeniem przepisów ochrony ¶rodowiska w Unii
Europejskiej wykonuje siê dog³êbne analizy kosztów i zysków, uwzglêdniaj±c równie¿ koszty zewnêtrzne, jak np.
wp³yw zmniejszenia zanieczyszczenia powietrza na zdrowie i koszty leczenia czy umieralno¶æ. We wszystkich
przypadkach zyski musz± przewa¿aæ, ale czy wszystkie kraje jednakowo staæ na ich wprowadzenie w tym samym czasie?
Nowe wyzwania
Unia Europejska zaanga¿owa³a siê istotnie w dzia³ania na poziomie globalnym na rzecz zatrzymania zmian klimatu,
choæ jej udzia³ w totalnej emisji gazów cieplarnianych obecnie nie przekracza 15%. Z zapowiedzi poszczególnych pañstw
mo¿na przypuszczaæ, ¿e bêdzie chcia³a zadeklarowaæ redukcjê emisji gazów cieplarnianych o 20 30% do roku 2020 i o
50% do roku 2050 (w stosunku do roku bazowego Protokó³u z Kioto), choæ jak stwierdza Europejska Agencja ¦rodowiska,
UE15 najprawdopodobniej nie dotrzyma swoich zobowi±zañ (redukcja o 8% do r. 2012). Narzêdziem do realizacji
polityki ochrony klimatu jest, wprowadzony od 2005 r., Europejski System Handlu Emisjami. Poprzez ograniczane
przydzia³y emisji dla krajów, na poszczególne okresy ma on na celu podniesienie cen jednostek redukcji emisji, tak aby
op³acalne sta³o siê inwestowanie w technologie ma³o - i bezemisyjne.
http://www.ekorozwoj.pl
Kreator PDF
Utworzono 8 March, 2017, 08:32
Choæ Polska zredukowa³a ju¿ obecnie emisjê gazów cieplarnianych o ponad 30% w stosunku do roku bazowego, czê¶æ
tej redukcji musi zu¿yæ na dalszy rozwój gospodarczy i zaspokojenie wzrastaj±cych potrzeb spo³eczeñstwa. Poniewa¿
przewa¿aj±ca czê¶æ emisji gazów cieplarnianych pochodzi ze spalania paliw, struktura polskiej energetyki jest w tym
wzglêdzie bardzo niekorzystna, gdy¿ opiera siê g³ównie na wêglu. Niektóre analizy wykonywane w UE wskazuj± na
mo¿liwo¶æ podniesienia cen energii nawet o 100% na skutek wprowadzenia systemu handlu emisjami. Mo¿na sobie
wyobraziæ, jak wp³ynê³oby to na konkurencyjno¶æ polskiej gospodarki, a po¶rednio np. na zatrudnienie.
Nowym wyzwaniem bêdzie dyskutowana obecnie pomiêdzy Komisja Europejsk± a Parlamentem Europejskim
dyrektywa nt. ochrony powietrza przyjmuj±ca od 2015 r. zaostrzone normy jako¶ci powietrza. Zajmijmy siê tylko jednym
elementem tej dyrektywy zaostrzonymi normami zanieczyszczeñ py³owych w zakresie py³ów PM 2,5 w wielko¶ci 25
¥g/m3 . Py³y takie pochodz± przede wszystkim z procesów spalania (w tym przede wszystkim wêgla) ale tak¿e ze
¼róde³ wtórnych jak zanieczyszczenie zwi±zkami siarki i azotu (po krystalizacji). Wed³ug wstêpnych, dostêpnych
badañ najwiêksze koncentracje takich py³ów wystêpuj± w Europie ¦rodkowej, a stosunkowo najmniejsze w
Skandynawii. Wprowadzenie tej dyrektywy analizowane by³o w ramach programu CAFE (Czyste powietrze dla Europy).
Analiza kosztów i zysków wykaza³a, ¿e koszty wprowadzania jej wynosiæ bêd± ¶rednio ok. 5 mld EUR/rok w ca³ej UE, a
po roku 2020 zyski oceniane s± na ok. 20 mld EUR rocznie w tym uzyska siê zmniejszenie ¶miertelno¶ci z powodów
zanieczyszczenia powietrza o ok. 140 ty¶ osób rocznie (!) w UE. Oczywi¶cie koszty te ponios± przede wszystkim kraje w
których nastêpuje przekroczenie norm, a szczególnie te kraje, których gospodarka oparta jest na wêglu. Nie mamy jeszcze
analizy dla Polski, ale ju¿ obecnie, jak wiêkszo¶æ krajów europejskich, mamy k³opoty z dotrzymaniem norm w zakresie
zanieczyszczeñ py³ami PM 10.
