praca zaliczeniowa wstęp do prawa europejskiego – ćwiczenia

PRACA ZALICZENIOWA
WSTĘP DO PRAWA EUROPEJSKIEGO – ĆWICZENIA 2016/17
PRAWO STACJONARNE, 2. ROK
PROWADZĄCY: DR ANNA CZAPLIŃSKA
ZASADY ZALICZENIA:

Praca zaliczeniowa polega na streszczeniu i skomentowaniu orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości UE w
sprawie C-174/15 Vereniging Openbare Bibliotheken przeciwko Stichting Leenrecht wg
następującego schematu:
1. Stan faktyczny (muszą Państwo wskazać główne okoliczności sprawy i problemy prawne)
2. Stanowiska uczestników postępowania
3. Opinia rzecznika generalnego
4. Rozstrzygnięcie i argumentacja Trybunału
5. Ocena rozstrzygnięcia Trybunału (własna!)







Do dyspozycji mają państwo materiały źródłowe dotyczące sprawy C-174/15 w postaci pełnych tekstów
opinii Rzecznika Generalnego M. Szpunara oraz wyroku TS UE, w polskiej wersji językowej. Dla
poprawnego wykonania zadania muszą Państwo wykorzystać (tj. co najmniej przeczytać!) oba dokumenty.
Proszę pamiętać, że opinie/stanowiska rzecznika generalnego zawierają cenne informacje dotyczące np.
stanu faktycznego czy argumentacji stron, a także przedstawiają różne możliwości oceny sprawy i
rozwiązania problemu, nie zawsze zgodne z późniejszym rozstrzygnięciem Trybunału. Dlatego mogą ją
państwo wykorzystywać w opracowaniu wszystkich części pracy (w szczególności np. przy uzasadnianiu
własnej oceny orzeczenia). Proszę jednak pamiętać, że głównym celem pracy jest prezentacja
rozstrzygnięcia Trybunału, samą opinię rzecznika należy zatem przedstawić skrótowo.
Praca musi być podpisana (imię, nazwisko, kierunek i rok studiów, nr albumu).
Praca powinna liczyć 2-4 stron, format A4, czcionka Times New Roman 12 pt, odstęp 1, tekst
wyjustowany. Praca ma być napisana w pliku edytowalnym (programów Microsoft Office lub Open
Office, proszę nie zamieniać na pdf).
Proszę pamiętać: oceniana jest treść, nie ilość!!! Zatem nie powinni się Państwo rozpisywać na siłę, chodzi
o to by w jak najkrótszej formie przedstawić to, co w orzeczeniu najważniejsze.
Praca ma być samodzielna, korzystanie z materiałów źródłowych i pomocniczych nie polega na ich
kopiowaniu. Nie należy wstawiać do pracy odpowiednich fragmentów orzeczenia. Plagiat nie jest trudny
do wykrycia !!!
Prace należy przesłać na mój adres mejlowy: [email protected]. Aby uzyskać wpis na zajęciach
16 stycznia albo na dyżurze 19 stycznia (ostatnie zajęcia i dyżur przed rozpoczęciem sesji) należy przesłać
pracę do dn. 8 stycznia 2014 r. (niedziela), do godz. 10:00.
Osoby, które nie uzyskają wpisu w tym terminie mogą go dostać na moich dyżurach w czasie sesji
(informacje o dyżurach będą dostępne na stronie internetowej Katedry; w czasie sesji nie obowiązuje stały
termin dyżuru!).
Powodzenia!!!!
/-/ Anna Czaplińska
1
WYROK TRYBUNAŁU (trzecia izba)
z dnia 10 listopada 2016 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Prawo autorskie i prawa pokrewne – Prawo najmu i użyczenia chronionych utworów
– Dyrektywa 2006/115/WE – Artykuł 1 ust. 1 – Użyczenie kopii utworów – Artykuł 2 ust. 1 – Użyczenie
przedmiotów – Użyczenie kopii książki w postaci cyfrowej – Biblioteki publiczne
W sprawie C-174/15,
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym,
złożony przez Rechtbank Den Haag (sąd w Hadze, Niderlandy) postanowieniem z dnia 1 kwietnia 2015 r., które
wpłynęło do Trybunału w dniu 17 kwietnia 2015 r., w postępowaniu:
Vereniging Openbare Bibliotheken
przeciwko
Stichting Leenrecht
przy udziale:
Vereniging Nederlands Uitgeversverbond,
Stichting LIRA,
Stichting Pictoright,
TRYBUNAŁ (trzecia izba)
w składzie: L. Bay Larsen, prezes izby, M. Vilaras, J. Malenovský (sprawozdawca), M. Safjan i D. Šváby, sędziowie,
rzecznik generalny: M. Szpunar,
sekretarz: M. Ferreira, główny administrator,
uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 9 marca 2016 r.,
rozważywszy uwagi przedstawione:
–
w imieniu Vereniging Openbare Bibliotheken przez P. de Leeuwe oraz D. Vissera, advocaten,
–
w imieniu Vereniging Nederlands Uitgeversverbond przez C. Alberdingk Thijma oraz C. de Vries,
advocaten,
–
w imieniu Stichting LIRA oraz Stichting Pictoright przez J. Seignette, M. van Heezik, G. van der Wala oraz
M. Kingmę, advocaten,
–
w imieniu rządu czeskiego przez S. Šindelkovą, D. Hadroušeka oraz M. Smolka, działających w charakterze
pełnomocników,
–
w imieniu rządu niemieckiego przez T. Henzego, J. Möllera oraz D. Kuon, działających w charakterze
pełnomocników,
–
w imieniu rządu greckiego przez G. Alexaki, działającą w charakterze pełnomocnika,
–
w imieniu rządu francuskiego przez D. Segoina, G. de Bergues’a oraz D. Colasa, działających w charakterze
pełnomocników,
–
w imieniu rządu włoskiego przez G. Palmieri, działającą w charakterze pełnomocnika, wspieraną przez
S. Fiorentinę oraz A. Collabollettę, avvocati dello Stato,
–
w imieniu rządu łotewskiego przez I. Kalniņša oraz D. Pelše, działających w charakterze pełnomocników,
–
w imieniu rządu portugalskiego przez L. Ineza Fernandesa oraz T. Rendasa, działających w charakterze
pełnomocników,
–
w imieniu rządu Zjednoczonego Królestwa przez J. Kraehling, działającą w charakterze pełnomocnika,
wspieraną przez N. Saundersa, barrister,
–
w imieniu Komisji Europejskiej przez F. Wilmana, T. Scharfa oraz J. Samnaddę, działających w charakterze
pełnomocników,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 16 czerwca 2016 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1
Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 4 ust. 2 dyrektywy
2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych
aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym (Dz.U. 2001, L 167, s. 10) oraz art. 1
2
ust. 1, art. 2 ust. 1 lit. b) i art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia
2006 r. w sprawie prawa najmu i użyczenia oraz niektórych praw pokrewnych prawu autorskiemu w zakresie
własności intelektualnej (Dz.U. 2006, L 376, s. 28).
2
Wniosek ten został przedstawiony w ramach sporu pomiędzy Vereniging Openbare Bibliotheken
(stowarzyszeniem bibliotek publicznych, zwanym dalej „VOB”) a Stichting Leenrecht (fundacją prawa użyczania,
zwaną dalej „Stichting”), dotyczącego ewentualnego naruszenia wyłącznego prawa użyczenia, o którym mowa
w art. 1 ust. 1 dyrektywy 2006/115.
Ramy prawne
Prawo międzynarodowe
3
Światowa Organizacja Własności Intelektualnej (WIPO) przyjęła w Genewie w dniu 20 grudnia 1996 r.
traktat WIPO o prawie autorskim (zwany dalej „traktatem WIPO”). Traktat ten został zatwierdzony w imieniu
Wspólnoty Europejskiej decyzją Rady 2000/278/WE z dnia 16 marca 2000 r. (Dz.U. 2000, L 89, s. 6).
4
Artykuł 7 ust. 1 tego traktatu stanowi:
„Autorom:
i)
programów komputerowych,
ii)
utworów kinematograficznych,
iii)
utworów utrwalonych na fonogramach, tak jak je definiuje ustawodawstwo krajowe Umawiających się Stron,
przysługuje wyłączne prawo zezwalania na najem publiczności, w celach zarobkowych, oryginału lub
zwielokrotnionych egzemplarzy swoich utworów”.
5
Konferencja dyplomatyczna, która przyjęła traktat WIPO, przyjęła również między innymi „uzgodnioną
deklarację dotyczącą art. 6 i 7”, załączoną do wspomnianego traktatu (zwaną dalej „uzgodnioną deklaracją
załączoną do traktatu WIPO”, o następującym brzmieniu:
„Używane w tych artykułach wyrażenia »zwielokrotnione egzemplarze« i »oryginał i zwielokrotnione
egzemplarze«, w kontekście prawa wprowadzania do obrotu i prawa najmu przewidzianych w tych artykułach,
odnoszą się wyłącznie do utrwalonych zwielokrotnionych egzemplarzy, które mogą zostać wprowadzone do
obrotu jako przedmioty materialne”.
Prawo Unii
Dyrektywa 2001/29
6
Zgodnie z motywami 2 i 9 dyrektywy 2001/29:
„(2) Rada Europejska na spotkaniu na Korfu w dniach 24–25 czerwca 1994 r. podkreśliła konieczność
stworzenia ogólnych i elastycznych ram prawnych na poziomie Wspólnoty dla wspierania rozwoju społeczeństwa
informacyjnego w Europie. Zakłada to między innymi istnienie rynku wewnętrznego dla nowych produktów
i usług. Zostały już przyjęte lub są w drodze przyjęcia [w trakcie przyjmowania] ważne przepisy prawa
wspólnotowego zmierzające do zapewnienia takich ram regulacyjnych. Prawo autorskie i prawa pokrewne
odgrywają w tym kontekście istotną rolę, ponieważ chronią one i wspierają doskonalenie i sprzedaż nowych
produktów i usług, jak również tworzenie i wykorzystanie ich twórczej treści.
[…]
(9)
Wszelka harmonizacja praw autorskich i pokrewnych opiera się na wysokim poziomie ochrony, odkąd
[ponieważ] prawa te mają zasadnicze znaczenie dla twórczości intelektualnej. Ich ochrona zapewnia utrzymanie
i rozwój kreatywności w interesie autorów, artystów wykonawców, producentów, konsumentów, kultury
i gospodarki, jak również szerokiej [szeroko rozumianej] publiczności. Własność intelektualną uznano więc za
integralną część własności”.
7
Artykuł 1 ust. 2 lit. b) tej dyrektywy stanowi:
„Poza przypadkami wymienionymi w art. 11 niniejsza dyrektywa pozostawia niezmienione przepisy wspólnotowe
i w żaden sposób nie narusza tych przepisów dotyczących:
[…]
b)
prawa najmu, prawa użyczania i niektórych praw pokrewnych prawu autorskiemu w dziedzinie własności
intelektualnej;
[…]”.
8
Artykuł 4 wspomnianej dyrektywy, zatytułowany „Prawo do rozpowszechniania”, stanowi:
3
„1. Państwa członkowskie powinny przewidzieć dla autorów wyłączne prawo do zezwalania lub zabraniania
jakiejkolwiek formy publicznego rozpowszechniania oryginału swoich utworów lub ich kopii w drodze sprzedaży
lub w inny sposób.
2. Prawo do rozpowszechniania na obszarze [Unii] oryginału lub kopii danego utworu wyczerpuje się tylko
w przypadku pierwszej sprzedaży danego przedmiotu lub innego przeniesienia [prawa] własności na obszarze
[Unii] przez podmiot praw autorskich lub za jego zezwoleniem”.
Dyrektywa 2006/115
9
Dyrektywa 2006/115 ujednoliciła i uchyliła dyrektywę Rady 92/100/EWG z dnia 19 listopada 1992 r.
w sprawie prawa najmu i użyczenia oraz niektórych praw pokrewnych prawu autorskiemu w zakresie własności
intelektualnej (Dz.U. 1992, L 346, s. 61).
10 Motywy 2–5, 7, 8 i 14 dyrektywy 2006/115 mają następujące brzmienie:
„(2) Najem i użyczenie chronionych prawem autorskim utworów oraz przedmiotów praw pokrewnych odgrywa
coraz ważniejszą rolę, w szczególności w odniesieniu do twórców, wykonawców, a także producentów
fonogramów i filmów. Wzrastające zagrożenie stanowi piractwo.
(3) Fundamentalnego znaczenia dla rozwoju gospodarczego i kulturalnego [Unii] nabiera w związku z tym
odpowiednia ochrona utworów chronionych prawem autorskim poprzez prawo najmu i użyczenia, a także
ochrona przedmiotów praw pokrewnych poprzez prawo utrwalania, prawo rozpowszechniania, prawo nadawania
oraz prawo publicznego odtwarzania.
(4)
Ochrona praw autorskich i praw pokrewnych powinna być dostosowana do nowych zjawisk gospodarczych,
takich jak nowe formy eksploatacji.
(5)
W celu umożliwienia wykonywania działalności twórcom i wykonawcom konieczne są dla nich stosowne
dochody stanowiące podstawę dla dalszej pracy twórczej i artystycznej, a inwestycje konieczne w szczególności
w przypadku producentów fonogramów i filmów są szczególnie wysokie i ryzykowne. Możliwość zapewnienia
tego rodzaju dochodów oraz zwrócenia się tego typu inwestycji może być efektywnie zagwarantowana jedynie
poprzez stosowną ochronę prawną każdego zainteresowanego właściciela [podmiotu] praw.
[…]
(7)
Zbliżenie ustawodawstw państw członkowskich powinno odbywać się w taki sposób, aby nie stały one
w sprzeczności z umowami międzynarodowymi, na których oparte są w wielu państwach członkowskich prawa
autorskie i prawa pokrewne [ustawodawstwa dotyczące praw autorskich i praw pokrewnych].
(8)
Ustanowienie ram prawnych [Unii] w odniesieniu do prawa najmu i użyczenia oraz określonych praw
pokrewnych może być ograniczone przez państwa członkowskie do ustanowienia praw najmu i użyczenia
odnośnie do określonej grupy właścicieli [podmiotów] praw, a następnie do ustanowienia praw utrwalania,
rozpowszechniania, nadawania i odtwarzania publicznego dla określonych grup właścicieli [podmiotów] praw
pokrewnych w zakresie ochrony praw pokrewnych.
[…]
(14) Konieczna jest ochrona w zakresie prawa użyczenia publicznego poprzez wprowadzenie specjalnych
ustaleń, przynajmniej w stosunku do twórców. Jakiekolwiek środki przyjęte na zasadzie odstępstwa od wyłącznego
prawa publicznego użyczenia powinny być zgodne w szczególności z art. 12 traktatu”.
11 Artykuł 1 tej dyrektywy przewiduje:
„1. Zgodnie z przepisami niniejszego rozdziału państwa członkowskie ustanawiają, z zastrzeżeniem art. 6,
prawo zezwalające lub zakazujące [zezwalania lub zakazywania] najmu i użyczenia oryginałów i egzemplarzy
powielonych [kopii] utworów chronionych prawem autorskim oraz innych przedmiotów ochrony określonych
w art. 3 ust. 1.
2. Prawa określone w ust. 1 nie wygasną ani przez sprzedaż oryginałów lub egzemplarzy powielonych [kopii]
wskazanych w art. 3 ust. 1 utworów chronionych prawem autorskim i innych przedmiotów ochrony, ani przez inne
dotyczące ich czynności rozpowszechniania”.
12 Artykuł 2 ust. 1 wspomnianej dyrektywy przewiduje:
„Do celów niniejszej dyrektywy:
a)
»najem« oznacza ograniczone czasowo przekazanie do korzystania w celach bezpośrednio lub pośrednio
gospodarczych lub handlowych;
4
b) »użyczenie« oznacza ograniczone czasowo przekazanie do korzystania niesłużącego celom bezpośrednio lub
pośrednio gospodarczym lub handlowym kiedy jest to dokonywane przez instytucje dostępne dla publiczności;
[…]”.
13 Artykuł 6 ust. 1 tej dyrektywy stanowi:
„Państwa członkowskie mogą ustanowić odstępstwa od wyłącznego prawa przewidzianego w art. 1 w zakresie
publicznego użyczenia, o ile przynajmniej twórcy otrzymają wynagrodzenie za takie użyczenie. Państwa
członkowskie mają swobodę przy ustalaniu wynagrodzenia, biorąc pod uwagę swoje cele promocji kultury”.
