Rynek pracy - QBusiness.pl

Rynek pracy
cudzoziemców
___________________________
RAPORT EASTWESTLINK 2011
Zbigniew Wafflard
Warszawa, 7 listopada 2011
bieżącym
wzrost
liczby
cudzoziemców
zatrudnionych na terytorium RP może osiągnąć
poziom nawet 50% w stosunku do roku 2010. W
pierwszej połowie 2011 Powiatowe Urzędy Pracy
zarejestrowały 163 984 wnioski o zamiarze
zatrudnienia cudzoziemca – w porównaniu do 119
tysięcy wniosków zarejestrowanych w pierwszej
połowie 2010 roku to wzrost o około 40%. Zmiany
w polskim prawie, wymuszone wprowadzeniem
założeń dyrektywy sankcyjnej Unii Europejskiej,
kładą z kolei większy nacisk na legalne
zatrudnienie cudzoziemców w polskich firmach i
powinny przyczynić się do zwiększonej liczby
wniosków w drugiej połowie roku.
_________________________________________
Zagadnienie zatrudniania cudzoziemców w
polskich przedsiębiorstwach pojawia się
coraz częściej wraz ze wzrostem liczby
pracowników z zagranicy na terytorium RP.
Zjawisko to jest zauważalne od wielu lat, a
wraz z akcesem Polski do Unii Europejskiej
przybrało jeszcze na sile. Kluczowe stały się
ostatnie lata, obejmujące wejście Polski do
strefy Schengen oraz znaczącą liberalizację
przepisów w zakresie polityki migracyjnej.
W
raporcie
agencji
EastWestLink
przedstawione zostały wyniki badania
rynku
pracy
cudzoziemców
przeprowadzonego przez analityków EWL
na polskich pracodawcach zatrudniających
obcokrajowców, jak i na zatrudnionych w
Polsce cudzoziemcach.
Badania przeprowadzone EastWestLink zostały
przygotowane
z
myślą
o
miarodajnym
odzwierciedleniu sytuacji na rynku pracy
cudzoziemców w odniesieniu do kluczowych
czynników
świadczących
o
rosnącym
zapotrzebowaniu na pracę świadczoną przez tę
grupę pracowniczą u pracodawców. Miały również
za zadanie określenie stopnia, w jakim praca w
Polsce jest atrakcyjna dla pracowników z
zagranicy, a także jak obie strony postrzegają
ewentualne
problemy
związane
z
pracą
cudzoziemców w Polsce.
W roku 2011 pogłębieniu uległ deficyt kadrowy,
wynikający z lepszej niż to miało miejsce w latach
2009/2010 koniunktury gospodarczej, jak również z
otwarcia nowego chłonnego rynku pracy w
Niemczech. Brak satysfakcjonującej oferty dla
polskich pracowników nie wpłynął także
pozytywnie na zainteresowanie ze strony polskich
kandydatów, niechętnie podejmujących gorzej
płatne i mniej atrakcyjne posady. Pracownicy z
zagranicy, zwłaszcza z krajów Europy Wschodniej,
stali się alternatywą, z której korzystać zaczyna
coraz więcej pracodawców. Łatwiejsza procedura
zatrudnienia, oparta o wnioski o zamiarze
powierzenia pracy cudzoziemcom bez konieczności
uzyskania zezwolenia na pracę, umożliwia dużo
szybszą legalizację pracy, niż w oparciu o
tradycyjne
zezwolenia.
W
branżach
charakteryzujących się wysoką sezonowością,
takich jak rolnictwo i budownictwo, pozwala to
pracodawcom na łatwiejsze dostosowanie się do
koniunktury, bez obawy o braki kadrowe na
lokalnych rynkach pracy.
W
badaniach
wzięli
udział
pracodawcy
zatrudniający cudzoziemców, jak również sami
pracownicy z zagranicy. Badania ankietowe były
przeprowadzane równolegle, w sposób całkowicie
anonimowy - żadna z grup uczestniczących w
badaniu nie miała dostępu do informacji
udzielanych przez drugą grupę.
Zatrudnienie cudzoziemców
punktu widzenia pracodawców
Wyniki
z
badania
przeprowadzonego
na
reprezentatywnej próbie ponad 300 pracowników i
150 pracodawców stosunkowo precyzyjnie
odzwierciedlają podział wśród grup pochodzenia
(prezentowany w danych MPiPS). Według
odpowiedzi pracodawców, aż 91% zatrudnionych
przez nich pracowników stanowią obywatele
Biorąc pod uwagę dane prezentowane przez
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, w roku
2
Ukrainy i innych państw Europy Wschodniej,
wobec których obowiązuje uproszczona procedura
zatrudnienia, umożliwiająca pracę na terytorium RP
bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę
przez okres 6 miesięcy w ciągu roku. Na pozostałe
9% składają się obywatele państw azjatyckich, w
tym przede wszystkim Chin (3%) i Nepalu (5%).