Zaprezentowane tutaj wybrane przyk³ady nowych wyzwañ bêd± stopniowo przekszta³cane w przepisy, które bêd±
obowi±zuj±ce. Podobne dzia³ania prowadzone s± równie¿ w wielu innych dziedzinach jak w zakresie chemii (REACH
rejestracja, ocena, udzielanie zezwoleñ, stosowanie ograniczeñ w zakresie chemikaliów), ochrony ro¶lin, pestycydów,
norm dla emisji zanieczyszczeñ ze ¶rodków transportu itp. Wszystkie one, poza pozytywnym wp³ywem na ochronê
¶rodowiska i zdrowia, poci±gaj± za sob± koszty i skutki gospodarcze i spo³eczne.
Inn± grup± dzia³añ wa¿n± dla zachowania bioró¿norodno¶ci s± przedsiêwziêcia na rzecz ochrony przyrody. Uznaj±c w
pe³ni ich potrzebê nale¿y stwierdziæ, ¿e najbogatsze zasoby zachowa³y siê przede wszystkim w krajach mniej
rozwiniêtych z ekstensywnym rolnictwem i s³abo rozbudowan± infrastruktur±. Szans± rozwoju tych krajów jest
wykorzystanie posiadanych zasobów przyrodniczych. Niestety pozytywnych przyk³adów w tym zakresie, w wiêkszej skali,
jest niewiele. Przy ograniczonych ¶rodkach na rekompensaty i wspieranie projektów, rozbudowa obszarów chronionych
mo¿e kolidowaæ z d±¿eniem krajów do rozwoju i staje siê przedmiotem konfliktów. Podstawowym pytaniem w tym zakresie
jest jak podejmowaæ wywa¿one decyzjê pomiêdzy rozwojem, a ochron± przyrody, aby realizowaæ cele zarówno ochrony
bioró¿norodno¶ci, jak i rozwoju w zgodzie z oczekiwaniami spo³eczno¶ci w skali lokalnej, regionalnej i krajowej, a tak¿e i
przyrodników.
¦wiadomy wybór ¶cie¿ki rozwoju
Przedstawione rozwa¿ania nie wyczerpuj± tematu, uzmys³awiaj± jednak¿e, jak skomplikowane i dalekosiê¿ne w
skutkach s± decyzje, które dla wiêkszo¶ci spo³eczeñstwa wydaj± siê prostymi i dotycz±cymi jedynie woli ochrony
¶rodowiska.
Ich fundament powinna stanowiæ filozofia zrównowa¿onego rozwoju, obejmuj±ca ca³o¶æ zagadnieñ rozwoju, gdy¿ ka¿da
decyzja dotycz±ca rozwoju gospodarki, czy jej sektorów poci±ga za sob± skutki w pozosta³ych filarach tj. ¶rodowiskowe i
spo³eczne. Tak wiêc, w tych samych kategoriach powinno siê rozwa¿aæ wszystkie plany i programy sektorowe.
Pomimo znacznego dorobku polskiej filozofii, w dziedzinie zrównowa¿onego rozwoju brak nam zrozumienia w szerszym
zakresie. Wydaje siê, ¿e popularyzacja takiego podej¶cia w¶ród spo³eczeñstwa jest jednym z podstawowym zadañ,
gdy¿ bez jego akceptacji, nawet najlepsze idee nie uzyskaj± poparcia. Trzeba bowiem zdawaæ sobie sprawê, ¿e efekty
mog± byæ dopiero uzyskiwane dopiero perspektywicznie, jak w przyk³adzie dotycz±cym ochrony powietrza.
