Trzeci_krajowy_raport_CBD_cz_III_

Transkrypt

D. OBSZARY TEMATYCZNE
147. Używając poniższej skali proszę określić poziom wyzwań, na jakie napotyka kraj
wdrażając tematyczne programy pracy Konwencji
3 = wysokie wyzwanie
1 = niskie wyzwanie
2 = średnie wyzwanie
0 = wyzwanie zostało przezwyciężone z sukcesem
N/A = nie ma zastosowania
Program Pracy
Wyzwanie
Rolnictwo
Lasy
Morza i
obszary
przybrzeżne
Wody
śródlądowe
Obszary
suche i
półsuche
Góry
(a)
Brak
politycznej
woli i wsparcia
2
1
3
2
N/A
2
(b)
Ograniczony udział
społeczny I włączanie
zainteresowanych
podmiotów
1
1
2
2
N/A
2
(c)
Brak rozszerzania
pola działań i włączania
innych sektorów
1
1
2
2
N/A
2
(d)
Brak
działań
ostrożnościowych
i
proaktywnych
1
1
1
1
N/A
1
(e)
Nieodpowiedni
potencjał spowodowany
słabością instytucjonalną
1
0
1
1
N/A
1
(f)
Brak
technologii
doświadczenia
transferu
i
1
1
1
1
N/A
1
(g)
Utrata tradycyjnej
wiedzy
2
N/A
1
1
N/A
1
(h)
Brak odpowiednich
badań naukowych dla
wsparcia
wszystkich
celów
1
1
2
1
N/A
1
(i)
Brak
dostępnej
wiedzy i informacji
2
2
3
2
N/A
2
(j)
Brak edukacji i
świadomości ekologicznej
na wszystkich poziomach
2
1
2
1
N/A
1
(k)
Istniejąca wiedza
naukowa i tradycyjna nie
jest
w
pełni
wykorzystana
1
1
1
1
N/A
1
(l)
Utrata
różnorodności
i
związanych z nią dóbr i
usług
niewłaściwie
zrozumiana
i
udokumentowana
2
2
3
2
N/A
2
103
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
(m)
Brak
zasobów
finansowych, ludzkich I
technicznych
2
2
2
2
N/A
2
(n)
Brak
ekonomicznych
stymulujących
2
2
3
2
N/A
2
podziału
2
2
3
3
N/A
2
(p)
Brak powiązań na
szczeblach krajowym i
międzynarodowym
2
2
3
3
N/A
2
(q)
Brak
współpracy
horyzontalnej
między
zainteresowanymi
podmiotami
2
2
3
2
N/A
2
(r)
Brak efektywnego
partnerstwa
2
2
3
2
N/A
2
(s)
Brak
włączenia
społeczności naukowych
2
1
2
2
N/A
2
(t)
Brak odpowiednich
polityk
i
przepisów
prawnych
0
0
2
1
N/A
1
(u)
1
1
1
0
N/A
0
(v)
Presja
demograficzna
1
1
2
1
N/A
1
(w)
Niezrównoważona
produkcja i konsumpcja
1
1
2
1
N/A
1
(x)
Brak
potencjału
społeczności lokalnych
1
1
1
1
N/A
1
(y)
Brak
wiedzy
i
praktyki
nt.
ekosystemowego
podejścia do zarządzania
1
1
2
1
N/A
1
(z)
Słaby
potencjał
egzekwowania prawa
1
1
1
1
N/A
1
(aa) Naturalne
katastrofy
i
środowiskowe
1
1
1
1
N/A
1
(o)
Brak
korzyści
środków
Ubóstwo
zmiany
104
Ekosystemy wód śródlądowych
148. Czy kraj włączył cele i stosowne działania programów pracy do niżej wymienionych
obszarów oraz czy je wdrożył? (decyzja VII/4)
Strategie, polityki, plany i działania
Strategie różnorodności
plany działań
Polityki i
błotnych
strategie
biologicznej
obszarów
Nie
Tak, częściowo,
włączone, ale
niewdrożone
Tak, w pełni
włączone i wdrożone
N/A
i
X
wodnoX
Zintegrowane
zarządzanie
zasobami
wodnymi i plany wydajności wodnej,
opracowane zgodnie z paragrafem 25
Planu Wdrażania Światowego Szczytu
Zrównoważonego Rozwoju
Zwiększanie koordynacji i współpracy
pomiędzy
krajowymi
podmiotami
odpowiedzialnymi za ekosystemy wód
śródlądowych i różnorodność biologiczną
X
X
W ostatnich pięciu latach w Polsce opracowano od nowa lub znowelizowano szereg dokumentów
tworzących podstawy prawne dla zrównoważonego gospodarowania zasobami wód powierzchniowych
oraz ochrony i zrównoważonego użytkowania związanej z nimi różnorodności biologicznej.
Uszczegółowieniem podstawowego dokumentu Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2003-2006 z
uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010, przyjętego w 2002 r., omawiającego całość
problematyki środowiskowej, w stosunku do ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności
biologicznej jest Krajowa strategia ochrony i umiarkowanego użytkowania różnorodności biologicznej
wraz z Programem działań przyjęta przez Radę Ministrów w 2003 r. Odnosi się ona m.in. do wód
powierzchniowych i obszarów podmokłych. Obszary podmokłe są ponadto przedmiotem Strategii
ochrony obszarów wodno-błotnych w Polsce, której projekt przygotowano w 2004 r.
Podstawowym aktem prawnym odnoszącym się całościowo do problematyki wód jest ustawa Prawo
wodne (2001). Reguluje ona gospodarowanie wodami zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, w
szczególności kształtowanie i ochronę zasobów wodnych, korzystanie z wód oraz zarządzanie
zasobami wodnymi. Pełne wdrożenie tego dokumentu przeciąga się, m. in. ze względu na brak
dotychczas krajowej strategii gospodarki wodnej (projekt dokumentu znajduje się obecnie w fazie
uzgodnień). Prawo wodne krytykowane jest również za niepełną zgodność z Ramową Dyrektywą
Wodną UE oraz pozostawienie władztwa nad wodami w rękach kilku decydentów (brak
zintegrowanego systemu zarządzania wodą). Konsekwencją jest trudność w ustaleniu i
skoordynowaniu współpracy między administracją odpowiedzialną za ekosystemy wód śródlądowych i
różnorodność biologiczną.
149. Czy kraj określił priorytety dla każdego działania programu pracy, łącznie z ramami
czasowymi, w odniesieniu do celów operacyjnych zorientowanych na rezultaty? (decyzja
VII/4 )
Priorytetowe działania zostały określone, ale cele operacyjne zorientowane na rezultaty – nie.
Krajowa strategia ochrony i umiarkowanego użytkowania różnorodności biologicznej wraz z
Programem działań wymienia szczegółowo cele do osiągnięcia w ochronie i zrównoważonym
105
użytkowaniu różnorodności biologicznej ekosystemów wodnych, a także określa priorytety
poszczególnych zadań, okresy ich realizacji, koszty i źródła finansowania. W grupie zadań o
najwyższym priorytecie (obligatoryjnych do wykonania w obecnym etapie) zostały wymienione:
•
wdrażanie programów zwiększania retencji zlewni oraz renaturalizacji układów hydrologicznych,
obejmujących m.in. przywracanie naturalnych starorzeczy, odtwarzanie zanikłych oczek
wodnych, ochronę przepływu wody pomiędzy ekosystemami, ochronę torfowisk, bagien,
zadrzewień i zakrzaczeń jako naturalnych obszarów retencji itp.;
•
opracowanie, w ramach planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza, propozycji działań
wpływających na poprawę zasobów wodnych zlewni oraz działań umożliwiających renaturalizację
zdewastowanych dolin rzecznych (torfowisk, bagien, starorzeczy);
•
realizacja monitoringu przyrodniczego z uwzględnieniem zadań wynikających z zobowiązań
międzynarodowych;
•
inwentaryzacja zdegradowanych ekosystemów wodno-błotnych.
Liczne z celów wskazanych w Krajowej strategii, a odnoszących się do ekosystemów stanowiących
obiekt Konwencji Ramsarskiej, uszczegóławia znowelizowany projekt Strategii ochrony obszarów
wodno-błotnych w Polsce, przygotowany w 2004 r. pod auspicjami Ministerstwa Środowiska. Uznając
za konieczność powszechną ochronę siedlisk wodnych i mokradłowych, wymienia on siedem celów
strategicznych:
•
wprowadzenie zmian w systemie prawnym tak, by przepisy zawarte w różnych dokumentach
działały w sposób harmonijny i kompleksowy na rzecz zapobiegania degradacji, ochrony i
zrównoważonego użytkowania obszarów wodno-błotnych;
•
wskazanie priorytetowych obszarów wymagających ochrony lub renaturyzacji;
•
stworzenie systemu skutecznego monitoringu obszarów wodno-błotnych;
•
stworzenie warunków dla wykonywania działań ochronnych oraz racjonalnego gospodarowania
na obszarach wodnych i błotnych;
•
utworzenie efektywnego systemu finansowania działań na rzecz ochrony obszarów wodnobłotnych;
•
tworzenie form i mechanizmów współpracy między instytucjami działającymi na rzecz ochrony
obszarów wodno-błotnych, w tym synchronizacja działań podejmowanych w ramach różnych
zobowiązań międzynarodowych oraz strategii i programów krajowych;
•
zapewnienie właściwej edukacji i promocji wartości mokradeł, ich zagrożeń oraz potrzeb
ochrony.
150. Czy kraj promuje synergie pomiędzy tym programem pracy i związanymi działaniami
w ramach Konwencji Ramsarskiej, jak również wdrażaniem Wspólnego Planu Pracy (CBDRamsar) na szczeblu krajowym? (decyzja VII/4 )
Nie, ale potencjalne środki dla synergii i wspólnego wdrażania zostały określone.
Przygotowana w latach 2004-2005 analiza realizacji w Polsce zadań Konwencji o Różnorodności
Biologicznej i Konwencji Ramsarskiej (Ocena krajowych warunków zarządzania środowiskiem
globalnym) wykazała liczne obszary działań, w których mogą być podejmowane prace wspólne,
usprawniające wykonywanie postanowień obu Konwencji. Dotyczy to szczególnie:
•
działań na kierunkach priorytetowych, wspólnych dla obu konwencji;
•
wykorzystania naukowej bazy badawczej i doradczej (inwentaryzacja, monitoring, badania,
konsulting);
•
podnoszenia świadomości społecznej (edukacja i upowszechnianie wiedzy);
•
transferu technologii.
151. Czy kraj podjął kroki dla poprawienia krajowych danych o: (decyzja VII/4 )
Zagadnienie
Tak
Nie
Nie, ale opracowanie jest w
106
toku
Dobra i usługi dostarczane przez ekosystemy
wód śródlądowych?
X
Użytkownicy oraz inne zmienne społecznoekonomiczne takich dóbr i usług?
X
Podstawowe
aspekty
hydrologiczne
zaopatrzenia w wodę w odniesieniu do
zachowywania funkcji ekosystemu?
Gatunki i wszystkie poziomy taksonomiczne?
Zagrożenia, na jakie ekosystemy
śródlądowych są narażone?
X
X
wód
X
ad;
a) administracja samorządowa i zrzeszenia usługodawców rozwijają lokalne i regionalne bazy
danych o użytkowaniu turystycznym (żeglarstwo, kajakarstwo) i rekreacyjnym akwenów na
obszarach ich działania;
promowane jest tworzenie baz danych dotyczących ryb wyławianych przez wędkarzy (gatunki,
liczba, wiek), są one prowadzone dla akwenów użytkowanych przez Polski Związek Wędkarski i
na obszarach chronionych;
c)
realizowane są programy badawcze ukierunkowane na opracowanie modeli obliczania
przepływów nienaruszalnych dla wód płynących różnych typów i o zróżnicowanym
użytkowaniu,
d) badania wód powierzchniowych realizowane w Polsce obejmują analizy składu gatunkowego
wszystkich zespołów hydrobiontów, choć realizowane są tylko na części obiektów. Wyniki są
przechowywane w rozproszonych bazach danych oraz publikowane jako opracowania naukowe
w ogólnie dostępnych czasopismach specjalistycznych i popularnych;
w latach 2000-2004 prowadzony był, jako element Państwowego Monitoringu Środowiska,
monitoring biologiczny wód powierzchniowych; jego wyniki są dostępne w ogólnokrajowej
bazie danych PMŚ;
e) zagrożenia wynikające z zanieczyszczenia wód są rejestrowane w ramach PMŚ, informacje są
gromadzone i udostępniane w bazie danych PMŚ, a także w corocznych raportach o stanie
środowiska.
152. Czy kraj promował stosowanie wytycznych szybkiej
biologicznej ekosystemów wód śródlądowych? (decyzja VII/4 )
oceny
różnorodności
Tak, wytyczne zostały przejrzane, ale zastosowanie/promocja nie miały jeszcze miejsca.
Metody szybkiej oceny różnorodności biologicznej wód powierzchniowych zostały opracowane na
potrzeby monitoringu biologicznego i częściowo wdrożone w trakcie jego realizacji w latach 20002004. W głównej mierze miały one charakter wskaźnikowy; pozwalały ocenić stan ekosystemów
wodnych i związanej z nimi różnorodności biologicznej na podstawie analizy gatunków i zespołów
organizmów decydujących o funkcjonowaniu ekosystemu (np. obecność gatunków tlenolubnych,
udział drapieżców w nektonie, etc.). Obecnie monitoring ten jest zawieszony do czasu opracowania
nowej jego formuły, odpowiadającej zobowiązaniom wynikającym z przystąpienia Polski do UE.
Polska jest krajem o bardzo niskich i malejących zasobach odnawialnych wody (w roku przeciętnym
około 1 400 m3 rocznie na mieszkańca). Stan ten wymusza na władzach szczególną troskę o zasoby i
ekosystemy wodne oraz związaną z nimi różnorodność biologiczną. Efektem tej troski jest
podejmowanie wszechstronnych działań mających na celu ich ochronę i zrównoważone użytkowanie.
107
Wśród najważniejszych należy wymienić:
•
tworzenie prawa, strategii i programów realizacyjnych zabezpieczających zaopatrzenie ludności w
zdrową wodę i trwałość różnorodności biologicznej;
•
rozwijanie, wspieranie i wdrażanie badań naukowych, współpracy międzynarodowej i wymiany
technologii przyjaznych środowisku służących ochronie wód i ich ekosystemów;
•
organizowanie i rozwijanie systemów monitorowania i oceny stanu wód powierzchniowych i ich
różnorodności biologicznej, wspieranie tworzenia i rozwijania baz danych o zasobach i
ekosystemach wodnych;
•
udostępnianie niezbędnej wiedzy i kształtowanie postaw społecznych ułatwiających osiąganie
zakładanych w tym zakresie celów;
•
promowanie i wspieranie prośrodowiskowej działalności lokalnych samorządów, grup producentów i
konsumentów oraz organizacji pozarządowych;
•
promowanie i wspieranie tradycyjnych form użytkowania wód: rybactwa, turystyki, rekreacji;
•
promowanie i wspieranie działań prowadzących do redukcji zanieczyszczeń docierających do wód;
•
przywracanie w rzekach zdegradowanych i podtrzymywanie w pozostałych naturalnej sekwencji
siedlisk i procesów ekologicznych od źródeł do ujścia, zaś w jeziorach naturalnej struktury
przestrzennej: poziomej i pionowej.
