Dynamika hospitalizacji osób z zaburzeniami afektywnymi w latach

Postêpy Psychiatrii i Neurologii 2005; 14 (2): 99–106
Praca oryginalna
Original paper
Dynamika hospitalizacji osób z zaburzeniami afektywnymi
w latach 1997–2001
Hospitalization dynamics in patients with affective disorders in the years 1997–2001
LUDMI£A BOGUSZEWSKA1, WALENTYNA SZIRKOWIEC2,
EL¯BIETA S£UPCZYÑSKA-KOSSOBUDZKA1
Z: 1. Zak³adu Organizacji Ochrony Zdrowia Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie
2. Zak³adu Genetyki Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie
STRESZCZENIE
Cel. Zbadanie dynamiki hospitalizacji zaburzeñ afektywnych w poszczególnych frakcjach spo³eczno-demograficznych.
Metoda. Analizowano ró¿nice miêdzy rokiem 1997 i 2001 w hospitalizacji ogó³u pacjentów i pierwszorazowych z poszczególnymi
kategoriami rozpoznañ zaburzeñ afektywnych. Uwzglêdniono trzy zmienne niezale¿ne: wiek, p³eæ i miejsce zamieszkania (wieœ/miasto).
Przyjêt¹ do porównañ jednostk¹ by³ wskaŸnik, okreœlony liczb¹ pacjentów na 100 tys. ludnoœci ogó³em oraz ludnoœci o analizowanych cechach.
Wyniki. W latach 1997–2001 czêstoœæ hospitalizacji wzros³a o 39%, podobna dynamika charakteryzuje czêstoœæ pierwszych
przyjêæ. Najczêstsz¹ przyczyn¹ hospitalizacji by³y zaburzenia depresyjne nawracaj¹ce i epizody depresyjne. Najwy¿sze wskaŸniki
hospitalizacji wystêpuj¹ u osób w wieku 45–54 lat. Kobiety s¹ hospitalizowane dwukrotnie czêœciej ni¿ mê¿czyŸni. Mieszkañcy miast
s¹ czêœciej leczeni ni¿ mieszkañcy wsi, ró¿nica ta nie wystêpuje w klasie wieku 45–54 lat. W ci¹gu 5 lat najwy¿sza dynamika wzrostu
wyst¹pi³a u osób w wieku 45–54 lat, wy¿sza wœród kobiet ni¿ mê¿czyzn, wy¿sza wœród mieszkañców miast ni¿ wsi.
Wnioski. W najwiêkszym stopniu wzros³a hospitalizacja z powodu epizodów depresyjnych i zaburzeñ nawracaj¹cych, zw³aszcza
ich postaci ciê¿kich.
SUMMARY
Objectives. To estimate the dynamics of hospital admissions for affective disorders in various socio-demographic fractions.
Methods. Differences were analyzed between the years 1997 and 2001 in the total number of admissions, and in the number of first
admissions by the diagnostic categories of affective disorders. Three independent variables were taken into account: age, sex, and place
of residence (urban v. rural area). Comparisons were made using two rates: the number of patients per 100.000 of either general
population, or population with characteristics under study.
Results. In the years 1997–2001 the frequency of hospital admissions has increased by 39%, with a similar rate for the first admissions.
The most frequent causes of hospitalization were recurrent depressive disorders and depressive episodes. The highest hospitalization
rates were noted in the 45–45 age range. Women were hospitalized twice as often as men. While inhabitants of urban areas were more
frequently hospitalized than those living in rural areas, the difference disappeared in the 45–54 age group. During the 5-year period
under study the highest increment in the number of hospital admissions was found in the group aged 45–54, being higher among women
as compared to men, and among urban area dwellers as compared to inhabitants of rural areas.
Conclusions. The largest increment in the number of hospital admissions was noted in the categories of depressive episodes and
recurrent depressive disorders, especially severe.
S³owa kluczowe: zaburzenia afektywne / epidemiologia / dynamika
Key words:
affective disorders / epidemiology / dynamics
Od wielu lat obserwuje siê w Polsce wzrost liczby osób hospitalizowanych z powodu zaburzeñ psychicznych. W przyjêtym przez nas do analiz okresie
5 lat, miêdzy rokiem 1997 a 2001, wskaŸnik hospitalizacji ogó³u zaburzeñ psychicznych wzrós³ o 24%
(z 368 na 100 tys. mieszkañców do 461) [1]. Znacznie wy¿sze jest tempo wzrostu hospitalizacji zaburzeñ afektywnych (F30-F39), ich wskaŸnik w ci¹gu tych
samych 5 lat wzrós³ o 39% (z 41 na 100 tys. mieszkañców do 57).
CEL
Celem pracy by³o zbadanie dynamiki hospitalizacji
zaburzeñ afektywnych i sprawdzenie jakie frakcje spo³eczno-demograficzne s¹ szczególnie czêsto hospitalizowane z tego powodu.
METODA
Dane o hospitalizacjach pacjentów uzyskaliœmy z istniej¹cych w Zak³adzie Organizacji Ochrony Zdrowia
100
Ludmi³a Boguszewska, Walentyna Szirkowiec, El¿bieta S³upczyñska-Kossobudzka
Instytutu Psychiatrii i Neurologii baz, zawieraj¹cych
informacje o ka¿dym hospitalizowanym pacjencie i niektórych jego cechach spo³eczno-demograficznych.
Okresem porównawczym dla okreœlenia dynamiki zjawiska jest 5 lat, od roku 1997, czyli od momentu wprowadzenia ICD-10, do roku 2001, czyli najaktualniejszych danych, którymi dysponowaliœmy. Interesowa³y
nas ró¿nice miêdzy rokiem 1997 a 2001 w rozpoznawaniu poszczególnych kategorii zaburzeñ afektywnych u ogó³u hospitalizowanych pacjentów, pacjentów
pierwszorazowych, mê¿czyzn i kobiet; ró¿nice w rozpowszechnieniu hospitalizacji ze wzglêdu na wiek,
miejsce zamieszkania i p³eæ; tendencje w sposobie kierowania pacjentów do leczenia szpitalnego; porównanie cech spo³eczno-demograficznych.