Tak siê sk³ada, ¿e filozofiê zrównowa¿onego rozwoju zapocz±tkowa³y dzia³ania na rzecz ochrony ¶rodowiska i obawy
o wyczerpuj±ce siê zasoby naturalne. Obecne podej¶cie do rozwoju w³a¶ciwie eliminuje w±sko pojmowan± politykê
ekologiczn±, jako niezale¿n± dziedzinê. Wyrazem tego jest powo³anie w szeregu krajów ministerstw zrównowa¿onego
rozwoju (Francja, Szwecja). W³a¶ciwie pojmuj±c filozofiê zrównowa¿onego rozwoju, ka¿de Ministerstwo ds. gospodarki,
je¿eli nie w nazwie, to z zasady powinno takim byæ.
Poza potrzeb± wypracowania i popularyzacji filozofii zrównowa¿onego rozwoju niezwykle istotne jest wypracowanie
w³a¶ciwych narzêdzi oceniaj±cych wzajemne powi±zania i skutki podejmowania decyzji rozwojowych (w tym
dotycz±cych np. norm ¶rodowiskowych). Przy tak skomplikowanych powi±zaniach brane pod uwagê mog± byæ jedynie
symulacje modelowe. W wielu krajach badania takie prowadzone s± zarówno w skali krajowej, jak i funkcjonowania ca³ej
Unii Europejskiej. Najbardziej znanym modelem jest model PRIME (skupiaj±cy siê przede wszystkim na energetyce)
opracowany na Uniwersytecie w Atenach.
http://www.ekorozwoj.pl
Kreator PDF
Utworzono 8 March, 2017, 08:32
Jak bardzo takie badania s± niezbêdne wykaza³y niedawne dyskusje nt. prognozowania emisji gazów cieplarnianych, w
aspekcie rozwoju kraju, dla potrzeb polityki klimatycznej UE. A przecie¿ podane wielko¶ci prognozowanych emisji i ich
uzasadnienie wp³ywaæ bêd± na wielko¶æ przyznawanych nam rocznych limitów emisji, a to ograniczaæ bêdzie rozwój kraju,
gdy¿ brakuj±ce wielko¶ci bêd± musia³y zostaæ zakupione na rynku, co podro¿y koszty produkcji w kraju i wp³ynie na
konkurencyjno¶æ polskich towarów na rynku europejskim, a tak¿e ¶wiatowym. Dla uzmys³owienia relacji podam tylko
uproszczony przyk³ad. Podniesienie spowoduje wzrost kosztów produkcji wielu towarów i us³ug oraz transportu, a to z
kolei wp³ynie na popyt na te towary jak i energiê. Zmiana popytu wp³ynie na poziom produkcji, a w konsekwencji na
wielko¶æ zatrudnienie itd. Niestety nie ma w Polsce instytucji, która za takie modelowanie rozwoju czu³aby siê
odpowiedzialna.
W procesie zatwierdzania strategicznych dokumentów rozwojowych istnieje konieczno¶æ wykonywania ocen
oddzia³ywania na ¶rodowisko, a dla projektów aktów prawnych ocen skutków regulacji. Szczegó³owe przepisy okre¶laj±
zarówno zakres tych ocen jak i to jakich dokumentów dotycz±. W niektórych krajach dokonuje siê tylko jednej oceny skutków
oddzia³ywania (która obejmuje zarówno ocenê oddzia³ywania na ¶rodowisko, jak i ocenê skutków regulacji). Wydaje siê,
¿e równie¿ w Polsce powinno siê pomy¶leæ o uproszczeniu procedury w tym zakresie. Taka procedura powinna jednak
uwzglêdniaæ wszystkie elementy oceny zrównowa¿enia , czyli oceny z punktu widzenia zasad zrównowa¿onego rozwoju
(odnosz±c siê do wszystkich trzech filarów zrównowa¿onego rozwoju tj. gospodarki, ¶rodowiska i skutków spo³ecznych).
Podstawê takich ocen powinny w wielu przypadkach stanowiæ badania modelowe jak wy¿ej wspomniano.
Tego rodzaju podej¶cie powinno byæ stosowane przy wypracowywaniu stanowiska negocjacyjnego do dyskusji, prawie w
ka¿dej dziedzinie, nad nowymi dokumentami strategicznymi Unii Europejskiej. Skutki wielu zapisów i regulacji, w tym
legislacyjnych przyjêtych przez organy UE mog± mieæ kolosalne znaczenie dla gospodarki polskiej, bo trzeba sobie
zdawaæ sprawê z naszych uwarunkowañ gospodarczych i spo³ecznych. Typowym przyk³adem jest struktura
energetyczna Polski oparta na wêglu. Nie ma drugiego kraju w UE tak uzale¿nionego od wêgla. Oparcie energetyki
polskiej na rodzimym surowcu jest olbrzymi± zalet±, jednak narzucenie nam ograniczeñ w emisji gazów cieplarnianych
mo¿e poci±gn±æ za sob± znacz±ce koszty, przynajmniej do czasu wprowadzenia nowych technologii.