Wymieniona aktywność prowadzi ogólnie do realizacji w wodach powierzchniowych i ich ekosystemach
zadań wynikających z Konwencji o Różnorodności Biologicznej, w tym do osiągnięcia celów Planu
Strategicznego dla Konwencji, postępu w osiąganiu Celów 2010, szczególnie poprzez:
•
wzmocnienie
zrównoważonego
powierzchniowych (cel ogólny 4);
•
zahamowanie, a następnie przywracanie naturalnych siedlisk wodnych (cel ogólny 5);
•
poprawę stanu jakościowego wód powierzchniowych, uzyskanie w nich różnorodności biologicznej
zdolnej do zaadaptowania się do ewentualnych zmian klimatu (cel ogólny 7);
•
wzmocnienie i zróżnicowanie zasobów biologicznych do poziomu umożliwiającego ich tradycyjne
pozyskiwanie przez lokalne społeczności (cele ogólne 8 i 9).
użytkowania
zasobów
różnorodności
biologicznej
wód
Działania te przyczynią się również do osiągnięcia Milenijnych Celów Rozwoju na obszarach pojezierzy i
w dolinach rzek, a zwłaszcza do zapewnienia ich zrównoważonego rozwoju.
Utrudnienia są powodowane przez:
•
brak opracowanych programów zlewniowego zarządzania wodami dorzeczy, powodujący, iż
pozwolenia na korzystanie z wód są wydawane przez samorządy lokalne w sposób nie
skoordynowany, bez uwzględniania aspektu systemowego zlewni;
•
ogólny deficyt środków finansowych hamujący wdrażanie strategii i programów, rozwój badań
naukowych, transfer technologii, utrzymywanie tradycyjnych umiejętności i zawodów.
Różnorodność b iologiczna mórz i obszarów przybrzeżnych
Ogólnie
153. Czy krajowe strategie i plany działań zawierają następujące zagadnienia? (decyzje
II/10 i IV/15)
a) Powstawanie nowych morskich i przybrzeżnych obszarów chronionych
X
b) Ulepszanie zarządzania
obszarami chronionymi
X
istniejącymi
morskimi
i
przybrzeżnymi
c) Budowanie potencjału w obrębie kraju dla zarządzania zasobami
morskimi i przybrzeżnymi, również poprzez programy edukacyjne I
ukierunkowane inicjatywy badawcze
d)
Ustanawianie ulepszonego zintegrowanego zarządzania obszarami
morskimi i przybrzeżnymi (łącznie z zarządzaniem zlewiskami) w celu
zredukowania osadów i substancji organicznych wprowadzanych do
środowiska
X
108
e) Ochrona obszarów ważnych dla
składania ikry i wylęgu narybku
f)
Usprawnianie
odpadów
g) Kontrolowanie
rybackich
oczyszczalni
nadmiernego
miejsca
X
unieszkodliwiania
X
reprodukcji, takich
ścieków
i
zakładów
rybołówstwa
i
jak
szkodliwych
praktyk
X
h) Opracowanie całościowej polityki morskiej
i)
Włączenie lokalnej i tradycyjnej wiedzy do zarządzania zasobami
morskimi i przybrzeżnymi
ad.:
a) System morskich i przybrzeżnych obszarów chronionych jest powoli rozwijany, w tym w ramach
sieci Natura 2000. Planuje się ustanowienie kolejnych obszarów w ramach Bałtyckiego Systemu
Obszarów Chronionych (BSPA).
b) Zarządzanie obszarami przybrzeżnymi jest w miarę efektywne. W przypadku wód morskich
istnieje wciąż zbyt dużo konfliktów wynikających zarówno z nakładania się kompetencji, jaki i
odmiennej koncepcji funkcjonowania tych terenów.
c) Podejmowane są bardzo ograniczone próby zastosowania podejścia ekosystemowego, a w ślad
za tym odpowiedniego zarządzania obszarami morskimi. Brak jest w tym zakresie
wspomagających działań w sferze edukacji i nauki.
d) Zintegrowane zarządzanie strefą przybrzeżną jest póki co rozważane wyłączenie teoretycznie w
niektórych środowiskach naukowych, nie doczekał się jednak praktycznej implementacji.
e) Formalnie, ważne obszary tarliskowe ryb zostały przez Polskę wyznaczone, ale praktycznie nie
ma to przełożenia na gospodarkę rybacką. Brakuje także skutecznej ochrony miejsc ważnych dla
ssaków morskich (foki, morświn).
f) Problem ograniczenie dopływu do Bałtyku zanieczyszczonych wód, stanowi jeden z
najważniejszych celów polityki państwa w sferze ochrony środowiska. Z punktu widzenie ochrony
morskiej różnorodności biologicznej nacisk ten jest zbyt duży w stosunku do innych, nie dość
akcentowanych, zagrożeń.
g) Formalnie kontrola taka powinna być prowadzona, praktycznie nie ma ona wpływu na negatywne
oddziaływania stosowanej praktyki rybackiej (np. problem przyłowów).
h) Polska nie prowadzi prac w tym zakresie.
i) Problem w warunkach polskich dotyczy tradycyjnego rybołówstwa przybrzeżnego.
Wdrażanie Zintegrowanego Zarząd zania Obszarami Morskimi i Przybrzeżnymi
154. Czy kraj ustanowił i/lub wzmocnił zagadnienia instytucjonalne, administracyjne i
legislacyjne dla rozwoju zintegrowanego zarządzania ekosystemami morskimi i
przybrzeżnymi?
Wczesne fazy rozwoju.
Zintegrowane zarządzanie, tak jak i podejście ekosystemowe, jest postulatem dotyczącym
gospodarki morskiej, ale stan jego aktualnego wdrożenia jest bardzo ograniczony.
155. Czy kraj wdrożył ekosystemowe zarządzanie morskimi i przybrzeżnymi zasobami, na
przykład poprzez połączenie zarządzania przybrzeżnego i zlewiskowego lub zintegrowane
zarządzanie przybrzeżne i oceaniczne?
Wczesne fazy rozwoju.
Podejście ekosystemowe do gospodarki morskiej jest przedmiotem dyskusji prowadzonej głównie w
środowisku naukowców zajmujących się problematyką ochrony przyrody Bałtyku.
109
Żywe zasoby morskie i przybrzeżne
156. Czy kraj zidentyfikował komponenty morskich i przybrzeżnych ekosystemów, które
są kluczowe dla ich funkcjonowania, jak również główne zagrożenia tych ekosystemów?
Nie.
Zagadnienie to jest rozpatrywane w bardzo ograniczonym zakresie. Przykładowo Stacja Morska
Uniwersytetu Gdańskiego w Helu wykonuje zadania związane z ochroną fok i morświnów, w tym
monitoruje problem przyłowów.
157. Czy kraj podejmuje działania dla wdrażania planu pracy Konwencji dotyczącego raf
koralowych?. – pytanie nie dotyczy Polski
Morskie i przybrzeżne obszary chronione
158. Które z poniższych stwierdzeń może najlepiej opisać bieżący status morskich i
przybrzeżnych obszarów chronionych w kraju?
a) Morskie i przybrzeżne obszary chronione
opublikowane w dzienniku urzędowym
zostały
ogłoszone
b) Plany zarządzania tymi morskimi i przybrzeżnymi
chronionymi
zostały
opracowane
z
udziałem
zainteresowanych
c) Skuteczne
zarządzanie,
ustawowo
monitorowane zostało ustanowione
wprowadzone
d) Krajowy system
lub sieć morskich
chronionych jest opracowywana
e) Krajowy system lub sieć morskich
chronionych została ustanowiona
i
i
w
i
obszarami
wszystkich
życie
X
i
przybrzeżnych
obszarów
przybrzeżnych
obszarów
f) Krajowy system morskich i przybrzeżnych obszarów chronionych
obejmuje obszary zarządzane w celu zrównoważonego użytkowania,
umożliwiającego działania wydobywcze
X
X
g) Krajowy system morskich i przybrzeżnych obszarów chronionych
obejmuje obszary, które wykluczają działalność wydobywczą
h) Krajowy system morskich i przybrzeżnych obszarów chronionych jest
otoczony obszarami morskimi i przybrzeżnymi, gdzie stosowane są
praktyki zrównoważonego zarządzania
Sukcesywnie, dla morskich obszarów chronionych tworzone są 20. letnie plany ochrony. W
najbliższym czasie powinny zostać opracowane plany ochrony dla wyznaczonych obszarów sieci
Natura 2000. Procedura ich sporządzania zakłada współpracę ze wszystkimi zainteresowanymi
stronami.
Tworzenie systemu morskich obszarów chronionych nie zostało zakończone i obecnie
przygotowywane są plany włączenia do BSPA kolejnych 2 obszarów (Ławica Słupska i Ławica
Odrzana). W kolejnych latach konieczne jest dokonanie szczegółowej waloryzacji przyrodniczej
pozostałej części polskiej strefy Bałtyku.
Hodowle morskie
159. Czy kraj stosuje techniki ukierunkowane na minimalizowanie negatywnego wpływu
hodowli morskich na morską i przybrzeżną różnorodność biologiczną?
110
Pytanie nie ma zastosowania do Polski.
W warunkach polskich problem hodowli morskich praktycznie nie istnieje. Specyficznym wyjątkiem,
który pośrednio może być do niej zaliczony jest ośrodek restytucji fok, prowadzony przez Stację
Morską Uniwersytetu Gdańskiego w Helu, którego jednym z celów jest rozmnażanie tych ginących
gatunków, w celu wzmocnienia bałtyckich populacji. Planowane jest rozszerzenie tej działalności o
inne zagrożone gatunki, w tym ryby.
Obce g atunki i g enotypy
160. Czy kraj ustanowił mechanizmy kontroli dróg wprowadzania gatunków obcych do
środowiska morskiego i przybrzeżnego?
a) Nie
b) Mechanizmy kontroli potencjalnych inwazji ze strony wód balastowych
zostały ustanowione
c)
X
Mechanizmy kontroli potencjalnych inwazji ze strony zanieczyszczonych
kadłubów zostały ustanowione
d) Mechanizmy kontroli potencjalnych inwazji ze strony hodowli morskich
zostały ustanowione
X
e) Mechanizmy kontroli potencjalnych inwazji ze strony przypadkowych
wypuszczeń, takich jak wypuszczenia z akwariów, zostały ustanowione
Ad b) W 2004 r. Polska podpisała International Convention for the Control and Management of Ships
Ballast Water and Sediments, zobowiązując się w ten sposób do realizacji postanowień tej Konwencji,
mającej na celu między innymi ochronę przed inwazjami gatunków obcych przenoszonych w wodach
balastowych. Konwencja nie weszła jeszcze w życie. Działania związane z wprowadzaniem
postanowień Konwencji w życie mają w Polsce charakter wstępny.
Ad d) Zgodnie ze znowelizowaną w bieżącym okresie sprawozdawczym ustawą o rybołówstwie
(2004), prowadzenie chowu, hodowli albo zarybiania w polskich obszarach morskich wymaga
uzyskania zezwolenia ministra właściwego do spraw rolnictwa. Jeżeli planowana działalność
stanowiłaby zagrożenie dla środowiska morskiego, odmawia się wydania tego zezwolenia. Za
zagrożenie takie można uznać ryzyko ucieczki z hodowli. Udzielone zezwolenie może być cofnięte,
jeżeli jest wykonywane niezgodnie z warunkami w nim określonymi lub działalność objęta
zezwoleniem szkodzi środowisku morskiemu.
Działania podejmowane dla wdrożenia podejścia ekosystemowego w stosunku do obszaru polskiej
strefy Bałtyku należy uznać za bardzo ograniczone i niewystarczające. Problemy dotyczą zarówno
spraw merytorycznych, jak i kompetencyjnych. Pewnym impulsem do podjęcia dyskusji w tej sprawie
stało się wdrażanie sieci Natura 2000, w ramach której ustanowiono także kilka morskich obszarów
ochronnych. Zadania stojące przed organami zarządzającymi tymi obszarami będą wymagały
wprowadzenia zmian legislacyjnych.
Trudno zatem uznać, że realizowane zadania przyczyniają się w istotny sposób do realizacji celów
zapisanych w Krajowej strategii ochrony i umiarkowanego użytkowania różnorodności biologicznej, jak i
celów Strategicznego Planu Konwencji, Celów 2010, czy Milenijnych Celów Rozwoju.
Dotychczasowe międzynarodowe uregulowania organizacyjno-prawne dotyczące introdukcji gatunków
obcych do środowiska morskiego nie są dotychczas rozwinięte w sposób satysfakcjonujący. Częściowo
przekłada się to na sytuację w skali Polski. Dotychczas prowadzone działania w tej sferze mają
charakter wstępny. Należy się spodziewać, że w przyszłości, wraz ze zwiększeniem efektywności
rozwiązań międzynarodowych (np. wejście w życie International Convention for the Control and
Management of Ships’ Ballast Water and Sediments) również prace w tym kierunku zostaną
zintensyfikowane, przyczyniając się do osiągnięcia celów Strategicznego Planu Konwencji i Celów 2010.
111
Rolnicza różnorodność biolog iczna
161. ◊ Czy kraj opracował krajowe strategie, programy i plany, które zabezpieczają
opracowanie i skuteczne wdrażanie polityk
i akcji, które zmierzają do ochrony i
zrównoważonego użytkowania składników rolniczej różnorodności biologicznej? (decyzje
III/11 i IV/6)
Tak, pewne strategie, programy i plany zostały ustanowione.
Od początku procesu transformacji gospodarczej naszego kraju powstało kilka dokumentów
programowych, ważnych dla polskiego rolnictwa i polityki rolnej, do których należy zaliczyć:
Strategia dla rolnictwa i obszarów wiejskich (Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, 1990);
Spójna polityka strukturalna rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa (Ministerstwo Rolnictwa i
Rozwoju Wsi, 1999);
Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2003 – 2006 (Ministerstwo Środowiska, 2002);
Krajowy program zwiększania lesistości (Ministerstwo Środowiska, 2003);
Krajowa strategia ochrony i umiarkowanego użytkowania różnorodności biologicznej (Ministerstwo
Środowiska, 2003);
Narodowy Plan Rozwoju 2004 – 2006 (Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, 2003).
Założeniem powyższych dokumentów było określenie kierunków rozwoju rolnictwa i obszarów
wiejskich wraz z długofalową strategią działań. Wymienione dokumenty są spójne między innymi ze
względu na przyjęcie takiego celu, jak kształtowanie zrównoważonego rozwoju na obszarach
wiejskich.
W Założeniach Spójnej polityki strukturalnej rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa nacisk jest
położony na kształtowanie warunków rozwoju zrównoważonego na obszarach wiejskich oraz ochronę
zasobów środowiska naturalnego wraz z wiejskim dziedzictwem kulturowym. Dokument ten
wyznaczył kierunki wykorzystania środków przedakcesyjnych w ramach Programu SAPARD i stanowił
wytyczną dla programów przygotowywanych do realizacji w obecnym okresie programowania.
Założenia zrównoważonego rozwoju kraju, sformułowane w II Polityce Ekologicznej Państwa
(przyjętej przez Radę Ministrów 13 czerwca 2000 r.), koncentrują się na tworzeniu warunków do
realizacji strategii zrównoważonego rozwoju społecznego i gospodarczego. W dokumencie tym
stwierdzono, że priorytet będzie miało zastosowanie dobrych praktyk gospodarowania i systemów
zarządzania środowiskiem, które pozwolą kojarzyć efekt gospodarczy z ekologicznym. Uznano także,
że ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazowej jest istotna dla zapewnienia bezpieczeństwa
ekologicznego państwa. Za najważniejsze cele działań w tym zakresie uznano:
zapewnienie ochrony i racjonalnego wykorzystania występujących w Polsce zasobów gleb;
poprawę stanu środowiska, w tym usunięcie lub ograniczenie zagrożeń dla zachowania różnorodności
biologicznej i krajobrazowej;
zachowanie, odtwarzanie i wzbogacanie zasobów przyrody;
osiągnięcie powszechnej akceptacji dla zachowania całości spuścizny przyrodniczej i kulturowej
Polski.