WYNIKI
W 1997 r. liczba hospitalizowanych z rozpoznaniem
zaburzeñ afektywnych wynosi³a 15 932, po 5 latach
wzros³a o 39%, do 22 080.
U pacjentów z zaburzeniami afektywnymi najczêœciej, zarówno w roku 1997 jak i 2001, rozpoznawane
by³y zaburzenia depresyjne nawracaj¹ce – F33 (odpowiednio 16 i 25 na 100 tys. ludnoœci), najwy¿szy by³ tu
równie¿ wzrost wskaŸnika – o 58%, zw³aszcza w jego
postaci ciê¿kiej (F33.2 i F33.3) – o 97% (tabl. 1). Drugim, podobnie czêsto wystêpuj¹cym rozpoznaniem by³y
epizody depresyjne – F32, wskaŸnik wynosi³ odpowiednio 15 i 20 na 100 tys. ludnoœci i wzrós³ o 34%, równie¿
ze znacznie wy¿sz¹ dynamik¹ epizodów depresyjnych
ciê¿kich (F32.2 i F32.3) – o 67%.
WskaŸnik hospitalizacji kobiet, w obu okresach, by³
wy¿szy ni¿ mê¿czyzn, wy¿szy by³ te¿ jego wzrost.
U kobiet ró¿nica wynios³a 42% (53 vs 75 na 100 tys.),
u mê¿czyzn 33% (28 vs 38 na 100 tys.).
Zarówno wœród kobiet jak i mê¿czyzn najczêœciej
(w obu latach) wystêpuj¹ rozpoznania zaburzeñ depresyjnych nawracaj¹cych i epizodów depresyjnych, tak
jak w ca³ej grupie hospitalizowanych, z tym, ¿e u mê¿-
czyzn jest odwrotna kolejnoœæ czêstoœci ich wystêpowania. U kobiet obserwuje siê wy¿sz¹ ni¿ u mê¿czyzn
dynamikê wzrostu zaburzeñ depresyjnych nawracaj¹cych (w tym postaci ciê¿kich) i pozosta³ych afektywnych zaburzeñ nastroju (F34, F38, F39), natomiast
wœród mê¿czyzn wy¿szy wzrost wskaŸników wyst¹pi³
w hospitalizacjach epizodów depresyjnych (w tym ciê¿kich), zaburzeñ afektywnych dwubiegunowych F31 i
epizodów maniakalnych F30.
WskaŸnik hospitalizacji pacjentów pierwszorazowych w 2001 r. wynosi³ 24 na 100 tys. mieszkañców i
od 1997 r. wzrós³ o 36% (z 18 na 100 tys.). Zatem dynamika zapadalnoœci w ci¹gu ostatnich 5 lat by³a mniejsza
ni¿ dynamika rozpowszechnienia (wzrost wskaŸnika o
39%), co œwiadczy o nieco wy¿szej czêstotliwoœci hospitalizacji osób ju¿ uprzednio leczonych ni¿ trafiaj¹cych do szpitala po raz pierwszy w ¿yciu – wskaŸnik
leczonych wielokrotnie wzrós³ w tym czasie o 41% (z
24 na 100 tys. ludnoœci do 33).
U pierwszorazowych pacjentów z zaburzeniami
afektywnymi najczêœciej rozpoznawano (w obu latach)
epizody depresyjne, a nastêpnie zaburzenia depresyjne
nawracaj¹ce, najwiêkszy te¿ by³ wzrost wskaŸników
tych rozpoznañ (zw³aszcza ich postaci ciê¿kich) miêdzy
rokiem 1997 i 2001 (tabl. 2). Wzrost wskaŸników hospitalizacji pacjentów pierwszorazowych z epizodami
depresyjnymi jest wy¿szy ni¿ u ogó³u leczonych, podobnie z epizodami maniakalnymi i zaburzeniami afektywnymi dwubiegunowymi, zauwa¿a siê natomiast spadek w rozpoznaniach dystymii i ni¿sz¹ ni¿ u ogó³u
leczonych dynamikê pozosta³ych zaburzeñ nastroju
(przy ogólnie niskich wartoœciach tych wskaŸników).
WskaŸniki pierwszorazowych hospitalizacji kobiet z
zaburzeniami afektywnymi s¹ w obu latach wy¿sze ni¿
mê¿czyzn, du¿o wy¿szy jest te¿ wzrost tych wskaŸników. Wœród kobiet wskaŸnik wzrós³ w ci¹gu 5 lat o 40%
(z 23 na 100 tys. ludnoœci do 31), natomiast wœród mê¿czyzn o 29% (z 13 na 100 tys. ludnoœci do 17).
Ró¿nica dynamiki zapadalnoœci kobiet i mê¿czyzn
(11%) jest nieco wy¿sza ni¿ ró¿nica dynamiki rozpowszechnienia (9%).
Tablica 1. Rozpowszechnienie hospitalizacji w latach 1997 i 2001 wg rozpoznania i p³ci. WskaŸnik na 100 000 ludnoœci.