Prawo niderlandzkie
14 Artykuł 10 ust. 1 Auteurswet (ustawy o prawie autorskim) z dnia 23 września 1912 r. (zwanej dalej „Aw”)
stanowi:
„Utworami literatury, nauki, sztuki w rozumieniu tej ustawy są:
1° książki, broszury, gazety, czasopisma oraz wszystkie inne utwory pisane;
[…]
a ogólniej każdy produkt w dziedzinie literatury, nauki lub sztuki, wyrażony w jakiejkolwiek sposób lub pod
jakąkolwiek postacią”.
15 Artykuł 12 Aw przewiduje:
„1. Przez udostępnianie utworu literackiego, naukowego lub artystycznego rozumie się między innymi:
[…]
3° Najem lub użyczenie całości lub części egzemplarza utworu, w wyjątkiem utworów z zakresu architektury
lub sztuki użytkowej lub ich reprodukcji, wprowadzonego do obrotu przez podmiot praw autorskich lub za jego
zezwoleniem;
[…]
3. Przez »użyczenie« w rozumieniu pkt 3° rozumie się ograniczone czasowo przekazanie do korzystania
niesłużącego celom bezpośrednio lub pośrednio gospodarczym lub handlowym, kiedy jest ono dokonywane przez
instytucje dostępne dla publiczności.
[…]”.
16 Zgodnie z art. 15c ust. 1 Aw:
„Nie uznaje się za naruszenie prawa autorskiego do utworu literatury, nauki lub sztuki użyczenia, takiego, o jakim
mowa w art. 12 ust. 1 pkt 3°, całości lub części egzemplarza utworu lub jego reprodukcji, wprowadzonych do
obrotu przez podmiot praw autorskich lub za jego zezwoleniem, pod warunkiem że podmiotowi, który użycza lub
zleca użyczenie, zostanie wypłacone słuszne wynagrodzenie […]”.
Postępowanie główne i pytania prejudycjalne
17 VOB reprezentuje w Niderlandach interesy wszystkich bibliotek publicznych.
18 Biblioteki te użyczają książek papierowych i w zamian wypłacają Stichting, fundacji, której minister
sprawiedliwości (Niderlandy) powierzył zadanie pobierania wynagrodzenia z tytułu użyczenia, pewną
zryczałtowaną kwotę.
19 Stichting dystrybuuje pobrane wynagrodzenie na rzecz podmiotów praw autorskich na podstawie
rozporządzenia dotyczącego podziału za pośrednictwem organizacji zbiorowego zarządzania, takich jak Stichting
LIRA, której powierzono zadanie zarządzania prawami dotyczącymi utworów literackich, dramatycznych
i dramatyczno-muzycznych, oraz Stichting Pictoright, której powierzono zadanie zarządzania prawami
dotyczącymi utworów wizualnych takich jak utwory stworzone przez artystów plastyków, fotografów, ilustratorów,
projektantów i architektów.
20 Zgodnie z ustawodawstwem niderlandzkim kwota wynagrodzenia z tytułu użyczenia jest określana przez
Stichting Onderhandelingen Leenvergoedingen (zwaną dalej „StOL”), fundację wyznaczoną w tym celu przez
ministra sprawiedliwości.
21 Kwestia, czy użyczenie elektroniczne książki cyfrowej jest objęte zakresem odstępstwa, o którym mowa
w art. 15c Aw, była przedmiotem dyskusji w ramach StOL od 2004 r. i ostatecznie podczas posiedzenia w dniu
24 marca 2010 r. zarząd StOL postanowił odpowiedzieć na to pytanie przecząco.
22 Poza tym na wniosek ministerstwa szkolnictwa, kultury i nauki (Niderlandy) Instituut voor Informatierecht
van de Universiteit van Amsterdam (instytut prawa do informacji uniwersytetu w Amsterdamie, Niderlandy) oraz
5
ośrodek naukowy SEO sporządziły sprawozdanie, w którym sformułowano także wniosek, że użyczanie
elektroniczne książek cyfrowych przez biblioteki nie jest objęte wspomnianym odstępstwem.
23 Na podstawie tego sprawozdania rząd niderlandzki sporządził projekt ustawy o bibliotekach, w którym
przewidziano – w odniesieniu do użyczenia elektronicznego książek cyfrowych na odległość – utworzenie krajowej
biblioteki cyfrowej. Projekt ten opiera się na przesłance, że użyczenie elektroniczne książek cyfrowych nie jest
objęte rozpatrywanym odstępstwem.
24 Obecnie biblioteki publiczne udostępniają książki cyfrowe przez Internet, na podstawie umów licencyjnych
zawartych z podmiotami praw autorskich.
25 VOB podważyło ten projekt ustawy i w konsekwencji wniosło do sądu odsyłającego skargę w celu uzyskania
oświadczenia prawnego, zgodnie z którym obecna ustawa o prawie autorskim obejmuje już co do zasady użyczenie
elektroniczne.
26 W tych okolicznościach Rechtbank Den Haag (sąd w Hadze) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić
się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1. Czy art. 1 ust. 1, art. 2 ust. 1 lit. b) i art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115 należy interpretować w ten sposób, że
»użyczenie« w rozumieniu tych przepisów oznacza również przekazanie do korzystania z chronionych prawem
autorskim powieści, zbiorów opowiadań, biografii, książek podróżniczych, książek dla dzieci i literatury
młodzieżowej, które nie służy osiągnięciu bezpośredniej lub pośredniej korzyści gospodarczej lub handlowej
i dokonywane jest przez instytucję dostępną publicznie w ten sposób, że:
–
kopia w postaci cyfrowej (reprodukcja A) zostaje umieszczona na serwerze instytucji z możliwością
zwielokrotnienia tej kopii przez użytkownika poprzez pobranie na swój własny komputer (reprodukcja B),
–
przy czym z kopii sporządzonej przez użytkownika w wyniku pobrania (reprodukcji B) nie da się korzystać
po upływie pewnego okresu oraz
–
inni użytkownicy nie mogą w tym okresie pobrać kopii (reprodukcji A) na swój komputer?
2. Jeżeli na pytanie pierwsze należy udzielić odpowiedzi twierdzącej – czy art. 6 dyrektywy 2006/115 lub inny
przepis prawa Unii sprzeciwia się temu, by państwa członkowskie wiązały stosowanie ograniczenia prawa
użyczenia, o którym mowa w art. 6 dyrektywy 2006/115, z warunkiem, by oddana przez instytucję do dyspozycji
kopia utworu (reprodukcja A) została wprowadzona do obrotu w drodze pierwszej sprzedaży lub innego
pierwszego przeniesienia własności tej kopii w Unii przez podmiot praw autorskich lub za jego zezwoleniem
w rozumieniu art. 4 ust. 2 dyrektywy 2001/29?
3. Jeżeli na pytanie drugie należy udzielić odpowiedzi przeczącej – czy art. 6 dyrektywy 2006/115 ustanawia
inne wymagania co do pochodzenia kopii oddanej do dyspozycji przez instytucję (reprodukcja A), na przykład by
kopia ta pochodziła z legalnego źródła?
4. Jeżeli na pytanie drugie należy udzielić odpowiedzi twierdzącej – czy art. 4 ust. 2 dyrektywy 2001/29 należy
interpretować w ten sposób, że pierwsza sprzedaż przedmiotów lub inne pierwsze przeniesienie własności
w rozumieniu tego przepisu oznacza również czasowo nieograniczone przekazanie do korzystania z cyfrowej kopii
chronionych prawem autorskim powieści, zbiorów opowiadań, biografii, książek podróżniczych, książek dla dzieci
i literatury młodzieżowej, którego dokonuje się poprzez pobranie przez Internet?”.
W przedmiocie pytań prejudycjalnych
W przedmiocie pytania pierwszego
27 Poprzez swe pytanie pierwsze sąd odsyłający zmierza w istocie do ustalenia, czy art. 1 ust. 1, art. 2 ust. 1
lit. b) i art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115 należy interpretować w ten sposób, że pojęcie „użyczenia” w rozumieniu
tych przepisów obejmuje użyczenie kopii książki w postaci cyfrowej, w przypadku gdy użyczenie to jest
dokonywane poprzez umieszczenie tej kopii na serwerze biblioteki publicznej i umożliwienie danemu
użytkownikowi zwielokrotnienia wspomnianej kopii poprzez pobranie jej na swój własny komputer, przy czym
tylko jedna kopia może być pobrana w okresie użyczenia, a po upływie tego okresu użytkownik ten nie ma już
możliwości korzystania z pobranej przez siebie kopii.
28 Należy stwierdzić, po pierwsze, że art. 1 ust. 1 dyrektywy 2006/115, na mocy którego „państwa
członkowskie ustanawiają […] prawo zezwalające lub zakazujące [zezwalania lub zakazywania] najmu i użyczenia
oryginałów i egzemplarzy powielonych [kopii] utworów chronionych prawem autorskim oraz innych
6
przedmiotów”, nie precyzuje, czy pojęcie „egzemplarzy powielonych [kopii] utworów” w rozumieniu tego przepisu
obejmuje także te kopie, które nie są utrwalone na nośniku fizycznym, takie jak kopie cyfrowe.
29 Po drugie, art. 2 ust. 1 lit. b) tej dyrektywy definiuje pojęcie „użyczenia” w ten sposób, że oznacza ono
ograniczone czasowo przekazanie przedmiotów do korzystania niesłużącego celom bezpośrednio lub pośrednio
gospodarczym lub handlowym, kiedy jest ono dokonywane przez instytucje dostępne dla publiczności. Jednakże
z przepisu tego nie wynika, by przedmioty, o których mowa w art. 1 ust. 1 wspomnianej dyrektywy, powinny
obejmować także przedmioty niematerialne, takie jak przedmioty o charakterze cyfrowym.
30 W tych okolicznościach należy przede wszystkim sprawdzić, czy istnieją powody, które uzasadniałyby
wyłączenie w każdym przypadku użyczania kopii cyfrowych i przedmiotów niematerialnych z zakresu stosowania
dyrektywy 2006/115.
31 W tym zakresie, w pierwszej kolejności, z motywu 7 dyrektywy 2006/115 wynika, że została ona przyjęta
w szczególności z celu „zbliżeni[a] ustawodawstw państw członkowskich […] w taki sposób, aby nie stały one
w sprzeczności z umowami międzynarodowymi, na których oparte są w wielu państwach członkowskich prawa
autorskie i prawa pokrewne [ustawodawstwa dotyczące praw autorskich i praw pokrewnych]”.
32 Wśród tych umów, z którymi wspomniana dyrektywa ma być zgodna, znajduje się w szczególności traktat
WIPO, którego stronami są Unia i wszystkie państwa członkowskie.
33 W konsekwencji pojęcia „przedmiotów” i „egzemplarzy powielonych [kopii]” w rozumieniu dyrektywy
2006/115 należy interpretować w świetle równoważnych im pojęć zawartych w traktacie WIPO (zob. analogicznie
wyrok z dnia 15 marca 2012 r., SCF, C-135/10, EU:C:2012:140, pkt 55).
34 Zgodnie z uzgodnioną deklaracją załączoną do traktatu WIPO znajdujące się w art. 7 tego traktatu,
dotyczącego prawa najmu, wyrażenia „oryginał’ i „zwielokrotnione egzemplarze” odnoszą się „wyłącznie do
utrwalonych zwielokrotnionych egzemplarzy, które mogą zostać wprowadzone do obrotu jako przedmioty
materialne”. Z powyższego wynika, że z przewidzianego we wspomnianym traktacie prawa najmu wykluczone są
przedmioty niematerialne, a także egzemplarze nieutrwalone, takie jak kopie cyfrowe.
35 Tak więc zawarte w art. 2 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2006/115 pojęcie „najmu” należy rozumieć w ten sposób,
że dotyczy ono wyłącznie przedmiotów materialnych, a zawarte w art. 1 ust. 1 tej dyrektywy pojęcie „egzemplarza
powielonego [kopii]” w ten sposób, że dotyczy ono wyłącznie kopii utrwalonych na nośniku fizycznym.
36 Jednakże o ile tytuł dyrektywy 2006/115 odnosi się w niektórych wersjach językowych do „prawa najmu
i użyczenia” w liczbie pojedynczej i o ile dyrektywa ta reguluje łącznie różne aspekty takiego prawa, czy to
odnoszącego się do reżimu najmu, czy też do reżimu użyczenia, o tyle z tego nie wynika, że prawodawca Unii
Europejskiej bezwzględnie zamierzał nadać takie samo znaczenie pojęciom „przedmiotów” i „egzemplarzy
powielonych [kopii]” bez względu na to, czy chodzi o reżim najmu, czy też o reżim użyczenia, w tym użyczenie
publiczne w rozumieniu art. 6 tej dyrektywy.
37 Po pierwsze, motywy 3 i 8 wspomnianej dyrektywy odnoszą się bowiem w niektórych wersjach językowych
nie do „prawa najmu i użyczenia” w liczbie pojedynczej, ale do „praw” najmu i użyczenia, w liczbie mnogiej.
38 Po drugie, jak wynika z art. 2 ust. 1 lit. a) i b) dyrektywy 2006/115, prawodawca Unii zdefiniował osobno
pojęcia „najmu” i „użyczenia”. Tak więc przedmioty, o których mowa w odniesieniu do najmu, niekoniecznie
muszą być identyczne z przedmiotami, o których mowa w odniesieniu do użyczenia.
39 Z powyższego wynika, że o ile – jak zostało stwierdzone w pkt 35 niniejszego wyroku – przedmioty
niematerialne i egzemplarze nieutrwalone, takie jak kopie cyfrowe, należy wykluczyć z zakresu prawa najmu,
regulowanego przez dyrektywę 2006/115, aby nie naruszyć uzgodnionej deklaracji załączonej do traktatu WIPO,
o tyle ani ten traktat, ani ta uzgodniona deklaracja nie stoją na przeszkodzie temu, aby pojęcie „użyczenia”
w rozumieniu tej dyrektywy było interpretowane w stosownym przypadku w ten sposób, że obejmuje ono także
niektóre przypadki użyczenia dokonywanego w postaci cyfrowej.
40 W drugiej kolejności należy przypomnieć – jak zostało stwierdzone w pkt 9 niniejszego wyroku – że
dyrektywa 2006/115 ujednolica i powtarza przepisy dyrektywy 92/100 w brzmieniu co do zasady identycznym jak
ta ostatnia. Tymczasem na podstawie prac przygotowawczych dotyczących dyrektywy 92/100 nie można
sformułować wniosku, że użyczenie dokonywane w postaci cyfrowej należy wykluczyć w każdym przypadku
z zakresu stosowania tej dyrektywy.
7
41 Prawdą jest, że uzasadnienie wniosku dotyczącego dyrektywy Rady w sprawie prawa najmu i użyczenia oraz
niektórych praw pokrewnych [COM(90) 586 wersja ostateczna] wymienia zamiar Komisji Europejskiej dotyczący
wyłączenia z zakresu stosowania dyrektywy 92/100 udostępnienia w drodze przekazu danych elektronicznych.
42 Jednakże należy zaznaczyć, w pierwszej kolejności, że nie jest oczywiste, że Komisja zamierzała stosować
takie wyłącznie w odniesieniu do kopii książek w postaci cyfrowej. Po pierwsze, przykłady wymienione w tym
uzasadnieniu dotyczyły wyłącznie elektronicznego przekazania filmów. Po drugie, w momencie sporządzania
wspomnianego uzasadnienia kopie książek w postaci cyfrowej nie były przedmiotem używania na taką skalę, aby
można było w sposób uzasadniony zakładać, że zostały one w sposób dorozumiany uwzględnione przez Komisję.
43 W drugiej kolejności – należy stwierdzić, że zamiar wyrażony przez Komisję we rozpatrywanym
uzasadnieniu nie został w żaden sposób wyrażony w samym tekście wniosku, w wyniku którego przyjęto dyrektywę
92/100, ani w tej dyrektywie.
44 Z powyższych rozważań wynika, że nie istnieje żaden rozstrzygający powód, który umożliwiłby wyłączenie
w każdym przypadku z zakresu stosowania dyrektywy 2006/115 użyczenia kopii cyfrowych i przedmiotów
niematerialnych.