Proporcje w przypadku pracowników z Azji nie
oddają w pełni sytuacji na polskim rynku
zatrudnienia cudzoziemców - według danych
Ministerstwa Pracy obywatele ChRL otrzymują
około 3 razy więcej zezwoleń na pracę od
obywateli Nepalu, przy czym w wielu przypadkach
są oni rekrutowani bez udziału agencji zatrudnienia
i podobnie jak obywatele Wietnamu uzyskują
zezwolenia na pracę we własnym zakresie
Znaczenie czynników decydujących o zatrudnieniu cudzoziemca
Wynik ten potwierdza ogólny trend na rynku pracy,
objawiający się w dużym niedoborze kadr, także na
stanowiskach fizycznych. W wielu branżach
pracodawcy
coraz
częściej
wyrażają
niezadowolenie z niedostatecznej podaży pracy.
Niedostateczna aktywność zawodowa Polaków
wynikać może z kolei z niesatysfakcjonujących dla
polskich pracowników warunków zatrudnienia, w
efekcie czego wielu rodaków wybiera pracę za
granicą, lub szuka pracy w innych branżach.
Pracodawcy zapytani o argumenty przemawiające
za zatrudnianiem cudzoziemców zwracali przede
wszystkim uwagę na niższy koszt pracy (aż 81%
ankietowanych), a także na wysoką motywację
pracowników (45%). U podstaw silnej motywacji,
zwłaszcza u pracowników z Azji, leżą nie tylko
motywy zarobkowe, ale również wysoka kultura
pracy.
Na pytanie “Co było głównym powodem
zatrudnienia cudzoziemca?” aż 90% pracodawców
uznało braki kadrowe na rynku pracy za istotne, lub
bardzo istotne. Ponad połowa (57%) uznała
również oszczędności związane z zatrudnieniem
obcokrajowców za czynnik istotny. Dużo mniejszą
rolę w kształtowaniu popytu na pracę kadr z
zagranicy mają, według pracodawców takie
czynniki jak łatwiejsza procedura zatrudnienia
(38% uznało ją za średnio istotną, a 23% za mało
istotną), czy wysokie kwalifikacje pracownika
(68% respondentów uważa je za średnio, lub mało
istotne).
Dużo rzadziej respondenci brali pod uwagę większą
łatwość zatrudnienia (32%), czy odpowiednie
kwalifikacje pracowników (27%). Eksponowanie
korzyści związanych z niższym kosztem pracy
przez pracodawców jest dość zaskakującym
wynikiem, coraz częściej bowiem eksperci
podkreślają, że różnice w kosztach związanych z
3
zatrudnieniem Polaków i obcokrajowców maleją,
większy nacisk kładzie się natomiast wypełnianie
luk kadrowych na lokalnych rynkach pracy.
jednoczesnym dążeniu do ograniczenia zjawiska
szarej strefy. Kluczowe dla powodzenia tych
działań jest dalsze doprecyzowanie poszczególnych
aspektów migracji, w szczególności kwestii
legalizacji pracy i priorytetów w stosunku do branż,
w których występuje największe zapotrzebowanie
na pracę. Pewne aspekty polityki wizowej,
zwłaszcza w przypadku wydawania wiz dla
pracowników z krajów azjatyckich, również
wymagają dopracowania.
Dla pełnego obrazu sytuacji na rynku zatrudnienia,
pracodawcy zostali również poproszeni o podanie
głównych, ich zdaniem, przeszkód występujących
w
procesie
zatrudniania
cudzoziemców.
Zdecydowana większość wymieniła jako główny
powód utrudnień problemy w komunikacji z
nowymi pracownikami, wynikające z istniejącej
bariery
językowej
(77%
badanych)
i
komplikujących sam proces rekrutacji. Ponadto, aż
połowa badanych wymieniła brak kwalifikacji u
nowych
pracobiorców
jako
czynnik
problematyczny – wynika stąd, że do polskich firm
nadal trafia wielu pracowników, którzy nie
spełniają stawianych im wymagań. Jest to często
pochodna braków kadrowych na polskim rynku i
nacisku na przyspieszoną rekrutację z rynków
zewnętrznych. W konsekwencji do firm trafiają
kandydaci bez pełnej weryfikacji, z pominięciem
centrów testów i wielopoziomowej selekcji.
Problem stanowić może również inny system pracy,
niż stosowany w krajach z których pracownicy
pochodzą.
Problem bariery językowej jest typowym
zjawiskiem w przypadku migracji zarobkowych,
zwłaszcza w odniesieniu do pracowników z
bardziej
egzotycznych
regionów
świata.