Ogó³em
Rozpoznania
Ogó³em
Mê¿czyŸni
1997
2001
ró¿nica
N=15932 N=22080
%
41,2
57,1
+39
1997
2001
N=5339 N=7071
28,4
37,7
Kobiety
ró¿nica
1997
2001
ró¿nica
%
N=10593 N=15009
%
+33
53,4
75,4
+42
Epizod maniakalny F30
1,2
1,3
+8
1,4
1,6
+14
1,2
1,2
0
Zaburzenia afektywne dwubiegunowe F31
6,5
7,6
+17
5,4
6,6
+22
7,4
8,5
+15
Epizod depresyjny F32
w tym: ciê¿ki F32.2 i F32.3
14,6
3,3
19,6
5,5
+34
+67
10,8
2,4
14,7
3,9
+36
+63
18,3
4,3
24,2
6,9
+32
+60
Zaburzenia depresyjne nawracaj¹ce F33
w tym: ciê¿kie F33.2 i F33.3
15,6
3,3
24,6
6,5
+58
+97
8,7
2,1
12,5
3,3
+44
+57
22,0
4,4
36,0
9,6
+64
+118
Dystymia F34.1
2,1
2,3
+5
1,2
1,3
+8
2,9
3,3
+14
Pozosta³e F34 (bez F34.1), F38, F39
1,2
1,7
+42
0,9
1,0
+11
1,6
2,3
+44
101
Dynamika hospitalizacji osób z zaburzeniami afektywnymi w latach 1997–2001
Tablica 2. Hospitalizacja pacjentów pierwszorazowych w latach 1997 i 2001 wg rozpoznania i p³ci. WskaŸnik na 100 000 ludnoœci
Ogó³em
Rozpoznania
Ogó³em
Epizod maniakalny F30
1997
N=6888
Mê¿czyŸni
2001
ró¿nica
N=9374
%
1997
2001
N=2416 N=3136
Kobiety
ró¿nica
%
1997
N=4472
2001
N=6238
ró¿nica
%
17,8
24,2
+36
12,9
16,7
+29
22,5
31,4
+40
0,6
0,7
+17
0,6
0,7
+17
0,5
0,6
+20
Zaburzenia afektywne dwubiegunowe F31
1,3
1,6
+23
1,3
1,4
+8
1,5
1,8
+20
Epizod depresyjny F32
w tym: ciê¿ki F32.2 i F32.3
9,1
2,2
13,4
3,8
+47
+73
7,0
1,7
10,0
2,8
+43
+65
11,1
2,7
16,8
4,8
+51
+78
Zaburzenia depresyjne nawracaj¹ce F33
w tym: ciê¿kie F33.2 i F33.3
5,2
1,0
7,0
2,0
+35
+100
3,0
0,7
3,7
1,1
+23
+57
7,3
1,3
10,3
2,9
+41
+123
Dystymia F34.1
1,0
0,8
–20
0,6
0,5
–17
1,4
1,0
–29
Pozosta³e F34 (bez F34.1), F38, F39
0,6
0,7
+17
0,4
0,4
0
0,7
0,9
+29
Rozpowszechnienie hospitalizacji wzrasta wraz z wiekiem, osi¹gaj¹c szczyt u osób licz¹cych 45–49 oraz
50–54 lat. W obu tych grupach wieku wskaŸnik hospitalizacji w roku 1997 kszta³towa³ siê na poziomie ok. 100
na 100 tys. ludnoœci, a w roku 2001 ok. 160 na 100 tys.
Po 54 roku ¿ycia czêstoœæ hospitalizacji systematycznie
maleje (tabl. 3). Kobiety s¹ oko³o dwukrotnie czêœciej
hospitalizowane ni¿ mê¿czyŸni. Prawid³owoœæ ta jest
najwyraŸniejsza u osób po 40 roku ¿ycia, u osób m³odszych przewaga kobiet jest mniejsza, a w grupie wieku
20–29 lat czêstsza jest hospitalizacja mê¿czyzn ni¿ kobiet (tabl. 3 i 4). W latach 1997–2001 najbardziej wzros³a hospitalizacja osób w wieku 45–49 lat oraz 50–54 lat
– o ok. 60%, a najmniej hospitalizacja osób w wieku
podesz³ym. W wiêkszoœci grup wieku w badanym okresie wyst¹pi³ wiêkszy wzrost hospitalizacji kobiet ni¿
mê¿czyzn, co spowodowa³o, ¿e przewaga hospitalizacji
kobiet jest wiêksza w roku 2001 ni¿ w 1997 (tabl. 3 i 4).
Mieszkañcy miast s¹ czêœciej hospitalizowani ni¿
osoby zamieszka³e na wsi, wy¿sza jest te¿ w miastach
dynamika rozpowszechnienia hospitalizacji (48% vs
28%), co zwiêksza dystans czêstotliwoœci hospitalizacji
w obu œrodowiskach – z 13% na pocz¹tku okresu
badawczego do 31% na jego koñcu. W obu badanych
latach przewaga hospitalizacji osób z miasta wystêpuje
w populacji do 39 roku ¿ycia oraz po 60 roku ¿ycia.
Natomiast u osób w wieku od 40 do 59 lat na pocz¹tku
okresu badawczego (1997 r.) czêstsza by³a hospitalizacja
osób ze wsi ni¿ z miasta, a po piêciu latach (w 2001 r.)
wskaŸniki hospitalizacji w mieœcie s¹ wy¿sze ni¿ na wsi.
Wyj¹tek stanowi¹ osoby w wieku 50–54 lat, gdzie
wskaŸnik jest praktycznie taki sam w obu œrodowiskach.
Ogólnie, wskaŸniki hospitalizacji s¹ wy¿sze wœród
ludnoœci miejskiej ni¿ wiejskiej, wy¿sze wœród kobiet
ni¿ mê¿czyzn, we frakcjach tych wystêpuje równie¿ wy¿sza dynamika wzrostu. Konsekwentnie, w populacji kobiet zamieszka³ych w mieœcie, w obu badanych okresach,
wskaŸniki hospitalizacji by³y wy¿sze (odpowiednio
od 54 na 100 tys. kobiet z miast do 83) i przejawia³y
wiêksz¹ dynamik¹ o 52%, ni¿ w populacji kobiet zamieszka³ych na wsi (od 49 na 100 tys. do 63, ze wzro-
stem o 28%) (tabl. 5). Zarówno w populacji kobiet, jak
i mê¿czyzn, miejsce zamieszkania nie jest czynnikiem
najsilniej generuj¹cym wysokoœæ wskaŸnika rozpowszechnienia hospitalizacji, jest on wyraŸnie modyfikowany przynale¿noœci¹ do kategorii wiekowej 45–54 lat.
W 2001 r. wskaŸniki hospitalizacji kobiet ze wsi w tym
wieku by³y wy¿sze ni¿ kobiet z miast w tych samych
kategoriach wiekowych, chocia¿ wzrasta³y z mniejsz¹
dynamik¹, bowiem ich wartoœci wyjœciowe (w 1997 r.)
w piêciu grupach wiekowych by³y wy¿sze. Na ogóln¹
wartoœæ wskaŸnika wp³ywaj¹ czêœciej wystêpuj¹ce
wœród kobiet miejskich hospitalizacje zarówno w m³odszych jak i starszych grupach wiekowych. W populacji
mê¿czyzn zachodz¹ prawie takie same prawid³owoœci
jak w populacji kobiet, przy oczywiœcie ni¿szych wskaŸnikach (tabl. 6). Natomiast, o ile u kobiet dynamika
wzrostu hospitalizacji by³a we wszystkich grupach wiekowych wiêksza wœród mieszkanek miast ni¿ wsi, to
w populacji mê¿czyzn wy¿szy wzrost wskaŸników zauwa¿a siê wœród mê¿czyzn wiejskich w wieku 50–59 lat.