45 Wniosek taki znajduje skądinąd potwierdzenie w celu, do którego osiągnięcia dąży dyrektywa 2006/115.
Motyw 4 tej dyrektywy stanowi bowiem, że prawo autorskie powinno być dostosowane do nowych zjawisk
gospodarczych, takich jak nowe formy eksploatacji. Tymczasem użyczenie w postaci cyfrowej bezsprzecznie
stanowi jedną z nowych form eksploatacji, a tym samym sprawia, że konieczne jest dostosowanie prawa
autorskiego do nowych zjawisk gospodarczych.
46 Poza tym wyłączenie w pełni z zakresu stosowania dyrektywy 2006/115 użyczenia w postaci cyfrowej
byłoby sprzeczne z ogólną zasadą zapewnienia autorom wysokiego poziomu ochrony.
47 O ile prawdą jest, że ta ogólna zasada została wyrażona tylko w sposób dorozumiany w motywie 5 dyrektywy
2006/115, o tyle została ona podkreślona w dyrektywie 2001/29, której motyw 9 stanowi, że wszelka harmonizacja
praw autorskich opiera się „na wysokim poziomie ochrony”.
48 Tak więc ta ogólna zasada powinna być uwzględniana w celu dokonywania wykładni dyrektyw, które – tak
jak dyrektywa 2006/115 – mają na celu harmonizację rożnych aspektów prawa autorskiego i których przedmiot
jest węższy od przedmiotu dyrektywy 2001/29.
49 W świetle wniosku sformułowanego w pkt 44 niniejszego wyroku należy następnie sprawdzić, czy użyczenie
publiczne kopii książki w postaci cyfrowej, dokonane w warunkach takich jak przytoczone w postawionym
pytaniu, może być objęte zakresem stosowania art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115.
50 W tym zakresie należy stwierdzić, że o ile art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115, w zakresie, w jakim stanowi
odstępstwo od wyłącznego prawa użyczenia przewidzianego w art. 1 tej dyrektywy, należy zgodnie
z orzecznictwem Trybunału poddawać ścisłej wykładni, o tyle dana wykładnia musi również pozwolić na
zachowanie skuteczności (effet utile) wprowadzonego wyjątku i na poszanowanie jego celu (zob. podobnie wyroki:
z dnia 4 października 2011 r., Football Association Premier League i in., C-403/08 i C-429/08, EU:C:2011:631,
pkt 162, 163; a także z dnia 1 grudnia 2011 r., Painer, C-145/10, EU:C:2011:798, pkt 133).
51 Ze względu na znaczenie użyczania publicznego książek cyfrowych, w celu zachowania zarówno
skuteczności (effet utile) odstępstwa dotyczącego użyczenia publicznego, o którym mowa w art. 6 ust. 1 dyrektywy
2006/115 (zwanego dalej „odstępstwem dotyczącym użyczenia publicznego”), jak i wkładu tego odstępstwa
w promocję kultury, nie można wykluczyć, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115 ma zastosowanie w przypadku, gdy
czynność wykonywana przez bibliotekę dostępną dla publiczności posiada, w świetle w szczególności warunków
ustanowionych w art. 2 ust. 1 lit. b) tej dyrektywy, cechy zasadniczo porównywalne do cech użyczania utworów
drukowanych.
52 W niniejszym przypadku, jak wynika z samego brzmienia przedstawionego pytania, spór w postępowaniu
głównym dotyczy użyczana kopii książki w postaci cyfrowej dokonywanego poprzez umieszczenie jej na serwerze
biblioteki publicznej i umożliwienie użytkownikowi zwielokrotnienia wspomnianej kopii poprzez pobranie na
własny komputer, przy czym w okresie użyczenia może być pobrana tylko jedna kopia, a po upływie tego okresu
użytkownik ten nie ma już możliwości korzystania z tej pobranej przez siebie kopii.
53 Otóż należy uznać, że taka czynność posiada w świetle w szczególności warunków ustanowionych w art. 2
ust. 1 lit. b) dyrektywy 2006/115 cechy porównywalne co do zasady do cech użyczenia utworów drukowanych,
8
ponieważ, po pierwsze, ograniczenie jednoczesnych możliwości pobrania do jednej kopii oznacza, że zdolność
w zakresie użyczenia przez daną bibliotekę nie przekracza zdolności, którą posiadałaby ta biblioteka w odniesieniu
do utworu drukowanego, a po drugie, użyczenie to jest dokonywane tylko na ograniczony czas.
54 W świetle całości powyższych rozważań na pytanie pierwsze należy odpowiedzieć, że art. 1 ust. 1, art. 2
ust. 1 lit. b) i art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115 należy interpretować w ten sposób, że pojęcie „użyczenia”
w rozumieniu tych przepisów obejmuje użyczenie kopii książki w postaci cyfrowej, w przypadku gdy użyczenie to
jest dokonywane poprzez umieszczenie tej kopii na serwerze biblioteki publicznej i umożliwienie użytkownikowi
zwielokrotnienia wspomnianej kopii poprzez pobranie jej na swój własny komputer, przy czym w okresie
użyczenia pobrana może być tylko jedna kopia, a po upływie tego okresu użytkownik ten nie ma już możliwości
korzystania z tej pobranej przez siebie kopii.
W przedmiocie pytania drugiego
55 Poprzez swe pytanie drugie sąd odsyłający zmierza w istocie do ustalenia, czy art. 6 dyrektywy 2006/115 lub
inny przepis prawa Unii należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwiają się one temu, by państwo członkowskie
wiązało stosowanie art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115 z warunkiem, by oddana przez bibliotekę publiczną do
dyspozycji kopia książki w postaci cyfrowej została wprowadzona do obrotu w drodze pierwszej sprzedaży lub
innego pierwszego przeniesienia własności tej kopii w Unii przez podmiot prawa do publicznego
rozpowszechniania lub za jego zezwoleniem w rozumieniu art. 4 ust. 2 dyrektywy 2001/29.
56 W tym zakresie przede wszystkim o ile z samego brzmienia art. 4 ust. 1 i 2 dyrektywy 2001/29 wynika, że
państwa członkowskie przewidują w odniesieniu do autorów wyłączne prawo do zezwalania lub zakazywania
publicznego rozpowszechniania w drodze sprzedaży lub w inny sposób oryginału ich utworów lub ich kopii i że
to prawo do rozpowszechniania wyczerpuje się tylko w przypadku pierwszej sprzedaży danego przedmiotu lub
innego przeniesienia własności na obszarze Unii przez podmiot praw autorskich lub za jego zezwoleniem, o tyle
z art. 1 ust. 2 lit. b) tej dyrektywy wynika, że dyrektywa ta pozostawia niezmienione przepisy prawa Unii i w żaden
sposób ich nie narusza.
57 Z powyższego wynika, że art. 4 ust. 2 dyrektywy 2001/29 nie jest istotny dla wykładni art. 6 ust. 1 dyrektywy
2006/115.
58 Następnie art. 1 ust. 2 dyrektywy 2006/115 przewiduje, że przewidziane w art. 1 ust. 1 tej dyrektywy
wyłączne prawo użyczenia nie wygasa ani przez sprzedaż oryginałów lub kopii utworów chronionych prawem
autorskim, ani przez inne dotyczące ich czynności rozpowszechniania.
59 Trybunał bowiem już orzekł, że czynności eksploatowania chronionego utworu, takie jak użyczenie
publiczne, mają inny charakter niż sprzedaż lub każda inna dozwolona czynność rozpowszechniania, ponieważ
autor zachowuje prawo użyczenia, pomimo sprzedaży materialnego nośnika, który zawiera utwór. Ponadto prawo
użyczenia nie wyczerpuje się wskutek sprzedaży lub innego sposobu rozpowszechnienia utworu, podczas gdy
prawo do rozpowszechniania wyczerpuje się właśnie w momencie pierwszej sprzedaży na obszarze Unii dokonanej
przez podmiot prawa lub za jego zezwoleniem (zob. podobnie wyrok z dnia 6 lipca 2006 r., Komisja/Portugalia,
C-53/05, EU:C:2006:448, pkt 34 i przytoczone tam orzecznictwo).
60 Wreszcie należy stwierdzić, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115 ma zapewniać równowagę pomiędzy z jednej
strony interesami autorów a z drugiej strony promocją kultury, która stanowi cel interesu ogólnego leżący
u podstaw odstępstwa dotyczącego publicznego użyczenia i uzasadniający możliwość ustanowienia przez państwa
członkowskie na mocy tego przepisu odstępstwa – w odniesieniu do użyczenia publicznego – od wyłącznego
prawa użyczenia przewidzianego w art. 1 tej dyrektywy. W tych ramach przynajmniej autorzy powinni otrzymać
wynagrodzenie z tytułu tego użyczenia.
61 Tymczasem należy uznać, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115 w związku z motywem 14 tej dyrektywy, który
wskazuje, że konieczna jest ochrona praw autorskich w zakresie prawa użyczenia publicznego, a także w świetle
wymogów wynikających z przypomnianej w pkt 47 i 48 niniejszego wyroku ogólnej zasady nakładającej obowiązek
zapewnienia autorom wysokiego poziomu ochrony, przewiduje tylko minimalny próg ochrony autorów, jaki jest
wymagany podczas wprowadzania w życie odstępstwa dotyczącego użyczenia publicznego. Z powyższego wynika,
że nic nie stoi na przeszkodzie temu, aby państwa członkowskie określiły w stosownym przypadku dodatkowe
warunki, które mogą wzmocnić ochronę praw autorskich, wykraczając poza zakres ochrony przewidziany wyraźnie
przez wspomnianą dyrektywę.
9
62 W niniejszym przypadku ustawodawstwo krajowe przewiduje dodatkowy warunek stosowania odstępstwa
dotyczącego użyczenia publicznego, o którym mowa w art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115. Warunek ten przewiduje,
by kopia książki w postaci cyfrowej udostępniona przez bibliotekę publiczną była wprowadzona do obrotu
w drodze pierwszej sprzedaży lub innego pierwszego przeniesienia własności tej kopii na obszarze Unii przez
podmiot prawa do publicznego rozpowszechniania lub za jego zezwoleniem w rozumieniu art. 4 ust. 2 dyrektywy
2001/29.
63 Tymczasem – jak rzecznik generalny słuszne stwierdził w pkt 85 opinii – w przeciwieństwie do nabycia
prawa użyczenia, które jest dokonywane za zezwoleniem autora, w przypadku gdy użyczenie publiczne wynika
z odstępstwa, o którym mowa w art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115, przewidującego wyjątek od obowiązku
uzyskania takiego zezwolenia, jego stosowanie do niektórych utworów mogłoby naruszyć uzasadnione interesy
autorów.
64 W konsekwencji warunek taki jak rozpatrywany w postępowaniu głównym, zgodnie z którym w ramach
odstępstwa dotyczącego użyczenia publicznego państwa członkowskie mogą wymagać, by będąca przedmiotem
takiego użyczenia kopia książki w postaci cyfrowej była wcześniej wprowadzona do obrotu przez podmiot prawa
lub za jego zezwoleniem, może zmniejszyć ryzyko wskazane w poprzednim punkcie, a zatem wzmocnić ochronę
praw autorskich podczas wprowadzania w życie tego odstępstwa. W konsekwencji taki dodatkowy warunek należy
uznać za zgodny z art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115.
65 W świetle powyższego na pytanie drugie należy odpowiedzieć, że prawo Unii, a w szczególności art. 6
dyrektywy 2006/115 należy interpretować w ten sposób, że nie sprzeciwia się on temu, by państwo członkowskie
wiązało stosowanie art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115 z warunkiem, by oddana przez bibliotekę publiczną do
dyspozycji kopia książki w postaci cyfrowej została wprowadzona do obrotu w drodze pierwszej sprzedaży lub
innego pierwszego przeniesienia własności tej kopii na obszarze Unii przez podmiot prawa do publicznego
rozpowszechniania lub za jego zezwoleniem w rozumieniu art. 4 ust. 2 dyrektywy 2001/29.
W przedmiocie pytania trzeciego
66 Poprzez pytanie trzecie sąd odsyłający zmierza w istocie do ustalenia, czy art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115
należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwia się on temu, by odstępstwo dotyczące użyczenia publicznego,
jakie ten przepis przewiduje, miało zastosowanie do udostępniania przez bibliotekę publiczną kopii książki
w postaci cyfrowej, w przypadku gdy kopia ta została uzyskana z nielegalnego źródła.
67 W tym zakresie przede wszystkim o ile art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115 nie przewiduje wyraźnie żadnego
wymogu dotyczącego legalnego pochodzenia kopii udostępnianej przez bibliotekę publiczną, o tyle – jak wynika
z jej motywu 2 – jednym z celów tej dyrektywy jest walka z piractwem.
68 Tymczasem przyznanie, że kopia użyczona przez bibliotekę publiczną może być uzyskana z nielegalnego
źródła, oznaczałoby tolerowanie, a nawet zachęcanie do obrotu podrobionymi lub pirackim utworami i byłoby
ewidentnie sprzeczne z tym celem.
69 Następnie – Trybunał orzekł już, w odniesieniu do odstępstwa dotyczącego kopii na użytek prywatny,
przewidzianego w art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29, że odstępstwo to nie obejmuje przypadku kopii
sporządzanych z nielegalnego źródła (wyrok z dnia 10 kwietnia 2014 r., ACI Adam i in., C-435/12,
EU:C:2014:254, pkt 41).
70 W tym zakresie Trybunał uznał, że nie można narzucić podmiotom praw autorskich obowiązku tolerowania
naruszeń ich praw mogących towarzyszyć sporządzaniu kopii na użytek prywatny. Tymczasem gdyby państwa
członkowskie dysponowały swobodą przyjęcia lub nieprzyjmowania przepisów zezwalających na to, by
zwielokrotnianie utworów do celów prywatnych mogło być dokonywane także z nielegalnego źródła, to w sposób
oczywisty naraziłoby to na szwank prawidłowe funkcjonowanie rynku wewnętrznego. Stosowanie takiego
uregulowania krajowego mogłoby prowadzić do powstania nieuzasadnionej szkody po stronie podmiotów praw
autorskich (zob. podobnie wyrok z dnia 10 kwietnia 2014 r., ACI Adam i in., C-435/12, EU:C:2014:254, pkt 31,
35, 40).
71 Wszystkie te argumenty odnoszące się do odstępstwa dotyczącego kopii na użytek prywatny okazują się
istotne w odniesieniu do stosowania odstępstwa dotyczącego użyczenia publicznego i mogą w związku z tym
zostać podniesione w kontekście art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115.
10
72 W świetle powyższych rozważań na pytanie trzecie należy odpowiedzieć, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115
należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwia się on temu, by odstępstwo dotyczące użyczenia publicznego,
jakie ten przepis przewiduje, miało zastosowanie do udostępniania przez bibliotekę publiczną kopii książki
w postaci cyfrowej, w przypadku gdy kopia ta została uzyskana z nielegalnego źródła.
W przedmiocie pytania czwartego
73 Z uwagi na odpowiedź udzieloną na pytanie drugie nie ma potrzeby udzielania odpowiedzi na pytanie
czwarte, które zostało przedstawione tylko na wypadek, gdyby na pytanie drugie Trybunał odpowiedział
twierdząco.
W przedmiocie kosztów
74 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem
kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty
poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie
podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (trzecia izba) orzeka, co następuje:
1)
Artykuł 1 ust. 1, art. 2 ust. 1 lit. b) i art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115/WE Parlamentu Europejskiego
i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie prawa najmu i użyczenia oraz niektórych praw pokrewnych
prawu autorskiemu w zakresie własności intelektualnej należy interpretować w ten sposób, że pojęcie
„użyczenia” w rozumieniu tych przepisów obejmuje użyczenie kopii książki w postaci cyfrowej,
w przypadku gdy użyczenie to jest dokonywane poprzez umieszczenie tej kopii na serwerze biblioteki
publicznej i umożliwienie użytkownikowi zwielokrotnienia wspomnianej kopii poprzez pobranie jej na
własny komputer, przy czym w okresie użyczenia pobrana może być tylko jedna kopia, a po upływie tego
okresu użytkownik ten nie ma już możliwości korzystania z tej pobranej przez siebie kopii.