Niezaprzeczalnie, perspektywiczny rozwój (zrównowa¿ony) kraju zale¿eæ bêdzie od wprowadzenia wysokoefektywnych,
nowoczesnych technologii. Z punktu widzenia ¶rodowiska nale¿a³oby dodaæ, ¿e powinny one byæ nisko - lub bezemisyjne.
Dla energetyki polskiej opartej na wêglu, wcze¶niej czy pó¼niej bêdzie to kwesti± przetrwania. Dlatego trzeba ju¿
dzisiaj zadaæ podstawowe pytanie; czy wprowadzili¶my odpowiedni system wspierania rozwoju i zastosowania takich
technologii? Pytanie to jest tym wa¿niejsze, ¿e przewa¿aj±ca wiêkszo¶æ naszych elektrowni jest przestarza³a, dobiega
kresu eksploatacji i posiada nisk± sprawno¶æ. Warto rozwa¿yæ równie¿ stworzenie dla przysz³o¶ci nowej, struktury
energetycznej, uwzglêdniaj±cej prognozy rozwoju technologii (uwzglêdniaj±cej w wiêkszym stopniu odnawialne
¼ród³a energii, energetykê j±drow± itp.), jak i zwiêkszenie efektywno¶ci energetycznej po stronie, zarówno wytwarzania
jak i wykorzystywania.
Energetyka jest tu tylko przyk³adem, gdy¿ pytanie dotyczy równie¿ innych dziedzin. W ramach realizacji Planu dzia³añ
w zakresie technologii ¶rodowiskowych Unii Europejskiej (ETAP) opracowali¶my krajowy plan dzia³añ. W³a¶ciwie
rozumiane technologie ¶rodowiskowe obejmuj± wszystkie nowoczesne technologie, gdy¿ trudno sobie wyobraziæ
technologiê nie maj±c± wp³ywu na ¶rodowisko. Podstawowym pytaniem w tym zakresie jest czy w ramach tego Planu
dzia³añ oraz programu innowacyjno¶ci gospodarki uda nam siê stworzyæ odpowiednie bod¼ce dla opracowania,
wdro¿enia i popularyzacji innowacyjnych technologii ¶rodowiskowych? Pytanie w³a¶ciwie dotyczy ca³ego systemu
wspierania rozwoju nauki.
Istotn± rolê w realizacji filozofii zrównowa¿onego rozwoju ma spo³eczeñstwo, za¶ jego wsparcie i wspó³dzia³anie zale¿y
od stopnia zrozumienia tej idei. Dlatego najwy¿sz± wagê nale¿y przywi±zywaæ do edukacji i popularyzacji wiedzy. Jak
ju¿ wspomniano wy¿ej zrozumienie ochrony ¶rodowiska dziêki dotychczasowej dzia³alno¶ci jest do¶æ
rozpowszechnione, natomiast zrozumienie idei zrównowa¿onego rozwoju z wzajemnymi powi±zaniami i konieczno¶ci±
dokonywania wyborów jest ograniczone. Sprawa popularyzacji i jasnego przedstawienia tej filozofii powinna byæ jednym z
priorytetów naszych w³adz.
Wiele, w zakresie zrównowa¿onego rozwoju uzyskaæ mo¿na przy niewielkich kosztach, Jako przyk³ad podam
popularyzacjê transportu rowerowego, co nie tylko wp³ywa na oszczêdno¶ci, ale tak¿e na zdrowie spo³eczeñstwa. W
niektórych krajach, bogatszych osi±gniêto w tej dziedzinie znacz±ce efekty. Innym pomys³em jest stosowanie zasad
prowadzenia samochodów metod± ecodrivingu (oszczêdnego i bezstresowego prowadzenia pojazdów). Niektóre oceny
wskazuj±, ¿e np. w Holandii mo¿na w ten sposób zaoszczêdziæ do 20% zu¿ycia paliw, a ponadto podnie¶æ
bezpieczeñstwo na drogach. Pomys³ów w tym zakresie mo¿e byæ nieograniczona liczba. W Polsce problemem jest, to ¿e
czêsto s± one na pograniczu dzia³añ poszczególnych resortów, a przeci±¿ona administracja ich nie podejmuje. Tym
wiêksz± rolê mog± odgrywaæ w tym zakresie organizacje pozarz±dowe.