Zarówno w roku 1997 jak i 2001, prawie 60% leczonych z powodu zaburzeñ afektywnych to pacjenci,
którzy ju¿ wczeœniej byli hospitalizowani. Takie same
proporcje (od 56% do 59%) leczonych po raz kolejny
wystêpuj¹ bez wzglêdu na miejsce zamieszkania i p³eæ.
Struktura hospitalizowanych pacjentów pierwszorazowych wg p³ci, wieku i miejsca zamieszkania jest bardzo podobna do hospitalizowanych ogó³em. W 2001 r.
wy¿szy by³ wskaŸnik hospitalizowanych kobiet (31 na
100 tys.) ni¿ mê¿czyzn (17 na 100 tys.), wy¿szy wœród
ludnoœci miejskiej (27 na 100 tys.) ni¿ wiejskiej (20 na
100 tys.). W populacji kobiet, zarówno w mieœcie jak
i na wsi, najwy¿sze wskaŸniki pierwszorazowych hospitalizacji wystêpuj¹ w kategoriach wiekowych miêdzy
45 a 54 rokiem ¿ycia, z podobnymi wartoœciami wskaŸników kobiet miejskich i wiejskich, podobnie w populacji mê¿czyzn, przy odpowiednio ni¿szych wskaŸnikach (tabl. 7).
WskaŸnik hospitalizacji zaburzeñ psychicznych
w 2001 r. wystandaryzowany wg wieku, p³ci i miejsca zamieszkania z roku 1997 wyniós³ 54 na 100 tys.
102
–7
60,9
31,3
+11
49,5
Tablica 4. Udzia³ ludnoœci miejskiej z zaburzeniami afektywnymi
w stosunku do wiejskiej oraz kobiet w stosunku do mê¿czyzn w latach 1997 i 2001 w poszczególnych grupach
wiekowych
Miasto / Wieœ
Wiek
Kobiety / Mê¿czyŸni
1997
%
2001
%
1997
%
2001
%
Ogó³em
113
131
188
200
0–19
206
200
126
150
20–29
124
136
80
82
30–39
101
114
173
157
40–44
94
105
192
220
45–49
86
106
212
245
50–54
94
99
180
214
55–59
95
107
186
165
60–69
105
126
214
224
> 70
133
158
195
216
44,8
+8
+7
76,5
71,7
+2
33,7
–11
96,1
68,4
+53
+20
163,0
80,3
106,5
+62
+36
103,2
161,5
100,0
75,9
+25
+39
153,2
+71
162,1
94,6
+67
+68
+35
105,0
+51
110,5
73,1
+52
109,9
+8
44,4
+21
50,4
41,7
+12
77,8
+9
16,6
+18
22,5
19,0
+17
41,2
+33
2,0
15,3
+28
47,9
1,5
+32
+48
62,6
4,1
3,1
42,4
+42
+34
37,4
ró¿nica
%
2001
N = 7130
Tablica 5. Rozpowszechnienie hospitalizacji kobiet w roku 1997
i 2001 w mieœcie i na wsi. WskaŸniki na 100 000 ludnoœci
51,7
93,5
Wiek
48,1
–3
23,9
24,7
41,7
39,9
>70
70,7
70,4
60–69
100,9
161,9
102,1
77,4
55–59
50–54
159,3
99,4
45–49
108,6
74,7
40–44
48,0
41,5
30–39
20,2
17,5
20–29
57,1
3,3
2,5
41,2
1997
2001
ró¿nica
%
1997
2001
ró¿nica
%
54,3
82,6
+52
49,3
63,3
+28
0–19
3,4
4,8
+41
1,9
2,6
+37
20–29
15,9
19,4
+22
14,8
16,3
+10
30–39
52,2
58,9
+13
55,5
58,5
+5
40–44
94,5
148,9
+58
106,5
150,4
+41
45–49
125,1
224,3
+79
156,7
226,1
+44
50–54
124,5
215,2
+73
141,4
225,4
+59
55–59
95,0
128,7
+35
105,6
113,1
+7
60–69
94,7
102,2
+8
87,5
78,3
–11
> 70
53,4
61,5
+15
41,0
38,2
–7
Tablica 6. Rozpowszechnienie hospitalizacji mê¿czyzn w roku 1997
i 2001 w mieœcie i na wsi. WskaŸniki na 100 000 ludnoœci
Wiek
Ogó³em
0–19
Kobiety – wieœ
Mê¿czyŸni – miasto
+6
43,0
41,7
–3
91,9
Ogó³em
+0,4
218,2
123,7
98,7
129,8
+41
+41
75,0
102,2
72,3
53,2
+30
+59
224,8
134,3
+45
91,9
63,3
+60
149,4
98,1
+32
67,8
51,2
+45
58,8
52,7
+23
37,5
30,5
+16
3,9
18,2
15,5
+14
22,2
19,4
+15
53,4
2,9
+13
+33
37,7
2,6
2,3
28,4
+39
+32
75,4
Kobiety – miasto
Ogó³em
2001
N = 14888
1997
N = 10100
ró¿nica
%
2001
N = 15009
1997
N = 15932
2001
N = 22080
ró¿nica
%
1997
N = 5339
2001
N = 7071
ró¿nica
%
1997
N = 10593
Kobiety
Mê¿czyŸni
Ogó³em
Kategorie
wieku
Tablica 3. Rozpowszechnienie wed³ug p³ci, wieku, œrodowiska zamieszkania w roku 1997 i 2001. WskaŸniki na 100 000 ludnoœci
Miasto
ró¿nica
%
1997
N = 5832
Wieœ
Ludmi³a Boguszewska, Walentyna Szirkowiec, El¿bieta S³upczyñska-Kossobudzka
1997
2001
ró¿nica
%
Mê¿czyŸni – wieœ
1997
2001
ró¿nica
%
29,5
40,8
+38
25,5
32,5
+27
0–19
2,9
3,2
+10
1,4
1,5
+7
20–29
22,0
25,6
+16
15,7
16,9
+8
30–39
31,6
41,5
+31
29,0
31,9
+1
40–44
50,0
68,9
+38
53,4
65,9
+23
45–49
61,4
93,3
+52
67,2
89,3
+33
50–54
72,8
101,5
+39
71,2
103,6
+46
55–59
53,3
73,5
+38
53,0
78,0
+47
60–69
41,9
42,9
+2
44,6
39,7
–11
> 70
28,0
28,0
0
20,8
19,2
–7
103
Dynamika hospitalizacji osób z zaburzeniami afektywnymi w latach 1997–2001