Narodowy Plan Rozwoju 2004 – 2006 (NPR) jest dokumentem programowym przyjętym przez Radę
Ministrów w dniu 11 lutego 2003 r., określającym strategię rozwoju społeczno-gospodarczego Polski
w pierwszych latach członkostwa w Unii Europejskiej. Narodowy Plan Rozwoju stanowi podstawę
planowania poszczególnych dziedzin interwencji, jak również wieloletnich programów operacyjnych o
charakterze horyzontalnym i regionalnym. Obecnie jest przygotowywany Narodowy Plan Rozwoju
2007-2013.
Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) realizuje cele, priorytety oraz zasady, na podstawie
których są wspierane działania na rzecz zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich. Plan obejmuje
działania zaliczane do tzw. II filaru Wspólnej Polityki Rolnej, współfinansowane z Sekcji Gwarancji
Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji w Rolnictwie, a także z budżetu krajowego.
Opracowany w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 20042006 został zatwierdzony 6 września 2004 r. przez Komisje Europejską.
Podstawa prawna Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich to:
•
Rozporządzenie Rady (WE) nr 1257/1999 w sprawie wsparcia rozwoju wsi przez Europejski
Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOiGR);
•
Rozporządzenie Komisji (KE) nr 445/2002) ustanawiające szczegółowe zasady stosowania
112
Rozporządzenia Rady (WE) nr 1257/1999
•
Rozporządzenie Rady (WE) nr 1783/2003 zmieniające Rozporządzenie (WE) nr 1257/1999.
Od 1 stycznia 2002 r., na mocy pisma Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, ze względu na procesy
przekształceń organizacyjnych w hodowli, Krajowy Ośrodek Koordynacyjny ds. Zasobów
Genetycznych Zwierząt został przeniesiony z Krajowego Centrum Hodowli Zwierząt do Instytutu
Zootechniki, który przejął całość zadań dotyczących ochrony zasobów genetycznych zwierząt
gospodarskich. Decyzja ta została potwierdzona rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w
sprawie podmiotu upoważnionego do realizacji lub do koordynacji działań w zakresie ochrony
zasobów genetycznych dla poszczególnych gatunków zwierząt gospodarskich (2004).
Do roku 2004, wspieranie działań na rzecz ochrony zasobów genetycznych zwierząt finansowane było
wyłącznie ze środków resortu rolnictwa.
Od roku 2005 wspieranie przez państwo działań dotyczących ochrony zasobów genetycznych zwierząt
gospodarskich oparte jest na dwóch źródłach finansowania:
Działanie 4: Wspieranie przedsięwzięć rolnośrodowiskowych i dobrostanu zwierząt w ramach
Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2004-2006;
budżet Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi (coroczne rozporządzenia w sprawie stawek dotacji
przedmiotowych dla różnych podmiotów wykonujących działania na rzecz rolnictwa).
W ramach Działania 4, pakiet G01 Zachowanie lokalnych ras zwierząt gospodarskich ochroną objęte
są następujące gatunki i rasy:
G01a Bydło: Bydło polskie czerwone, Bydło białogrzbiete;
G01b Konie: Koniki polskie, Konie huculskie, Konie małopolskie, Konie śląskie;
G01c Owce: Owca rasy wrzosówka, Owce rasy świniarka, Owce rasy olkuska, Polskie owce górskie
odmiany barwnej, Owce rasy merynos barwny, Owce uhruskie, Owce wielkopolskie, Owce
żelaźnieńskie, Owce korideil, Owce kamienieckie i Owce pomorskie.
Pozostałe rasy/odmiany i linie w obrębie trzody, drobiu, zwierząt futerkowych, ryb i pszczół
finansowane są według starych zasad, z budżetu resortu rolnictwa.
Ochrona zasobów genowych roślin dofinansowywana jest na podstawie corocznego rozporządzenia
Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie stawek dotacji przedmiotowych dla różnych podmiotów
wykonujących działania na rzecz rolnictwa (2004). Koordynatorem programu, w którym uczestniczy
13 różnych organizacji badawczych, jest Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Radzikowie.
162. ◊ Czy kraj określił drogi i sposoby określenia potencjalnego wpływu technologii
GURTs na In-situ i Ex-situ ochronę i zrównoważone użytkowanie rolniczej różnorodności
biologicznej, łącznie z bezpieczeństwem żywności? (decyzja V/5)
Nie, ale potencjalne środki są rozważane.
Techniki GURT najczęściej są łączone z genetycznie modyfikowanymi organizmami. Technika
„terminatora” miała na celu zapewnienie hodowcy lub właścicielowi odmiany kontrolę nad materiałem
siewnym i odpowiedni zwrot zysków wynikający z wyłącznego prawa do odmiany. Techniki te zostały
obecnie zaniechane i nie są znane przypadki ich stosowania.
Ocena tych technik była bardzo różna, obawiano się potencjalnego przepływu genów do innych
odmian oraz do gatunków dzikich. Rzecznicy tej metody twierdzili, że technika GURT zapewnia
bezpieczną uprawę genetycznie zmodyfikowanych roślin, ponieważ nasiona kolejnej generacji nie
kiełkują. Techniki GURT ze względu na potencjalne zagrożenie dla środowiska powinny być
traktowane tak jak techniki genetycznych modyfikacji i w każdym przypadku powinna zostać
wykonana ocena zagrożenia dla zdrowia ludzi i środowiska w ramach Krajowego Programu
Bezpieczeństwa Biologicznego.
Krajowy Program Bezpieczeństwa Biologicznego w Polsce został przygotowany dzięki wsparciu
Programu Środowiska Narodów Zjednoczonych i Globalnego Funduszu na Rzecz Środowiska w formie
pilotowego podprojektu GF1200-98-84 pt. "Krajowy Program Bezpieczeństwa Biologicznego". Ustawa
o organizmach genetycznie zmodyfikowanych mająca na celu uregulowanie zagadnień związanych z
użytkowaniem żywych modyfikowanych organizmów (LMO) weszła w życie 26 października 2001
roku. W opracowaniu dotyczącym harmonizacji polskiego prawa z prawem Unii Europejskiej jako
priorytet
22.7
określono
"Ustanowienie
systemu
monitorowania
użytkowania
żywych
modyfikowanych organizmów". Uwzględniając powyższe, wymieniony wyżej projekt wspiera
specyficzne aspekty wdrożenia bezpieczeństwa biologicznego w Polsce oraz uzupełnia inne działania
113
aktualnie finansowane przez Unię Europejską. W szczególności projekt ma na celu:
•
wsparcie krajowej infrastruktury niezbędnej dla oceny zagrożenia i monitorowania żywych
zmodyfikowanych organizmów (LMO),
•
wzmocnienie, a tam gdzie konieczne utworzenie, systemu bezpieczeństwa biologicznego,
zwłaszcza w zakresie oceny zagrożenia i ryzyka, kontroli i monitorowania, prawa i zarządzania
administracyjnego,
•
wzmocnienie wymiany informacji poprzez rozwój zintegrowanej bazy danych włączonej do
Systemu Wymiany Informacji o Bezpieczeństwie Biologicznym (BCH),
•
stworzenie możliwości dla udziału społeczeństwa w sprawach dotyczących bezpieczeństwa
biologicznego.
Podobne zadania miał projekt bliźniaczy „System bezpieczeństwa biologicznego w Polsce" (Projekt
Phare nr PL2001/IB/EN03), który był częścią prowadzonego w ramach Phare programu wsparcia w
zakresie rozwoju instytucjonalnego. W praktycznym ujęciu, projekt ten zapewniał Polsce wsparcie w
realizowanym przez nią zadaniu polegającym na poprawie zdolności administracyjnej w dziedzinie
bezpieczeństwa biologicznego.
Wraz z szeregiem inicjatyw podejmowanych na szczeblu krajowym i międzynarodowym (Projekt
UNEP-GEF), projekt przyczynił się do rozwoju krajowego systemu bezpieczeństwa biologicznego
odpowiadającego standardom UE. Obejmuje on kontrolowane wykorzystanie organizmów genetycznie
zmodyfikowanych (GMO), ich zamierzone uwalnianie do środowiska naturalnego oraz wprowadzanie
do obrotu. Wzmocnienie potencjału instytucjonalnego zostało osiągnięte na drodze:
•
właściwego szkolenia personelu,
•
poprawy naukowo-technicznych zdolności wybranych laboratoriów, przewidzianych
zapewniania pomocy analitycznej głównie instytucjom odpowiedzialnym za badania,
•
wprowadzenia elektronicznego systemu informacji dla potrzeb działań administracyjnych w
zakresie organizmów genetycznie zmodyfikowanych,
•
zapoczątkowania i przeprowadzania akcji zwiększającej świadomość społeczną w zakresie
zagadnień związanych z bezpieczeństwem biologicznym.
do
Aneks do decyzji V/5 - Program pracy dotyczący
rolniczej różnorodności b iolog icznej
Element programu 1 – Ocena
163. Czy kraj przedsięwziął określone oceny elementów rolniczej różnorodności
biologicznej, takich jak zasoby genetyczne roślin, zasoby genetyczne zwierząt, zapylacze,
gospodarowanie odpadami, cykl obiegu substancji odżywczych?
Tak, oceny są prowadzone.
W październiku 2002 r. Polska przekazała do Dyrektora Generalnego FAO Raport Krajowy o Stanie
Zasobów Genetycznych Zwierząt w ramach prac nad przygotowaniem Pierwszego Raportu o Stanie
Zasobów Genetycznych Zwierząt w Świecie. Raport ten jest jednym z zadań w ramach elementu: I.
Oceny programu pracy Konwencji w zakresie różnorodności biologicznej w rolnictwie.
Zakres programu ochrony zasobów genetycznych zwierząt gospodarskich powiększył się w minionych
latach. W roku 2003 programem ochrony objęte zostało rodzime bydło białogrzbiete, po uprzedniej
analizie i potwierdzeniu odmienności genetycznej w porównaniu do bydła czarno-białego.
W roku 2005, w pakiecie dotyczącym ochrony zasobów genetycznych koni uwzględniono także konie
małopolskie i śląskie, ze względu na negatywny trend wielkości populacji i zagrożenie utraty ich puli
genowych.
W ramach V tematycznego programu „Quality Of Life And Management Of Living Resources, Action
14 Support for research infrastructures” został przyjęty projekt Europejska struktura informacyjna o
zasobach genowych roślin, w którym wzięły udział wszystkie kraje europejskie. Celem programu było
utworzenie struktury technicznej pozwalającej na przygotowanie krajowych baz danych zasobów
genowych oraz przygotowanie Europejskiego Katalogu Zasobów Genowych EURISCO zawierającego
dane paszportowe wszystkich obiektów utrzymywanych w kolekcjach ex situ. Obecnie katalog liczy
920147 obiektów.
Kontynuacją projektu EPGRIS, a właściwie jego twórczym rozwinięciem jest modelowy projekt
mający na celu stworzenie Europejskiego Zintegrowanego Banku Genów (AEGIS). Celem projektu
114
jest zapewnienie ochrony i wykorzystania istniejącej różnorodności w Europie, poprzez zapewnienie
długotrwałego przechowywania, zachowania wysokiej jakości materiałów, łatwego dostępu do nich,
unikania duplikatów i lepszego wykorzystania obecnie dostępnych urządzeń i możliwości. Oczekuje
się, że projekt pozwoli na:
•
rozdział odpowiedzialności za zgromadzone materiały miedzy krajami i instytucjami,
•
zidentyfikowanie istniejących zasobów instytucjonalnych i narodowych, które mogą być
włączone do Europejskiego Banku Genów,
•
ocenę stanu unikalnych zasobów genowych chronionych w Europie ex situ.
PGR Forum (Forum dla oceny zróżnicowania i zachowania europejskich dzikich gatunków pokrewnych
roślinom uprawnym) jest siecią tematyczna finansowaną w ramach 5 programu ramowego Unii
Europejskiej. PGR Forum ma na celu ocenę taksonomicznej i genetycznej zmienności gatunków
dzikich pokrewnych roślinom uprawnym w Europie i opracowanie odpowiednich metod zachowania
tych gatunków.
Celem PGR Forum jest utworzenie systemu informacyjnego zapewniającego dostęp do danych na
temat gatunków dzikich pokrewnych roślinom uprawnym. Baza danych będzie zawierała wszystkie
społecznie i ekonomicznie ważne gatunki pochodzące z Europy oraz gatunki im pokrewne. Jednym z
najważniejszych rezultatów prac będzie analiza obecnie prowadzonych działań i zalecenia dla
zachowania in situ i ex situ zasobów genowych gatunków dzikich pokrewnych roślinom uprawnym w
Europie. Opracowanie metod ochrony, szczególnie in situ, jest głównym elementem projektu.
Powstaje lista gatunków dzikich pokrewnych roślinom uprawnym wraz z priorytetami ich ochrony.
164. Czy kraj podejmuje oceny wzajemnych związków praktyk rolniczych oraz ochrony i
zrównoważonego użytkowania elementów różnorodności biologicznej, o których mówi
Aneks I do Konwencji (np. ekosystemy i siedliska, gatunki i zbiorowiska, genomy i geny o
znaczeniu społecznym, naukowym lub gospodarczym?
Tak, oceny są prowadzone.
Programy rolnośrodowiskowe wymagają monitorowania ich wpływu na środowisko.
Ocena końcowa (ex-post) oparta będzie na Wytycznych dla oceny programów rozwoju obszarów
wiejskich na lata 2000-2006 wspieranych ze środków Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji
w Rolnictwie, opracowanych przez Komisję Europejską. Uwzględni ona także kwestie ustalone
wspólnie przez Komisję Europejską i stronę polską. Ocena końcowa określi efekty Planu w oparciu o
wskaźniki ilustrujące osiągnięcia w zakresie realizacji celów Planu oraz dokona analizy oddziaływań
Planu na obszary wiejskie. Ocena realizacji i efektów pomocy jest prowadzona zgodnie z art. 54-57
Rozporządzenia Komisji nr 445/2002, z zachowaniem zasad wynikających z art. 40-43
Rozporządzenia Rady (WE) nr 1260/1999.
Programy rolnośrodowiskowe przewidują różne pakiety działań, których efektem powinno być
zachowanie i/lub podniesienie walorów przyrodniczych: (a) poszczególnych działek, (b) obszaru
gospodarstwa, (c) całego krajobrazu wiejskiego. Aby ocenić skuteczność podejmowanych działań
niezbędny jest odpowiednio zaplanowany system działań monitoringowych.
W ramach projektu "Ocena potrzeb związanych z tworzeniem optymalnych warunków dla ochrony i
zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej" Programu Środowiska Narodów
Zjednoczonych oceniono kompleksowy system monitoringu składający się z następujących
segmentów:
a) monitoringu krajobrazu;
b) monitoringu roślinności półnaturalnej;
c) monitoringu zbiorowisk segetalnych;
d) monitoringu ptaków;
e) monitoringu płazów;
f) monitoringu bezkręgowców.
Przedstawiony w opracowaniu system monitoringu programów rolnośrodowiskowych obejmuje
zintegrowany zestaw wzajemnie dopełniających się ocen różnych aspektów stanu środowiska
przyrodniczego, ze szczególnym uwzględnieniem oceny różnorodności biologicznej. Jest to
opracowanie w pełni oryginalne, choć bazujące na standardowych, powszechnie stosowanych i
wielokrotnie sprawdzonych metodach oceny poszczególnych typów ekosystemów i grup gatunków.