Pracodawcy starają się rozwiązywać go na różne
sposoby, wliczając w to zatrudnienie tłumacza. W
przypadku rekrutacji na stanowiska wyższego
szczebla, bądź specjalistów typowym rozwiązaniem
jest natomiast komunikacja w języku angielskim.
Pracownicy z Ukrainy, najliczniejsza grupa
cudzoziemców, dość dobrze radzą sobie z językiem
polskim. Zwłaszcza dla mieszkańców zachodniej
Ukrainy znajomość języka polskiego pozwala
porozumiewać się z pracodawcami w stopniu
przynajmniej komunikatywnym.
Pomimo pewnego niezadowolenia pracodawców z
wymiaru komplikacji prawnych i licznych
formalności
związanych
z
zatrudnieniem
obcokrajowców (36% respondentów), Polska
wydaje się być jednym z najbardziej liberalnych
państw Unii Europejskich w kwestii polityki
migracyjnej – kierunek jaki polskie państwo obiera
(prezentowany w takich dokumentach, jak
opublikowany w tym roku raport Ministerstwa
Spraw Wewnętrznych i Administracji „Polityka
migracyjna Polski”) zakłada dalsze otwieranie się
Polski na środowiska cudzoziemców, przy
Pracodawcy stosunkowo pozytywnie wypowiadają
się o efektywności pracy cudzoziemców. Zaledwie
14% badanych negatywnie oceniło ich wydajność
w stosunku do polskich pracowników. Dominuje
opinia, że pracownicy z zagranicy pracują na tym
samym poziomie, co polska załoga – wg 54%
respondentów ich wydajność jest jednakowa.
Pracodawcy nie dostrzegają również negatywnych
skutków rekrutacji cudzoziemców w odniesieniu do
atmosfery w zespole – tylko 5% stwierdziło
4
negatywny wpływ pochodzenia pracowników na
relacje z polskimi współpracownikami. Jedna
trzecia ankietowanych uważa nawet, że nowi
pracownicy pozytywnie wpływają na atmosferę.
55% zapytanych pracodawców nie dostrzegło
różnicy w nastawieniu obecnego zespołu względem
cudzoziemców.
Wyniki te zdają się potwierdzać ogólną tendencję w
krajach europejskich, że wyjazdy z krajów
ojczystych są najcześciej spowodowane kryteriami
zarobkowymi. Z kolei w przypadku państw
azjatyckich, częstym zjawiskiem są migracje
zarobkowe obywateli państw o najniższej stopie
życiowej, takich jak Nepal (obecnie na trzecim
miejscu pod względem liczby zezwoleń na pracę z
państw azjatyckich, za Chinami i Wietnamem, wg
danych MPiPS), czy Bangladesz.
Praca w Polsce z punktu widzenia
pracowników
8 procent ankietowanych pracowników z zagranicy
deklarowało wzrost swoich dochodów z tytułu
wynagrodzenia o ponad 100% (ponad dwukrotnie),
jednak najliczniejszą grupę stanowili cudzoziemcy
zarabiający o około połowę więcej, niż w kraju
swojego pochodzenia (29 procent). W większości
przypadków (około 80%) cudzoziemcy deklarowali
wzrost wynagrodzeń.
Dla pracowników najistotniejszym powodem
podjęcia pracy na terytorium RP są czynniki
zarobkowe, aż 66% pracowników wymieniło je w
kwestionariuszach. Kolejnym istotnym powodem
wymienianym przez nich są sprawy prywatne, lub
rodzinne, podobnie jak brak perspektyw w miejscu
zamieszkania i idące za tym problemy ze
znalezieniem pracy. Na Ukrainie stopa bezrobocia
wynosi wg danych MOP (Międzynarodowej
Organizacji Pracy) wynosi około 9%, jej faktyczny
poziom jest prawdopodobnie jeszcze wyższy,
wpływając tym samym na nastroje obywateli
Ukrainy
Co ciekawe, aż co piąty obcokrajowiec pracujący w
Polsce z ankietowanych wyraża niezadowolenie z
obecnego poziomu wynagrodzenia. Duży wpływ na
to mają czynniki takie jak znacznie wyższy koszt
życia w Polsce, niż w kraju swojego pochodzenia, a
także niekorzystny, zwłaszcza dla pracowników z
Azji, kurs dolara. Osłabienie się Złotówki
względem Dolara przyczyniło się do relatywnego
obniżenia się ich zarobków.
