64KB

ANNALES
UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA
LUBLIN - POLONIA
VOL.LX, SUPPL. XVI, 499
SECTIO D
2005
Akademia Wychowania Fizycznego Kraków.
Academy of Physical Education Cracow.
WACŁAW SROKOSZ
Let us prepare our students rationally for healthcare
Racjonalnie przygotowujmy uczniów do dbałości o swoje zdrowie
„Nawet ci, którzy są w pełni przekonani o niezbędności aktywności fizycznej dla poprawy zdrowia, nie wychodzą na boisko, jeżeli zdają sobie sprawę ze swojej ruchowej nieporadności”- pisał
Czabański (1980:4). Czy teza ta straciła na aktualności? Nie!
Program nauczania przypomina nauczycielowi wychowania fizycznego, że jego głównym zadaniem jest przygotowanie ucznia do samodzielnej dbałości o swoją sprawność fizyczną i zdrowie po
ukończeniu szkoły. Można więc zakładać, że uczniowie gimnazjum dopełniają swoją wiedzę i poszerzają zakres umiejętności, pozwalających im na co dzień dbać o swoją sprawność fizyczną i zdrowie.
Wychodząc z założenia, że gospodarowanie czasem wolnym świadczy o uznawanych wartościach
przez daną osobę, jej umiejętnościach i motywacji do ich osiągania, czyli o jej stylu życia, autor wraz
z magistrantami prowadził badania nad tą problematyką wśród uczniów starszych klas szkół podstawowych, ponadpodstawowych i średnich oraz wśród osób dorosłych.
Celem omawianych badań wśród uczniów I i II klasy gimnazjum (w Hrubieszowie, Krakowie,
Myślenicach, Nowym Sączu) było poznanie: 1. ich. zasobu czasu wolnego w dniu szkolnym i w dniu
wolnym od nauki, 2. jego zagospodarowania, 3. dostrzeganych (lub nie) korzyści dla zdrowia płynących z aktywności ruchowej, 4. udziału szkoły w organizacji zajęć pozalekcyjnych dla swoich
uczniów.
W badaniach stosowano ankietę oraz wywiad z nauczycielem wychowania fizycznego i wychowawcą klasy. Realizowano je w latach 1999, 2000 i 2002 w 8 klasach I i 8 klasach II ośmiu szkół.
Łącznie wypowiedziało się 514 uczniów, w tym 249 dziewcząt i 265 chłopców.
W dobrych warunkach, także w zakresie organizacji zajęć pozaszkolnych, działają tylko trzy gimnazja w Krakowie. Szkoły w Myślenicach i Nowym Sączu oraz na ich obrzeżu można zaliczyć do
przeciętnych pod względem organizacyjnym, zaś w Hrubieszowskiem duże bezrobocie nie sprzyja
prawidłowemu funkcjonowaniu szkół, także na polu czasu wolnego.
WYNIKI BADAŃ∗
Zdecydowana większość uczniów dysponowała w dniu szkolnym co najmniej dwoma godzinami:
w klasach I 67% (N=272) i w klasach II 72,5% (N=242), powyżej trzech godzin mogło po swojemu
wypełnić 39% uczniów klas I i 49,5% klas II. Około 10% badanych miało dla siebie w takim dniu
mniej niż jedną godzinę.
Spotkania koleżeńskie to najczęściej deklarowana forma wypełniania czasu wolnego – 58%
uczniów klas I i 35% klas II, które przyjmują – w wielu przypadkach - postać spacerów. W domu –
przed TV i przy komputerze – pozostaje co trzeci/a badany/a. Trzecia część (31%) uczniów klas I i II
uprawia sport , 16% uczy się i 11% czyta. Muzyka i koła zainteresowań angażują po 8% badanych.
∗
Dane empiryczne pochodzą z czterech prac magisterskich, wykonanych pod kierunkiem autora i obejmują odpowiedzi tylko na trzy pytania ankiety.
208
W dniu wolnym od nauki (w sobotę) wśród uczniów klas I dominują liczebnie posiadający 4 -6
godzin(34%) i cały dzień(33%) do wyłącznej dyspozycji. W klasach II najwięcej uczniów (42%) ma
dla siebie 7 – 8 godzin i niewielu mniej (41%) cały dzień. Dysponujący tylko 2 – 3 godzinami zdecydowanie częściej są uczniami klas I niż II (odpowiednio 21% i 4%).
Wypełnianie czasu wolnego w dniu nie szkolnym przyjmuje takie same formy, jak w dniu szkolnym. Wzrasta liczba uczniów przebywających z rówieśnikami poza domem i podejmujących aktywność ruchową w formie spacerów, jazdy na rowerze, gier sportowych. Pojawiają się rodzinne wyjazdy
do krewnych i znajomych – stosunkowo nieliczne.