Należy tu jednocześnie podkreślić, że nie ma dobrych europejskich wzorców monitoringu programów
115
rolnośrodowiskowych, czy też generalnie stosowanych praktyk rolniczych, które po mniejszych lub
większych modyfikacjach można by wprowadzić do praktyki w Polsce. Brak także dobrych i
powszechnie stosowalnych przyrodniczych mierników rozwoju zrównoważonego obszarów wiejskich,
gdyż większość z nich, czy to opracowanych przez OECD (i zbliżonych), czy przez Unię Europejską
bazuje na danych statystycznych, często o charakterze ekonomicznym i zagregowanych do innej
skali przestrzennej.
165. Czy kraj przeprowadził oceny wiedzy, innowacji i praktyk rolników oraz społeczności
lokalnych i tubylczych dla utrzymania rolniczej różnorodności biologicznej oraz usług
ekosystemów rolniczych na rzecz produkcji żywności i bezpieczeństwa żywnościowego?
Tak, ocena jest prowadzona.
Pewną formą działań w
regionalnych, opartych
powstała w 2001 roku
Produktu Regionalnego
rzemiosło.
tym obszarze jest poszukiwanie i upowszechnianie spożywczych produktów
na wykorzystaniu surowców lokalnych. Inicjatywy te wspiera i promuje
Polska Izba Produktu Regionalnego i Lokalnego. Zadaniem Polskiej Izby
i Lokalnego jest dbałość o rodzimą żywność, regionalne rękodzieło i
Resort rolnictwa przygotował „Strategię identyfikacji i promocji produktów tradycyjnych”, którą
przyjął Konwent Marszałków Województw RP.
W Polsce jednostką odpowiedzialną za prowadzenie systemu rejestracji produktów o określonym
pochodzeniu geograficznym i specyficznej, tradycyjnej jakości w rozumieniu przepisów unijnych
jest Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Zgodnie z ustawą o rejestracji i ochronie nazw i oznaczeń
produktów rolnych i środków spożywczych oraz o produktach tradycyjnych (2005) Ministerstwo
Rolnictwa i Rozwoju Wsi jest odpowiedzialne za przyjmowanie, ocenę i przekazywanie wniosków o
rejestrację nazw pochodzenia, oznaczeń geograficznych oraz nazw specyficznego charakteru do
Komisji Europejskiej. W ustawie o rejestracji i ochronie nazw i oznaczeń produktów rolnych i środków
spożywczych oraz o produktach tradycyjnych oprócz regulacji dotyczących rejestracji nazw na
szczeblu UE, tworzy się także Listę Produktów Tradycyjnych. Na listę wpisywane są produkty, których
jakość lub wyjątkowe cechy i właściwości wynikają ze stosowania tradycyjnych metod produkcji.
Wytwarzanie, ochrona i promocja żywności wysokiej jakości odgrywają w państwach Unii
Europejskiej coraz bardziej znaczącą rolę. Jednym z podstawowych sposobów realizacji polityki
jakości we Wspólnocie jest wyróżnianie znakami potwierdzającymi wysoką jakość wyrobów rolnospożywczych pochodzących z konkretnych regionów, jak też charakteryzujących się tradycyjną
metodą produkcji. Przyczynia się ona do zróżnicowania zatrudnienia na obszarach wiejskich tworząc
na wsi pozarolnicze źródła utrzymania oraz zwiększa dochody producentów rolnych.
Zagadnienia związane z ochroną produktów regionalnych i wytwarzanych tradycyjnymi
metodami określone są w prawie Unii Europejskiej w Rozporządzeniu Rady (EWG) nr 2081/92 w
sprawie ochrony oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia produktów rolnych i środków
spożywczych z kolejnymi zmianami oraz w Rozporządzeniu Rady (EWG) nr 2082/92 w
sprawie świadectw o szczególnym charakterze dla produktów rolnych i środków spożywczych z
kolejnymi zmianami.
Doskonałą inicjatywą stał się Konkurs „Nasze Kulinarne Dziedzictwo”, organizowany przez redakcję
Dwutygodnika "Modna Gospodyni" i Projekt "Agro-Smak", Fundusz Współpracy przy współpracy
medialnej Redakcji Rolnej Programu I Polskiego Radia S.A. Głównym celem Konkursu jest
identyfikacja i zgromadzenie wiedzy o oryginalnych regionalnych produktach żywnościowych
wytwarzanych w gospodarstwach przez lokalnych rzemieślników. Konkurs ma również za zadanie
zwiększyć świadomość mieszkańców wsi o możliwościach uzyskiwania dochodów z rozwijania
produkcji tradycyjnej żywności w oparciu o lokalne zasoby surowców z wykorzystaniem tradycyjnych
technologii.
166. Czy
kraj
prowadził
monitoring
ogólnej
degradacji,
restauracji/rehabilitacji rolniczej różnorodności biologicznej od
Konwencja weszła w życie?
status
quo
lub
roku 1993, kiedy
Tak i nie zanotowano zmian (status quo).
Ocena zmian w rolnictwie opiera się najczęściej o dane statystyczne Głównego Urzędu
Statystycznego lub badania wybranej grupy rolników, którzy prowadzą księgowość rolną. Cennym
116
źródłem informacji są również wyspecjalizowane rejestry.
Wprowadzenie w ostatnim dziesięcioleciu zasad gospodarki rynkowej oraz zmiany w poziomie i
strukturze produkcji rolniczej spowodowały zdecydowane obniżenie poziomu intensywności
organizacji produkcji. Należy dodać, że obniżyła się również intensywność produkcji mierzona za
pomocą zużycia NPK. Powodem zaistniałej sytuacji jest uproszczenie płodozmianu związane z
koncentracją uprawy zbóż.
Za pozytywne należy uznać rozwój rolnictwa ekologicznego, któremu udzielono poparcia nie tylko w
"Średniookresowej Strategii Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich", ale również w formie dopłat.
Liczba gospodarstw ekologicznych w Polsce systematycznie rośnie, zwłaszcza w ostatnim okresie,
kiedy weszła w życie ustawa o rolnictwie ekologicznym (2004) oraz uruchomiono dopłaty do
gospodarstw ekologicznych. Programem objęte jest 3760 gospodarstw (o 64% więcej niż w roku
2003). Powierzchnia ogółem kontrolowanych gospodarstw ekologicznych wynosiła 105 tys. ha., co
stanowi około 1% powierzchni i 0,23% liczby gospodarstw w Polsce.
Liczba zarejestrowanych odmian roślin uprawnych jest wskaźnikiem powszechnie używanym dla
monitoringu różnorodności biologicznej w rolnictwie na całym świecie. W Polsce liczba
zarejestrowanych odmian systematycznie rośnie. W roku 2004 w rejestrach Centralnego Ośrodka
Badania Odmian Roślin Uprawnych znajdowało się 1195 odmian roślin rolniczych. W latach 19861995 każdego roku rejestrowanych było od 30 do 32 odmian, podczas gdy w ostatnich latach liczba
ta wzrosła do ponad pięćdziesięciu. Ta pozytywna tendencja tylko częściowo odpowiada wzrostowi
rzeczywistej genetycznej różnorodności. Panuje powszechna opinia, że nowoczesne odmiany są
bardziej ze sobą spokrewnione niż stare odmiany, ponieważ proces hodowlany może powodować
zawężanie puli genowej. Na wzrastającą liczbę odmian ma wpływ również większy udział
zagranicznych odmian w doborze. Liczba zarejestrowanych odmian świadczy jedynie o potencjalnej
różnorodności, która nie zawsze odpowiada rzeczywistej różnorodności na polach uprawnych. Wraz
ze wzrastającą ofertą nowych odmian nie rośnie ich produkcja nasienna.
Od 1996 roku Krajowy Ośrodek Koordynacyjny ds. Zasobów Genetycznych Zwierząt prowadzi
monitoring wielkości populacji ras objętych programami ochrony zasobów zwierząt gospodarskich.
Prowadzona jest Krajowa Baza Danych, która aktualnie jest unowocześniana w ramach projektu
EFABIS (European Farm Animals Biodiversity Information System) finansowanego przez Komisję
Europejska, w której uczestniczą EAAP, FAO, Niemcy oraz Francja.
Element programu 2 – Zarządzanie przystosowujące
167. Czy kraj zidentyfikował praktyki zarządzania, technologie i polityki, które promują
pozytywne i łagodzą negatywne wpływy rolnictwa na różnorodność biologiczną oraz
zwiększają produktywność i potencjał dla zachowania środków utrzymania?
Nie, ale potencjalne praktyki, technologie i polityki są identyfikowane.
W wyniku umowy pomiędzy Programem Środowiska Narodów Zjednoczonych (UNEP), a Narodową
Fundacją Ochrony Środowiska, w 2001 r. zrealizowany został projekt pn.: "Ocena potrzeb związanych
z tworzeniem optymalnych warunków dla ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności
biologicznej", który jest niejako rozszerzeniem wcześniej prowadzonych działań. Podstawowym celem
projektu była ocena potrzeb związanych z tworzeniem warunków dla ochrony, zwiększania i
racjonalnego użytkowania zasobów różnorodności biologicznej na obszarach o wysokich walorach
przyrodniczych, ze szczególnym uwzględnieniem terenów objętych produkcją rolną. Działania te
stworzą realną możliwość przeniesienia zagadnień różnorodności biologicznej na poziom wyższej
szczegółowości, a w szczególności na poziom specyficznego podejścia sektorowego.
Element programu 3 – Budowanie potencjału
168. Czy kraj zwiększył potencjał rolników, społeczności tubylczych i lokalnych, ich
organizacji i innych zainteresowanych podmiotów do zarządzania w sposób zrównoważony
rolniczą różnorodnością biologiczną oraz opracowania strategii i metodologii dla ochrony
In-situ, zrównoważonego użytkowania i zarządzania rolniczą różnorodnością biologiczną?
Tak.
W ramach upowszechniania problematyki ochrony zasobów genetycznych zwierząt we wrześniu 2002
117
miał miejsce zjazd Polskiego Towarzystwa Zootechnicznego poświęcony wyłącznie problematyce
ochrony zasobów genetycznych zwierząt. Od kilku lat organizowane są osobne Ekspozycje Ras
Rodzimych podczas Krajowych Wystaw Hodowlanych w ramach POLAGRA-FARM.
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi zorganizowało szeroko zakrojone cykle szkoleń dla doradców,
którzy wpierać będą wdrażanie Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich, a w szczególności
programów rolnośrodowiskowych. Przygotowane zostały obszerne materiały szkoleniowe na ten
temat. Krajowy Ośrodek Koordynacyjny ds. Zasobów Genetycznych Zwierząt uczestniczył w realizacji
szkoleń i opracowaniu materiałów dla doradców.
Budowanie potencjału społeczności wiejskich wspierane było poprzez działania wielu organizacji
pozarządowych, które realizują projekty związane z ochroną różnorodności biologicznej w rolnictwie,
takich jak: Społeczny Instytut Ekologiczny, Dolnośląska Fundacja Ekorozwoju, Fundacja Barka,
Północno-Podlaskie Towarzystwo Ochrony Ptaków i wiele innych. Krajowy Ośrodek Koordynacyjny ds.
Zasobów Genetycznych Zwierząt i Krajowe Centrum Roślinnych Zasobów Genowych od wielu lat
współpracuje z tymi organizacjami przy realizacji projektów obejmujących wprowadzanie w teren i
użytkowanie ras rodzimych.
W latach 1995-2005 ze środków małych dotacji GEF zostały zrealizowane 22 projekty dotyczące
ochrony starych ras i odmian, w tym 7 projektów dotyczących ochrony starych ras zwierząt, 4
zapylaczy i 11 starych odmian roślin uprawnych i sadowniczych. Projekty były realizowane przez
małe społeczności lokalne lub skierowane do tych społeczności. Poniżej przedstawiono listę
projektów:
1. Ochrona bioróżnorodności Świni Złotnickiej Pstrej - Fundacja Pomocy Wzajemnej Barka;
2. Ochrona różnorodności biologicznej starych odmian drzew owocowych - Fundacja Pomocy
Wzajemnej BARKA;
3. Ochrona zasobów genetycznych zagrożonych gatunków zwierząt hodowlanych - Stowarzyszenie
Solidarni Plus;
4. Ochrona in situ i ex situ starych odmian drzew owocowych oraz tradycyjnych metod przetwórstwa
- Towarzystwo Przyjaciół Dolnej Wisły;
5. Program zachowania pierwotnej rasy kury zielononóżki kuropatwianej - Dolnośląska Fundacja
Ekorozwoju ;
6. Wdrożenie trzmieli do praktyki rolniczej przez rozwinięcie hodowli wybranych gatunków w
warunkach kontrolowanych cz. I.- Polski Klub Ekologiczny;
7. Odtworzenie wielokierunkowej gospodarki owczarskiej w Bieszczadach jako czynnika
sprzyjającego prawidłowej gospodarce krajobrazem górskim i podnoszącej opłacalność lokalnego
rolnictwa - Towarzystwo Krzewienia Tradycji Regionalnych;
8. Wdrożenie trzmieli do praktyki rolniczej przez rozwinięcie hodowli wybranych gatunków w
warunkach kontrolowanych – część II - Polski Klub Ekologiczny;
9. Ochrona różnorodności biologicznej starych odmian drzew owocowych - Stowarzyszenie Solidarni
Plus;
10. Stworzenie lubuskiej kolekcji zachowawczej chwastów polnych oraz tradycyjnych odmian drzew i
krzewów uprawnych - Lubuski Klub Przyrodników;
11. Kurpiowski model bioróżnorodności rolniczej - Społeczny Instytut Ekologiczny;
12. Jak to ze lnem było - ochrona bioróżnorodności i tradycji - Pracownia Architektury Żywej;
13. Przywracanie upraw starych gatunków zbóż nad Dolną Wisłą - Towarzystwo Przyjaciół Dolnej
Wisły;
14. Zachowanie i ochrona bioróżnorodności w rolnictwie na terenie Wigierskiego Parku Narodowego Stowarzyszenie „Konferencja Służb Zielonych Płuc Polski”;
15. Czyżnie, zadrzewienia śródpolne i rośliny wiejskich ogrodów przydomowych jako element ochrony
różnorodności biologicznej na obszarach wiejskich, wspomagający rozwój lokalnych społeczności
- Społeczny Instytut Ekologiczny;
16. Program ochrony trzmieli w Polsce środkowej - Towarzystwo Badan i Ochrony Przyrody;
17. Ochrona bioróżnorodności obszarów wiejskich na terenie Suwalskiego Parku Krajobrazowego Stowarzyszenie Miłośników Suwalskiego Parku Krajobrazowego „Kraina Hańczy”;
18. Czarna owca - PTPP pro-Natura;
19. Odnowienie uprawy i produkcji ziemniaka odmiany Wyszoborski - Krajowe Stowarzyszenie Kobiet
Wiejskich, koło w Wyszeborzu;
118
20. Ochrona tradycyjnego pszczelarstwa w Dolinie Dolnej Wisły - Towarzystwo Przyjaciół Dolnej
Wisły;
21. Ogrody klasztorne - centra różnorodności biologicznej - Społeczny Instytut Ekologiczny;
22. Nowe polskie sady dawnych odmian - Społeczny Instytut Ekologiczny.
169. Czy kraj ustanowił mechanizmy operacyjne dla udziału szerokiego zakresu grup
zainteresowanych podmiotów w tworzeniu autentycznego partnerstwa przyczyniającego
się do wdrażania programu pracy dotyczącego rolniczej różnorodności biologicznej?
