Uczelniana Platforma E-Learningowa

Agnieszka Chrząszcz, Piotr Gaś, Joanna Kisielewska, Jan Kusiak
Ośrodek Edukacji Niestacjonarnej
Uczelniana Platforma E-Learningowa
Wprowadzenie
Wszystkie uczelnie, które traktują e-learning1
jako transformację klasycznej formy nauczania
na potrzeby społeczeństwa wiedzy, stoją przed
dylematem wyboru narzędzi wspomagających
proces dydaktyczny. Kluczowym elementem
jest platforma e-learningowa – kompleksowe
narzędzie do zarządzania wiedzą i prowadzenia
zajęć e-learningowych. Ilość dostępnych na
rynku rozwiązań tego typu jest ogromna, zaś
przy ich wyborze należy wziąć pod uwagę wiele
różnorodnych czynników: faktyczne potrzeby
i wymagania użytkowników, możliwości techniczne czy finansowe Uczelni, doświadczenia
oraz kierunki rozwoju wyznaczane przez wiodące instytucje. Dopiero wnikliwa analiza wszystkich powyższych elementów pozwoli nam na
dokonanie właściwego wyboru, uwzględniającego kontekst, w jakim osadzona jest dana
uczelnia.
Taka właśnie analiza pozwoliła nam dokonać wyboru platformy e-learningowej dla naszej
Uczelni. Jako Uczelnianą Platformę e-Learningową wybraliśmy Moodle – oprogramowanie
OpenSource2.
W niniejszym artykule zaprezentujemy kulisy
naszego wyboru i spróbujemy wykazać, że platforma Moodle stanowi doskonałą odpowiedź
na potrzeby naszej Uczelni.
uczelnie jak Open University z Wielkiej Brytanii,
Open Polytechnic w Nowej Zelandii oraz Dublin
City University z Irlandii zrezygnowały z rozwiązań komercyjnych na rzecz platformy Moodle).
W Polsce z platformy Moodle korzystają m.in.
politechniki: Gdańska, Warszawska, Krakowska, Wrocławska oraz Śląska; uniwersytety:
Warszawski, Mikołaja Kopernika w Toruniu,
UMCS w Lublinie; Szkoła Główna Handlowa
w Warszawie, Wyższa Szkoła Bankowa w Poznaniu oraz Akademia Ekonomiczna w Poznaniu.
Podstawową zaletą platformy Moodle jest
fakt, iż począwszy od jej powstania jest ona stale uzupełniana o nowe rozwiązania i narzędzia.
Poza profesjonalnymi twórcami oprogramowania istotną rolę odgrywają w tym procesie zwykli
użytkownicy platformy, którzy o swoich problemach lub pomysłach na jej ulepszenie dyskutują z twórcami projektu na forach dyskusyjnych
oficjalnej strony projektu. Każdy użytkownik
platformy może więc mieć wpływ na kierunki
rozwoju tego oprogramowania – rzecz, jeśli nie
zupełnie niemożliwa, to bardzo trudna do osiągnięcia w przypadku rozwiązań komercyjnych.
Przyjrzyjmy się zatem problematyce wyboru
platformy biorąc pod uwagę aspekty dydaktyczne, pedagogiczne, finansowe oraz względy
praktyczne.
Aspekty dydaktyczne
Dlaczego OpenSource
i dlaczego Moodle
Rozwiązania typu OpenSource są dość powszechnie wdrażane na uczelniach wyższych,
nie tylko w kraju ale i w Europie, z wielu powodów. Jak każdy produkt, także tego typu oprogramowanie ma swoje zalety i wady, swoich zagorzałych zwolenników i przeciwników. Są jednak pewne oczywiste zalety OpenSource, które
chcielibyśmy w tym artykule przedstawić.