2)
Prawo Unii, a w szczególności art. 6 dyrektywy 2006/115 należy interpretować w ten sposób, że nie
sprzeciwia się on temu, by państwo członkowskie wiązało stosowanie art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115
z warunkiem, by oddana przez bibliotekę publiczną do dyspozycji kopia książki w postaci cyfrowej
została wprowadzona do obrotu w drodze pierwszej sprzedaży lub innego pierwszego przeniesienia
własności tej kopii na obszarze Unii Europejskiej przez podmiot prawa do publicznego
rozpowszechniania lub za jego zezwoleniem w rozumieniu art. 4 ust. 2 dyrektywy 2001/29/WE
Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów
praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym.
3)
Artykuł 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115 należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwia się on temu,
by odstępstwo dotyczące użyczenia publicznego, jakie ten przepis przewiduje, miało zastosowanie do
udostępniania przez bibliotekę publiczną kopii książki w postaci cyfrowej, w przypadku gdy kopia ta
została uzyskana z nielegalnego źródła.
Podpisy
11
OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO
MACIEJA SZPUNARA
przedstawiona w dniu 16 czerwca 2016 r.(1)
Sprawa C-174/15
Vereniging Openbare Bibliotheken
przeciwko
Stichting Leenrecht
[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Rechtbank Den Haag (sąd w Hadze,
Niderlandy)]
Prawo autorskie i prawa pokrewne – Prawo najmu i użyczenia chronionych utworów – Dyrektywa 2001/29/WE
– Dyrektywa 2006/115/WE – Książki cyfrowe – Biblioteki publiczne
Wprowadzenie
1.
Biblioteka jest bardzo dawnym dziełem ludzkości. O wiele stuleci wyprzedza ona wynalazek papieru czy
pojawienie się książki w postaci, pod jaką obecnie ją znamy. Biblioteka była w stanie w XV w. przystosować się do
wynalazku druku, z którego nawet skorzystała, a z kolei do niej musiało się dostosować prawo autorskie, które
pojawiło się w XVIII w. Obecnie jesteśmy świadkami nowej rewolucji: rewolucji cyfrowej. Czy biblioteka przetrwa
to nowe przeobrażenie jej środowiska? Nawet bez wyolbrzymiania znaczenia niniejszej sprawy nie można
zaprzeczyć, że stanowi ona dobrą okazję, by pomóc bibliotekom nie tylko w przetrwaniu, lecz wręcz w rozkwicie.
2.
W istocie – i jest to już truizmem – technologia cyfrowa i rozpowszechnienie Internetu spowodowały
głębokie zmiany w wielu dziedzinach działalności, w tym w twórczości, w tym literackiej. Pojawienie się książek
cyfrowych znacząco zmieniło zarówno branżę wydawniczą, jak i zwyczaje czytelników, a jest to dopiero początek
całego procesu. To, że książki cyfrowe bez wątpienia nie zastąpią książek papierowych, nie zmienia faktu, że
w odniesieniu do określonych kategorii książek i niektórych rynków wielkość sprzedaży książek cyfrowych
dorównuje wielkości sprzedaży książek papierowych, a nawet ją przekracza, a niektóre książki publikowane są
wyłącznie w formie cyfrowej(2). Podobnie niektórzy czytelnicy, a jest ich coraz więcej, odchodzą od czytania na
papierze na rzecz czytników, a najmłodsi z nich wręcz nigdy nie wyrobili sobie zwyczaju czytania książek
papierowych.
3.
Jeżeli biblioteki nie dostosują się do tych zmian, mogą ulec marginalizacji i utracić zdolność do odgrywania
roli w upowszechnianiu kultury, którą pełniły od tysiącleci. Ustanowienie ram regulacyjnych sprzyjających
modernizacji funkcjonowania bibliotek stanowi od pewnego czasu przedmiot żywej debaty – zarówno wśród
zainteresowanych podmiotów, jak i w doktrynie(3). Sedno tej dyskusji stanowi kwestia tego, czy – i na jakiej
podstawie prawnej – biblioteki mają prawo wypożyczać książki cyfrowe. Niniejsza sprawa pozwoli Trybunałowi
udzielić w tej kwestii odpowiedzi orzeczniczej.
Ramy prawne
Prawo Unii
Dyrektywa 2001/29/WE
4.
Artykuł 1 dyrektywy 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie
harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym(4),
zatytułowany „Zakres”, stanowi w ust. 2 lit. b):
„Poza przypadkami wymienionymi w art. 11 [wprowadzającym dostosowania techniczne do niektórych dyrektyw
w dziedzinie prawa autorskiego] niniejsza dyrektywa pozostawia niezmienione przepisy wspólnotowe i w żaden
sposób nie narusza tych przepisów dotyczących:
[…]
b)
prawa najmu, prawa użyczenia i niektórych praw pokrewnych prawu autorskiemu w dziedzinie własności
intelektualnej”.
5.
Artykuł 2 tej dyrektywy, zatytułowany „Prawo do zwielokrotniania utworu”, stanowi w lit. a):
12
„Państwa członkowskie przewidują wyłączne prawo do zezwalania lub zabraniania bezpośredniego lub
pośredniego, tymczasowego lub stałego zwielokrotniania utworu, przy wykorzystaniu wszelkich środków
i w jakiejkolwiek formie, w całości lub częściowo:
a)
dla autorów – w odniesieniu do ich utworów”.
6.
Artykuł 3 tej dyrektywy, zatytułowany „Prawo do publicznego udostępniania utworów i prawo podawania
do publicznej wiadomości innych przedmiotów objętych ochroną”, stanowi w ust. 1:
„Państwa członkowskie powinny zapewnić autorom wyłączne prawo do zezwalania lub zabraniania na
jakiekolwiek publiczne udostępnianie ich utworów, drogą przewodową lub bezprzewodową, włączając podawanie
do publicznej wiadomości ich utworów w taki sposób, że osoby postronne mają do nich dostęp w wybranym przez
siebie miejscu i czasie”.
7.
Artykuł 4 dyrektywy 2001/29, zatytułowany „Prawo do rozpowszechniania”, stanowi, co następuje:
„1. Państwa członkowskie powinny przewidzieć dla autorów wyłączne prawo do zezwalania lub zabraniania
jakiejkolwiek formy publicznego rozpowszechniania oryginału swoich utworów lub ich kopii w drodze sprzedaży
lub w inny sposób.
2. Prawo do rozpowszechniania na obszarze Wspólnoty oryginału lub kopii danego utworu wyczerpuje się tylko
w przypadku pierwszej sprzedaży danego przedmiotu lub innego przeniesienia własności na obszarze Wspólnoty
przez podmiot praw autorskich lub za jego zezwoleniem”.
8.
Wreszcie art. 5 tej dyrektywy, zatytułowany „Wyjątki i ograniczenia”, stanowi w ust. 1 i ust. 2 lit. c):
„1. Tymczasowe czynności zwielokrotniania określone w art. 2, które mają charakter przejściowy lub
dodatkowy, które stanowią integralną i podstawową część procesu technologicznego i których jedynym celem jest
umożliwienie:
[…]
b)
legalnego korzystania
z utworu lub innego przedmiotu objętego ochroną, i które nie mają odrębnego znaczenia ekonomicznego, będą
wyłączone z prawa do zwielokrotniania określonego w art. 2.
2. Państwa członkowskie mogą przewidzieć wyjątki lub ograniczenia w odniesieniu do prawa do
zwielokrotniania określonego w art. 2 w następujących przypadkach:
[…]
c)
w odniesieniu do szczególnych czynności zwielokrotniania dokonywany[ch] przez ogólnodostępne
biblioteki, instytucj[e] edukacyjne lub muzea lub przez archiwa, które nie są skierowane na osiągnięcie
bezpośredniej lub pośredniej korzyści gospodarczej lub handlowej”.
Dyrektywa 2006/115/WE
9.
Artykuł 1 dyrektywy 2006/115/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie
prawa najmu i użyczenia oraz niektórych praw pokrewnych prawu autorskiemu w zakresie własności
intelektualnej(5), zatytułowany „Przedmiot harmonizacji”, stanowi:
„1. Zgodnie z przepisami niniejszego rozdziału [rozdziału I, „Prawo do najmu i użyczenia”] państwa
członkowskie ustanawiają, z zastrzeżeniem art. 6, prawo zezwalające lub zakazujące [zezwalania lub zakazywania]
najmu i użyczenia oryginałów i egzemplarzy powielonych [kopii] utworów chronionych prawem autorskim oraz
innych przedmiotów ochrony określonych w art. 3 ust. 1.
2. Prawa określone w ust. 1 nie wygasną ani przez sprzedaż oryginałów lub egzemplarzy powielonych [kopii]
utworów chronionych prawem autorskim i innych przedmiotów ochrony wskazanych w art. 3 ust. 1, ani przez inne
dotyczące ich czynności rozpowszechniania”.
10. Artykuł 2 tej dyrektywy, zatytułowany „Definicje”, stanowi w ust. 1 lit. b):
„Do celów niniejszej dyrektywy mają zastosowanie następujące definicje:
[…]
b) »użyczenie« oznacza ograniczone czasowo przekazanie do korzystania niesłużącego celom bezpośrednio lub
pośrednio gospodarczym lub handlowym, kiedy jest to dokonywane przez instytucje dostępne dla publiczności”.
11. Zgodnie z art. 3 tej dyrektywy, zatytułowanym „Właściciel praw oraz przedmiot prawa najmu i użyczenia”,
przepisy ust. 1 lit. a) tego artykułu stanowią:
„Wyłączne prawo zezwalania lub zakazywania najmu i użyczenia przysługuje następującym podmiotom:
13
a)
twórcy w odniesieniu do oryginału i egzemplarzy powielonych [kopii] jego utworu”.
12. Wreszcie art. 6 tej dyrektywy, zatytułowany „Odstępstwo od wyłącznego prawa publicznego użyczenia”,
stanowi w ust. 1 i 3:
„1. Państwa członkowskie mogą ustanowić odstępstwa od wyłącznego prawa przewidzianego w art. 1
w zakresie publicznego użyczenia, o ile przynajmniej twórcy otrzymają wynagrodzenie za takie użyczenie. Państwa
członkowskie mają swobodę przy ustalaniu wynagrodzenia, biorąc pod uwagę swoje cele promocji kultury.
[…]
3. Państwa członkowskie mogą wyłączyć określone kategorie przedsiębiorstw [instytucji] z płatności
wynagrodzenia określonej w ust. 1 i 2”.
Prawo niderlandzkie
13. Auteurswet (ustawa o prawie autorskim) ustanawia prawo użyczenia w art. 12 ust. 1 pkt 3 i w art. 12 ust. 3.
Odstępstwo dotyczące publicznego użyczenia jest ustanowione w art. 15c ust. 1 tej ustawy.
Okoliczności faktyczne sprawy w postępowaniu głównym, postępowanie i pytania prejudycjalne
14. Dyskusja dotycząca użyczania książek cyfrowych przez biblioteki toczy się w szeregu państw
członkowskich, w tym w Niderlandach. W następstwie opracowania sporządzonego na wniosek ministerstwa
oświaty, kultury i nauki stwierdzono, że użyczanie książek cyfrowych nie wchodzi w zakres wyłącznego prawa
użyczenia w rozumieniu przepisów, które dokonują transpozycji dyrektywy 2006/115 do prawa niderlandzkiego.
W konsekwencji użyczenie książek cyfrowych przez biblioteki publiczne nie może być przedmiotem odstępstwa
przewidzianego w art. 6 ust. 1 tej dyrektywy, również transponowanego do prawa niderlandzkiego. Rząd, opierając
się na tym założeniu, przygotował projekt ustawy o bibliotekach.
15. Jednakże Vereniging Openbare Bibliotheken, stowarzyszenie skupiające wszystkie biblioteki publiczne
w Niderlandach (zwane dalej „VOB”), będące powodem w postępowaniu głównym, nie podziela tego stanowiska.
Żywiąc przekonane, że odpowiednie przepisy prawa niderlandzkiego powinny mieć zastosowanie również do
użyczenia cyfrowego, VOB wytoczyło pozwanej w postępowaniu głównym Stichting Leenrecht, fundacji, której
powierzono zadanie pobierania wynagrodzenia należnego twórcom z tytułu odstępstwa dotyczącego publicznego
użyczenia, przed sądem odsyłającym powództwo o ustalenie, w istocie: po pierwsze, że użyczanie książek
cyfrowych należy do zakresu prawa użyczenia, po drugie, że udostępnianie książek cyfrowych na czas
nieograniczony stanowi sprzedaż w rozumieniu przepisów regulujących prawo do rozpowszechniania, i po trzecie,
że użyczanie książek cyfrowych przez biblioteki publiczne w zamian za słuszne wynagrodzenie na rzecz twórców
nie stanowi naruszenia praw twórców.
16. VOB dodaje, że jego skarga dotyczy użyczenia zgodnie z modelem, który sąd odsyłający kwalifikuje jako
„one copy one user”. W ramach tego modelu książka cyfrowa, którą dysponuje biblioteka, jest pobierana przez
użytkownika na okres użyczenia, w trakcie którego nie jest dostępna dla innych użytkowników biblioteki. Po
upływie tego okresu książka staje się automatycznie niezdatna do użytku dla danego użytkownika i może być
wypożyczona przez innego użytkownika. VOB stwierdziło ponadto, że pragnie ograniczyć zakres swej skargi do
„powieści, zbiorów opowiadań, biografii, książek podróżniczych, książek dla dzieci i literatury młodzieżowej”.
17. Interwenienci w postępowaniu głównym to Stichting Lira, organizacja zbiorowego zarządzania prawami
reprezentująca autorów dzieł literackich (zwana dalej „Lirą”), i Stichting Pictoright, organizacja zbiorowego
zarządzania prawami reprezentująca autorów dzieł sztuk plastycznych (zwana dalej „Pictoright”) – przy czym obie
interweniują na poparcie żądań VOB, a także Vereniging Nederlands Uitgeversverbond, stowarzyszenie
wydawców (zwane dalej „NUV”), które popiera stanowisko przeciwne.
18. Rechtbank Den Haag (sąd w Hadze, Niderlandy), uznając, że odpowiedź na żądania VOB zależy od
wykładni przepisów prawa Unii, zwrócił się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1. Czy art. 1 ust. 1, art. 2 ust. 1 lit. b) i art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115 należy interpretować w ten sposób, że
»użyczenie« w rozumieniu tych przepisów oznacza również przekazanie do korzystania z chronionych prawem
autorskim powieści, zbiorów opowiadań, biografii, książek podróżniczych, książek dla dzieci i literatury
młodzieżowej, które nie służy osiągnięciu bezpośredniej lub pośredniej korzyści gospodarczej lub handlowej
i dokonywane jest przez instytucję dostępną publicznie w ten sposób, że:
–
kopia w postaci cyfrowej (reprodukcja A) zostaje umieszczona na serwerze instytucji z możliwością
zwielokrotnienia tej kopii przez użytkownika poprzez pobranie na swój własny komputer (reprodukcja B),
14
–
przy czym z kopii sporządzonej przez użytkownika w wyniku pobrania (reprodukcji B) nie da się korzystać
po upływie pewnego okresu oraz
–
inni użytkownicy nie mogą w tym okresie pobrać kopii (reprodukcji A) na swój komputer?
2. Jeżeli na pytanie pierwsze należy udzielić odpowiedzi twierdzącej – czy art. 6 dyrektywy 2006/115 lub inny
przepis prawa Unii sprzeciwia się temu, by państwa członkowskie wiązały stosowanie ograniczenia prawa
użyczenia, o którym mowa w art. 6 dyrektywy 2006/115, z warunkiem, by oddana przez instytucję do dyspozycji
kopia utworu (reprodukcja A) została wprowadzona do obrotu w drodze pierwszej sprzedaży lub innego
pierwszego przeniesienia własności tej kopii w Unii przez podmiot praw autorskich lub za jego zezwoleniem
w rozumieniu art. 4 ust. 2 dyrektywy 2001/29?
3. Jeżeli na pytanie drugie należy udzielić odpowiedzi przeczącej – czy art. 6 dyrektywy 2006/115 ustanawia
inne wymagania co do pochodzenia kopii oddanej do dyspozycji przez instytucję (reprodukcja A), na przykład by
kopia ta pochodziła z legalnego źródła?