Tak, mechanizmy zostały ustanowione.
170. Czy kraj udoskonalił politykę środowiskową, włączając plany dotyczące podziału
korzyści i bodźców ekonomicznych dla wsparcia zarządzania rolniczą różnorodnością
biologiczną na szczeblu lokalnym?
Tak, środki i plany zostały wdrożone.
Narzędziem
polityki
ekologicznej
dotyczącej
obszarów
wiejskich
staje
się
rolnośrodowiskowy. Wspieranie przedsięwzięć rolnośrodowiskowych i poprawy dobrostanu
polega na dobrowolnej realizacji przez rolnika działań, które mają się przyczynić do
systemów produkcji rolniczej, zgodnych z wymogami ochrony środowiska oraz ochrony
genetycznych zwierząt gospodarskich.
program
zwierząt
promocji
zasobów
W ramach tego działania w latach 2004-2006 wdrażane są następujące pakiety:
§
rolnictwo zrównoważone, które ma na celu zbilansowanie gospodarki
prowadzenie odpowiedniego następstwa roślin uprawianych w gospodarstwie;
§
§
rolnictwo ekologiczne;
nawozowej
oraz
utrzymanie łąk ekstensywnych, które polega na przywróceniu lub kontynuacji wykaszania łąk o
wysokich walorach przyrodniczych;
§
utrzymanie pastwisk ekstensywnych, wiążące się z przywróceniem lub
ekstensywnego wypasu na cennych przyrodniczo pastwiskach półnaturalnych;
zachowaniem
§
ochrona gleb i wód, polegająca na stosowaniu wsiewek poplonowych oraz międzyplonów, co
ogranicza erozję w tym wymywanie składników pokarmowych z gleby;
§
strefy buforowe, polegające na utworzeniu dwu lub pięciometrowych pasów zadarnionych, na
styku wód powierzchniowych oraz gruntów rolnych w celu ograniczenia spływów zanieczyszczeń
rolniczych;
§
zachowanie lokalnych ras zwierząt gospodarskich, wiąże się z utrzymaniem hodowli i chowu ras
zwierząt zagrożonych wyginięciem (bydło, konie, owce).
Poszczególne pakiety mogą być wdrażane w całym kraju lub tylko w obszarze tzw. „stref
priorytetowych”. Na terenie całego kraju będzie wdrażane rolnictwo ekologiczne, ochrona gleb i wód,
strefy buforowe, zachowanie lokalnych ras zwierząt gospodarskich. Wysokość płatności uzależniona
jest od zadeklarowanych działań w „planie rolnośrodowiskowym”, który jest określany na 5 lat.
Osoba chcąca uczestniczyć w programie musi zobowiązać się do stosowania zwykłej dobrej praktyki
rolniczej na terenie całego gospodarstwa oraz innych obowiązków wynikających z realizacji programu
rolnośrodowiskowego przez okres 5 lat.
Przykładowo, w roku 2005, stawki dotacji dla gatunków objętych pakietem G01 w ramach
programów rolnośrodowiskowych są znacznie wyższe niż w latach poprzednich. Jak stanowi art. 24
rozporządzenia Rady (WE) 1257/1999, wysokość płatności została obliczona na podstawie
przeciętnych wyników ekonomicznych gospodarstw rolnych w latach 1999, 2000 i 2001, w
przeliczeniu na sztukę zwierzęcia. Stawki na lata 2005 i 2006 planowane są w wysokości: 1080 PLN
dla bydła, 1300 PLN dla koni i 310 PLN dla owiec. Obecna wysokość dotacji stanowi dużą zachętę dla
hodowców do uczestnictwa w programie ochrony zasobów genetycznych zwierząt.
Poprawy wymaga promocja i sposób implementacji programów: zwiększenie liczby i mobilności
doradców rolnośrodowiskowych, akcja promocyjna wśród rolników, szczególnie w regionach o
najwyższym rozdrobnieniu użytków rolnych, efektywne wdrożenie monitoringu programów i prace
nad jego rozszerzaniem w przyszłości.
119
Element programu 4 – Włączanie do głównego nurtu działań
171. Czy kraj włącza do głównego nurtu działań lub uzupełnia sektorowe
międzysektorowe plany i programy o krajowe plany lub strategie ochrony
zrównoważonego użytkowania rolniczej różnorodności biologicznej?
i
i
Tak, pewne krajowe plany i strategie zostały włączone do głównego nurtu działań i niektórych
sektorowych planów i programów.
Zapisy dokumentów strategicznych dotyczących ochrony środowiska, w tym ochrony różnorodności
biologicznej terenów rolniczych, są wprowadzone do większości dokumentów dotyczących gospodarki
rolnej. Problemy ochrony agrobioróżnorodności pomijane są natomiast w dokumentach
strategicznych innych resortów.
172. Czy kraj wspiera instytucjonalne ramy pracy oraz mechanizmy planowania i politykę
włączania rolniczej różnorodności biologicznej do głównego nurtu rolniczych strategii i
planów działań oraz jej włączanie do szerszych strategii i planów działań dotyczących
różnorodności biologicznej?
a) Nie
b) Tak, poprzez wspieranie instytucji w przeprowadzaniu stosownych ocen
X
c)
X
Tak, poprzez opracowywanie polityki i wytycznych planowania
d) Tak, poprzez opracowywanie materiałów szkoleniowych
e) Tak, poprzez wspieranie budowania
politycznym, technicznym i lokalnym
f)
Tak, poprzez promowanie korzyści
uzgodnionych planów działania oraz
procesach międzynarodowych
potencjału
X
na
szczeblu
współpracy we wdrażaniu
przy bieżących ocenach i
X
X
Kompleksowe działania, zarówno w sferze instytucjonalnej, programowej, edukacyjnej i innych,
podejmowane są w ramach wdrażania programów rolnośrodowiskowych.
173. W przypadku, gdy kraj jest centrum pochodzenia, czy kraj promuje działania dla
ochrony na farmach In-situ i Ex-situ zmienności zasobów genetycznych dla wyżywienia i
rolnictwa, łącznie z ich dzikimi krewniakami?
Nie.
Polska nie jest centrum pochodzenia żadnego ważnego gatunku roślin użytkowych. Trudno jest
przedstawić pełną listę gatunków dzikich występujących w Polsce, które są przodkami ważnych roślin
użytkowych. Generalnie można powiedzieć, że Polska nie jest bogatym regionem w dzikie
odpowiedniki form użytkowych. Dla podstawowych roślin uprawnych nie występują ich dzicy
przodkowie. Rośliny pastewne (trawy, rośliny motylkowate) zostały w dużym stopniu wyhodowane
bezpośrednio z ekotypów rosnących na terytorium kraju.
Na terenie Polski występują przodkowie gatunków uprawnych z rodzaju Prunus. Prunus fruticosa,
będący progenitorem Prunus cerasus i Prunus avium, ma stanowiska na granicy zachodniej swojego
zasięgu. Występują dzikie populacje Prunus spinosa – gatunku mającego swój udział w powstaniu
gatunku Prunus domestica. Występują również inne gatunki, zaliczane do puli genowej rodzaju
Prunus, np. zagrożony gatunek górski Prunus padus L. ssp. borealis. Lactuca serriola, przodek sałaty,
jest pospolitą rośliną na stanowiskach nizinnych i podgórskich. Na Śląsku występuje również Lactuca
saligna, należąca do puli genowej tego gatunku uprawnego.
Wiele rodzimych gatunków ważnych roślin leczniczych występuje pospolicie na stanowiskach
naturalnych np. Achillea millefolium, lub jest dobrze zadomowionym przybyszem, np. Acorus
calamus. Niektóre z tych gatunków są zagrożone wyginięciem, np. Allium scordoprasum lub Iris
sibirica.
120
Duża część zmienności roślin występujących w kraju jest wykorzystywana w bardzo ograniczonym
zakresie lub nigdy nie była wykorzystana. Dotyczy to głównie gatunków roślin pastewnych. Miejscowe
populacje traw rodzaju Alopecurus i Bromus oraz rośliny motylkowate Coronilla varia, Medicago
lupulina, M. falcata, Antyllis vulneraria, Trifolium medium, T. fragiferum są potencjalnym źródłem
różnorodności biologicznej dla rolnictwa. Występuje także grupa gatunków dzikich, które mogą być
wykorzystane jako rośliny ozdobne, np. Azalea pontica (izolowane stanowisko kolo Leżajska), Scilla
bifolia i Leucoium vernum var. carpaticum (Bieszczady), Telekia speciosa, czy Dendranthema
Zawadskii.
W latach 2004-2005 wszystkie programy ochrony poszczególnych populacji zwierząt gospodarskich
były analizowane pod względem skuteczności ich działania, potrzeby wprowadzenia zmian itp. Proces
weryfikacji jest na ukończeniu – nowe wersje programów zatwierdzone zostały przez Radę Naukową,
a następnie Dyrektora Instytutu Zootechniki, który pełni funkcje koordynujące nad realizacją działań
w zakresie ochrony zasobów genetycznych zwierząt gospodarskich.
Informacje dotyczące działań podjętych w kraju dla wdrażania Planu Działań dla
Międzynarodowej Inicjatywy Ochrony i Zrównoważonego Użytkowania Zapylaczy.
Populacje zapylaczy w Polsce i na świecie są stosunkowo słabo rozpoznane. W związku z poważnym
niedoborem wiedzy w tym zakresie, problemem jest zrównoważone gospodarowanie nimi.
W Krajowej strategii ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej wskazano na
konieczność opracowania krajowej strategii ochrony rolniczej różnorodności biologicznej wraz z
planem działań. W dokumencie tym powinny znaleźć się wskazania do podjęcia prac związanych z
gospodarowaniem populacją zapylaczy.
Jednostką naukową prowadzącą prace nad populacjami owadów zapylających jest m.in. Instytut
Sadownictwa i Kwiaciarstwa, Oddział Pszczelnictwa w Puławach. Prowadzi on prace mające na celu
zachowanie populacji rodzimych ras pszczół, w tym m.in. rasy pszczół środkowo-europejskich linii
astra, linii Kampinoskiej i Augustowskiej oraz linii Północnej.
Realizacja zobowiązania jest utrudniona z powodu słabego rozpoznania taksonomicznego populacji
zapylaczy, rozproszonej wiedzy w wielu jednostkach naukowych, braku strategii ochrony rolniczej
różnorodności biologicznej i niewystarczających środkach finansowych na realizację zadania.
Jednak mimo tych ograniczeń zrealizowanych w Polsce zostało kilka projektów mających na celu
zwiększenie populacji zapylaczy i podniesienie świadomości społecznej o ich roli w środowisku.
Projekty były dofinansowane z programu małych grantów GEF, a ich wykonawcami były organizacje
pozarządowe:
1. Wdrożenie trzmieli do praktyki rolniczej przez rozwiniecie hodowli wybranych gatunków w
warunkach kontrolowanych. Cel. Rozwiniecie sieci gospodarstw wdrożeniowych do produkcji
rodzimych rodzin trzmieli na potrzeby ogrodnictwa. Wykonawca: Polski Klub Ekologiczny.
2 . Program ochrony trzmieli w Polsce środkowej. Cel: Podniesienie liczebności trzmieli i oraz innych
gatunków pszczół oraz wzrost świadomości ekologicznej wśród społeczności wiejskich na obszarze
100 wsi i 50 osad leśnych Polski Środkowej. Wykonawca: Towarzystwo Badań i Ochrony Przyrody.
3 . Ochrona tradycyjnego pszczelarstwa w Dolinie Dolnej Wisły. Cel: Utworzenie miniskansenu uli w
celu upowszechnienia, zabezpieczenia i ochrony tradycyjnego pszczelarstwa na terenie Doliny
Dolnej Wisły. Wykonawca: Towarzystwo Przyjaciół Dolnej Wisły.
Istniejące regulacje prawne w zakresie ochrony bioróżnorodności w rolnictwie, były niewystarczające i
nieefektywne. System dofinansowywania ochrony zasobów genetycznych ze środków na postęp
biologiczny w rolnictwie sprawia, że potrzeby ochrony konkurują z potrzebami w zakresie rozwoju i
doskonalenia produkcji. W ustawie o ochronie przyrody (2004) brak jest wyraźnego odniesienia do
ochrony tradycyjnego krajobrazu rolniczego lub do innych aktów prawnych dotyczących tego
zagadnienia, np. ustawy o rolnictwie ekologicznym.
Postęp w dziedzinie ochrony różnorodności obszarów wiejskich, jaki jest widoczny w ostatnim czasie,
jest wynikiem wprowadzenia w życie Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich, a zwłaszcza działania 4
Wspieranie przedsięwzięć rolnośrodowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt.
Obecnie jest przygotowywany Europejski Fundusz Rolny Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-
121
2013. Misją Funduszu jest promocja zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich na terenie całej
Wspólnoty Europejskiej w sposób komplementarny do instrumentów rynkowych i wspierania dochodów
w ramach Wspólnej Polityki Rolnej oraz do Polityki Spójności i do Wspólnej Polityki Rybołówstwa.
Jednym z celów Funduszu jest poprawa stanu środowiska oraz krajobrazu poprzez racjonalną
gospodarkę ziemią.
Leśna Różnorodność Biologiczna
Ogólnie
174. Czy kraj włączył stosowne części programu pracy do swoich krajowych strategii
różnorodności biologicznej i planów działań oraz krajowych programów leśnych?
Tak.
Strategia ochrony leśnej różnorodności biologicznej została opracowana w 1996 r., ale nigdy nie
zyskała rangi obowiązującego dokumentu. Głównym elementem Strategii jest rozpoznanie glebowosiedliskowe i kształtowanie optymalnej z punktu widzenia biologicznej różnorodności i trwałości lasu,
jego struktury genetycznej, gatunkowej, wiekowej, pionowej (wysokościowej), poziomej (mozaiki
wydzieleń) itp. oraz stosowanie technik i technologii leśnych zmniejszających presję sztucznej
selekcji na struktury przyrodnicze w różnej skali przestrzeni. Strategia proponowała środki na
poziomie operacyjnym z zakresu urządzania lasu, hodowli lasu i ochrony lasu zmierzające do ochrony
osobników, populacji, gatunków, ekosystemów, mozaiki ekosystemów i krajobrazów.
Wysoki poziom uogólnienia w tej sprawie prezentuje Polityka Leśna Państwa (1997). Bardziej
kierunkowy charakter mają Regionalne Programy Operacyjne Polityki Leśnej Państwa (RPOPLP)
(2005). Według założeń MŚ Regionalne Programy Operacyjne Polityki Leśnej Państwa mają się stać
Narodowym Programem Leśnym.
Strategia ochrony leśnej różnorodności biologicznej została wprawdzie włączona do Krajowej strategii
ochrony i umiarkowanego użytkowania różnorodności biologicznej wraz z Programem działań (2003),
ale w bardzo ograniczonym zakresie i w sposób nieadekwatny do udziału lasów i ich kluczowej roli w
ochronie różnorodności biologicznej w warunkach Polski. Gospodarka leśna, gospodarująca na prawie
1/3 powierzchni kraju i odpowiedzialna za ok. 70% różnorodności biologicznej na lądzie, nie została
zakwalifikowana jako dział, a jedynie wyodrębniona jako sfera w dziale „Środowisko”. Jako działy
wyodrębniono natomiast na przykład „Turystykę”, czy „Transport”.