5
Wyniki odnoszące się do kształtowania się relacji
między polskimi a zagranicznymi pracownikami są
mocno skorelowane z wynikami adekwatnych
badań
EWL
przeprowadzonych
wśród
pracodawców. Dominują pozytywne opinie
cudzoziemców
o
relacjach
z
polskimi
współpracownikami – aż 72% stanowią odpowiedzi
wskazujące, że kontakty odbywają się na
pozytywnej, lub neutralnej stopie. Zaledwie 7%
pracowników negatywnie wypowiada się o
stosunkach z polską załogą. 21% nie ma zdania na
ten temat.
w znalezieniu pracy w wykonywanym wcześniej
zawodzie – na porządku dziennym są sytuację, w
których
cudzoziemcy
są
zmuszeni
do
przekwalifikowania na inne stanowisko.
Wnioski
Wyniki
przeprowadzonych badań pozwoliły na
wysnucie kilku wniosków. Przede wszystkim
pozytywnym
zaskoczeniem
jest
poprawa
wizerunku imigrantów ze Wschodu pracujących w
Polsce, którzy coraz rzadziej są postrzegani jako
niebezpieczna
konkurencja
dla
polskich
pracowników. Znacznie więcej pojawia się opinii o
cudzoziemcach, jako o alternatywie stanowiącej
uzupełnienie braków kadrowych na polskim rynku
pracy. Pracodawcy oceniają również wykonywaną
przez obcokrajowców pracę na równi z
wykonywaną przez polskich pracowników.
Połączenie wyników ankiet skierowanych do
pracowników i pracodawców prowadzi do
pozytywnej konkluzji, że przypadki negatywnego
traktowania obcokrajowców przez polskich
pracowników są stosunkowo rzadkie. Wiele zależy
też od pracodawców, sposobu wdrożenia nowych
pracowników w skład dotychczasowego zespołu, a
nawet branży, w której firma działa. Niektórzy
pracodawcy decydują się na organizację wyjazdów
integracyjnych, w ramach których stara załoga
może się zaznajomić z nowymi pracownikami, ich
zwyczajami i kulturą.
Z drugiej strony część zatrudnionych w Polsce
cudzoziemców nie jest w pełni zadowolona z
warunków pracy i wynagrodzenia. Jest to o tyle
zaskakujące, że średnie zarobki oferowane
obcokrajowcom na stanowiskach fizycznych, a
także na stanowiskach specjalistycznych nie odstają
znacząco od średniej krajowej. Pomimo, iż
większość cudzoziemców deklaruje wzrost
wynagrodzeń w porównaniu do otrzymywanych w
krajach swojego pochodzenia, płace w Polsce
(zwłaszcza płaca minimalna) należą od jednych z
niższych w ramach Unii Europejskiej. Do Polski
trafia tylko tym samym tylko część obywateli
Cudzoziemcy zostali również poproszeni o podanie
najczęściej spotykanych problemów związanych z
podjęciem pracy na terytorium RP. Największym
utrudnieniem jest zdecydowanie bariera językowa –
ponad 2/3 respondentów wymieniło ten czynnik
jako problematyczny. Ponad połowa badanych
uważa również za duże utrudnienie obecną politykę
migracyjną i obostrzenia w polskim prawie
komplikujące i wydłużające proces zatrudnienia.
27% badanych zwraca ponadto uwagę na problem
6
Ukrainy migrujących zarobkowo, wielu wybiera
rynek
rosyjski,
lub
niektóre
rynki
zachodnioeuropejskie.
Choć
wysokość
wynagrodzenia działa na wielu obcokrajowców
deprymująco, uproszczona procedura ubiegania się
o pracę w przypadku obywateli Europy Wschodniej
powoduje, że Polska pozostaje stosunkowo
atrakcyjna w oczach kandydatów do pracy z
Ukrainy, Białorusi, czy Mołdowy.
cudzoziemców
w
Polsce
problemy
w
komunikowaniu się i barierę językową. Jest to
czynnik dość trudny do wyeliminowania, należy
jednak pamiętać, że wraz z rozwojem środowisk
imigrantów w Polsce i z ich stopniową asymilacją
problem może ulegać zmniejszeniu. W przypadku
pracowników wykwalifikowanych problem ten
rzadziej występuje, w ofertach pracy często pojawia
się bowiem wymóg znajomości języka polskiego,
lub angielskiego.
Zarówno pracownicy, jak i pracodawcy wymieniali
wśród głównych problemów związanych z pracą
Źródło: PUP, MPiPS, East West Link
Założona w 2004 roku Agencja East West Link świadczy usługi w zakresie rekrutacji i kompleksowej obsługi zatrudnienia pracowników z Europy Wschodniej i Azji. Dostarcza
rozwiązania kadrowe dla większości sektorów gospodarki, obejmujące formalności związane z obsługą pracowników i legalizacją pobytu (pozwolenia na pracę, karty pobytu).
Więcej informacji o firmie i ofercie EastWestLink można znaleźć na stronie internetowej www.ewl.com.pl
7