Tablica 7. Hospitalizacja pacjentów pierwszorazowych wed³ug p³ci
i miejsca zamieszkania w roku 2001. WskaŸniki na
100 000 ludnoœci
Wiek
Kobiety
miasto
wieœ
Mê¿czyŸni
wieœ
miasto
Ogó³em
34,5
26,0
18,2
14,2
0–19
3,7
2,1
2,6
1,5
20–29
12,2
10,8
16,5
10,6
30–39
29,3
27,5
18,6
15,5
40–44
59,4
61,0
28,8
27,0
45–49
91,3
85,6
37,8
36,3
50–54
85,8
89,1
41,4
37,1
55–59
45,6
45,4
27,9
33,5
60–69
39,7
27,6
16,4
15,3
>70
23,9
14,3
13,8
8,3
Tablica 8. Struktura demograficzna populacji osób hospitalizowanych w roku 1997 i 2001
Cechy
1997
2001
N = 15932 N = 22080
w%
P³eæ
Kobieta
Mê¿czyzna
66
34
68
32
Wiek
0–19
20–29
30–39
40–44
45–49
50–54
55–59
60–69
> 70
1,8
6,2
14,6
15,4
18,4
12,3
8,7
15,4
7,1
1,6
5,6
10,9
15,2
22,7
19,8
7,6
10,5
6,0
Miejsce zamieszkania
Miasto
Wieœ
70
30
67
33
Wykszta³cenie
Bez wykszta³cenia
Podstawowe
Zawodowe
Œrednie
Wy¿sze
Inne
2
32
27
28
9
2
1
27
29
33
8
2
26
1
5
9
47
21
0,2
7
10
49
5
7
9
4
14
64
22
0,2
11
14
64
22
0,4
11
ód³o utrzymania
Praca zawodowa
Praca dorywcza
Na utrzymaniu rodziny
Emerytura
Renta
Zasi³ek dla bezrobotnych,
pomoc spo³eczna
Inne
Stan cywilny
Kawaler/panna
Zamê¿na/¿onaty
Wdowcy/wdowy, rozwiedzeni
Inne
Mieszkaj¹cy samotnie
Tablica 9. Instytucja kieruj¹ca do szpitala psychiatrycznego w 1997
i 2001 r.
Instytucja kieruj¹ca
1997
2001
N = 15932 N = 22080
w procentach
Bez skierowania
13
Pogotowie
10
8
Poradnia zdrowia psychicznego
46
53
3
3
25
25
1
1
Szpital psychiatryczny
Inna poradnia/inny lekarz/inny szpital
Inna forma medycznej
lub spo³ecznej opieki
8
S¹d
1
1
Inna
1
1
ludnoœci (przy wskaŸniku rzeczywistym 57 na 100 tys.
ludnoœci) i wszystkie trzy czynniki demograficzne w podobnie niewielkim stopniu przyczyni³yby siê do jego
wzrostu. WskaŸnik wystandaryzowany wzrós³ o 32%,
rzeczywisty o 39%. Zatem zmiany w strukturze demograficznej ludnoœci Polski (okreœlonej powy¿szymi czynnikami) nie wp³ynê³y w znacz¹cym stopniu na wzrost
wskaŸnika rzeczywistego.
W obu analizowanych latach struktura pacjentów
hospitalizowanych z powodu zaburzeñ afektywnych ze
wzglêdu na p³eæ, miejsce zamieszkania, wykszta³cenie,
stan cywilny i samotne b¹dŸ nie zamieszkiwanie, jest
bardzo podobna (tabl. 8). Znaczniejsze ró¿nice wystêpuj¹ w strukturze wieku i Ÿródle utrzymania. W 2001 r.
by³ nieco mniejszy udzia³ pacjentów do 39 roku ¿ycia
(o 5%) i po 55 roku ¿ycia (o 7%), natomiast wiêkszy
(o 12%) w wieku 45–54 lat, zw³aszcza w kategorii wiekowej 50–54 lat. Mniejsza proporcja osób pracowa³a
zawodowo, stosunkowo wiêcej utrzymywa³o siê z emerytury, renty i pomocy spo³ecznej. Zwraca uwagê wyj¹tkowo wysoki odsetek pacjentów utrzymuj¹cych siê z renty,
zw³aszcza, ¿e s¹ to ludzie stosunkowo m³odzi, w 2001 r.
ponad 65% rencistów to osoby w wieku 40–54 lat, 10%
w wieku 55–59 lat.
Pacjentów najczêœciej kierowano do leczenia szpitalnego z poradni zdrowia psychicznego (odpowiednio
w latach 46% i 53%), oraz z innych poradni, innego ni¿
psychiatryczny szpitala, b¹dŸ przez innego lekarza (po
25% w obu latach). W 2001 r. pacjenci byli czêœciej kierowani do szpitala przez s³u¿by specjalistyczne, czêœciej
ni¿ w roku 1997 z poradni zdrowia psychicznego, rzadziej bez ¿adnego skierowania lub przywiezieni przez
pogotowie (tabl. 9).
OMÓWIENIE
W wielu krajach, bez wzglêdu na ich spo³eczne, kulturowe i ekonomiczne zaplecze, obserwowany jest wzrost
wystêpowania zaburzeñ depresyjnych, co z równ¹ uwag¹
104
Ludmi³a Boguszewska, Walentyna Szirkowiec, El¿bieta S³upczyñska-Kossobudzka
traktuje siê zarówno w USA, Japonii, na Wêgrzech czy
we Francji. Sporo ukazuje siê na temat depresji publikacji naukowych, popularnonaukowych oraz informacji w œrodkach masowego przekazu. Równie¿ w Polsce
poœwiêca siê temu tematowi wiele uwagi, co znalaz³o
swój wyraz w licznych swego czasu wywiadach ze specjalistami (psychiatrami, psychoterapeutami, pedagogami), kampanii informacyjnej w TV oraz artyku³ach prasowych w mniej lub bardziej rzetelnych czasopismach.