Jako działania operacyjne w sferze „leśnictwo” Krajowa strategia wymienia działania bardzo ogólne, o
charakterze haseł, nie zaś działań operacyjnych:
•
Uwzględnianie potrzeb ochrony i umiarkowanego użytkowania różnorodności biologicznej
podczas zalesiania gruntów rolnych;
•
Zachowanie pełni zmienności drzew leśnych;
•
Pełne oparcie gospodarki leśnej na racjonalnych podstawach przyrodniczych;
•
Skuteczna ochrona i umiarkowane użytkowanie ekosystemów wodno-błotnych w lasach;
•
Ukształtowanie stref przejścia (ekotonów) na skrajach lasu;
•
Ochrona obszarów wrażliwych (w tym obszarów górskich) na zmiany sposobu gospodarowania,
w szczególności w zakresie gospodarki leśnej;
•
Zapewnienie ochrony i umiarkowanego użytkowania różnorodności biologicznej w procedurach
urządzania, zagospodarowania i ochrony lasu;
•
Skuteczna ochrona
niepaństwowych;
•
Skuteczna edukacja przyrodniczo-leśna społeczeństwa.
i
umiarkowane
użytkowanie
różnorodności
biologicznej
w
lasach
Ogólnie: pozytywnie należy ocenić dokumenty dotyczące gospodarki leśnej, zwłaszcza dokumenty
wysokiej rangi (ustawa o lasach, Polityka Leśna Państwa). Regulacje w nich zawarte są coraz pełniej
wdrażane na poziomie operacyjnym. Wiąże się to z potrzebą szukania kompromisu pomiędzy
funkcjami ekologicznymi, gospodarczymi i społecznymi pełnionymi przez lasy.
Ostatnio przyjęte narzędzia (polityka, planowanie, zarządzanie, ocena i pomiar) i środki
wykorzystywane do wdrażania i oceny programu pracy.
122
W ostatnich latach przyjęto dokumenty strategiczne o zasięgu krajowym, mające charakter
instrumentów politycznych, które zobowiązują lub nawiązują do przestrzegania Konwencji o
Różnorodności Biologicznej, w tym również dokumenty dotyczące gospodarki leśnej. Do dokumentów
tych zaliczyć należy m.in.:
•
Polityka Leśna Państwa (przyjęta przez Radę Ministrów 22 kwietnia 1997 roku);
•
Polska 2025 - Długookresowa strategia trwałego i zrównoważonego rozwoju (przyjęta przez
Radę Ministrów 26 lipca 2000 roku);
•
Narodowa Strategia Ochrony Środowiska na lata 2000 - 2006 (projekt przyjęta przez Komitet
Polityki Regionalnej i Zrównoważonego Rozwoju Rady Ministrów Środowiska 27 lipca 2000 roku);
•
Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej. Przez edukację do zrównoważonego rozwoju
(przyjęta przez Ministra Środowiska i Ministra Edukacji Narodowej 21 września 2000 roku);
•
Koncepcja Polityki Zagospodarowania Przestrzennego Kraju (przyjęta przez Radę Ministrów 5
października 1999 roku);
•
Spójna polityka strukturalna rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa (przyjęta przez Radę
Ministrów 13 lipca 1999 roku).
Długookresowa strategia trwałego i zrównoważonego rozwoju - Polska 2025 zawiera szereg zapisów
dotyczących poszczególnych komponentów środowiska oraz mechanizmów ograniczenia negatywnych
oddziaływań człowieka. Dwa z nich odnoszą się bezpośrednio do lasów i gospodarki leśnej:
(1) „Zarządzanie przestrzenią powinno służyć zapewnieniu właściwych relacji pomiędzy potrzebami
człowieka i ochrony przyrody. Zwiększać się będzie powierzchnia i liczba obszarów chronionych,
tworzonych przez władze różnych szczebli, a podstawą systemu tych obszarów będzie europejska
sieć ekologiczna - NATURA 2000. Powinny być bezwzględnie przestrzegane zasady ochrony przyrody i
zrównoważonego wykorzystywania zasobów biologicznych także poza obszarami chronionymi.”
(2) „Istotnym elementem krajowej osnowy ekologicznej pozostaną obszary leśne. Gospodarka w
lasach powinna być prowadzona w sposób zapewniający systematyczny przyrost zasobów i
zwiększanie różnorodności biologicznej kompleksów leśnych, w tym dzięki reintrodukcji ginących
gatunków roślin i zwierząt. Rozwijane będą wodochronne, klimatotwórcze i środowiskowotwórcze
funkcje lasów.”
W latach 2003-2004 znowelizowano dokumenty techniczno-gospodarcze leśnictwa: Instrukcję
Urządzania Lasu, Zasady Hodowli Lasu oraz Instrukcję Ochrony Lasu. Wymienione dokumenty
posługują się wprawdzie hasłami o ochronie różnorodności biologicznej w lasach i w częściach
teoretycznych powołują się na Konwencję o Różnorodności Biologicznej lub inne dokumenty UNCED,
w częściach operacyjnych jednak pozostają na ogół na pozycjach sprzed tzw. „ekologizacji” leśnictwa.
Nie dostrzega się, na przykład, rzeczywistej promocji odnowień naturalnych, wykorzystania
mikrosiedlisk do budowy mozaikowo-płatowej struktury lasu, a do wyróżnienia wydzielenia stosuje
się pełny typ siedliskowy. Dokumenty te dostrzegają jednak konieczność pozostawiania przestojów,
drzew dziuplastych, martwych i zamierających, pozwalają na większą elastyczność przy planowaniu
zrębów umożliwiając pozostawianie części drzewostanu do stanu śmierci naturalnej, a także nakazują
szczególną ochronę lasów na stokach i na torfowiskach.
Pozytywnie należy ocenić największy postęp w zakresie ochrony różnorodności biologicznej w lasach
w związku z opracowywaniem i aktualizacją programu ochrony przyrody w nadleśnictwie jako
integralnej części Planu Urządzania Lasu. Nowym elementem, jest w tym wypadku mapa sytuacyjnoprzeglądowa walorów przyrodniczo-kulturowych, wykonywana na bazie mapy sytuacyjnoprzeglądowej funkcji lasu. Lista obiektów, które mają być naniesione na mapę obejmuje 27 struktur
chronionych różnej kategorii i znaczenia dla ochrony przyrody. Mimo zróżnicowanej jakości obecnie
sporządzanych programów, należy pozytywnie ocenić tendencje ewoluujące w kierunku coraz
większej ich złożoności. Do pracy nad częścią programów zapraszani są już wykwalifikowani
przyrodnicy i specjaliści z zakresu ochrony przyrody.
Do jakiego stopnia i w jaki sposób kraj włączył społeczności lokalne i tubylcze we
wdrażanie programu pracy i jak respektuje ich prawa i interesy?
W trakcie przygotowywania Regionalnych Programów Operacyjnych Polityki Leśnej Państwa, które
mają się stać Narodowym Programem Leśnym, zrealizowano liczne konsultacje z ludnością lokalną i
władzami samorządowymi. Konsultacje przebiegały w 17 zespołach roboczych (jeden zespół w każdej
Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych) z udziałem kilkudziesięciu lokalnych organizacji i struktur
123
administracji państwowej i samorządowej.
Interes społeczności lokalnych prezentowany jest również poprzez Rady Naukowo-Społeczne w
Leśnych Kompleksach Promocyjnych (LKP) (charakterystykę LKP przedstawiono w poprzednim
Raporcie). Rady LKP współuczestniczą w ukierunkowaniu gospodarki leśnej na terenie grupy
nadleśnictw, weryfikują plany ochronno-gospodarcze, konsultują bieżącą gospodarkę i realizację
planów hodowlanych.
Ponadto, możliwość wpływania na kształt gospodarki leśnej zapewnia Instrukcja Urządzania Lasu,
zobowiązująca do udostępniania wszystkim zainteresowanym projektu Planu Urządzania Lasu w
danym nadleśnictwie. Jest to tryb przyjęty w trakcie obrad Komisji Techniczno-Gospodarczej (KTG),
której posiedzenia odbywają się z udziałem przedstawicieli społeczności lokalnych, służb ochrony
przyrody oraz organizacji pozarządowych.
Jakie kraj poczynił wysiłki w kierunku budowania potencjału w zasobach ludzkich i
kapitałowych dla wdrażania programu pracy?
Organizowane są systematyczne seminaria i kursy doszkalające administrację Lasów Państwowych
oraz personel parków narodowych. W okresie 2001-2005 miały miejsce coroczne konferencje dla
Administracji Leśnej z zakresu roli różnorodności biologicznej w urządzaniu, hodowli i ochronie lasu
(ostatnia konferencja krajowa odbyła się w dniach 1-3.06.2005 r. w Sulęczynie, RDLP Gdańsk pod
hasłem „Zadania siedliskoznawstwa dla trwale zrównoważonej gospodarki leśnej i ochrony siedlisk
przyrodniczych”).
Prowadzone są kursy doszkalające leśników oraz dla samorządów w związku z programem Natura
2000.
W jaki sposób kraj współpracuje z innymi rządami i organizacjami regionalnymi lub
międzynarodowymi we wdrażaniu programu pracy oraz jakie ograniczenia i potrzeby w
tym zakresie zostały zidentyfikowane?
Począwszy od 2004 roku Polska jest koordynatorem Ministerialnej Konferencji Ochrony Lasów w
Europie (MCPFE – Ministerial Conference on the Protection of Forests in Europe). Przyszła konferencja
jest zaprogramowana na rok 2007 w Warszawie. Do tego roku Polska jest gospodarzem Jednostki
Łącznikowej (Liaison Unit of the MCPFE), która koordynuje i organizuje spotkania na różnym szczeblu
ministerialnym i eksperckim, zajmując się śledzeniem wdrażania Programu Pracy MCPFE. Niektóre
elementy Programu Pracy MCPFE stanowią części Rozszerzonego Programu Pracy na temat Leśnej
Różnorodności Biologicznej (patrz: rezolucja H2, kryterium 4 SFM (Sustainable Forest Management)).
W roku 2004 Jednostka Łącznikowa MCPFE wraz z PEBLDS zorganizowała Grupę Roboczą w celu
opracowania związków między trwałym i zrównoważonym zagospodarowaniem lasów (SFM) a
ekostemowym podejściem (Ecosystem Approach). We współpracy z Lasami Państwowymi
zorganizowano międzynarodowe, z udziałem 34 krajów, warsztaty na terenie Nadleśnictwa Tuszyma
(RDLP Krosno). Materiały znajdują się na stronie MCPFE www.mcpfe.org. Wspólne dla MCPFE oraz
PEBLDS stanowisko zostało opublikowane w specjalnym wydawnictwie.
Rozszerzony program pracy leśnej różnorodności b iolog icznej
Element programu 1 – Ochrona, zrównoważone użytkowanie i podział korzyści
175. Czy kraj stosuje podejście ekosystemowe w zarządzaniu wszystkimi typami lasów?
Nie, ale potencjalne środki zostały zidentyfikowane.
Do chwili obecnej nie zdefiniowano na użytek zagospodarowania lasu w Polsce pojęcia ecosystem
approach – ekosystemowe podejście. W 2004 roku podjęto ekspertyzy i badania studyjne nad
wdrożeniem koncepcji “podejścia ekosystemowego” w urządzaniu, hodowli i ochronie lasu. W
Nadleśnictwie Tuszyma (RDLP Krosno) prowadzone są prace implementacyjne nad koncepcją
ekosystemową w zagospodarowaniu lasu: promocja odnowień naturalnych, hodowla drzewostanów
124
sosnowych wielogeneracyjnych, wykorzystanie konika polskiego do pielęgnacji upraw (zamiast
herbicydów), wykorzystanie bobra jako regulatora stosunków wodnych w małych zlewniach leśnych,
tworzenie struktury mozaikowo-płatowej drzewostanów zgodnie z przestrzennym zróżnicowaniem
mikrosiedliskowym itd. Wszystkie powyższe działania nie zyskały jednak dotychczas rangi
obowiązujących procedur w gospodarce leśnej i stanowią odosobniony przykład inicjatyw lokalnych.
Badania w Tuszymie oceniają efekty ekologiczne, społeczne oraz ekonomiczne wprowadzania
technologii podejścia ekosystemowego w gospodarce leśnej. W chwili obecnej nie sposób jest podać
wiążące wnioski z prowadzonych prac. Niektóre zasady podejścia ekosystemowego znalazły się we
wcześniej przygotowanych Zasadach Hodowli Lasu (jak to zdefiniowano w Decyzji VII/11, wiele z nich
jednak pominięto (na przykład: zasady 5, 6, lub 8).
176. Czy kraj podjął środki zmniejszające zagrożenia i łagodzące wpływy na leśną
różnorodność biologiczną?
Tak.
Główne do niedawna zagrożenie z tytułu zanieczyszczeń przemysłowych i zjawisk degradacyjnych
związanych z depozytem związków toksycznych w ekosystemach leśnych, zmniejsza swoje nasilenie
z uwagi na zmiany technologii spalania, poprawę gospodarki odpadami, rozwój oczyszczalni, wymóg
stosowania elektrofiltrów itp. Od ok. 2001 roku notuje się poprawę stanu lasów ocenianego według
stopnia defoliacji, jakkolwiek dużym zagrożeniem pozostaje emisja związków eutrofizujących,
związana z rozwojem transportu kołowego. Ważnym i wzrastającym zagrożeniem jest ciągły proces
fragmentacji, upraszczania i geometryzacji form użytkowania ziemi oraz postępująca urbanizacja i
antropogeniczna organizacja krajobrazu.
Gatunki inwazyjne w leśnictwie nie stanowią ważnego problemu. Ich występowanie jest regulowane i
kontrolowane poprzez zasady hodowli lasu, które nie dopuszczają udziału tzw. „gatunków obcych”
powyżej 5% w formie domieszek (np. daglezja, dąb czerwony, klon jesionolistny). Wprowadzono
ponadto zakaz stosowania czeremchy amerykańskiej jako uzupełnień biocenotycznych w podszytach.
Szersze stosowanie gatunków obcych dopuszczone jest na terenach poprzemysłowych lub w strefach
ochronnych, gdzie stanowią one przedplon, przygotowujący glebę dla gatunków rodzimych.
W 2003 roku opracowano ustawę o leśnym materiale rozmnożeniowym (dostosowanie polskich
regulacji do wymagań UE) oraz ustanowiono regiony nasienne. Powyższe regulacje nie pozwalają na
swobodny transfer nasion i przestrzegają zasad rodzimości materiału rozmnożeniowego w leśnictwie.
Istotnym osiągnięciem w ostatnim okresie (2001) było wprowadzenie podziału na mikroregiony
przyrodniczo-leśne, których granice uzgodniono z zasięgiem 919 podokręgów geobotanicznych, co
pozwala na lepsze rozpoznanie różnorodności krajobrazowej naszych lasów.
177. Czy kraj podejmuje jakieś środki dla ochrony, odnowienia i odbudowania leśnej
różnorodności biologicznej?
Tak.
Przebudowa drzewostanów i przywracanie biologicznej produkcyjności siedliskom zdegradowanym
jest stałym przedsięwzięciem w Lasach Państwowych i rutynowym już zadaniem w ramach trwałego
i zrównoważonego zagospodarowania lasów. Odbywa się to corocznie na obszarze ok. 30 tys. ha.
Potrzeby w tym względzie oceniane są na ok. 400 tys. ha, zwłaszcza w rejonach przemysłowych i
na gruntach porolnych.
Ustanowiono inne programy kierunkowe: „Program restytucji jodły w Sudetach Zachodnich”,
„Program restytucji cisa”, „Program reintrodukcji głuszca”.
W Polsce trwa proces ustanawiania sieci Natura 2000 zgodnie z Dyrektywami UE: Dyrektywą
„ptasią” - Birds Directive (79/409/EWG) i Dyrektywą siedliskowa - Habitats Directive (92/43/EWG).