Oprogramowanie OpenSource stanowi coraz częściej prawdziwą konkurencję dla oprogramowań komercyjnych. Moodle jest tylko jedną z wielu platform OpenSource3, która może
śmiało konkurować z produktami komercyjnymi
znanych firm. Od swej pierwotnej postaci udostępnionej w kwietniu 2002 roku Moodle doczekał się już 6 wersji i aktualnie może pochwalić
się ponad 6000 oficjalnie zarejestrowanych
stron i ponad 75 000 użytkowników w 138 krajach4. Oczywiście nie jest to jedyne rozwiązanie
OpenSource rozpowszechnione na rynku edukacyjnym – dla przykładu Claroline używane
jest przez ok. 470 instytucji edukacyjnych w 65
krajach, ILIAs z kolei jest niezwykle popularny
w uczelniach niemieckich. Sakai, będące stosunkowo nowych projektem5, przyciągnęło do
współpracy zarówno uczelnie jak i firmy prywatne (IBM, Sun, Unisys).
Uczelnie wyższe coraz częściej wybierają
platformy OpenSource, a wiele z nich korzysta
właśnie z Moodle (m.in. tak duże i znaczące
8
Rozwiązania komercyjne nie stanowią praktycznie żadnego naukowego wyzwania ani dla
kadry, ani dla studentów, są bowiem gotowym
i w zasadzie skończonym produktem. Zastosowanie oprogramowania OpenSource umożliwia
Uczelni prace nad platformą a tym samym pełniejsze zrozumienie technologii będącej nieodłączną częścią e-learningu. Pozyskana w ten
sposób wiedza stawia naszą Uczelnię w uprzywilejowanej pozycji w zakresie e-learningu.
Wiele uczelni w Polsce i za granicą zdecydowało się tworzyć własne platformy – tzw. rozwiązania „szyte na miarę”. Choć korzyść naukowa
i dydaktyczna takiego przedsięwzięcia jest
oczywista – studenci i doktoranci zdobywają
bowiem „know how”, które zostaje na uczelni –
to tworzenie platformy od podstaw jest zajęciem żmudnym i na obecnym etapie rozwoju
technologii e-learningowych, kiedy ilość dostępnych na rynku rozwiązań OpenSource jest
ogromna, wydaje się być nieuzasadnione.
O wiele prostszym rozwiązaniem jest zaadoptowanie platformy już istniejącej i stopniowe ulepszanie jej funkcjonalności zgodnie z potrzebami danej instytucji, poprzez modyfikację
kodu źródłowego. Na uczelniach technicznych
prace te mogą wykonywać studenci w ramach
projektów bądź też prac zaliczeniowych, oczywiście pod kierunkiem doświadczonych wykładowców, zdobywając przy okazji wiedzę i doświadczenie w zakresie technik informacyjnych.
Nie są oni pozostawieni sami sobie – wirtualna
społeczność użytkowników stanowić może znakomite źródło wsparcia i inspiracji.
Aspekt pedagogiczny
Uniezależnienie się od konkretnego sprzedawcy, oprócz wymiaru dydaktycznego oraz
oczywiście finansowego, ma również wymiar
użytkowy – gotowy produkt skierowany jest do
masowego odbiorcy a przez to trudno zastosować go w tak specyficznym środowisku jak
uczelnia wyższa.
Rozwiązania komercyjne często skierowane
są do firm, dla których dydaktyka nauczania
i paradygmat pedagogiczny są drugorzędne.
Tymczasem głównym celem twórców platformy Moodle było stworzenie oprogramowania
różnego od dostępnych na rynku platform komercyjnych (zorientowanych głównie na użytkowników z dużych korporacji), a mianowicie
takiego, które lepiej odpowiadałoby specyficznym potrzebom pedagogicznym szkół i uczelni
wyższych. Widoczne jest to w unikalnej strukturze tej platformy, która umożliwia pełne zintegrowanie treści merytorycznych z narzędziami
do komunikacji oraz narzędziami sprawdzającymi wiedzę. W przypadku platform komercyjnych oraz zdecydowanej większości innych
platform OpenSource mamy do czynienia
z „rozbitą” strukturą zasobów, tzn. treści zgrupowane są w jednym miejscu platformy, w innym miejscu znajdują się fora dyskusyjne,
a jeszcze w innym umiejscowione są testy
sprawdzające wiedzę. Student musi więc „przeklikiwać się” przez kolejne miejsca na platformie, co nie sprzyja jego koncentracji i dodaje
mu niepotrzebnej pracy.