Odpowiadając na pytanie: dlaczego każdy człowiek powinien być aktywny ruchowo na przykład
uprawiać sport czy turystykę, najczęściej wskazywano: to poprawia sprawność fizyczną i kondycję (
75% chłopców i 25 dziewcząt), drugą – trzecią rangę uzyskały wartości dobre samopoczucie (45%
chłopców i 25% dziewcząt) oraz zgrabna sylwetka (60% dziewcząt i 20% chłopców), na czwartej
pozycji znalazło się zdrowie(42% dziewcząt i 32chłopców). W dalszej kolejności wymieniano: zapobieganie chorobom, hartowanie organizmu, wypoczynek po nauce i pracy, radości i zadowolenia.
Zaprezentowane powyżej dane empiryczne są wielkościami średnimi charakteryzującymi ogół badanych, bądź uczniów klasy I czy II. Prowadząc badania w szkołach wielkiego miasta, małych miast i
podmiejskich wsi zauważono powiązanie ilości czasu wolnego uczniów w dniu szklonym z liczbą
mieszkańców tego ośrodka. Ilustruje to poniższe zestawienie
Z tabeli widać, że wśród uczniów dużego gimnazjum w Krakowie przeważają posiadający w dniu
szkolnym do dwóch godzin do własnej dyspozycji (64%). Odwrotną sytuację obserwujemy wśród
gimnazjalistów mniejszych miast i podmiejskich wiosek, gdzie dysponujący więcej niż dwoma godzinami dla siebie, są najliczniejsi (84% i 79%).
DYSKUSJA
Styl życia uznawany jest za najważniejszy czynnik zdrowia, równoważący wpływy środowiska,
dziedziczności i służby zdrowia. Zdrowy styl życia to postawa prozdrowotna, w której funkcjonują
harmonijnie komponenty poznawczy, emocjonalno-oceniający i działaniowy. W tej postawie – niezgodnie z koncepcjami socjologicznymi – najważniejszy jest komponent działaniowy, czyli zachowania prozdrowotne, które w badaniach zastępują deklaracje zachowań.
W omawianych badaniach wskaźnikami zdrowego stylu życia uczniów I i II klasy gimnazjum były
deklarowane formy aktywności ruchowej – spacery, udział w grach ruchowych, jazda na rowerze.
Spacer preferowały głównie dziewczęta obu klas. Co trzeci chłopiec klas I i II (31%) twierdził, że
uprawia sport. Część uczniów szkół wiejskich w dniu wolnym od nauki pomagała rodzicom w pracach
gospodarczych.(10%). Fąk (2002:29) stwierdził, że tylko 25% uczniów w tym samym wieku przejawia codziennie aktywność ruchową.
Pozostawanie w domu przed TV i przy komputerze co trzeciego ucznia tak w dniu szkolnym, jak i
w dniu wolnym od nauki, nie tylko potwierdza ten smutny obraz stylu życia (kształtującego się dopiero) polskiej młodzieży opisywany przez wielu badaczy (por. Srokosz 2003:210), ale też nie najlepiej
świadczy o oddziaływaniu rodziny i szkoły na tym polu na swoich podopiecznych. Czy może dziwić
takie zachowanie dzieci i młodzieży, skoro dorośli (w tym i rodzice badanych - prawdopodobnie) nie
dostarczają właściwych wzorów (por. Sas-Nowosielski 2003:9-10)?
Za pocieszające należy uznać to, że przeważająca część badanych dostrzega pozytywne oddziaływanie aktywności ruchowej na nasz organizm. Tu najczęściej wskazywano: poprawę sprawności
fizycznej i kondycji oraz stanu zdrowia, dobre samopoczucie, hartowanie organizmu i – nade wszystko – zgrabną sylwetkę, co eksponowały dziewczęta Wskazywane wartości podkreślali rówieśnicy
badani przez innych autorów polskich i zagranicznych (Fąk 2002:30, Srokosz 2003:210, SasNowosielski 2003 – cytujący bardzo wielu autorów zagranicznych) oraz nie cytowani tutaj autorzy
publikacji w Wychowaniu Fizycznym i Zdrowotnym.
O roli stylu życia w kształtowaniu i podtrzymywaniu stanu zdrowia najbardziej przekonywująco
wypowiadają się harcerze seniorzy, którzy znacznie częstej niż ich rówieśnicy wysoko i bardzo wysoko oceniają swoją sprawność fizyczną i stan zdrowia (Łobożewicz, Przygoda 1994:3). Cenne są też
stwierdzenia studentów – sympatyków narciarstwa (Gracz i wsp.2003:19), którym ta forma rekreacji
dostarcza wielu przyjemnych doznań.
209
WNIOSKI
1.
2.
3.
4.
Co trzeci chłopiec spośród badanych przejawia aktywność ruchową o charakterze sportowym w
dniu nauki szkolnej. Znacząca część dziewcząt preferuje wtedy spacery w towarzystwie koleżanek.
W dniu wolnym od nauki badani manifestują te same formy aktywności ruchowej, mając na nie
więcej czasu.
Co trzeci/a badany/a spędza przed TV i przy komputerze swój wolny czas w każdym dniu.