4. Jeżeli na pytanie drugie należy udzielić odpowiedzi twierdzącej – czy art. 4 ust. 2 dyrektywy 2001/29 należy
interpretować w ten sposób, że pierwsza sprzedaż przedmiotów lub inne pierwsze przeniesienie własności
w rozumieniu tego przepisu oznacza również czasowo nieograniczone przekazanie do korzystania z cyfrowej kopii
chronionych prawem autorskim powieści, zbiorów opowiadań, biografii, książek podróżniczych, książek dla dzieci
i literatury młodzieżowej, którego dokonuje się poprzez pobranie przez Internet?”.
19. Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wpłynął do Trybunału w dniu 17 kwietnia 2015 r.
Uwagi na piśmie zostały złożone przez VOB, NUV, Lirę i Pictoright, rządy niemiecki, grecki, francuski, włoski,
łotewski, portugalski i rząd Zjednoczonego Królestwa oraz przez Komisję Europejską. Na rozprawie, która odbyła
się w dniu 9 marca 2016 r., reprezentowane były VOB, NUV, Lira i Pictoright, rządy czeski, grecki i francuski oraz
Komisja.
Analiza
20. Sąd odsyłający przedstawia cztery pytania prejudycjalne. Pierwsze z nich ma zasadnicze znaczenie, ponieważ
dotyczy kwestii, czy użyczanie książek cyfrowych może być objęte zakresem dyrektywy 2006/115. W przypadku
odpowiedzi przeczącej na pytanie pierwsze pozostałe pytania tracą znaczenie. Dokonując analizy, skoncentruję się
zatem na pytaniu pierwszym. Pytania drugie, trzecie i czwarte dotyczą przesłanek, jakie muszą spełniać książki
cyfrowe, aby mogły ewentualnie być użyczane w ramach odstępstwa dotyczącego publicznego użyczenia. Zbadam
je łącznie i w sposób zwięzły.
W przedmiocie pierwszego pytania prejudycjalnego
Uwagi wstępne
21. W pytaniu pierwszym sąd odsyłający zmierza w istocie do ustalenia, czy art. 1 ust. 1 dyrektywy 2006/115
w związku z jej art. 2 ust. 1 lit. b) należy interpretować w ten sposób, że przewidziane w tym artykule prawo
użyczania obejmuje ograniczone czasowo publiczne udostępnianie książek cyfrowych przez biblioteki publiczne.
22. Zgodnie z przedmiotem postępowania głównego określonym w skardze złożonej przez VOB sąd
odsyłający ogranicza swoje pytanie do „powieści, zbiorów opowiadań, biografii, książek podróżniczych, książek
dla dzieci i literatury młodzieżowej”. Jednakże, o ile mogę zgodzić się, że problematyka, o którą chodzi w niniejszej
sprawie, jest ograniczona, i pośród różnych kategorii przedmiotów chronionych przez prawo użyczenia dotyczy
wyłącznie książek cyfrowych(6), o tyle wydaje mi się trudne ograniczenie jej w sposób, w jaki uczynił to sąd
odsyłający. Kategorie utworów literackich, które sąd odsyłający w ten sposób wyróżnia, nie opierają się moim
zdaniem na żadnym obiektywnym kryterium pozwalającym wykazać, że słuszne jest ich odmienne traktowanie pod
względem prawnym. Rozwiązanie przyjęte przez Trybunał w odpowiedzi na pytanie prejudycjalne powinno zatem
mieć zastosowanie bez różnicy do utworów należących do wszystkich gatunków literackich istniejących w formie
książek cyfrowych.
23. Moim zdaniem niezbędne jest, by wykładnia dyrektywy 2006/115 odpowiadała wymogom nowoczesnego
społeczeństwa, umożliwiając pogodzenie różnych wchodzących w grę interesów. Jednocześnie wykładnia ta musi
być zgodna z międzynarodowymi zobowiązaniami Unii Europejskiej i respektować logikę pozostałych aktów
prawa Unii w dziedzinie prawa autorskiego. Omawiam te problemy poniżej.
W przedmiocie podstaw aksjologicznych, które wymagają dokonania wykładni dyrektywy 2006/115 w świetle
współczesnych wyzwań
15
24. Dyrektywa 2006/115 nie jest nowym aktem normatywnym. Stanowi ona bowiem kodyfikację dyrektywy
Rady 92/100/EWG z dnia 19 listopada 1992 r. w sprawie prawa najmu i użyczenia oraz niektórych praw
pokrewnych prawu autorskiemu w zakresie własności intelektualnej(7), która jest jednym z dwóch pierwszych
aktów prawa wtórnego w dziedzinie prawa autorskiego(8). W odniesieniu do prawa użyczenia dyrektywa ta nigdy
nie została zmieniona co do istoty – ani podczas przekształcenia w dyrektywę 2006/115, ani wcześniej.
Obowiązujące przepisy dotyczące prawa użyczenia są zatem zasadniczo takie same jak te przyjęte w 1992 r.
25. Moim zdaniem nie można zaprzeczyć, że prawodawca Unii nie przewidywał objęcia użyczenia książek
cyfrowych pojęciem użyczenia na gruncie dyrektywy 92/100, chociażby dlatego, że technologia książek cyfrowych
umożliwiająca wykorzystanie komercyjne była dopiero w początkowym stadium rozwoju. Ponadto, gdy Komisja
w uzasadnieniu dyrektywy 92/100 wyraźnie wykluczyła możliwość zastosowania tej dyrektywy do publicznego
udostępniania utworów w drodze pobierania, odniosła się wyłącznie do fonogramów i wideogramów(9). Kwestia
pobierania książek nie jest tam nawet wspomniana.
26. Czy oznacza to, że przepisy dyrektywy 2006/115 powinny być obecnie interpretowane nadal w sposób
wykluczający użyczanie książek cyfrowych z zakresu pojęcia użyczenia w rozumieniu tej dyrektywy? Uważam, że
nie, z powodów, które można uporządkować w trzech grupach.
27. Po pierwsze, niezbędne jest, moim zdaniem, aby nadawać aktom prawnym wykładnię, która uwzględnia
rozwój technologii, rynku i zachowań konsumenckich, zamiast petryfikować te akty poprzez ich zbyt rygorystyczną
wykładnię(10).
28. Taka wykładnia, którą można nazwać „dynamiczną” lub „ewolucyjną”, jest moim zdaniem niezbędna,
w szczególności w dziedzinach, na które istotny wpływ ma postęp technologiczny, jak ma to miejsce w przypadku
prawa autorskiego. Postęp ów jest bowiem współcześnie tak szybki, że wyprzedza bez trudu proces legislacyjny,
udaremniając w konsekwencji często próby dostosowania przepisów prawa na tej drodze, a akty prawodawcze stają
się przestarzałe już w momencie ich przyjęcia lub krótko po nim. Dyrektywa 2006/115 sama doskonale ilustruje
to zjawisko. Przepisy dotyczące najmu, które miały na celu uregulowanie rynku najmu kaset, CD i DVD, są obecnie
przestarzałe, ponieważ najem fonogramów i wideogramów, w każdym razie na rynku europejskim, praktycznie
zniknął i ustąpił miejsca udostępnianiu online(11). Ów anachronizm przepisów prawa w stosunku do
rzeczywistości jest często źródłem problemów związanych z wykładnią, niepewnością lub lukami prawnymi.
W takich przypadkach tylko dostosowana do realiów wykładnia sądowa jest w stanie zagwarantować skuteczność
rozpatrywanego uregulowania w obliczu szybkiego rozwoju technologicznego i gospodarczego w tym sektorze.
29. Takie podejście, jak się wydaje, jest również zgodne z zamiarem przyświecającym prawodawcy podczas
przyjmowania aktów prawa Unii w dziedzinie prawa autorskiego. Motyw 4 dyrektywy 2006/115 stanowi bowiem,
że „[o]chrona praw autorskich […] powinna być dostosowana do nowych zjawisk gospodarczych […]”. Ta sama
wola dostosowania do nowej rzeczywistości technologicznej i gospodarczej jest wyrażona w motywach 2, 5 i 8
dyrektywy 2001/29, która pozostaje głównym aktem prawa Unii w dziedzinie prawa autorskiego. W jaki zaś sposób
można dokonać takiego dostosowania i „uaktualnienia” przepisów prawa, jeśli nie poprzez ich odpowiednią
wykładnię?
30. Użyczanie książek cyfrowych jest nowoczesnym odpowiednikiem użyczania książek papierowych. Nie
podzielam podniesionego w ramach niniejszej sprawy argumentu, zgodnie z którym istnieje zasadnicza różnica
pomiędzy książką cyfrową i książką tradycyjną lub między użyczeniem książki cyfrowej i książki papierowej. Jest
oczywiste, że książka cyfrowa ma inną postać, może być wygodniejsza w pewnych sytuacjach (lecz mniej wygodna
w innych) i posiada pewne funkcje, takie jak wyszukiwanie słów i tłumaczenia, których brak książce papierowej.
Cechy te są jednak drugorzędne, a ich waga zależy od subiektywnych preferencji każdego użytkownika. To samo
dotyczy argumentu, zgodnie z którym podstawowa zaleta cyfrowego użyczenia polega na tym, że nie wymaga ono
przemieszczenia się użytkownika do biblioteki, ponieważ odbywa się ono na odległość. Można ten argument
odeprzeć stwierdzeniem, iż niektóre osoby wolą udać się do biblioteki, gdyż daje to możliwość kontaktu
z człowiekiem.
31. Jednak w niniejszej sprawie decydujący jest moim zdaniem czynnik obiektywny: wypożyczając z biblioteki
książkę, tradycyjną albo cyfrową, użytkownik pragnie zapoznać się z treścią tej książki bez zachowania u siebie jej
egzemplarza. Z tego punktu widzenia książka papierowa i książka cyfrowa nie różnią się zasadniczo, podobnie jak
warunki ich użyczenia.
16
32. Wykładnia dyrektywy 2006/115 powinna zatem wziąć pod uwagę tę rzeczywistość i dostosować ramy
prawne użyczania książek cyfrowych do ram prawnych użyczania książek tradycyjnych.
33. Po drugie, głównym celem prawa autorskiego jest ochrona interesów twórców. Tymczasem
nieprzypadkowo w postępowaniu głównym organizacje reprezentujące interesy twórców, to znaczy Lira
i Pictoright, interweniują na rzecz żądań VOB. Może wydawać się to paradoksalne, lecz wynika to z logiki rynkowej
rządzącej obecnie dziedziną użyczania książek cyfrowych.
34. Rynek taki istnieje, bowiem biblioteki faktycznie użyczają książki w postaci cyfrowej. Jednakże zważywszy,
że uznaje się, że taka forma użyczenia nie jest objęta pojęciem użyczenia w rozumieniu dyrektywy 2006/115, nie
może ona również korzystać z przewidzianego w art. 6 ust. 1 tej dyrektywy odstępstwa w zakresie publicznego
użyczania. Użyczanie książek cyfrowych jest zatem zorganizowane w oparciu o umowy licencyjne między
bibliotekami i wydawcami. Wydawcy udostępniają bibliotekom, za cenę wynegocjowaną specjalnie w tym celu,
książki cyfrowe, które biblioteki następnie mają prawo użyczać użytkownikom. Zgodnie z twierdzeniami Liry
i Pictoright owe stosunki umowne przynoszą korzyści głównie wydawcom lub innym pośrednikom w handlu
książkami cyfrowymi, a autorzy nie otrzymują odpowiedniego wynagrodzenia.
35. Natomiast gdyby uznać, że użyczenie cyfrowe należy do zakresu dyrektywy 2006/115, a zatem również
objęte jest zakresem przewidzianego w jej art. 6 ust. 1 odstępstwa, autorzy – zgodnie z wymogami, o których mowa
w tym przepisie – otrzymaliby z tego tytułu wynagrodzenie – oprócz wynagrodzenia pochodzącego ze sprzedaży
książek – które byłoby niezależne od umów zawartych z wydawcami.
36. Wykładnia dyrektywy 2006/115, zgodnie z którą użyczenie cyfrowe należy do zakresu pojęcia użyczenia,
nie tylko nie byłaby szkodliwa dla interesów autorów, lecz, przeciwnie, pozwalałaby lepiej chronić ich interesy niż
w sytuacji dzisiejszej, regulowanej jedynie prawami rynku.
37. Wreszcie, po trzecie, powody, które skłaniają mnie do rozstrzygnięcia na rzecz wykładni dyrektywy
2006/115 biorącej pod uwagę postęp techniczny, to względy wskazane przeze mnie w części wprowadzającej
niniejszej opinii. Biblioteki zawsze użyczały książki bez konieczności zwracania się o zezwolenie. Niektóre z nich
nawet nie miały potrzeby nabywania swoich egzemplarzy, ponieważ korzystały z systemu egzemplarza
obowiązkowego. Znajduje to wytłumaczenie w fakcie, że książka nie jest uważana za zwykły towar i że twórczość
literacka nie ma charakteru zwykłej działalności gospodarczej. Znaczenie, jakie mają książki dla zachowania
i dostępu do kultury i wiedzy naukowej, zawsze było istotniejsze od samych względów gospodarczych.
38. Obecnie, w dobie cyfryzacji, biblioteki powinny mieć możliwość dalszego odgrywania tej samej roli
strażników zachowania i upowszechniania kultury, która pełniły w czasie, gdy książki występowały jedynie
w formie papierowej. Tymczasem niekoniecznie ma to miejsce w środowisku podlegającym jedynie prawom rynku.
Po pierwsze, biblioteki, zwłaszcza biblioteki publiczne, nie zawsze mają środki finansowe na nabywanie książek
cyfrowych z prawem do użyczania po wysokich cenach, jakich żądają ich wydawcy. Dotyczy to w szczególności
bibliotek działających w środowiskach mniej zamożnych, czyli tam, gdzie ich rola jest najważniejsza. Po drugie,
wydawcy i pośrednicy w handlu książkami cyfrowymi są często niechętni zawieraniu z bibliotekami umów
umożliwiających im użyczenie cyfrowe. Obawiają się bowiem, że ten rodzaj użyczania narusza ich interesy poprzez
zmniejszenie sprzedaży lub poprzez to, że nie pozwala im na rozwój ich własnych modeli handlowych
udostępnienia na czas ograniczony. W konsekwencji wydawnictwa albo ograniczają w drodze umowy możliwości
użyczania książek cyfrowych przez biblioteki, na przykład określając maksymalną liczbę użyczeń lub okres po
opublikowaniu książki, w którym użyczanie nie jest możliwe, albo odmawiają zawierania takich umów
z bibliotekami(12).
39. Istnieje ryzyko, że bez przywilejów wynikających z odstępstwa od wyłącznego prawa użyczenia biblioteki
w środowisku cyfrowym nie będą w stanie nadal odgrywać roli, jaką zawsze odgrywały w świecie książki
papierowej.
40. Z powodów przedstawionych powyżej jestem zdania, że przy dokonywaniu wykładni pojęcia użyczenia
w rozumieniu dyrektywy 2006/115 nie należy ograniczać się do tego, co mógł mieć na uwadze prawodawca Unii
w momencie przyjęcia pierwotnej dyrektywy (to znaczy dyrektywy 92/100), lecz zdefiniować to pojęcie w sposób
zgodny z rozwojem technologii i rynku, jaki miał od tego czasu miejsce. Należy obecnie zbadać, czy taka wykładnia
wynika z brzmienia przepisów samej dyrektywy 2006/115 i czy jest spójna z innymi aktami prawa Unii w dziedzinie
prawa autorskiego, jak również ze spoczywającymi na Unii zobowiązaniami międzynarodowymi.
17
W przedmiocie prawidłowego charakteru zaproponowanej wykładni w świetle obowiązujących aktów
prawodawczych
–
W przedmiocie treści i systematyki dyrektywy 2006/115
41. Dla dokonania oceny, czy proponowana wykładnia wynika z brzmienia i z systematyki dyrektywy 2006/115,
należy w pierwszej kolejności wziąć pod uwagę, po pierwsze, cel wyłącznego prawa użyczenia, oraz po drugie, cel
odstępstwa od tego prawa w zakresie użyczenia publicznego. Jeśli chodzi o wyłączne prawa użyczania – jego celem
jest zapewnienie autorom odpowiedniego wynagrodzenia za tego rodzaju wykorzystanie ich utworów. Zważywszy,
że książki cyfrowe są w rzeczywistości wykorzystywane w drodze ich użyczania, wydaje mi się, że logiczną
konsekwencją tego stanu rzeczy jest objęcie tej postaci użyczenia zakresem stosowania owego prawa wyłącznego.
