Dr Paweł Laidler Instytut Amerykanistyki i Studiów Polonijnych UJ

Dr Paweł Laidler
Instytut Amerykanistyki i Studiów Polonijnych UJ
AKCJA AFIRMATYWNA JAKO PRÓBA WYJŚCIA NA PRZECIW PROBLEMOWI
WIELOKULTUROWOŚCI PRZEZ SĄD NAJWYŻSZY STANÓW
ZJEDNOCZONYCH AMERYKI
Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych jest instytucją odpowiedzialną za interpretację
amerykańskiej konstytucji i określanie zgodności z nią aktów prawnych wydawanych przez
inne gałęzie władzy. Wielokrotnie na przestrzeni historii sędziowie Sądu Najwyższego
stawali przed trudnym zadaniem doprecyzowywania niejasnych i nieostrych klauzul
konstytucyjnych, a także weryfikowania konkretnych działań rządu, wpływając w ten sposób
na rzeczywiste znaczenie prawa w Stanach Zjednoczonych. Pośród licznych precedensów
dotyczących kompetencji władzy federalnej, relacji między poszczególnymi gałęziami
władzy, czy praw obywatelskich, znalazły się decyzje, które dotyczyły pozycji mniejszości
kulturowych
w
amerykańskim
społeczeństwie.
Część
z
nich
dotyczyła
kwestii
równouprawnienia i przeciwdziałania nierównościom rasowym, które od początków
państwowości amerykańskiej dominowały w relacjach społecznych. Nie trudno się zatem
dziwić, że precedensy które zniosły segregację rasową były oczekiwane społecznie i
politycznie i wyszły na przeciw zmieniającym się czasom.
Stany Zjednoczone jako państwo wielokulturowe na co dzień konfrontują się z
wyzwaniami płynącymi z potrzeby równego traktowania obywateli, bez względu na ich
pochodzenie, rasę czy kolor skóry. W XIV poprawce do konstytucji zapisana została klauzula
równości wobec prawa (equal protection clause) stanowiąc główne źródło odniesienia Sądu
Najwyższego w rzeczonej kwestii. Podejście sędziów najwyższej instancji sądowniczej do
równouprawnienia stanowiło jednak często przedmiot ostrej polemiki i krytyki. Szczególnie
było to związane z precedensami potwierdzającymi konstytucyjność akcji afirmatywnej pod
koniec lat siedemdziesiątych i na początku osiemdziesiątych XX wieku. Akcja afirmatywna,
nazywana często ‘odwrotną dyskryminacją’, to szereg programów inicjowanych przez
amerykańskie władze, które miały na celu wyrównywanie szans przedstawicieli mniejszości
rasowych w edukacji i życiu zawodowym. Popierając tego typu działania, Sąd Najwyższy
opowiedział się po stronie zwolenników specjalnego traktowania reprezentantów tych grup
społecznych, które w mniejszym stopniu miały dostęp do szeregu instytucji edukacyjnych i
zawodowych. Szczególnie decyzja w sprawie University of California v. Bakke stała się
źródłem krytyki ze strony konserwatywnej części społeczeństwa, która zarzuciła Sądowi
uprzywilejowywanie mniejszości rasowych mimo formalnych przeszkód takiego działania
(gorsze wyniki w nauce, gorsze kwalifikacje zawodowe). Dyskusja na temat akcji
afirmatywnej w Stanach Zjednoczonych jest doskonałym przyczynkiem do analizy
precedensów Sądu Najwyższego poświęconych problemowi wielokulturowości, stanowiącym
dla władz amerykańskich spore wyzwanie polityczne i społeczne. Temu właśnie będzie
poświęcony proponowany referat.
LITERATURA WSTĘPNA:
Amar Akhil Reed, America’s Constitution: A Biography. New York: Random House, 2006.
Burnham William, Introduction to the Law and Legal System of the United States. St. Paul:
West Publishing Co., 2004.
Epstein Lee, Constitutional Law for a Changing America: Rights, Liberties and Justice.
Washington, D.C.: CQ Press, 2006.
Hall Kermit L., The Oxford Guide to the U.S. Supreme Court Decisions. Oxford: Oxford
University Press, 2001.
Kurian George T., Historical Guide to the U.S. Government. New York: Oxford University
Press, 1998.
Meese Edwin, III (red.), The Heritage Guide to the Constitution. Washington, D.C.: Heritage
Foundation, 2005.
Monk Linda R., The Words We Live By: Your Annotated Guide to the Constitution. New
York: Stonesong Press Book, 2003.
Nowak John E., Rotunda Ronald D., Constitutional Law. St. Paul: West Group, 2000.
Scheb John M., Scheb John M., jr., Introduction to the American Legal System, New York:
Thomson Delmar Learning, 2001.
Tomlins Christopher (red.), The United States Supreme Court: The Pursuit of Justice. New
York: Houghton Mifflin Company, 2005.