Wa¿nym siê wydaje pytanie, czy rozpowszechnienie i dynamika hospitalizacji zaburzeñ afektywnych odzwierciedla opinie o nasileniu w spo³eczeñstwie polskim zaburzeñ o charakterze depresyjnym. Przypuszczalnie, nag³aœnianie zjawiska, zarówno ze strony
œrodowisk profesjonalnych, jak i tzw. kolorowych czasopism kobiecych, mo¿e mieæ wp³yw na wzrost œwiadomoœci o jego cechach i zmniejszaæ dystans w kierunku
postawy bardziej przyzwalaj¹cej sobie i innym na ujawnianie dokuczliwych objawów i skorzystanie z ofert
fachowej pomocy.
Wysoki wzrost wskaŸnika rozpowszechnienia hospitalizacji (o 39%) z podobnie wysokim wzrostem wskaŸnika zapadalnoœci (o 36%), jeszcze wy¿szy wzrost
wskaŸników leczonych z powodu zaburzeñ afektywnych
w poradniach zdrowia psychicznego (o 58% ogó³em
i 68% pacjentów pierwszorazowych) oraz dwukrotny
wzrost wskaŸnika przyjêtych z powodu takich zaburzeñ
do oddzia³ów dziennych, wskazywaæ mo¿e nie tylko na
wiêksz¹ sk³onnoœæ do korzystania z lecznictwa psychiatrycznego ale równie¿ œwiadczyæ o nasileniu zjawiska
w spo³eczeñstwie, zw³aszcza, ¿e nie poprawi³a siê
w tym okresie dostêpnoœæ do s³u¿b psychiatrycznych,
poza zwiêkszon¹ liczb¹ miejsc w oddzia³ach dziennych
(z 0,6 do 0,8 na 10 tys. ludnoœci), przy w dalszym ci¹gu
du¿ym ich niedostatku. Liczba poradni zdrowia psychicznego nawet zmniejszy³a siê (z 690 do 662), podobnie liczba ³ó¿ek psychiatrycznych (z 8,3 na 10 tys.
ludnoœci do 7,6). Wzros³a w tym czasie liczba prywatnych gabinetów, ale niewielu pacjentów z badanej
przez nas populacji mog³oby tam trafiæ zwa¿ywszy, ¿e
w 2001 r. prawie 70% utrzymywa³o siê z renty, emerytury b¹dŸ zasi³ku.
Jednoczeœnie, nasili³y siê w tym czasie zjawiska niesprzyjaj¹ce dobrej kondycji psychicznej spo³eczeñstwa.
Stopa bezrobocia wzros³a ponad dwukrotnie z 10% do
21%, odsetek osób ¿yj¹cych poni¿ej przyjêtego kryterium egzystencji biologicznej wzrós³ dwukrotnie z 5%
do 10% (i to bez uwzglêdnionych bezrobotnych i rodzin patologicznych) [2], wskaŸnik samobójstw wzrós³
z 13 na 100 tys. do 15. W analizowanej przez nas populacji hospitalizowanych z zasi³ku dla bezrobotnych lub
pomocy spo³ecznej utrzymuje siê 9%, prawie wszyscy
(8%) s¹ w wieku produkcyjnym. Bezrobocie jest czynnikiem stresogennym nie tylko dla dotkniêtych nim bezpoœrednio, funkcjonuje w spo³ecznej œwiadomoœci jako
fantom potencjalnego zagro¿enia [3]. Wskazuje siê,
¿e utrata pracy prowadziæ mo¿e do utraty to¿samoœci
[4], wzmaga siê poczucie braku bezpieczeñstwa, nieko-
niecznie bezpoœrednio zwi¹zane z zagro¿eniem sytuacji
materialnej, obawa o w³asne zdrowie, presti¿, szacunek,
kontakty z innymi, utratê kontroli nad w³asnym ¿yciem,
w konsekwencji prowadzi to do obni¿enia ogólnej
aktywnoœci ¿yciowej. W 2001 r. bezrobocie dotknê³o
w podobnym stopniu mieszkañców miast i wsi (odpowiednio 22% i 20%), kobiety i mê¿czyzn (odpowiednio
22% i 21%), z badañ wynika, ¿e w prawie ka¿dej polskiej rodzinie, bli¿szej czy dalszej, jest osoba bezrobotna. Nadto, stopa bezrobocia koreluje dodatnio zarówno
z minimum socjalnym jak i minimum egzystencji. Jednak¿e powody wzrostu dynamiki hospitalizacji mog¹
tkwiæ w zupe³nie innych obszarach nie podlegaj¹cych
obiektywnym miarom wskaŸnikowania, a wielorakie
stresogenne czynniki nie musz¹ prowadziæ do klinicznych objawów kwalifikuj¹cych siê do leczenia,
zw³aszcza szpitalnego. Z przeprowadzonych przez
Eurobarometr i Esemed badañ w krajach „starej” Unii
Europejskiej wynika, ¿e np. spo³eczeñstwo W³och charakteryzuje najwy¿szy poziom dystresu psychicznego,
a jednoczeœnie najni¿szy poziom zaburzeñ afektywnych
[5]. Istniej¹ zatem jakieœ spo³eczno-kulturowe mechanizmy chroni¹ce przed powstawaniem objawów klinicznych. Ochronê mo¿e stanowiæ model w³oskiej rodziny
o tradycyjnie silnych wiêzach, wspomagaj¹cej, patriarchalnej, a jednoczeœnie konsoliduj¹cej wszystkich cz³onków rodziny wokó³ osoby matki. W wiêkszoœci badañ
wskazuje siê na iloœæ i jakoœæ kontaktów spo³ecznych,
zw³aszcza rodzinnych, na samopoczucie psychiczne
i sposób radzenia sobie z dyskomfortem [6, 7].