42. Jeśli chodzi o cel odstępstwa w zakresie publicznego użyczenia – wskazałem już argumenty, które
przemawiają moim zdaniem na rzecz możliwości korzystania przez biblioteki publiczne z tego odstępstwa
w zakresie użyczania książek cyfrowych(13).
43. W drugiej kolejności należy zadać sobie pytanie, czy brzmienie dyrektywy 2006/115 pozwala na wykładnię
jej przepisów dotyczących użyczenia w ten sposób, że obejmują one użyczanie książek cyfrowych. Dla
przypomnienia, art. 1 ust. 1 tej dyrektywy stanowi, że „państwa członkowskie ustanawiają […] prawo zezwalające
lub zakazujące […] użyczenia oryginałów i egzemplarzy powielonych [kopii] utworów chronionych prawem autorskim
[…]”(14). Można by zatem twierdzić, że owa wzmianka o oryginałach i kopiach ogranicza zakres prawa do
użyczenia do utworów utrwalonych na nośniku materialnym, razem z którym są one użyczane. Wykluczałoby to
książki cyfrowe, które są zazwyczaj udostępniane w drodze pobierania, to znaczy w sposób niezwiązany
z nośnikiem materialnym(15). Jednak nie uważam, aby taka wykładnia była prawidłowa.
44. Moim zdaniem nie należy traktować kopii w rozumieniu tego przepisu wyłącznie jako materialnego
egzemplarza utworu. Kopia jest bowiem jedynie wynikiem czynności zwielokrotniania. Utwór istnieje tylko
w formie oryginału i kopii, które są wynikiem zwielokrotnienia oryginału. O ile kopia tradycyjna, w przypadku
książki w formie papierowej, musi znajdować się na nośniku materialnym, o tyle inaczej jest w przypadku kopii
cyfrowej. Należy ponadto zauważyć, że wersja francuska projektu dyrektywy 92/100 nie posługiwała się terminem
„copie” (kopia), lecz właśnie „reproduction” (zwielokrotnienie)(16). Stwierdzenie, że zwielokrotnienie utworu nie
polega na stworzeniu jego kopii byłoby sprzeczne z logiką prawa autorskiego.
45. Nie sądzę również, by okoliczność, że art. 2 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2006/115 posługuje się [w wersji
francuskiej] pojęciem użyczenia „przedmiotów”, mogła podważyć wykładnię tej dyrektywy w taki sposób, że
obejmuje ona użyczanie książek cyfrowych. Po pierwsze bowiem, słowo „przedmioty” nie zostało dodane we
wszystkich wersjach językowych. Przeciwnie, większość z nich ogranicza się do słowa „użyczenie”(17). Po drugie,
w dyrektywie 2006/115 użyto wyrażenia „przedmioty” w celu oznaczenia wszystkich przedmiotów prawa
użyczenia i najmu wymienionych w art. 3 ust. 1(18). Termin ten nie posiada zatem odrębnego znaczenia, innego
niż to, które w odniesieniu do utworów mają terminy „oryginał” i „kopia”.
46. W trzeciej kolejności, jeśli chodzi o argument podniesiony przez rząd francuski, zgodnie z którym zasada
ścisłej wykładni wyjątków sprzeciwia się rozszerzeniu zakresu pojęcia użyczeniea na użyczenie książek cyfrowych,
należy zauważyć, że chodzi tutaj o dokonanie wykładni nie tyle wyjątku, co zasady, to znaczy zakresu prawa
użyczania przewidzianego w art. 1 ust. 1 dyrektywy 2006/115.
47. Ponadto jeśli chodzi o odstępstwo przewidziane w art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115, należy przypomnieć,
że o ile wyjątki od praw autorskich powinny być interpretowane w sposób ścisły, o tyle taka wykładnia winna
jednak umożliwiać zapewnienie skuteczności (effet utile) wyjątku i poszanowanie jego celu(19). Zbyt wąska
wykładnia pojęcia użyczenia wpływałaby na skuteczność (effet utile) i cel rzeczonego odstępstwa w odniesieniu do
użyczania książek cyfrowych.
48. Z przyczyn przedstawionych powyżej uważam, że wykładnia pojęcia użyczenia w ten sposób, że pojęcie to
obejmuje użyczanie książek cyfrowych, nie jest sprzeczna ani z celem, ani z brzmieniem dyrektywy 2006/115.
–
W przedmiocie spójności systemu prawa autorskiego w prawie Unii
49. W ramach niniejszej sprawy NUV, a także rządy niemiecki i francuski twierdzą, że rozszerzenie zakresu
stosowania pojęcia użyczenia w rozumieniu dyrektywy 2006/115 na użyczenie książek cyfrowych byłoby
niezgodne z innymi aktami prawa Unii w dziedzinie prawa autorskiego, szczególnie z dyrektywą 2001/29. Chodzi,
po pierwsze, o niespójność terminologiczną, ponieważ niektóre terminy, na przykład „kopia” i „przedmiot”,
18
zostały użyte w znaczeniu, które jest nie do pogodzenia z ideą użyczenia cyfrowego. Po drugie, taka wykładnia
rozszerzająca pojęcia użyczenia stałaby w sprzeczności z prawem publicznego udostępniania i prawem podawania
do publicznej wiadomości zawartych w art. 3 dyrektywy 2001/29. Zgodnie z tym argumentem użyczanie książek
cyfrowych jest objęte zakresem prawa podawania do publicznej wiadomości, które nie zna odstępstwa
analogicznego do odstępstwa określonego w art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115. W konsekwencji włączenie
użyczenia cyfrowego do dyrektywy 2006/115 i zastosowanie tego odstępstwa naruszałoby art. 3 dyrektywy
2001/29.
50. Jeśli chodzi o pierwszy z tych argumentów, muszę zauważyć, że jeżeli zasada doskonałej spójności
terminologicznej w ramach prawa autorskiego Unii miałaby być stosowana w sposób bezwarunkowy, to
należałoby przyjąć definicję niektórych pojęć, na przykład „kopii”, „sprzedaży” i „rozpowszechniania”,
sformułowaną przez Trybunał w wyroku UsedSoft(20). Wyrok ten, wydany w składzie wielkiej izby, dotyczący
wykładni dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/24/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie ochrony
prawnej programów komputerowych(21), jest bowiem dotychczas jedynym wyrokiem, w którym Trybunał
dokonał wykładni pewnych pojęć prawa autorskiego w kontekście środowiska cyfrowego.
51. Na podstawie przepisów posługujących się zasadniczo tą samą terminologią co dyrektywa 2001/29(22)
Trybunał orzekł, że przedmiotem pobierania z Internetu jest jak najbardziej kopia utworu, w tym przypadku
programu komputerowego(23), i że owo pobieranie, wraz z licencją na korzystanie na czas nieokreślony, stanowi
sprzedaż tej kopii, co skutkuje wyczerpaniem prawa do jej rozpowszechniania(24).
52. Na mocy rygorystycznie stosowanej zasady spójności terminologicznej termin „kopia”, używany zarówno
w dyrektywie 2001/29, jak i w dyrektywie 2006/115, powinien być rozumiany w ten sposób, że obejmuje on kopie
cyfrowe pozbawione nośnika materialnego. Ta sama zasada pozwala ponadto na proste rozwiązanie problemu
będącego przedmiotem ożywionej dyskusji w doktrynie i pojawiającego się również w niniejszej sprawie,
dotyczącego wyczerpania prawa do rozpowszechniania w następstwie sprzedaży w drodze pobierania. Ponieważ
brzmienie art. 4 ust. 2 dyrektywy 2001/29 jest zasadniczo identyczne z brzmieniem art. 4 ust. 2 dyrektywy
2009/24, powinien on być w konsekwencji interpretowany również, co do zasady, w ten sam sposób.
53. Natomiast jeżeli uznać, że to samo brzmienie może w ramach dyrektywy 2001/29 być interpretowane
odmiennie od wykładni przyjętej przez Trybunał w wyroku UsedSoft na gruncie dyrektywy 2009/24, nie widzę
powodu, dla którego takiej samej „autonomii terminologicznej” nie można by przyjąć w odniesieniu do relacji
między dyrektywą 2001/29 i dyrektywą 2006/115(25).
54. Muszę jeszcze dodać, że moim zdaniem wyrok Art & Allposters International(26) nie podważa ani nie
ogranicza w żaden sposób wniosków wynikających z wyroku UsedSoft. Ten pierwszy wyrok dotyczy bowiem
przeniesienia utworu w drodze procesu chemicznego, a nie cyfrowego, bezpośrednio z nośnika materialnego
(papieru) na inny nośnik materialny (płótno). To w takim właśnie kontekście Trybunał w tym wyroku orzekł, iż
przewidując prawo do rozpowszechniania, prawodawca Unii chciał przyznać autorom kontrolę nad pierwszym
wprowadzeniem na rynek każdego materialnego przedmiotu, w którym wyrażony jest ich utwór(27), zaś zamiana
nośnika pociąga za sobą stworzenie nowego przedmiotu (materialnego)(28), a zatem nie można mówić
o wyczerpaniu prawa do rozpowszechniania(29). Natomiast żaden element tej sprawy nie dotyczył tego, czy
wyczerpanie tego prawa może nastąpić w związku z przeniesieniem własności kopii cyfrowej utworu.
55. Odnośnie do drugiego argumentu, o którym mowa w pkt 49 powyżej, dotyczącego prawa do publicznego
udostępniania i podawania do publicznej wiadomości, wystarczy zauważyć, że dyrektywa 92/100 została przyjęta
wcześniej niż dyrektywa 2001/29, i że ta ostatnia, zgodnie z jej motywem 20 i art. 1 ust. 2 lit. b), pozostawia
niezmienione obowiązujące przepisy prawa Unii dotyczące między innymi prawa użyczania przewidzianego
w dyrektywie 92/100 (ujednoliconej w dyrektywie 2006/115) i w żaden sposób na nie nie wpływa. Ta ostatnia
dyrektywa stanowi zatem lex specialis w stosunku do dyrektywy 2001/29. Zresztą taki sam argument został
podniesiony w sprawie, która doprowadziła do wydania wyroku UsedSoft, i Trybunał odniósł się do niego
w sposób analogiczny(30). Zatem zakwalifikowanie użyczenia książki cyfrowej jako „użyczenia” w rozumieniu
dyrektywy 2006/115 nie stoi w sprzeczności z art. 3 dyrektywy 2001/29.
56. Stwierdzono jeszcze, że użyczanie książek cyfrowych obejmuje, poza czynnością użyczenia w ścisłym tego
słowa znaczeniu, czynności zwielokrotniania, zarówno przez bibliotekę, jak i przez użytkownika, co mogłoby
19
naruszyć określone w art. 2 dyrektywy 2001/29 wyłączne prawo autorów do zezwalania na takie zwielokrotnianie
lub zabraniania go.
57. Jednakże zwielokrotnienie dokonywanego przez biblioteki jest moim zdaniem objęte zakresem stosowania
przewidzianego w art. 5 ust. 2 lit. c) dyrektywy 2001/29 wyjątku od prawa do zwielokrotniania, interpretowanego
w świetle wyroku Trybunału znanego jako „Technische Universität Darmstadt”(31). Przepis ten przewiduje
wyjątek od prawa do zwielokrotniania odnoszący się do „czynności zwielokrotniania dokonywany[ch] przez
ogólnodostępne biblioteki, […] które nie są skierowane na osiągnięcie […] korzyści gospodarczej”. W ww. wyroku
Trybunał orzekł, że wyjątek ów może mieć zastosowanie w celu umożliwienia bibliotekom dokonywania czynności
publicznego udostępniania na mocy innego wyjątku, przewidzianego w art. 5 ust. 3 lit. n) dyrektywy 2001/29(32).
Analogicznie wyjątek z art. 5 ust. 2 lit. c) tej samej dyrektywy powinien mieć zastosowanie w celu umożliwienia
bibliotekom korzystania z odstępstwa od prawa użyczania przewidzianego w art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115.
58. Natomiast zwielokrotnienie dokonane przez użytkownika na własnym komputerze lub innym urządzeniu
do odtwarzania książek cyfrowych podczas pobierania książki wypożyczanej z biblioteki jest moim zdaniem objęte
wyjątkiem przewidzianym w art. 5 ust. 1 dyrektywy 2001/29. Owo zwielokrotnienie jest bowiem tymczasowe,
ponieważ kopia sporządzona na urządzeniu użytkownika zostaje skasowana lub zdezaktywowana automatycznie
wraz z upływem okresu użyczenia. Ma ono również charakter akcesoryjny i stanowi integralną część procesu
technologicznego, a mianowicie pobrania. Wreszcie jego jedynym celem jest umożliwienie legalnego korzystania
z utworu, czyli wykorzystanie go w ramach użyczenia cyfrowego, i nie ma ono odrębnego znaczenia
ekonomicznego. Takie zwielokrotnianie spełnia zatem warunki wymienione w art. 5 ust. 1 dyrektywy 2001/29
w znaczeniu nadanym mu w orzecznictwie Trybunału(33).
59. Wreszcie w niniejszej sprawie został też podniesiony, w szczególności przez rząd francuski, argument,
zgodnie z którym odmienne traktowanie – z punktu widzenia podatku od wartości dodanej – książek na nośniku
materialnym i książek rozpowszechnianych w formie pobierania, dopuszczone przez Trybunał w wyrokach
w sprawie Komisja/Francja(34) i Komisja/Luksemburg(35), wskazuje, że te dwie postacie książek nie są
równoważne. Muszę jednak zauważyć, w pierwszej kolejności, że zagadnienie, jakie pojawia się w niniejszej
sprawie, nie dotyczy tego, czy książki papierowe i cyfrowe są porównywalne jako takie, lecz kwestii tego, czy
użyczenie książek cyfrowych jest równoważne z użyczeniem książek tradycyjnych. Tymczasem z tego punktu
widzenia, jak zostało to stwierdzone w pkt 31 niniejszej opinii, te dwie postacie użyczenia są równoważne pod
względem cech, które są istotne i mają obiektywnie znaczenie.
60. W drugiej kolejności należy zauważyć, że rozwiązanie przedstawione przez Trybunał w obu tych wyrokach
jest oparte na brzmieniu przepisów prawa Unii w dziedzinie podatku VAT, które, uznając usługi świadczone
w formie cyfrowej za usługi, nie pozwalają na stosowanie stawki obniżonej podatku VAT do książek niemających
nośnika materialnego. Jednakże użyczenie, niezależnie od tego, czy dotyczy książki cyfrowej, czy książki
papierowej, jest zawsze usługą. W konsekwencji istniejące w orzecznictwie przywołane rozróżnienie nie ma tu
zastosowania.
61. Ponadto owo rozróżnienie pomiędzy książkami papierowymi a książkami cyfrowymi z podatkowego
punktu widzenia rodzi poważne pytania co do zgodności z zasadą neutralności, która jest wyrazem zasady równego
traktowania w dziedzinie opodatkowania(36). Należy podnieść, że Komisja opublikowała niedawno plan działania
w sprawie podatku VAT, w którym wyraźnie przewidziano dostosowanie stawki podatku VAT mającej
zastosowanie do książek i czasopism cyfrowych do stawki obowiązującej dla książek papierowych(37). Podejście
to potwierdza stanowisko Komisji przedstawione również w niniejszej sprawie, zgodnie z którym książki cyfrowe
i papierowe są w istocie równoważne.
62. Powyższe rozważania prowadzą mnie do wniosku, że wykładnia pojęcia użyczenia w rozumieniu art. 1 ust. 1
dyrektywy 2006/115, obejmująca użyczanie książek cyfrowych i umożliwiająca tym samym zastosowanie
odstępstwa od prawa użyczenia, o którym mowa w art. 6 ust. 1 tej dyrektywy, nie jest w żaden sposób niezgodna
lub niespójna z całością przepisów prawa Unii w dziedzinie prawa autorskiego.
–
W przedmiocie zgodności ze zobowiązaniami międzynarodowymi
63. Unia jest stroną szeregu umów międzynarodowych w dziedzinie prawa autorskiego, w szczególności
traktatu Światowej Organizacji Własności Intelektualnej o prawie autorskim (WCT), przyjętego w Genewie w dniu
20 grudnia 1996 r.(38). Akty prawa wtórnego powinny zatem być zgodne – a zarazem interpretowane w sposób
20
zgodny – z tymże traktatem(39). Należy zatem zbadać, czy wykładnia pojęcia „użyczenia” w rozumieniu art. 1
ust. 1 dyrektywy 2006/115 w taki sposób, że pojęcie to obejmuje użyczanie książek cyfrowych, może być zgodna
z traktatem o prawie autorskim.
