analizy - eksperci.kj.org.pl

ANALIZY
Związki Partnerskie a artykuł 18 Konstytucji RP
Poniższy tekst podejmuje próbę wytłumaczenia kwestii instytucjonalizacji związków partnerskich w polskim
systemie prawnym. Specjalnie nie używamy terminu „legalizacja”, ponieważ związki partnerskie nie są w
Polsce nielegalne; co więcej – w polskim porządku prawnym istnieje nieformalna wersja związku
partnerskiego pod postacią konkubinatów.
Podstawowym
zarzutem
w
stosunku
do
instytucjonalizacji
związków
partnerskich
jest
zarzut
niekonstytucyjności, w świetle artykułu 18 Konstytucji, który gwarantuje ochronę prawną i opiekę państwa
rodzinie, macierzyństwu i rodzicielstwu. Według profesora Skrzydły konstytucja jednoznacznie rozstrzyga tę
kwestię, stanowiąc, iż tylko związek kobiety i mężczyzny jest prawnie uznawany przez państwo i tylko taki
związek korzysta z ochrony i opieki Rzeczypospolitej. 1 Zatem związek partnerski, który może być także
związkiem jednopłciowym, nie może zgodnie z Konstytucją korzystać z tych samych praw. Szczególny stosunek
państwa do małżeństwa wywodzi się z jego funkcji ochronnej względem rodziny, macierzyństwa i
rodzicielstwa, które konstytucja uważa za dobra szczególne.
Norma art. 18 Konstytucji, nakazująca traktować jako małżeństwo tylko związek heteroseksualny o funkcji
prokreacyjnej, ma charakter normy merytorycznej, uniemożliwiającej wprowadzenie instytucji sprzecznych z
jej treścią do polskiego prawa materialnego.2 Instytucja związków partnerskich zezwalająca na
instytucjonalizację związku jednopłciowego, z zasady nieposiadającego funkcji prokreacyjnej, także stoi w
sprzeczności z tą normą. Artykuł 18 ma funkcję wykluczającą, stoi zatem na przeszkodzie do wprowadzenia do
polskiego porządku prawnego instytucjonalnego związku jednopłciowego posiadającego cechy małżeństwa.
Artykuł 18 chroni małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny i owa „ochrona” może mieć charakter
ofensywny. Elementy tej ochrony można znaleźć także w art. 71 ust. 2 Konstytucji: Matka przed i po urodzeniu
dziecka ma prawo do szczególnej pomocy władz publicznych. 3 Każda instytucja podważająca wyjątkowo status
tradycyjnego małżeństwa stoi zatem w sprzeczności z konstytucyjnym nakazem specjalnej ochrony
małżeństwa.
1
Wiesław Skrzydło, Komentarz do art. 18 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, wyd. 4, Zakamycze 2002.
2
Mateusz Pilich, Związki quasi-małżeńskie w polskim prawie prywatnym międzynarodowym, „Państwo i Prawo” 2011, nr 2.
3
Konstytucja RP.
1
ANALIZY
Aksjologia Konstytucji RP
Mówiąc o przepisach Konstytucji, nie wolno uciekać od jej aksjologii. Każda wspólnota międzyludzka posiada
coś, co ją integruje, wyróżnia od innych wspólnot i określa jej tożsamość. Są to – mówiąc najprościej –
wspólnie wyznawane wartości łączące tych wszystkich, którzy do wspólnoty należą. 4 W tym sensie także
Konstytucja RP nie jest „neutralna światopoglądowo”, ponieważ wywodzi się z pewnego systemu wartości.
Instytucje określone w Konstytucji są postrzegane właśnie w kontekście owej aksjologii. Rolę rodziny w
aksjologii polskiej konstytucji najlepiej oddaje właśnie stanowisko Episkopatu Polski: Tylko rodzina trwała i
monogamiczna, będąca związkiem mężczyzny i kobiety, zapewnia opiekę i wychowanie potomstwa, które ma
do takiej opieki przyrodzone prawo.5 Postulaty zrównania wolnych związków z małżeństwem, w tym związków
osób tej samej płci, uznać należy za sprzeczne z aksjologią polskiej konstytucji.
Idąc za zrekonstruowaną w ten sposób aksjologią, należałoby stwierdzić, że ocenie konstytucyjności będą
musiały być poddane wszelkie formy uprzywilejowania instytucji związku partnerskiego, dotyczące
zabezpieczenia społecznego czy rozwiązań podatkowych. Wiele form wsparcia instytucji rodziny ze strony
państwa ma charakter przywilejów, a przywileje te muszą mieć prawne uzasadnienie. Małżeństwo jako forma
związku miedzy dwoma osobami uzyskuje je w związku ze „szczególną rolą”, jaką nadaje mu Konstytucja. Ta
szczególna rola została dalej wyrażona w poszczególnych ustawach od prawa podatkowego, przez prawo
rodzinne do postępowania karnego. Nie ulega wątpliwości, że nie istnieje ratio legis zrównywania przywilejów
instytucji związku partnerskiego z przywilejami nadanymi małżeństwu.
4
Zbigniew Stawrowski, Aksjologiczne podstawy konstytucji, „Civitas” 2007, nr 10 (tekst powstał na kanwie dyskusji
prowadzonych w ramach komisji ds. aksjologii konstytucji powołanej w 2006 r. przez Rzecznika Praw Obywatelskich dr. Janusza
Kochanowskiego).
5
Stanowisko Konferencji Episkopatu Polski w sprawie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej [z 284 Konferencji Plenarnej
Episkopatu Polski], „L’Osservatore Romano” (wydanie polskie) 1996, nr 11-12 (188), s. 53.
1