O spadku kondycji psychicznej Polaków poœrednio
œwiadcz¹ prowadzone miêdzynarodowe badania, obejmuj¹ce 15 krajów, które wykaza³y bardzo silne korelacje miêdzy spadkiem kondycji psychicznej a tzw. makrostresorami, czyli brakiem zaufania do instytucji
spo³ecznych i politycznych, w których to badaniach Polska uplasowa³a siê na drugim miejscu pod wzglêdem
si³y oddzia³ywania tych czynników [8].
Przyczyny obni¿enia nastroju czy nawet pojawiaj¹cych siê zaburzeñ depresyjnych czêsto spowodowane
s¹ przyjmowaniem niektórych leków ordynowanych
w celu zlikwidowania objawów somatycznych, takich
jak np. powszechnie stosowane leki na obni¿enie ciœnienia [7]. Z drugiej strony, rozleglejsza wiedza o tego
typu zaburzeniach i warunkowane ni¹ zmiany postaw
wp³ywaj¹ na chêtniejsze korzystanie z pomocy specjalistów, którzy te¿ s¹ w tym zakresie coraz lepiej wyszkoleni, wiêksze te¿ doœwiadczenie zdobyli lekarze
pierwszego kontaktu.
Nie wiemy w jakim stopniu wzrost hospitalizacji jest
wyznacznikiem rozprzestrzeniania siê zjawiska w skali
spo³ecznej i czy jest to wy³¹cznie negatywne zjawisko,
bowiem równie dobrze mo¿e ono œwiadczyæ o zwiêkszonej spo³ecznie tendencji do bardziej racjonalnego
wyboru radzenia sobie z dolegliwoœciami. S¹ to jednak kwestie na szersze badania spo³eczne, uwzglêdniaj¹ce wielorakie czynniki równie¿ subiektywne, bowiem
wzrost zaburzeñ o charakterze depresyjnym wystêpuje
Dynamika hospitalizacji osób z zaburzeniami afektywnymi w latach 1997–2001
w ró¿nych krajach i spo³ecznoœciach bardzo zró¿nicowanych kulturowo, politycznie i ekonomicznie. Nie
mo¿emy te¿ jednoznacznie oceniæ i przewidzieæ nastêpstw wystêpowania wy¿szej dynamiki rozpowszechnienia ni¿ zapadalnoœci (wiêkszego udzia³u w dynamice hospitalizacji pacjentów uprzednio leczonych ni¿
pierwszorazowych), gdy¿ œwiadczy to nie tylko o nawrotowoœci zaburzeñ, mo¿e równie¿ œwiadczyæ o tendencji do wyhamowania zjawiska, je¿eli utrzyma siê
w d³u¿szym okresie czasu.
W naszym badaniu rozpowszechnienie hospitalizacji w populacji kobiet jest oko³o dwukrotnie wiêksze
ni¿ w populacji mê¿czyzn, zarówno na pocz¹tku, jak na
koñcu okresu badawczego. Prawid³owoœæ ta utrzymuje
siê od lat, tak np. w 1992 i 1995 r. wystêpowa³a ta sama
proporcja [1]. Zarazem jest ona odzwierciedleniem proporcji w rozpowszechnieniu rzeczywistym – wg ostatnich danych wiêkszoœæ zaburzeñ afektywnych wystêpuje dwukrotnie czêœciej u kobiet ni¿ mê¿czyzn [6, 7].
Analiza hospitalizacji wed³ug p³ci i wieku wykaza³a, ¿e
od tej ogólnej prawid³owoœci odbiega hospitalizacja
osób w wieku od 20 do 29 lat. W tej bowiem grupie
kobiety s¹ rzadziej leczone w szpitalu ni¿ mê¿czyŸni
(proporcja K/M wynosi 80%). Poniewa¿ nie dysponujemy tak szczegó³owymi danymi z poprzednich lat,
trudno powiedzieæ, czy jest to d³ugoletnia prawid³owoœæ, czy te¿ wystêpuje dopiero ostatnio.
Analiza rozpowszechnienia hospitalizacji wed³ug
wieku wykaza³a, ¿e najczêœciej leczone w szpitalu s¹
osoby w wieku od 45 do 54 lat, w nastêpnych natomiast
klasach czêstoœæ hospitalizacji maleje wraz z wiekiem.
O ile wyraŸny wzrost wskaŸników po 45 roku ¿ycia jest
zjawiskiem od dawna znanym, to du¿o ni¿sze wskaŸniki u osób w wieku podesz³ym s¹ doœæ zaskakuj¹ce.
Wed³ug najnowszych danych rzeczywiste rozpowszechnienie zaburzeñ afektywnych w populacji osób doros³ych kszta³tuje siê w wielu krajach na poziomie 6–12%,
natomiast u osób w wieku podesz³ym jest znacznie wy¿sze – szacuje siê je na co najmniej 15% [7]. Nadto,
stwierdzono, ¿e w Polsce im starszy wiek, tym gorsza
kondycja psychiczna, z wiekiem nasilaj¹ siê objawy
depresji, podczas gdy np. w Stanach Zjednoczonych
i Kanadzie na depresjê cierpi¹ przede wszystkim ludzie
m³odzi [6]. Dane o hospitalizacji osób w wieku podesz³ym (powy¿ej 65 roku ¿ycia) w uprzednich latach
wskazuj¹, ¿e ich wskaŸniki hospitalizacji by³y wy¿sze
ni¿ w populacji w wieku produkcyjnym – wg danych
z Roczników IPiN w roku 1990 wskaŸnik hospitalizacji
w wieku od 30 do 64 lat wynosi³ 40,5, a dla wieku
65 lat i wiêcej – 41,4, z kolei w roku 1995 czêstoœæ
leczenia szpitalnego w grupie 20–64 lat wynosi³a 43,9,
a w wieku podesz³ym 54,4. Dane te mo¿na jedynie poœrednio porównaæ z danymi z naszej analizy (inne s¹
nieco przedzia³y wieku), niemniej wyraŸna jest tendencja zahamowania hospitalizacji osób w wieku podesz³ym z zaburzeniami afektywnymi. Trudno powiedzieæ, jakie s¹ tego przyczyny. Mo¿e jakiœ wp³yw ma
105
ostatni trend dok³adniejszej diagnostyki zaburzeñ organicznych (zwi¹zany m. in. z wieloma materia³ami edukacyjnymi) i czêstszego obecnie rozpoznawania zaburzeñ organicznych, je¿eli wspó³istniej¹ one z depresj¹.