W Aneksie 1 dyrektywy siedliskowej zarejestrowano 58 obiektów leśnych, dla których ekosystemy
leśne stanowią główny przedmiot ochrony.
Ustanowiony w 1991 roku “Program zachowania leśnych zasobów genowych i hodowli selekcyjnej
drzew leśnych w Polsce na lata 1991-2010” jest realizowany zgodnie z harmonogramem. Do stycznia
125
2004 roku wyodrębniono i poddano ochronie: 242 638 ha drzewostanów nasiennych, 3 315 ha
drzewostanów i upraw zachowawczych służących propagowaniu w lasach rodzimych ekotypów
gatunków lasotwórczych.
178. Czy kraj podejmuje jakieś środki dla promowania zrównoważonego użytkowania
leśnej różnorodności biologicznej?
Tak.
Użytkowanie różnorodności biologicznej w lasach, tzn. zbiór owoców, jagód, grzybów, roślin
farmakologicznych i innych, regulowane jest rozporządzeniem Ministra Środowiska, Zasobów
Naturalnych i Leśnictwa w sprawie szczegółowych zasad ochrony i zbioru płodów runa leśnego
oraz zasad lokalizowania pasiek na obszarach leśnych (1998). Wolny wstęp do lasu sprzyja
użytkowaniu niedrzewnemu, które nasila się i w niektórych regionach oraz wzdłuż szlaków
komunikacyjnych może stanowić problem nadmiernej eksploatacji zasobów runa. Wiele gatunków
roślin leśnych pozyskiwanych ze stanu dzikiego objętych jest w Polsce ochroną częściową na mocy
Rozporządzenia Ministra Środowiska (2004), a ich zbiór w ilościach przemysłowych wymaga
zezwolenia Wojewody. Wydawanie zezwoleń na pozyskiwanie gatunków roślin i zwierząt objętych
ochroną ścisłą należy do kompetencji Ministra Środowiska.
Regulacje dotyczące użytkowania zwierzyny wynikają z ustawy Prawo łowieckie (1995).
Zagospodarowanie lasu i planowanie leśne uwzględnia wartości społeczno-kulturowe. Odbywa się
to poprzez przygotowywanie specjalnego programu ochrony przyrody i wartości kulturowych w
nadleśnictwie. Zakres użytkowania drzewnego znajduje się w planach urządzania lasu i jest lub
powinien być akceptowany przez ludność miejscową w trakcie przygotowywania planów.
179. Czy kraj podejmuje jakieś środki dla promowania dostępu i podziału korzyści
związanego z leśnymi zasobami genetycznymi?
Nie.
Problem nie został jeszcze rozpoznany w sposób wystarczający.
Element programu 2 – Sprzyjające środowisko instytucjonalne i społeczno-ekonomiczne
180. Czy kraj podejmuje jakieś środki dla rozszerzenia sprzyjającego środowiska
instytucjonalnego dla ochrony i zrównoważonego użytkowania leśnej różnorodności
biologicznej, łącznie z dostępem i podziałem korzyści?
Nie.
Problem nie został jeszcze rozpoznany w sposób wystarczający.
181. Czy kraj podejmuje jakieś środki dla zajęcia się społeczno-ekonomicznymi
uchybieniami i zniekształceniami, które prowadzą do decyzji, których rezultatem jest
utrata leśnej różnorodności biologicznej?
Nie.
Problem nie został jeszcze rozpoznany w sposób wystarczający
182. Czy
kraj
podejmuje
jakieś
środki
dla
zwiększenia
edukacji,
uczestnictwa
i
126
świadomości społecznej w odniesieniu do leśnej różnorodności biologicznej?
Tak.
W okresie 2001-2005 podjęto szeroki zakres działań edukacyjnych zaadresowanych do uczniów
szkół, studentów, nauczycieli, turystów i innych odwiedzających las (patrz: np. programy edukacyjne
i ich realizacja w LKP).
Szerokie programy edukacyjne realizowane są przede wszystkim na terenie LKP - Leśnych
Kompleksów Promocyjnych (Forest Promotional Complexes), które integrują cele powszechnej
ochrony przyrody z trwałym użytkowaniem lasu wielofunkcyjnego. Na obszarze LKP (13 LKP o łącznej
powierzchni 627,4 tys. ha, tzn. ok. 9% powierzchni leśnej Lasów Państwowych) praktykowane jest
zagospodarowanie lasu zgodne z SFM (Sustainable Forest Management) oraz rozbudowana została
infrastruktura edukacyjna: 10 ośrodków edukacji ekologicznej, 15 izb przyrodniczo-leśnych, 26 sal
edukacyjnych, 60 ścieżek dydaktycznych.
W latach 2002-2003 powstały specjalne dokumenty: (1) „Kierunki rozwoju edukacji leśnej w Lasach
Państwowych”, (2) „Wytyczne do tworzenia programu edukacji leśnej społeczeństwa w
Nadleśnictwie), (3) „Poradnik Edukacji Leśnej” oraz przeprowadzono liczne szkolenia dla tzw. liderów
edukacji leśnej (w 2004 roku odbyły się kolejne już VI warsztaty dla Liderów Edukacji Leśnej w
Lasach Państwowych).
W 2003 roku zorganizowano m.in.: ok. 10 tys. lekcji dla ok. 370 tys. uczniów szkół podstawowych;
ok. 4 tys. spotkań w szkołach z udziałem leśników dla ponad 100 tys. uczestników; 681 konkursów z
udziałem ponad 72 tys. uczestników.
Wiele programów działalności edukacyjnej finansowana jest przez Lasy Państwowe. Mimo bogatych
form edukacji i wielkiego wysiłku Lasów Państwowych efekt edukacyjny nie jest w pełni
zadowalający: na pytanie OBOP (2005) „Czy w Polsce lasów ubywa czy przybywa?” 53%
ankietowanych odpowiedziało, że ubywa (!)
Element programu 3 – Wiedza, ocena i monitoring
183. Czy kraj podejmuje jakieś środki dla scharakteryzowania ekosystemów leśnych w
różnych skalach w celu poprawienia oceny stanu i trendów leśnej różnorodności
biologicznej?
Nie.
Wiedza o funkcjonowaniu ekosystemów leśnych, zwłaszcza w krajobrazie czy regionie geograficznym,
jest fragmentaryczna a przedsięwzięcia i projekty, które prowadziłyby do polepszenia tej sytuacji są
dalece niewystarczające.
Funkcjonujący od ponad 15 lat monitoring lasów pozostał do tej pory zbiorem informacji o stanie
uszkodzeń drzewostanów. W ostatnich latach (2003) został rozszerzony o monitoring roślinności runa
i odnowień, monitoring zdrowotności nasion sosny, monitoring entomologiczny, monitoring
fitopatologiczny, monitoring depozytu zanieczyszczeń, monitoring opadów podkoronowych i
roztworów glebowych oraz monitoring gleb. Zbierane informacje mogą w przyszłości przyczynić się
do lepszego poznania funkcjonowania ekosystemów leśnych.
184. Czy kraj podejmuje jakieś środki dla poprawy wiedzy i metod oceny stanu i trendów
leśnej różnorodności biologicznej?
Tak.
Uruchomiono wiele programów edukacyjnych (patrz poz. 182) trudno jednak mówić o
ukierunkowanych działaniach na poprawę stanu wiedzy, czy metod oceny różnorodności biologicznej
w lasach.
185. Czy kraj podejmuje jakieś środki dla poprawy pojmowania roli leśnej różnorodności
biologicznej i funkcjonowania ekosystemu?
Nie.
Przedsięwzięcia nakierowane na polepszenie, czy poszerzenie wiedzy o roli różnorodności biologicznej
127
w funkcjonowaniu ekosystemów leśnych są rzadkością w badaniach leśnych. W rozproszonych
projektach badawczych można odnaleźć takie cele cząstkowe, nie są to jednak ukierunkowane
badania.
Istnieje potrzeba szerszego podejmowania tematyki badawczej związanej z leśną różnorodnością
biologiczną. Chodzi tu nie tyle o badania taksonomiczne, czyli identyfikację gatunków i ich zmienności
geno- i fenotypowej, które zresztą również są dalece niedostateczne, ile badania związków miedzy
elementami różnorodności tzn. badanie relacji wewnętrznych w układach ekologicznych oraz między
nimi na różnych poziomach organizacji. Chodzi zatem o różnorodność funkcjonalną, która zbliża
problematykę różnorodności do zagadnień trwałości i równowagi ekologicznej ekosystemów leśnych.
186. Czy kraj podejmuje jakieś środki na szczeblu krajowym dla poprawy infrastruktury
dla zarządzania danymi i informacjami, by dokładnie oceniać i monitorować globalną leśną
różnorodność biologiczną?
Tak.
W Lasach Państwowych funkcjonuje ciągle doskonalony System Informatyczny Lasów Państwowych
(SILP), gromadzący dane o lasach, w tym również o różnorodności biologicznej lasów. Zgodnie z
ustawą o lasach (1991) i Polityką Leśna Państwa, Lasy Państwowe prowadzą inwentaryzację
wszystkich form różnorodności biologicznej, aktualizując je na bieżąco dane przy okazji
sporządzania w ramach prac urządzeniowych programów ochrony przyrody w nadleśnictwie.
Programy takie opracowano dla wszystkich nadleśnictw w kraju.
Inwentaryzacją objęte są wszystkie elementy, które chronione są prawem, tj. rezerwaty przyrody,
pomniki przyrody, użytki ekologiczne, gatunki zagrożone i gatunki rzadkie. Według stanu na 2003
rok w lasach państwowych stwierdzono: 1162 rezerwaty przyrody o powierzchni 108 812 ha, w tym
69 ścisłych o łącznej powierzchni 2954 ha; 9993 pomniki przyrody, w tym 7792 pojedyncze drzewa,
1353 grupy drzew, 92 aleje; 8594 użytki ekologiczne o powierzchni 25 059 ha; 94 zespoły
krajobrazowo-przyrodnicze o łącznej powierzchni 45 743 ha.
W roku 2003 przybyło w Lasach Państwowych 20 rezerwatów przyrody (6 484 ha) oraz o 188
wzrosła liczba użytków ekologicznych; utworzono 2 949 stref ochronnych (178 459 ha) dla
wybranych gatunków zwierząt, w tym 57 158 ha ochrony ścisłej.
Łączna powierzchnia parków narodowych i krajobrazowych oraz obszarów chronionego krajobrazu
zwiększyła się w latach 1980-2004 z 3,2% do 32,2% powierzchni geograficznej kraju, w tym wzrost
powierzchni leśnej wzrósł z 5,5% do 43,7% powierzchni lasów.
W ramach programu Natura 2000 Polska wytypowała: 1) według Dyrektywy Ptasiej - 72 obszary
specjalnej ochrony (OSO) na powierzchni 3 312, tys. ha, z czego 2 433 tys. ha to obszary lądowe, w
tym 1 114,6 tys. ha to lasy; 2) według Dyrektywy Siedliskowej dla zachowania najcenniejszych
siedlisk - 184 specjalne obszary chronione (SOO) o powierzchni 1 171,6 tys. ha. Znaczna część
wytypowanych obszarów znajduje się na terenach leśnych, zarządzanych przez Lasy Państwowe.
Obszary te obejmują większość dużych kompleksów leśnych, takich jak Bory Tucholskie, Puszcza
Augustowska, Puszcza Piska, czy Puszcza Białowieska.
Leśnictwo, jest jedną z tych sfer gospodarki państwa, która w szczególny sposób odpowiedzialna jest za
zachowanie różnorodności biologicznej. Polska ma długie i dobre tradycje w tym zakresie, jednak
szczególny nacisk na ekologizację gospodarki leśnej datowany jest od początku lat 90. Z trudem można
znaleźć w polskim leśnictwie specjalne programy, które stworzono w celu realizacji Rozszerzonego
Programu Pracy nad Leśną Różnorodnością Biologiczną, zgodnie Decyzją VII/30 Konferencji Stron (COP)
Konwencji o Różnorodności Biologicznej. Wiele jednak działań i obowiązujących regulacji spełnia warunki
zakreślone w Rozszerzonym Programie i może być interpretowana jako realizacja programu. Działania
na rzecz ochrony różnorodności biologicznej w lasach nie wynikają, zatem z realizacji przyjętego,
ukierunkowanego programu, ale z tytułu szerszych zmian w gospodarce leśnej na poziomie Polityki
Leśnej Państwa, realizacji ustawy o lasach (1991), Zarządzeń Dyrektora Generalnego Lasów
Państwowych itd. Większość podejmowanych działań od czasu ukazania się powyższych regulacji
wpisuje się zarówno w Strategiczny Plan Konwencji, Cele 2010 i Milenijne Cele Rozwoju, jak i cele
przyjęte w Krajowej strategii ochrony i umiarkowanego użytkowania różnorodności biologicznej i w
innych dokumentach ogólnokrajowych i resortowych.
Głównym mankamentem obecnej sytuacji pozostaje rozdźwięk między deklaracjami programowymi, a
128
ich realizacją na poziomie operacyjnym. Poprawę może przynieść nowelizacja dokumentów technicznogospodarczych leśnictwa obowiązujących w praktyce: Instrukcji Urządzania lasu, Zasad Hodowli Lasu i
Instrukcji Ochrony Lasu.
Obszary leśne położone w granicach obszarów Natura 2000 oraz parków krajobrazowych są już lub też
zostaną zaopatrzone w specjalne plany ochrony (plany zarządzania) dodatkowo regulujące zasady
gospodarki leśnej, szczególnie w zakresie ochrony różnorodności biologicznej ekosystemów lasów
liściastych.
Różnorodność biologiczna obszarów suchych i półsuchych
Pytania 187-192 nie dotyczą Polski
Różnorodność b iolog iczna gór
Element Programu 1.
Bezpośrednie działania dla ochrony, zrównoważonego użytkowania i podziału korzyści
193. Czy kraj podjął jakieś środki, by zapobiegać i łagodzić negatywne wpływy głównych
zagrożeń dla różnorodności biologicznej gór?
Tak, wiele środków zostało podjętych.
Do głównych zagrożeń różnorodności biologicznej ekosystemów górskich w Polsce, w przypadku
ekosystemów nieleśnych, należy proces naturalnej sukcesji zachodzący w wyniku drastycznych zmian
w sposobie gospodarowania na tych terenach. W górskich parkach narodowych: Bieszczadzkim,
Tatrzańskim, Gorczańskim, Babiogórskim i Pienińskim kontynuuje się tzw. wypas kulturowy owiec,
jako narzędzie służące utrzymaniu łąk, modyfikując jedynie obsadę zwierząt i miejsce wypasu. W
Pienińskim i Magurskim Parku Narodowym przeznacza się wybrane polany do koszenia (z usunięciem
pokosu). W Bieszczadzkim Parku Narodowym podejmowane były także próby prowadzenia wolnego
wypasu koni huculskich.
Ekosystemy leśne natomiast narażone są na zaburzenia w wyniku prowadzonej gospodarki leśnej. W
Lasach Państwowych wdraża się jednak tzw. ekologiczny model gospodarowania wprowadzony przez
Ustawę o lasach (1991), mający na celu utrzymanie odpowiedniej ilości starodrzewi, dbałość o
zgodność drzewostanu z siedliskiem, odpowiednie nasadzenia, wycofywanie gatunków obcych, np.
modrzewia syberyjskiego. Dodatkowo, większość drzewostanów górskich została zakwalifikowana
jako lasy ochronne (glebochronne, wodochronne), a więc o wyższym reżimie ochronnym niż
pozostałe. Taką gospodarkę prowadzi się też w Leśnych Kompleksach Promocyjnych – Lasy
Birczańskie, Lasy Beskidu Śląskiego i nowopowołanych: Lasy Beskidu Sądeckiego i Sudety Zachodnie.