Ponad połowa badanych dostrzega pozytywne oddziaływanie aktywności ruchowej na organizm,
czyli nie tylko ci, którzy taką aktywność przejawiają.
UWAGI KOŃCOWE
Wychowanie do aktywności ruchowej (Sas-Nowosielski 2003), do rekreacji ruchowej (Fąk 2002),
do całożyciowej dbałości o sprawność i zdrowie (Grabowski 2000) jest niczym innym jak kształtowaniem zdrowego stylu życia, czy – jak twierdzą harcerze seniorzy – harcerskiego stylu życia (Łobożewicz, Przygoda 1994) już od najmłodszych lat. Wychowanie to oddziaływanie na świadomość podmiotu – ucznia-wychowanka, dziecka (Ostrowska 1999:28, Grabowski 2000:66), które trzeba łączyć z
nabywaniem przez ów młody podmiot umiejętności i sprawności niezbędnych dla osiągania celów i to
w sposób dostarczający temuż młodemu podmiotowi radości związanych z tymi działaniami. Tak
nakazuje prawo efektu Thorndike’a. Taki postulat spełniają eksperymenty niektórych nauczycieli
wychowania fizycznego, na przykład „Wybierz sam w Łodzi”, zachodnie modele „Wychowania sportowego”, zwłaszcza według koncepcji współdziałania a nie rywalizacji (Dyson, Grinecki, 2001), jak i
inne, o których szeroko pisze Sas-Nowosielski (2003:162-172).
Wydaje się, że dobrej rady udzielił wszystkim wychowującym do zdrowego stylu życia Czabański
(1980:4) stwierdzając: „Doskonalenie czynności motorycznych od najwcześniejszych lat życia jest
warunkiem wstępnym uprawiania sportu nie tylko wyczynowego, ale przede wszystkim rekreacyjnego”.
PIŚMIENNICTWO
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
210
Czabański B.,Model uczenia się i nauczania sportowych czynności motorycznych. AWF, Wrocław, 1980
Dyson B., Grineski S., Using cooperative learing structures in physical education, Journal of
Physical Education. Recreation and Danse, 2001, 2,28-31.
Fąk T., Wychowanie do rekreacji ruchowej młodzieży szkolnej, AWF, Wrocław, 2000.
Grabowski H., Co koniecznie trzeba wiedzieć o wychowaniu fizycznym, OW „Impuls”, Kraków,
2000.
Gracz J. i wsp. Rekreacja – kreacja – ekscytacja, czyli w poszukiwaniu psychospołecznego sensu
aktywności rekreacyjnej, Kultura Fizyczna, 2004, 3-4,16-19.
Łobożewicz T., Przygoda K., Wpływ harcerskiego stylu życia na sprawność psychofizyczną ludzi
w starszym wieku, Harcerstwo, 1994, 9,1-3.
Ostrowska A., Styl życia a promocja zdrowia, IFiS PAN, Warszawa, 1999.
Sas-Nowosielski.K., Wychowanie do aktywności fizycznej, AWF, Katowice, 2003.
Srokosz W., Zainteresowania sportowe, sprawność fizyczna i wyniki w nauce uczniów 11 – 15letnich, (w:) Kuźma J., Morbitzer J. (red.), Nauki pedagogiczne w teorii i praktyce edukacyjnej,
t.1, AP, Kraków, 2003, 209 – 214.
Ilość czasu wolnego uczniów klas I w dniu szkolnym (na wybranym przykładzie – wielkości liczbowe w %)
Siedziba szkoły
Ilość czasu wolnego
(w godzinach)
Do 1
1–2
2–3
3 i więcej
Kraków
Myślenice i Nowy Sącz
N = 33
N = 41
26
8
38
8
24
24
12
60
Źródło: Praca mgr D.D. (1999;40)
W pobliżu Myślenic
i Nowego Sącza
N = 40
0
21
30
49
STRESZCZENIE
Celem badań było poznanie zasobu czasu wolnego uczniów gimnazjum w dniach szklonym i wolnym od nauki, sposobów jego wypełniania oraz świadomości zdrowotnego wpływu aktywności ruchowej na organizm. Ponad połowa badanych ma do swojej dyspozycji więcej niż 2 godziny w dniu
szkolnym, a w dniu wolnym od nauki 7 i więcej godzin. Spotkania z rówieśnikami poza domem (i
spacery) oraz pozostawanie w domu przed TV, przy komputerze to najczęstsze formy wypełniania
czasu wolnego w takich dniach. Badani częściej wykazują znajomość korzyści zdrowotnych, tkwiących w aktywności ruchowej niż deklarują jej przejawianie.
SUMMARY
The aim of this research was to get to know the students` free-time reserve on week – days and
weekends (days off) and their consciousness of the healthy influence of physical activity on the human
body. More than half of the investigated have more than 2 hours free-time on week-days and more
than 7 hours on weekends. They spend this time on meeting friends outside (walks) and on staying at
home in front of the TV or PC. Most of them show knowledge of health profits of physical activity,
but they take part less.
211