Mo¿e pewne bariery dostêpnoœci opieki w ostatnich
latach (np. d³ugie czêsto terminy wizyt w PZP, brak
pieniêdzy na dojazd do poradni) najbardziej odbijaj¹ siê
na osobach starszych.
Badanie nasze wykaza³o, ¿e mieszkañcy miast s¹
czêœciej hospitalizowani ni¿ osoby zamieszka³e na wsi.
Wniosek ten oczywiœcie nie jest ¿adn¹ rewelacj¹, poniewa¿ prawid³owoœæ tê stwierdzano ju¿ wielokrotnie,
komentuj¹c, ¿e wynika to g³ównie z ró¿nic postaw
w stosunku do leczenia i dostêpnoœci opieki w populacjach miejskich i wiejskich. Ostatnio wiêcej informacji
przynios³o badanie Czapiñskiego, poœwiêcone zdrowiu
psychicznemu Polaków [6], w którym konkluduje on,
¿e w Polsce zagro¿enie depresj¹ roœnie monotonicznie
wraz z wiekiem, nieco gwa³towniej wœród kobiet i nieco gwa³towniej na wsi. Chocia¿ mieszkañcy wsi w doœwiadczaniu stresu ¿yciowego maj¹ wiêksze wsparcie
spo³eczne (utrzymuj¹ silniejsze wiêzi z krewnymi,
silniej identyfikuj¹ siê z instytucj¹ koœcio³a i wspólnymi religijnymi obrzêdami), to przemiany zwi¹zane
z transformacj¹ ustrojow¹ odbi³y siê na nich dotkliwiej.
Dynamika hospitalizacji zaburzeñ afektywnych nie
odzwierciedla wykazanej w badaniu Czapiñskiego prawid³owoœci, jest ona wy¿sza wœród mieszkañców miast
ni¿ wsi, z wyj¹tkiem wy¿szej w populacji wiejskiej
dynamiki wœród mê¿czyzn w wieku 50–59 lat.
WNIOSKI
1. W latach 1997–2001 czêstoœæ hospitalizacji wzros³a
o 39%, z 41 do 57 na 100 tys. ludnoœci. Podobna
dynamika charakteryzuje czêstoœæ pierwszych przyjêæ.
2. W ca³ym okresie badawczym najczêstsz¹ przyczyn¹
hospitalizacji by³y zaburzenia depresyjne nawracaj¹ce i epizody depresyjne, zarówno wœród ogó³u pacjentów jak pierwszorazowych, u kobiet i mê¿czyzn.
3. Najwy¿sze wskaŸniki hospitalizacji, ok. 160 na
100 tys. mieszkañców w 2001 r., wystêpuj¹ u osób
w wieku 45–49 i 50–54 lat. Kobiety s¹ hospitalizowane dwukrotnie czêœciej ni¿ mê¿czyŸni. W wiêkszoœci grup wieku mieszkañcy miast czêœciej s¹
hospitalizowani ni¿ mieszkañcy wsi, ró¿nica ta nie
wystêpuje w klasie wieku 45–54 lat.
4. W okresie badawczym najwy¿sza dynamika wzrostu
wyst¹pi³a u osób licz¹cych 45 do 54 lat (ok. 60%),
wiêkszy wzrost nast¹pi³ u kobiet w tym wieku (prawie 70%) ni¿ u mê¿czyzn (ok. 40%). Hospitalizacja
mieszkañców miast wzros³a o 20% wiêcej ni¿ mieszkañców wsi. W najwiêkszym stopniu wzros³a hospitalizacja z powodu epizodów depresyjnych (o blisko
50%) i zaburzeñ nawracaj¹cych (o 35%), zw³aszcza
ich postaci ciê¿kich.
106
Ludmi³a Boguszewska, Walentyna Szirkowiec, El¿bieta S³upczyñska-Kossobudzka
PIŒMIENNICTWO
1. Zak³ady psychiatrycznej oraz neurologicznej opieki zdrowotnej. Rocznik Statystyczny 1990, 1992, 1995, 1997, 2001.
Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii; 1991, 1993,
1996, 1998, 2002.
2. Warunki ¿ycia ludnoœci w 2001 roku. Warszawa: GUS; 2002.
3. Feather NT. The Psychological Impact of Unemployment.
New York: Springer-Verlag; 1990.
4. Makselon-Kowalska B. Bezrobocie jako czynnik zagro¿enia dla zdrowia psychicznego. W: Czaba³a C, red. Zdrowie
Psychiczne – zagro¿enia i promocja. Warszawa: Instytut
Psychiatrii i Neurologii; 2000: 169–81.
5. S³upczyñska-Kossobudzka E. Zdrowie psychiczne w krajach Unii Europejskiej. Sprawozdanie z pobytu na Konfe-
rencji „Comparing mental health and risk factors across EU
countries”, Pary¿, 30.06.2004.
6. Czapiñski J. Niekliniczne wskaŸniki zdrowia psychicznego
Polaków. Identyfikacja spo³ecznych grup podwy¿szonego
ryzyka. W: Czaba³a C, red. Zdrowie Psychiczne – zagro¿enia i promocja. Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii;
2000: 231–323.
7. Pu¿yñski S. Choroby afektywne nawracaj¹ce. W: Bilikiewicz A, Pu¿yñski S, Rybakowski J, Wciórka J, red. Psychiatria. Tom 2. Wroc³aw: Wyd Med Urban & Partner; 2002:
343–415.
8. Ostrowska A. Samopoczucie psychiczne Polaków na tle
Europejczyków. Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Spo³eczeñstwo polskie – zdrowie, instytucje, pieni¹dze”, Warszawa, 5–6.12.2003.
Adres: Mgr Ludmi³a Boguszewska, Zak³ad Organizacji Ochrony Zdrowia Instytutu Psychiatrii i Neurologii,
ul. Sobieskiego 9, 02-957 Warszawa, e-mail: [email protected]