Na platformie Moodle to autor kursu decyduje o układzie materiałów i narzędzi. Ponadto,
autor kursu ma także możliwość stworzenia warunkowej ścieżki nauczania, uzależnionej od
postępów danego studenta. Jest to unikalna
funkcja platformy Moodle.
Jasnym jest, że platforma e-learningowa
Moodle oprócz wielu zalet ma też liczne wady
– który produkt ich nie ma? Jednak wybranie
wśród wielu dostępnych rozwiązań tego najlepiej przetestowanego i opracowanego gwarantuje, że na wiele problemów związanych zarówno z technologią jak i metodyką e-learningu odpowiedź jest stosunkowo łatwa do znalezienia
a dostęp do kodu źródłowego umożliwia dokonywanie niezbędnych modyfikacji.
Aspekt finansowy – gentelmeni
nie rozmawiają o pieniądzach ale…
Niestety, wdrożenie e-learningu nie jest darmowe i to bez względu na typ oprogramowania,
który wybierzemy. Koszt wdrożenia takiego rozwiązania na uczelni nie jest łatwy do oszacowania. Niemniej jednak trzeba wziąć pod uwagę
szereg czynników, których analiza pozwolić może na zaopiniowanie poszczególnych rozwiązań. Do niektórych z nich należą:
– Infrastruktura sieciowa: Ponieważ AGH dysponuje dobrze rozwiniętą siecią pozostaje
jedynie koszt dedykowanego serwera dla
całej Uczelni, na którym zainstalowana jest
platforma.
BIP 147 – listopad 2005 r.
– Oprogramowanie/system: W przypadku
platformy OpenSource koszt związany z zakupem oprogramowania zanika zupełnie.
W przypadku platformy komercyjnej jest to
tylko niewielka część faktycznych kosztów,
które mogą wzrosnąć w przypadku rozwiązania opierającego się na opłatach licencyjnych za użytkowników. Ceny jednego systemu mogą różnić się także w zależności od
dostępnych funkcjonalności.
– Koszty wdrożenia: W przypadku platformy
Moodle koszt ten zostaje „rozproszony” –
szkolenia oraz prace związane z rozbudowywaniem platformy mogą przeprowadzać
pracownicy Uczelni. W przypadku platform
komercyjnych dostosowanie do potrzeb
użytkownika (np. dodanie nowych funkcjonalności czy przetłumaczenie na język użytkownika), szkolenie administratorów i personelu technicznego regulowane są umową
z dostawcą.
– Koszt szkolenia pracowników – j.w.
– Koszt utrzymania platformy, w tym także
koszt rozbudowania funkcjonalności, dodatkowych kont użytkowników – j.w.
W przypadku Moodle, który jest dobrze rozbudowanym i przetestowanym systemem, koszty związane z rozbudową są stosunkowo niewielkie. Liczba instytucji wdrażających Moodle
jest bowiem na tyle duża, że wymiana doświadczeń i rozwiązań przebiega bardzo sprawnie
i jest dość dobrze udokumentowana. Niemniej
istotna jest „przyjazność” tego systemu dla
użytkownika, co powoduje zmniejszenie nakładów na szkolenia oraz testowanie. Wirtualny
„help desk” i wirtualna społeczność Moodle są
znakomitym źródłem pomocy i sprawdzonych
informacji.
Oczywistym jest natomiast, że uczelnia ponosi pewne koszty, ale naszym zdaniem dużo
niższe niż przy wyborze komercyjnych rozwiązań. Wydaje się jednak, że są one rekompensowane w pełni przez zalety OpenSource. W społeczeństwie opartym na wiedzy praca z programem OpenSource jest szansą uczenia się przez
całą społeczność akademicką i uczestniczenia
w globalnym przedsięwzięciu, jakim jest w tym
przypadku projekt Moodle.