Wydaje siê te¿, ¿e istotne z punktu widzenia zrównowa¿onego rozwoju jest opracowanie systemu wspierania organizacji
pozarz±dowych. Ich silna, wyedukowana federacja mog³aby stanowiæ partnera przy podejmowaniu decyzji, a nie tylko byæ
generalnym krytykantem, czêsto reprezentuj±cym organizacje miêdzynarodowe nie orientuj±ce siê w problematyce
polskiej. Warto te¿ pomy¶leæ o takim wspieraniu tych organizacji aby mog³y one uczestniczyæ w ocenach dzia³añ w
http://www.ekorozwoj.pl
Kreator PDF
Utworzono 8 March, 2017, 08:32
innych krajach. By³aby to forma szkolenia, bo wed³ug oceny w³asnej, niektóre przedsiêwziêcia realizowane, nawet w
krajach cz³onkowskich UE, nie mog³yby nigdy byæ realizowane w Polsce, ze wzglêdu na ich wp³yw na ¶rodowisko, a
udaje siê dokonaæ takich rekompensat ¶rodowiskowych, ¿e mog± byæ one akceptowalne.
Wnioski
Powy¿ej przedstawi³em jedynie wybrane, najwa¿niejsze problemy zrównowa¿onego rozwoju wed³ug subiektywnego
wyboru oraz przyk³ady ilustruj±ce. Dla czytelników pragn±cych zapoznaæ siê g³êbiej z problematyk± proponujê lekturê
zrewidowanej Strategii zrównowa¿onego rozwoju UE oraz Polityki Ekologicznej Pañstwa[4].
Je¿eli chcieliby¶my rzeczywi¶cie powa¿nie i odpowiedzialnie podej¶æ do realizacji idei zrównowa¿onego rozwoju
powinni¶my rozwa¿yæ podjêcie nastêpuj±cych wyzwañ:
1.
Wypracowaæ i rozpopularyzowaæ filozofiê zrównowa¿onego rozwoju, która przedstawia³aby koszty i korzy¶ci, ale tak¿e
konieczno¶æ perspektywicznego my¶lenia. Jest to warunek uzyskania poparcia spo³ecznego,
2.
W sferze zarz±dzania gospodark± oraz polityk± spo³eczn± wypracowaæ model symulacyjny, w ró¿nych perspektywach
czasowych dla oceny skutków podejmowanych decyzji w dziedzinie ochrony ¶rodowiska w skali krajowej i w skali UE, w
tym dla wypracowywania stanowisk negocjacyjnych. Bez takich analiz trudno mówiæ o ¶wiadomym podejmowaniu decyzji,
3.
Wiêksze wysi³ki podejmowaæ dla rozwiniêcia systemu edukacji i podnoszenia ¶wiadomo¶ci spo³ecznej w zakresie
zrównowa¿onego rozwoju, a nie tylko ochrony ¶rodowiska.
4.
Przeanalizowaæ, czy obecny system wspierania nauki i innowacyjno¶ci rzeczywi¶cie odpowiada wyzwaniom Pañstwa,
co do kierunków i jego efektywno¶ci. Jest to zasadnicze zadanie dla przysz³o¶ci,
5.
Wypracowaæ system wspierania organizacji pozarz±dowych, w kierunku uzyskania rzeczywistego partnerstwa w
rozwi±zywaniu problemów zrównowa¿onego rozwoju.
Kraje z ministerstwami ZR?
Dr in¿. Jacek Ja¶kiewicz
[1] Dok. 10117/06 w polskiej wersji tego dokumentu sustainable development przet³umaczono jako trwa³y rozwój
[2] Panayotu T. Economic Growth and Environment http://www.unece/ead/2003papr.htm
[3] GUS Ochrona ¦rodowiska 2006
[4] Strona Ministerstwa ¦rodowiska: www.mos.gov.pl
http://www.ekorozwoj.pl
Kreator PDF
Utworzono 8 March, 2017, 08:32