64. Traktat ten nie zawiera żadnych postanowień dotyczących prawa użyczenia. Co najwyżej jest w nim mowa,
w art. 7, o prawie najmu o charakterze handlowym, to znaczy odpłatnego najmu programów komputerowych,
utworów kinematograficznych i utworów utrwalonych na fonogramach(40). Nie są objęte tym przepisem ani
publiczne użyczanie, ani książki cyfrowe.
65. Jeśli użyczanie, w każdym razie książek cyfrowych, jest w ogóle objęte traktatem o prawie autorskim, to
dlatego, iż stanowi ono szczególną postać eksploatacji prawa do publicznego udostępniania, ustanowionego
w art. 8 tego traktatu(41). Prawo to zostało co do zasady transponowane do prawa Unii w art. 3 dyrektywy
2001/29. Jednakże dyrektywa 2006/115 stanowi lex specialis w stosunku do dyrektywy 2001/29, w tym jej
art. 3(42).
66. Traktat o prawie autorskim przewiduje w art. 10 ust. 1 możliwość, by umawiające się strony obwarowały
prawa, które są w nim ustanowione, wyjątkami i ograniczeniami, pod warunkiem że stanie się tak tylko
„w określonych przypadk[ach] szczególnych […], które nie naruszają normalnego korzystania z utworu i nie
przynoszą nieuzasadnionego uszczerbku prawowitym interesom autora”. Warunki te są ogólnie znane pod nazwą
„testu trzystopniowego”. Moim zdaniem odstępstwo dotyczące publicznego użyczenia, o którym mowa w art. 6
ust. 1 dyrektywy 2006/115, w odniesieniu do użyczenia książek cyfrowych spełnia te trzy warunki.
67. Po pierwsze, w odniesieniu do warunku, zgodnie z którym wyjątek dotyczyć ma określonych przypadków
szczególnych, należy zauważyć, że odstępstwo dotyczące użyczenia publicznego jest ograniczone w dwóch
aspektach. Z jednej strony nie dotyczy ono wszystkich form udostępniania publicznego, lecz jedynie jego
specyficznej postaci, którą jest użyczanie, czyli udostępnianie ograniczone czasowo; z drugiej strony krąg
beneficjentów tego odstępstwa jest ograniczony wyłącznie do instytucji (bibliotek) publicznie dostępnych, które
nie czerpią korzyści z prowadzonej przez nie działalności użyczania. Ponadto odstępstwo publicznego użyczenia
służy uprawnionemu celowi leżącemu w interesie publicznym, którym jest, mówiąc najogólniej, powszechny
dostęp do kultury.
68. Po drugie, w odniesieniu do warunku, zgodnie z którym odstępstwo nie może naruszać normalnego
korzystania z utworu, zostało stwierdzone, w szczególności w uwagach przedstawionych przez NUV(43), że
użyczanie książek cyfrowych w drodze pobierania, w przeciwieństwie do użyczania tradycyjnego książek
papierowych, jest do tego stopnia zbliżone do zwykłego sposobu rozpowszechniania tych książek, że narusza
normalne korzystanie z praw autorów, ponieważ zbyt łatwo może zastąpić nabycie książki na rynku. Wynika to
przede wszystkim z tego, że użyczenie cyfrowe nie wymaga fizycznego udania się użytkownika do biblioteki, przez
co upodabnia się do nabycia w Internecie, i że stan książki cyfrowej wypożyczonej z biblioteki nie pogarsza się
w wyniku jej używania, przez co ma ona wygląd identyczny jak książka nabyta, to znaczy, że jest zawsze „nowa”.
Co więcej, łatwość zwielokrotniania książek cyfrowych bez utraty jakości wzmaga ryzyko wykorzystania
wykraczającego poza to, co jest dozwolone w ramach użyczenia.
69. Jednak argumenty te nie uwzględniają innych cech użyczenia książki cyfrowej, które odróżniają je od
nabycia. W pierwszej kolejności – użyczenie jest ograniczone w czasie, pozwala więc wyłącznie na zapoznanie się
z treścią książki, nie zaś na zachowanie kopii. Następnie, ponieważ możliwości użyczenia są ograniczone przez
liczbę egzemplarzy (lub kopii cyfrowych) znajdujących się w dyspozycji biblioteki, użytkownik nie ma pewności,
że będzie mógł wypożyczyć książkę cyfrową w preferowanym przez siebie czasie. Wreszcie szereg badań świadczy
o tym, że użyczanie książek, czy to tradycyjnych, czy cyfrowych, nie zmniejsza wielkości ich sprzedaży, lecz,
przeciwnie, pozwala na jej zwiększenie, rozwijając zwyczaj czytania(44).
70. Sam fakt, że niektórzy przedsiębiorcy prowadzący obrót książkami cyfrowymi utworzyli modele handlowe
podobne do najmu elektronicznego, nie może sam w sobie stanowić przeszkody dla stosowania odstępstwa
dotyczącego publicznego użyczenia wobec książek cyfrowych. Odstępstwo to ma bowiem na celu ochronę
uzasadnionego interesu publicznego, który nie może być ograniczony do dziedzin nieobjętych działalnością
gospodarczą. W innym wypadku wszelka działalności w zakresie użyczania mogłaby zostać wyeliminowana
poprzez najem komercyjny, zarówno dóbr materialnych, jak i niematerialnych, w związku z czym sporne
odstępstwo zostałoby pozbawione skuteczności (effet utile).
21
71. Natomiast fakt, że wydawcy i pośrednicy oferują bibliotekom licencje na użyczanie cyfrowe lub opracowują
własne modele najmu, polegające na udostępnieniu ograniczonym czasowo, wskazuje, iż użyczenie cyfrowe jako
takie nie wpływa negatywnie na wykonywanie praw autorów, w przeciwieństwie do argumentów podnoszonych
czasem w tym względzie.
72. Jeżeli chodzi o zagrożenia związane z użyczeniem książek cyfrowych należy zauważyć, że zabezpieczenia
techniczne, których wykorzystanie jest obecnie powszechne, takie jak automatyczna dezaktywacja kopii po upływie
okresu użyczenia, niemożność drukowania lub blokowanie tworzenia kopii dodatkowych, pozwalają na znaczne
zmniejszenie tych zagrożeń.
73. W każdym razie to do państw członkowskich – jeżeli zamierzają wprowadzić odstępstwo dotyczące
użyczenia publicznego książek cyfrowych – będzie należało ustanowienie przepisów regulujących to odstępstwo
w taki sposób, aby taka forma użyczenia rzeczywiście była funkcjonalnym odpowiednikiem użyczenia tradycyjnego
i nie naruszała normalnego korzystania z praw autorów. Osiągnięcie tego rezultatu umożliwią rozwiązania takie,
jak model „one copy one user” rozpatrywany w postępowaniu głównym lub obowiązkowe stosowanie
zabezpieczeń technicznych.
74. Wreszcie, po trzecie, zgodnie z ostatnim warunkiem odstępstwo nie może przynosić nieuzasadnionego
uszczerbku prawowitym interesom autora. Interesy te, w odniesieniu do korzystania z autorskich praw
majątkowych, są głównie natury ekonomicznej. W środowisku rządzonym wyłącznie przez prawa rynku
możliwości ochrony przez autorów ich interesów zależą przede wszystkim od ich siły przetargowej w stosunku do
wydawców. Niektórzy z nich mają z pewnością możliwość uzyskania zadowalających warunków, lecz inni nie, jak
wynika to ze stanowiska Liry i Pictoright w niniejszej sprawie. Tymczasem art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115
przewiduje, w przypadku wprowadzenia odstępstwa dotyczącego publicznego użyczenia, wynagrodzenie dla
autorów. Ponieważ wynagrodzenie to byłoby niezależne od negocjacji pomiędzy autorem i wydawcą, nie tylko
pozwalałoby zabezpieczyć prawowite interesy autorów, ale może nawet byłoby bardziej dla nich korzystne.
75. Artykuł 8 traktatu o prawie autorskim w związku z art. 10 tego traktatu nie stoi zatem moim zdaniem na
przeszkodzie temu, aby pojęcie użyczenia w rozumieniu art. 1 ust. 1 dyrektywy 2006/115 było interpretowane
w ten sposób, że obejmuje ono użyczenie książek cyfrowych.
76. Można również twierdzić, że pojęcia oryginału i kopii zawarte w dyrektywie 2006/115 należy interpretować
w taki sam sposób jak analogiczne pojęcia oryginału i zwielokrotnionego egzemplarza użyte w art. 6 i 7 traktatu
o prawie autorskim. Tymczasem zgodnie z załączoną do owego traktatu uzgodnioną deklaracją dotyczącą tych
dwóch artykułów pojęcia te „odnoszą się wyłącznie do utrwalonych zwielokrotnionych egzemplarzy, które mogą
zostać wprowadzone do obrotu jako przedmioty materialne”(45). To właśnie mogłoby prowadzić więc do wykluczenia
użyczenia książki cyfrowej z zakresu pojęcia „użyczenia oryginałów i egzemplarzy powielonych [kopii]”, zawartego
w dyrektywie 2006/115.
77. Jednakże te postanowienia traktatu o prawie autorskim dotyczą prawa do rozpowszechniania (art. 6) i prawa
do najmu o charakterze komercyjnym przedmiotów innych niż książki (art. 7). Nie uważam zatem, aby ta
uzgodniona deklaracja, zastosowana przez analogię do dyrektywy 2006/115, mogła stanowić przeszkodę
w przyjęciu w odniesieniu do tychże analogicznych pojęć innej wykładni dotyczącej postaci eksploatacji, która
objęta jest art. 8 tego traktatu.
78. Ponadto, skoro Trybunał orzekł w wyroku UsedSoft(46), w odniesieniu do prawa do rozpowszechniania
programów komputerowych, które niewątpliwie podlega rozpatrywanej uzgodnionej deklaracji, że prawo do
rozpowszechniania i zasada jego wyczerpania stosują się także do sprzedaży w drodze pobierania, tym bardziej tak
samo może być w przypadku użyczenia, które nie należy ani do zakresu prawa do rozpowszechniania, ani do
zakresu prawa do najmu.
Wnioski w przedmiocie pierwszego pytania prejudycjalnego
79. Powyższe rozważania można streścić w następujący sposób. Użyczanie książek cyfrowych przez biblioteki
publiczne nie jest projektem na przyszłość ani tym bardziej pobożnym życzeniem. Wręcz przeciwnie, jest to
zjawisko istniejące tu i teraz. Jednakże w wyniku przeważającej w państwach członkowskich zawężającej wykładni
pojęcia „prawa użyczenia” zjawisko to podlega w pełni prawom rynku, w przeciwieństwie do użyczania książek
tradycyjnych, które podlega uregulowaniu korzystnemu dla bibliotek. Odpowiednia wykładnia istniejących ram
prawnych jest zatem moim zdaniem niezbędna do tego, aby umożliwić bibliotekom korzystanie z takich samych
22
korzystnych warunków w nowoczesnym środowisku cyfrowym. Taka wykładnia leży nie tylko w interesie
publicznym, jakim jest dostęp do nauki i kultury, ale również w interesie autorów. Jednocześnie nie jest w żaden
sposób sprzeczna ani z literą, ani z systematyką obowiązujących przepisów. Przeciwnie, jedynie taka wykładnia
umożliwi odgrywanie przez te przepisy w pełni roli wyznaczonej im przez prawodawcę, czyli dostosowanie prawa
autorskiego do rzeczywistości społeczeństwa informacyjnego.
80. Proponuję zatem odpowiedzieć na pierwsze pytanie prejudycjalne, że art. 1 ust. 1 dyrektywy 2006/115
w związku z art. 2 ust. 1 lit. b) tej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że przewidziane w tym artykule
prawo użyczania obejmuje ograniczone czasowo publiczne udostępnianie książek cyfrowych przez biblioteki.
Państwa członkowskie, które zamierzają wprowadzić przewidziane w art. 6 tej dyrektywy odstępstwo dotyczące
użyczania książek cyfrowych, muszą zapewnić, by warunki tego użyczania nie naruszały normalnego korzystania
z utworu ani nie powodowały nieuzasadnionego uszczerbku wobec prawowitych interesów autorów.
W przedmiocie pytań prejudycjalnych drugiego, trzeciego i czwartego
81. Pytania prejudycjalne drugie, trzecie i czwarte, które należy moim zdaniem zbadać łącznie, dotyczą
ewentualnych wymogów w zakresie pochodzenia kopii użyczanej przez bibliotekę, jakie ustawodawca krajowy ma
prawo ustalić wprowadzając odstępstwo od prawa użyczania przewidzianego w art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115
w odniesieniu do użyczania książek cyfrowych. Sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy przepis ten należy
interpretować w ten sposób, że ustawodawca krajowy ma prawo wymagać, aby użyczana przez bibliotekę kopia
książki cyfrowej została wprowadzona do obrotu w drodze pierwszej sprzedaży lub innego pierwszego
przeniesienia własności tej kopii w Unii przez podmiot praw autorskich lub za jego zezwoleniem w rozumieniu
art. 4 ust. 2 dyrektywy 2001/29. Na wypadek odpowiedzi twierdzącej sąd odsyłający zastanawia się, czy publiczne
udostępnienie książki cyfrowej stanowi ową pierwszą sprzedaż lub inne przeniesienie własności. Natomiast na
wypadek odpowiedzi przeczącej na pierwszy punkt pytania sąd odsyłający zwraca się do Trybunału z pytaniem
w przedmiocie możliwości wprowadzenia innych wymogów, na przykład wymogu legalnego pochodzenia kopii
stanowiących przedmiot użyczenia.
82. Zgodnie z zawartymi w postanowieniu odsyłającym informacjami samego sądu odsyłającego pytania te są
związane z brzmieniem aktualnych przepisów niderlandzkich, które zawierają taki wymóg w ramach odstępstwa
związanego z publicznym użyczaniem książek papierowych. W ten sposób, powołując się na art. 4 ust. 2 dyrektywy
2001/29, sąd odsyłający wprowadza do niniejszej sprawy kwestię wyczerpania prawa do rozpowszechniania.
Uważam jednak, że ów mechanizm wyczerpania nie ma związku z prawem użyczenia, które jest zagadnieniem
rozpatrywanym w niniejszej sprawie.
83. W rzeczywistości bowiem prawo użyczenia, takie jak przewidziane w dyrektywie 2006/115, jest całkowicie
niezależne od wyczerpania prawa do rozpowszechniania. Po pierwsze, zgodnie z art. 1 ust. 2 tej dyrektywy prawa
do najmu i użyczenia nie ulegają wyczerpaniu wraz z wyczerpaniem prawa do rozpowszechniania. Innymi słowy –
nie wystarczy zakupienie kopii utworu, aby móc ją dowolnie użyczać lub wynajmować. Należy jeszcze nabyć
oddzielnie prawo do użyczania lub wynajmowania tej kopii, albo za zezwoleniem uprawnionego w drodze umowy,
albo na podstawie odstępstwa w odniesieniu do publicznego użyczania przewidzianego w art. 6 dyrektywy
2006/115, jeżeli zostało ono transponowane do prawa krajowego.
84. Po drugie, nabycie prawa do użyczania lub najmu utworu w żaden sposób nie jest uwarunkowane na gruncie
dyrektywy 2006/115 wyczerpaniem prawa do rozpowszechniania. Prawo do użyczania lub najmu może dotyczyć
na przykład utworów, które nie zostały przeznaczone do rozpowszechniania publicznego, takich jak manuskrypty,
rozprawy doktorskie itd.
85. Jeżeli nabycie prawa do użyczania lub najmu następuje za zezwoleniem autora, można domniemywać, że
jego interesy są wystarczająco chronione. Natomiast jeśli prawo użyczenia wynika z odstępstwa, jego zastosowanie
do utworów, które nie są przeznaczone do publikacji, może naruszać prawowite interesy – nie tylko zresztą
majątkowe – autorów. Wydaje mi się zatem uzasadnione, aby państwa członkowskie mogły wymagać, w ramach
odstępstwa przewidzianego w art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115, by książki cyfrowe stanowiące przedmiot
użyczenia zostały wcześniej publicznie udostępnione przez podmiot praw autorskich lub za jego zezwoleniem.