Podkreślić należy, że oprócz niskich kosztów
najważniejszą zaletą OpenSource, jest uniezależnienie się od dostawcy komercyjnych rozwiązań. Zależność od sprzedawcy związana jest
nie tylko z poleganiem na jego serwisie, ale także z koniecznością akceptowania ulepszeń czy
dodatkowacyh funcjonalności bez względu na
potrzeby czy preferencje użytkowników.
Aspekty praktyczne
System scentralizowany
vs. autonomiczność wydziałów
Uczelniana Platforma e-Learningowa zainstalowana jest na jednym, centralnym serwerze
znajdującym się obecnie w Ośrodku Edukacji
Niestacjonarnej. Od nowego roku kalendarzowego platforma zostanie przeniesiona do Uczelnianego Centrum Informatyki AGH, gdzie bę-
BIP 147 – listopad 2005 r.
dzie zainstalowana na wieloprocesorowym serwerze Sun Enterprise 420R. Dzięki temu zwiększy się bezpieczeństwo danych zapewniane
zarówno na poziomie logicznym (mirrorowanie
danych na serwerze, automatyczny system archiwizacji danych) jak i fizycznym (zabezpieczenia przeciwwłamaniowe, monitoring pomieszczeń oraz specjalny system przeciwpożarowy
do obsługi serwerowni komputerowych). Serwer, na którym docelowo ma się znajdować
platforma, podpięty jest bezpośrednio do routera UCI (Cisco Catalyst 4506), który jest jednym
z węzłów komputerowej sieci szkieletowej AGH
zapewniającej transfer z prędkością 1Gb/s, co
z dość dużym zapasem zapewnia bezproblemowe i komfortowe przesyłanie danych multimedialnych pomiędzy użytkownikami a platformą Moodle.
O tym, że Uczelniana Platforma e-Learningowa Moodle jest systemem scentralizowanym
świadczy również fakt, iż wszystkie operacje
związane z zarządzaniem oprogramowaniem
platformy, bazami danych oraz obsługą techniczną, przeniesione są na jedną jednostkę
Uczelni – Ośrodek Edukacji Niestacjonarnej.
Aby jak najlepiej dopasować strukturę platformy do wymogów naszej Uczelni pracownicy
Ośrodka Edukacji Niestacjonarnej zmodyfikowali kod źródłowy platformy dzieląc ją na wirtualne obszary wydziałowe. Dzięki temu możliwe
było połączenie systemu scentralizowanego
(jeden serwer, jedna instalacja, profesjonalne
obsługa sprzętowa) z systemem, w którym wydziały zachowują autonomiczność w zarządzaniu swoją częścią platformy.
Każdy z wydziałów posiada osobę wydelegowaną przez Dziekana, która pełni funkcję tzw.
administratora wydziałowego. Osoba ta zajmuje się zakładaniem kont nowym użytkownikom
oraz zarządzaniem użytkownikami w obszarze
danego wydziału (np. nadawanie uprawnień autorom kursów). Administratorzy wydziałowi są
indywidualnie szkoleni przez Ośrodek Edukacji
Niestacjonarnej w zakresie administrowania obszarem wydziałowym, mogą również konsultować się z administratorem uczelnianym celem
uzyskania pomocy w rozwiązaniu danego problemu.
Poza szkoleniami dla administratorów OEN
organizuje także szkolenia dla nauczycieli akademickich zainteresowanych pracą na platformie. Od września 2004 roku odbyło się już 6 takich szkoleń, w których udział wzięło 70 pracowników dydaktycznych naszej Uczelni.
Na części wydziałów AGH odbywają się już
zajęcia z wykorzystaniem Uczelnianej Platformy
e-Learningowej. Zajęcia takie mają miejsce
przede wszystkim w Katedrze Automatyki na
Wydziale Elektrotechniki, Automatyki, Informatyki i Elektroniki, a także na Wydziałach: Metalurgii i Inżynierii Materiałowej oraz Fizyki i Informatyki Stosowanej.
Europejski kampus wirtualny
Ostatnią wreszcie sprawą, o której warto
wspomnieć, jest wymiar społeczny e-learningu.
E-learning pozwala bowiem na współpracę pomiędzy uczelniami bez względu na miejsce
i czas oraz pozwala studentom na wymianę do-
świadczeń oraz dostęp do ekspertów z różnych
krajów. Aby to jednak było możliwe, systemy
i narzędzia e-learningowe używane na różnych
Uczelniach muszą być kompatybilne. Ich integracja jest warunkiem stworzenia faktycznej wirtualnej przestrzeni naukowej. Taka integracja
będzie łatwiejsza do wykonania w przypadku
uczelni korzystających z oprogramowania typu
OpenSource. Co więcej, wirtualna wymiana studentów pomiędzy uczelniami korzystającymi
z platform OpenSource nie generuje dodatkowych kosztów tytułem opłaty za każdego nowego użytkownika platformy.
Zakończenie
Celem tego artykułu było zaprezentowanie
rozwiązania OpenSource – Moodle jako odpowiedzi na potrzeby naszej Uczelni w zakresie e-learningu. Mamy nadzieję, że artykuł ten zainspiruje kolejne wydziały do zapoznania się
z platformą i wykorzystania jej w codziennej
pracy dydaktycznej. Wszelkie pytania związane
z funkcjonowaniem Uczelnianej Platformy e-Learningowej prosimy kierować do pracowników
Ośrodka Edukacji Niestacjonarnej.
Bibliografia
1. R. Tadeusiewicz, J. Kusiak, E-learning szansą wzbogacenia oferty edukacyjnej Uczelni, [w:]. Biuletyn Informacji Pracowników AGH nr 138, luty 2005, 4–7
2. A. Chrząszcz, P. Gaś, J. Kisielewska, J. Kusiak, Platforma e-learningowa MOODLE na AGH, [w:]. Biuletyn
Informacji Pracowników AGH nr 138, luty 2005, 7–8
3. B. Ingraham, B. Watson, L. McDowell, A Brockett, S.
Fitzpatrick, Evaluating and implementing learning environments: A United Kingdom Experience. Educational Technology Review, [Online Serial] 10 (2), 2002,
28–51, http://www.aace.org/pubs/etr/issue3/Ingraham.pdf [ostatnio oglądany 15.11.2005]
Przypisy
1
specjalnie pozostajemy tu przy angielskim słowie
e-learning, które przez część naukowców tłumaczone
jest jako e-nauczanie. Słowo e-nauczanie nie oddaje
jednak w pełni znaczenia angielskiego słowa e-learning. E-learning oznacza e-„uczenie się” – nacisk położony jest więc na aktywny udział ucznia w procesie
zdobywania wiedzy.
2
Pod pojęciem OpenSource rozumiemy tutaj oprogramowanie darmowe o otwartym kodzie źródłowym.
3
Inne platformy typu OpenSource to m.in. Bodington,
Claroline, Ganesha, ILIAS, Sakai, .LRN
4
Źródło: www.moodle.org
5
Projekt rozpoczął się w styczniu 2004 i został dofinansowany przez Fundacje Andrew Mellon oraz
cztery uczelnie amerykańskie.
Startuje nowa edycja
konkursu „Notatki
w Internecie” – 2005/2006
Jego Magnificencja Rektor Akademii Górniczo-Hutniczej serdecznie zaprasza wszystkich
studentów naszej Uczelni do wzięcia udziału w
nowej edycji konkursu „Notatki w Internecie”.
Szczegółowe informacje oraz regulamin konkursu dostępne są na stronie internetowej:
http://notatki.oen.agh.edu.pl
9