Oczywiście ograniczenie to nie może być sformułowane w sposób, który ograniczałby zakres odstępstwa, w tym
także w odniesieniu do formatu, w jakim utwory mogą być użyczane.
23
86. Wreszcie, jeśli chodzi o kwestię legalnego pochodzenia kopii utworu, Trybunał orzekł już w odniesieniu do
odstępstwa dotyczącego kopii do użytku prywatnego przewidzianego w art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29, że
wyjątek ten nie nakłada na podmioty praw autorskich obowiązku tolerowania naruszeń ich praw, które mogą być
dokonywane w związku ze sporządzaniem kopii na użytek prywatny. Zatem przepis ten należy interpretować w ten
sposób, że nie obejmuje on przypadków sporządzania kopii na użytek prywatny z nielegalnego źródła(47).
87. Moim zdaniem taką samą interpretację należy przyjąć przez analogię w przypadku odstępstwa od prawa
użyczenia przewidzianego w art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115 w odniesieniu do książek cyfrowych. Jest tak tym
bardziej, że odstępstwo to dotyczy instytucji, które w znacznej mierze są instytucjami publicznymi, od których
można wymagać szczególnej staranności w kwestii przestrzeganiu prawa. Nie wydaje mi się, aby punkt ten wymagał
dalej idących wyjaśnień.
88. Proponuję zatem odpowiedzieć na pytania drugie, trzecie i czwarte, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115
należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie temu, by państwo członkowskie, które
wprowadziło odstępstwo przewidziane w tym przepisie, wymagało, aby książki cyfrowe stanowiące przedmiot
użyczenia na mocy tego odstępstwa zostały wcześniej publicznie udostępnione przez podmiot praw autorskich lub
za jego zezwoleniem, pod warunkiem że takie ograniczenie nie jest sformułowane w sposób, który może
ograniczyć zakres owego odstępstwa. Przepis ten należy interpretować także w ten sposób, że odnosi się on jedynie
do książek cyfrowych pochodzących z legalnych źródeł.
Wnioski
89. W świetle całości powyższych rozważań proponuję, aby Trybunał odpowiedział na przedstawione przez
Rechtbank Den Haag (sąd w Hadze) pytania w następujący sposób:
1)
Artykuł 1 ust. 1 dyrektywy 2006/115/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r.
w sprawie prawa najmu i użyczenia oraz niektórych praw pokrewnych prawu autorskiemu w zakresie własności
intelektualnej w związku z art. 2 ust. 1 lit. b) tej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że przewidziane
w tym artykule prawo użyczania obejmuje ograniczone czasowo publiczne udostępnianie książek cyfrowych przez
biblioteki. Państwa członkowskie, które zamierzają wprowadzić przewidziane w art. 6 tej dyrektywy odstępstwo
dotyczące użyczania książek cyfrowych, muszą zapewnić, by warunki tego użyczania nie naruszały normalnego
korzystania z utworu ani nie powodowały nieuzasadnionego uszczerbku wobec prawowitych interesów autorów.
2)
Artykuł 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115 należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie
temu, by państwo członkowskie, które wprowadziło przewidziane w tym przepisie odstępstwo, wymagało, aby
książki cyfrowe stanowiące przedmiot użyczenia na mocy tego odstępstwa zostały wcześniej publicznie
udostępnione przez podmiot praw autorskich lub za jego zezwoleniem, pod warunkiem że takie ograniczenie nie
jest sformułowane w sposób, który może ograniczyć zakres owego odstępstwa. Przepis ten należy interpretować
także w ten sposób, że odnosi się on jedynie do książek cyfrowych pochodzących z legalnych źródeł.
1 – Język oryginału: francuski.
2–
Na przykład „Jazda na kuli” (oryg. „Riding the Bullet”) Stephena Kinga, Simon & Schuster 2000, lub „Starość Aksolotla” Jacka
Dukaja, Allegro 2015.
3–
Aby podać choć kilka przykładów, zob. Ph. Davies, „Access v. contract: competing freedoms in the context of copyright limitations
and exceptions for libraries”, European Intellectual Property Review, 2013/7, s. 402; T. Dreier, „Musées, bibliothèques et archives: de la nécessité
d’élargir les exceptions au droit d’auteur”, Propriétés intellectuelles, 2012/43, s. 185; S. Dusollier, „A manifesto for an e-lending limitation in
copyright”, Journal of Intellectual Property, Information Technology and E-Commerce Law, 2014/5(3); R. Matulionyte, „E-lending and a public lending
right: is it really a time for an update?”, European Intellectual Property Review, 2016/38(3), s. 132; K. Siewicz, „Propozycja nowelizacji prawa
autorskiego w zakresie działalności bibliotek”, Zeszyty naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z prawa własności intelektualnej, 2013/122, s. 54;
A. Zollinger, „Les bibliothèques numériques, ou comment concilier droit à la culture et droit d’auteur”, La semaine juridique. Entreprise et
affaires, 2007/25, s. 18.
4–
Dz.U. 2001, L 167, s. 10.
5–
Dz.U. 2006, L 376, s. 28.
6–
Zróżnicowane traktowanie wydaje się być dopuszczone przez samo brzmienie art. 6 dyrektywy 2006/115, którego ust. 2 przewiduje
możliwość niestosowania prawa użyczenia do fonogramów, filmów i programów komputerowych, z zastrzeżeniem zapłacenia twórcom
24
wynagrodzenia. Ponadto, ponieważ fonogramy (w tym audiobooki) i wideogramy są zazwyczaj utrwalone na nośniku materialnym, fakt ich
uwzględnienia w prawie użyczenia w takiej postaci nie stwarza problemu. Sytuacja taka nie ma jednak oczywiście miejsca w odniesieniu do
książek cyfrowych, które zazwyczaj są rozpowszechniane jedynie w drodze pobierania.
7–
Dz.U. 1992, L 346, s. 61.
8–
Drugim jest zaś dyrektywa Rady 91/250/EWG z dnia 14 maja 1991 r. w sprawie ochrony prawnej programów komputerowych
(Dz.U. 1991, L 122, s. 42).
9–
COM (90) 586 wersja ostateczna, s. 33–35. Podobnie przedstawiciele doktryny, którzy akceptowali stosowanie tej dyrektywy do
elektronicznego użyczenia i najmu, rozważali je nie w odniesieniu do książek, lecz do fonogramów i wideogramów. Najem „elektroniczny”
był dla nich zbliżony raczej do „wideo na żądanie” opartego na emisji telewizyjnej (zob. J. Reinbothe, S. von Lewinsky, The EC directive on
rental and lending rights and on piracy, London 1993, s. 41, 42).
10 –
Przy zachowaniu wszelkich proporcji: jeśli konstytucja Stanów Zjednoczonych z 1787 r. ma nadal zastosowanie, a niektóre przepisy
Magna Carta z 1215 r. mogą nadal stanowić część porządku prawnego Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej,
dzieje się tak dlatego, że wykładnia, jaką im się nadaje, nie jest tą, która obowiązywała za czasów Jerzego Waszyngtona lub Jana bez Ziemi,
ale jest dostosowana do współczesnych czasów.
11 –
To zjawisko przyspieszonego dezaktualizowania się dotyka również doktryny. Pewien autor stwierdził: „Gdy spoglądam na […]
książkę […] sprzed 15 lat pt. »Internet i prawo«, książkę o telewizji interaktywnej sprzed 5 lat, ale i także na artykuł sprzed 3 lat
o przechowywaniu utworów w Internecie, z przykrością stwierdzam, jak bardzo się one zdezaktualizowały” (R. Markiewicz, „Internet
i prawo autorskie – wykaz problemów i propozycje ich rozwiązań”, Zeszyty naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z prawa własności
intelektualnej, 2013/121, s. 5). Co zatem można powiedzieć o dyrektywie, która w pierwotnym brzmieniu pochodzi sprzed prawie 25 lat?
12 –
W celu uzyskania szczegółowych informacji o funkcjonowaniu użyczenia cyfrowego zob. sprawozdanie D. Mount dla Taalunie,
Bibnet and Bibliotheek.nl, A Review of Public Library E-Lending Models, grudzień 2014 r. (http://stichting.bibliotheek.nl), przytoczone przez
Lirę i Pictoright w uwagach na piśmie. Zobacz również The European Bureau of Library, Information and Documentation Associations
(EBLIDA) Position Paper The Right to E-read, maj 2014 r., www.eblida.org; Ph. Davies, op.cit.; S. Dusollier, op.cit.; Fédération Internationale
des Associations de Bibliothécaires et des Bibliothèques (IFLA), IFLA 2014 e-Lending Background Paper, www.ifla.org; O. Fischman Afori,
„The Battle Over Public E-Libraries: Taking Stock and Moving Ahead”, International Review of Intellectual Property and Competition Law, 2013,
s. 392; R. Matulionyte, op.cit.; D.R. O’Brien, U. Gasser, J., Palfrey, E-books in Libraries, A Briefing Document developed in preparation
for a Workshop on E-Lending in Libraries, Berkman Center Research Publication no. 2012–15 (dotyczy rynku amerykańskiego).
13 –
Zobacz w szczególności pkt 33–39 niniejszej opinii.
14 –
Podkreślenie moje.
15 –
W rzeczywistości ów nośnik to przede wszystkim serwer instytucji, która udostępnia książkę cyfrową, a następnie komputer lub
inny sprzęt cyfrowy użytkownika. Związek z nośnikiem materialnym zostaje zatem przerwany przy transmisji.
16 –
COM (90) 586 wersja ostateczna, Dz.U. 1990, C 53, s. 35. Analiza ta znajduje również potwierdzenie w wersji niemieckiej dyrektywy
2006/115, w której użyto wyrażenia „Vervielfältigungsstück”, które odwołuje się do czynności zwielokrotniania („Vervielfältigung” – zob.
niemiecka wersja dyrektywy 2001/29, art. 2). Zobacz także podobnie Ph. Gautrat, „Prêt public et droit de location: l’art et la manière”, RTD
Com., 2008, s. 752 (pkt 16).
17 –
Zobacz na przykład wersje językowe niemiecka, polska i angielska.
18 –
To jest oryginały i kopie utworów, utrwalenia przedstawień, fonogramy i filmy.
19 –
Zobacz w szczególności wyroki: z dnia 4 października 2011 r., Football Association Premier League i in., C-403/08 i C-429/08,
EU:C:2011:631, pkt 163; z dnia 3 września 2014 r., Deckmyn i Vrijheidsfonds, C-201/13, EU:C:2014:2132, pkt 23.
20 –
Wyrok z dnia 3 lipca 2012 r., C-128/11, EU:C:2012:407.
21 –
Dz.U. 2009, L 111, s. 16.
22 –
Przede wszystkim w odniesieniu do pojęć kopii, zwielokrotnienia i sprzedaży.
23 –
Wyrok z dnia 3 lipca 2012 r., UsedSoft, C-128/11, EU:C:2012:407, w szczególności pkt 35, 37, 47.
24 –
Wyrok z dnia 3 lipca 2012 r., UsedSoft, C-128/11, EU:C:2012:407, pkt 47, 48.
25
25 – Moim zdaniem twierdzenia tego nie podważa niedawny wyrok z dnia 31 maja 2016 r., Reha Training (C-117/15, EU:C:2016:379). W tej
sprawie zwrócono się do Trybunału o wydanie orzeczenia w przedmiocie rzekomej rozbieżności w orzecznictwie w zakresie wykładni
pojęcia „publicznego udostępniania” na gruncie – z jednej strony – dyrektywy 2001/29, a – z drugiej strony – dyrektywy 2006/115. Trybunał
orzekł, powtarzając sformułowanie zawarte we wcześniejszym wyroku, że pojęcia używane w tych dwóch rozpatrywanych dyrektywach
muszą mieć takie samo znaczenie, chyba że prawodawca Unii w szczególnym kontekście prawnym wyraził odmienną wolę (pkt 28). Jednakże
wydaje mi się, że fakt, iż pojęcie „publicznego udostępniania” powinno być interpretowane w ten sam sposób na gruncie tych dwóch
dyrektyw, nie jest w żaden sposób podważany. Skądinąd zawarte w pkt 35–52 wyroku Reha Training streszczenie wcześniejszego
orzecznictwa nie wykazało żadnej niespójności w zakresie wykładni tego pojęcia. Natomiast w odniesieniu do pojęcia kopii prawodawca
wyraźnie wskazał w motywie 29 dyrektywy 2001/29 szczególny kontekst, w jakim pojęcie to jest używane w tej dyrektywie, a mianowicie
kontekst prawa do rozpowszechniania, do wyczerpania którego nie może dojść w wyniku rozpowszechniania przez Internet. Tymczasem
takie ograniczenie pojęcia kopii – które moim zdaniem obejmuje kopie cyfrowe (zob. pkt 44 niniejszej opinii) – nie jest konieczne
w odniesieniu do prawa do użyczenia regulowanego dyrektywą 2006/115, ponieważ w żadnym razie nie może dojść do wyczerpania tego
prawa, niezależnie od przyjętej definicji pojęcia kopii.
26 –
Wyrok z dnia 22 stycznia 2015 r., C-419/13, EU:C:2015:27.
27 –
Wyrok z dnia 22 stycznia 2015 r., Art & Allposters International, C-419/13, EU:C:2015:27, pkt 37.
28 –
Wyrok z dnia 22 stycznia 2015 r., Art & Allposters International, C-419/13, EU:C:2015:27, pkt 43.
29 –
Wyrok z dnia 22 stycznia 2015 r., Art & Allposters International, C-419/13, EU:C:2015:27, pkt 49 i sentencja.
30 –
Wyrok z dnia 3 lipca 2012 r., UsedSoft, C-128/11, EU:C:2012:407, pkt 51.
31 –
Wyrok z dnia 11 września 2014 r., Eugen Ulmer, C-117/13, EU:C:2014:2196.
32 –
Wyrok z dnia 11 września 2014 r., Eugen Ulmer, C-117/13, EU:C:2014:2196, pkt 43–46.
33 –
Zobacz wyroki: z dnia 4 października 2011 r., Football Association Premier League i in., C-403/08 i C-429/08, EU:C:2011:631,
pkt 161–180; z dnia 5 czerwca 2014 r., Public Relations Consultants Association, C-360/13, EU:C:2014:1195, pkt 22–52, w szczególności
pkt 29–33.
34 –
Wyrok z dnia 5 marca 2015 r., C-479/13, EU:C:2015:141.
35 –
Wyrok z dnia 5 marca 2015 r., C-502/13, EU:C:2015:143.
36 –
Zobacz wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez polski Trybunał Konstytucyjny w sprawie Rzecznik
Praw Obywatelskich (C-390/15), obecnie zawisły przed Trybunałem.
37 –
Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego z dnia 7 kwietnia
2016 r. dotyczący planu działania w sprawie VAT: W kierunku jednolitego unijnego obszaru VAT – czas na decyzje [COM(2016) 148 wersja
ostateczna], s. 12.
38 –
s. 6).
Traktat zatwierdzony w imieniu Wspólnoty Europejskiej decyzją Rady 2000/278/WE z dnia 16 marca 2000 r. (Dz.U. 2000, L 89,
39 –
Zobacz podobnie wyrok z dnia 22 stycznia 2015 r., Art & Allposters International, C-419/13, EU:C:2015:27, pkt 38 i przytoczone
tam orzecznictwo.
40 –
Zobacz art. 7 ust. 1 traktatu o prawie autorskim.
41 –
Zgodnie z tym postanowieniem „[…] autorom utworów literackich i artystycznych przysługuje wyłączne prawo zezwalania na
publiczne komunikowanie swoich utworów drogą przewodową lub bezprzewodową, w tym publiczne udostępnianie utworów w taki
sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym”.
42 –
Zobacz pkt 55 powyżej.
43 –
Zobacz również R. Matulionyte, op.cit.
44 –
S. Dusollier, op.cit.; EBLIDA, op.cit., s. 13 i cytowane tam dokumenty; R. Matulionyte, op.cit., i cytowane tam dokumenty.
26
45 –
Podkreślenie moje.
46 –
Wyrok z dnia 3 lipca 2012 r., C-128/11, EU:C:2012:407.
47 –
Wyrok z dnia 10 kwietnia 2014 r., ACI Adam i in., C-435/12, EU:C:2014:254, pkt 31, 41.
27