Spośród zagrożeń antropogenicznych do najpoważniejszych należą: zanieczyszczenia powietrza,
zarówno bliskiego, jak i dalekiego zasięgu. W wyniku wdrażanych stopniowo działań z zakresu
ochrony środowiska na terenach przemysłowych oraz promowania zmian systemu ogrzewania z
węglowego na gazowy lub inne, bezpieczne dla środowiska, obserwuje się stopniową poprawę
czystości powietrza. Duży udział mają w tym programy dofinansowujące takie projekty, np. GEF. W
ramach tego funduszu jest np. realizowany projekt w powiecie suskim (rejon Babiej Góry)
„Zintegrowane Podejście do Wykorzystania Odpadów Drzewnych do Produkcji Energii Cieplnej
w Polsce" (realizacja: 2002 – 2005). Podstawowym celem projektu jest zredukowanie emisji gazów
cieplarnianych poprzez zwiększenie wykorzystania odpadów drzewnych do produkcji energii cieplnej.
Biomasa odpadów drzewnych stanowi odnawialny substytut paliw kopalnych, a jej spalanie nie
przyczynia się do zwiększenia ilości dwutlenku węgla w atmosferze. Fundusz ten wspiera także inne
inicjatywy w tym zakresie, zgodnie ze swoim czwartym programem operacyjnym, związanym z
procesami wylesienia, nielegalnego pozyskiwania drewna i runa leśnego, kłusownictwem oraz
pożarami. Poważne zagrożenie powoduje również niewłaściwy wypas zwierząt i praktyki rolnicze,
realizacja niedostatecznie przemyślanych projektów dotyczących infrastruktury technicznej,
turystyka, wydobywanie i eksploatacja surowców kopalnych, a także pozyskiwanie materiałów
opałowych.
W zakresie zmniejszenia zanieczyszczenia wód prowadzi się szereg lokalnych projektów budowy sieci
kanalizacyjnych, zwłaszcza w miejscowościach górskich, uzdrowiskowych, gdzie okresowo lawinowo
129
wzrasta liczba osób. Dużym zagrożeniem jest w obszarach górskich presja turystyczno-rekreacyjna.
Kilka projektów rozwinięcia infrastruktury zostało odrzuconych, głównie narciarskiej, szczególnie
negatywnie oddziałującej na przyrodę. W innych przypadkach projekty takie zostały zmodyfikowane
lub wybrane zostały mniej inwazyjne rozwiązania, np. remont i modernizacja kolejki linowej na
Kasprowy Wierch. Z inicjatywą ochrony tego rejonu Tatr wystąpiły organizacje pozarządowe, apelując
do władz samorządowych i państwowych.
194. Czy kraj podjął jakieś środki, by chronić, przywracać do stanu poprzedniego lub
odnawiać różnorodność biologiczną gór?
Tak, szereg kroków zostało podjętych.
Szereg obszarów górskich został włączony do sieci Natura 2000, a seminarium biogeograficzne dla
regionu alpejskiego z czerwca 2005 wykazało konieczność wyznaczenia dalszych obszarów w
Karpatach. Ustanowienie tych obszarów łącznie z istniejącym, krajowym systemem obszarów
chronionych (8 parków narodowych, 16 parków krajobrazowych) pozwala na wdrażanie i kontrolę
działań ochronnych na większości cennych przyrodniczo obszarów górskich. Tworzy się dla nich plany
ochrony (zarządzania).Plany takie zostały już opracowane dla 3 obszarów Natura 2000 (choć
formalnie nie zostały jeszcze ustanowione), przygotowano plany ochrony 8 górskich parków
narodowych. Wciąż nowe obiekty poddawane są także ochronie rezerwatowej, w gminach tworzone
są użytki ekologiczne i pomniki przyrody. Obszary prawnie chronione w górach pokrywają blisko 50
% ich powierzchni.
W górskich parkach narodowych, zgodnie z wytycznymi planów ochrony, przeznacza się wybrane
fragmenty do ochrony czynnej mającej na celu utrzymanie stanowisk rzadkich gatunków roślin,
zwierząt lub całych zbiorowisk, np. odkrzaczanie i odsłanianie fragmentów skał, odkrzaczanie muraw
kserotermicznych. W planach ochrony ujęte jest także odkrzaczania piargów, młak, podnoszenie na
nich poziomu wody. Kontynuowane są także prace nad restytucją gatunków zwierząt: np. niepyllaka
apollo Parnassius apollo i tworzone plany restytucji innych, np. nadobnicy alpejskiej Rosalia alpina,
łącznie z odtwarzaniem ich siedlisk. Prowadzone są badania naukowe i monitoring najrzadszych
elementów flory i fauny, np. zagrożonych gatunków roślin w Tatrzańskim i Pienińskim Parku
Narodowym dostarczające danych o ich biologii, co jest podstawą do planowania ew. zabiegów
ochronnych. W Bieszczadach prowadzony jest program restytucji żubra Bison bonasus, włączając w
to także wzbogacenie puli genowej tej populacji. Duże powierzchnie w górach objęte są ochroną
ścisłą, co umożliwia rozwój naturalnych procesów przyrodniczych, zarówno w piętrach reglowych
(tereny leśne), jak i piętrze subalpejskim i alpejskim.
W przypadku obszarów podlegających szczególnie intensywnej presji narciarskiej (obszar
Kasprowego Wierchu) prowadzone są prace nad rekultywacją najbardziej zniszczonych fragmentów
tras zjazdowych.
Działają liczne organizacje pozarządowe, jednoczące w miarę potrzeby swoje wysiłki. Między innymi
została zawiązana Koalicja Ratujmy Karpaty (10 organizacji pozarządowych), uruchomiony został
polsko-słowacki projekt zrównoważonego rozwoju terenów górskich i ochrony bioróżnorodności w
Karpatach: „Zielone Karpaty”. Zasadniczym jego celem jest stworzenie możliwości do
wszechstronnego i racjonalnego wykorzystania zasobów i walorów przyrodniczych jako szansy
rozwojowej lokalnych społeczności.
Ponadto prowadzona jest szeroka akcja konsultacji społecznych i zarazem edukacji ekologicznej na
różnych poziomach – od szkół, po rady gmin, przedstawiająca zarówno założenia nowego systemu
ochrony przyrody, jakim jest Natura 2000, jak i korzyści wynikające z zachowania środowiska
przyrodniczego we właściwym stanie.
195. Czy kraj podjął jakieś środki, by promować zrównoważone użytkowanie zasobów
biologicznych gór i zachowywać różnorodność genetyczną ekosystemów górskich?
Tak, pewne środki zostały podjęte.
Na obszarach górskich promuje się podtrzymanie ekstensywnych, tradycyjnych sposobów
użytkowania terenu, co jest warunkiem uzyskania zrównoważonego rozwoju oraz zachowania
pewnych terenów w stanie możliwie „pierwotnym”, co pozwoli na zachowanie źródłowych populacji
różnych organizmów. Znaczna część obszarów górskich znalazła się też w sieci Natura 2000 lub na
terenie parków krajobrazowych, które to formy ochrony promują zrównoważony rozwój obszaru.
130
Od 1997 podejmowane są działania w ramach programu Agenda 21, które owocują przede wszystkim
tworzeniem strategii rozwoju (np. w woj. małopolskim zostały one w latach 2002-2004 wykonane dla
wszystkich gmin górskich) oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego gmin, które
to akty są podstawą zrównoważonego funkcjonowania obszarów. Biura lokalne programu znajdują się
m.in. w Szczawnicy i Kamiennej Górze.
Od roku 2004 wdrażane są postanowienia ujęte w Narodowym Planie Rozwoju na lata 2004-2006.
Jednym z celów tego programu jest promowanie zrównoważonego rozwoju i spójności przestrzennej
oraz wzmocnienie potencjału rozwojowego regionów i przeciwdziałanie marginalizacji niektórych
obszarów.
Na obszary wiejskie, w tym także w rejonach górskich skierowane są także inne programy służące ich
rozwojowi przy zachowaniu zasad rozwoju zrównoważonego np. Zintegrowany Program Operacyjny
Rozwoju Regionalnego (ZPORR) ukierunkowany na rozwój i różnicowanie działalności gospodarczej
oraz możliwości osiągania dochodów poza sektorem rolniczym i Sektorowy Program Operacyjny
Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego i rozwój obszarów wiejskich skierowany na
poprawę przetwórstwa i marketingu produktów rolnych.
Ponadto, wdrażany jest Plan rozwoju Obszarów Wiejskich obejmujący m.in. programy rolnośrodowiskowe (większość gmin tego regionu, jako jedne z pierwszych w kraju, została do nich
włączona), a także wsparcie gospodarstw położonych w regionach o niekorzystnych warunkach
naturalnych lub objętych specyficznymi restrykcjami związanymi z ochroną środowiska.
Podejmowane są także próby utrzymania różnorodności genetycznej ekosystemów górskich przez
realizowane tu programy badawcze i próby reintrodukcji gatunków, których populacje uległy
znacznemu osłabieniu w ostatnich dekadach lub lokalnie wyginęły. Należą do nich np. niepylak apollo
Parnassius apollo (Pieniny), skalnica śnieżna Saxifraga nivalis (Karkonosze), czy nadobnica alpejska
Rosalia alpina (wstępne przymiarki na Babiej Górze). Przed laty dokonano też reintrodukcji żubra
Bison bonasus w Bieszczadach, a w ostatnich latach w trosce o utrzymanie zróżnicowania
genetycznego tej populacji zostały wypuszczone na wolność 4 osobniki z linii możliwie odległej
genetycznie od tej reprezentowanej przez wolnożyjące żubry. Badania naukowe dotyczą także
zróżnicowania genetycznego populacji rysia Lynx lynx i żbika Felis silvestris w Karpatach.
196. Czy kraj podjął jakieś środki dla dzielenia się korzyściami powstającymi na skutek
wykorzystania
górskich
zasobów
genetycznych,
łącznie
z
zachowywaniem
i
utrzymywaniem tradycyjnej wiedzy?
Tak, wiele środków zostało podjętych.
W gminach górskich dostrzeżono już korzyści, jakie wynikają z zachowania niezaburzonego
środowiska przyrodniczego o wysokiej różnorodności genetycznej. W celu jego utrzymania i
zrównoważonego wykorzystania podejmuje się szereg działań. Przede wszystkim kładzie się nacisk
na rozwój turystyki, w tym najchętniej turystyki kwalifikowanej, najmniej szkodliwej dla przyrody.
Wdrażane aktualnie programy, np. „Zielone Karpaty”, zakładają, że działalność gospodarcza
odbywać się będzie w sposób minimalizujący zagrożenie środowiska, przy równoczesnym
zabezpieczeniu interesów miejscowej ludności. Sektorami gospodarki, istotnymi dla ochrony
dziedzictwa kulturowego i zapewnienia trwałego zrównoważonego rozwoju będą rolnictwo i leśnictwo
oraz zrównoważona turystyka w znacznym stopniu połączona z wykorzystaniem lecznictwa
uzdrowiskowego.
Systemowi temu służy także propagowanie kultury ludowej związanej ze specyfiką regionu. Podstawą
tych działań są projekty realizowane w poszczególnych gminach, często w oparciu o koła gospodyń
wiejskich i regionalne zespoły kultury góralskiej, polegające na rozwijaniu regionalnej kuchni,
zdobnictwa, wytwórstwa przedmiotów użytkowych itp. w oparciu o tradycje miejscowego
użytkowania ziemi. Owocuje to ożywieniem regionalnych tradycji i ich upowszechnieniem, łącznie z
opatentowaniem niektórych wyrobów, np. wędzonego sera owczego zwanego „oscypkiem”. Rozwija
się także wytwórczość regionalnych pamiątek nawiązujących do tradycji regionu.
Szereg terenów górskich (ponad 10 dużych obszarów) zostało włączonych do sieci Natura 2000,
która z założenia ma promować zrównoważony rozwój. Sieć ta w terenach górskich będzie
sukcesywnie rozszerzana i docelowo może objąć nawet 30% powierzchni obszaru. Korzyści z
zachowania wysokiej różnorodności biologicznej tych terenów w znacznym stopniu przekładają się na
działalność gospodarczą. Część obszarów górskich, będących dotąd własnością Skarbu Państwa
(Agencja Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa) została sprzedana w ręce prywatne w celu
ożywienia gospodarki rolnej, zwłaszcza wypasu i w ten sposób zapobieżenia postępującemu
131
procesowi sukcesji wtórnej.
Zróżnicowanie genetyczne promowane jest poprzez sugerowanie utrzymywania starych, właściwych
regionalnie, tradycyjnych ras zwierząt hodowlanych, np. polskiej owcy górskiej (obecnie pogłowie
wynosi ok. 300 tys. szt.) i czarnogłówki, wprowadzenie konia huculskiego i tradycyjnych metod
wypasu tych zwierząt oraz program ochrony puli genowej starych odmian drzew owocowych,
zachowania tradycyjnych sposobów przygotowywania pożywienia itd. Funkcjonują (np. przy
skansenach w Sanoku i Zubrzycy Górnej) lub są planowane (np. w Pienińskim Parku Narodowym)
kolekcje starych odmian drzew owocowych i innych roślin uprawnych, np. lnu. Byłyby to też miejsca,
gdzie mogłyby zostać zachowane gatunki dawnych chwastów polnych, obecnie już bardzo rzadko
występujące w kraju.
W wyniku podejmowanych licznych projektów edukacyjnych wzrasta świadomość przyrodnicza i
ochroniarska mieszkańców. Efektem jest zwiększone zainteresowanie problemami ochrony
różnorodności biologicznej i w efekcie podejmowane kształcenie i podnoszenie kwalifikacji. W
sprzyjających warunkach owocuje to tworzeniem nowych miejsc pracy i rozwijaniem kolejnych
programów z omawianej tematyki. Chętniej, i na znacznie lepszym poziomie podejmowana jest także
działalność w zakresie rozwijania infrastruktury turystycznej i uzdrowiskowej.
Element programu 2.
Środki wdrażania ochrony, zrównoważonego użytkowania i podziału korzyści
197. Czy kraj opracował jakieś prawne, polityczne i instytucjonalne ramy pracy dla
ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej gór oraz wdrażania
tego programu pracy?
Tak, całościowe ramy pracy zostały zastosowane.
Tereny górskie zarządzane są w sposób zrównoważony, korzystając z szeregu aktów prawnych,
począwszy od zapisów w Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej, poprzez szereg ustaw, do dokumentów
politycznych, strategicznych i programowych. Problematyka górskich ekosystemów leśnych uzyskała
specjalne znaczenie w takich dokumentach strategicznych, jak: Polityka Leśna Państwa oraz Krajowy
program zwiększania lesistości. Ponadto, programy działań ochronnych na obszarach ochrony ścisłej,
czynnej i krajobrazowej zawarte są w planach ochrony parków narodowych i rezerwatów przyrody.
Została przygotowana Konwencja o ochronie i zrównoważonym rozwoju Karpat, jednak nie została
jeszcze ratyfikowana przez wszystkie kraje karpackie.
Intensywnie pracują (kontynuują prace lub zawiązały się nowe) organizacje pozarządowe.
Przeprowadzone na przełomie 2002 i 2003 roku przez Urząd Marszałkowski Województwa
Dolnośląskiego badania ankietowe pokazały, że w ponad połowie gmin aktywność w zakresie edukacji
ekologicznej inspirowana jest przez takie organizacje. Do najważniejszych, działających w Karpatach
należą: Pracownia na Rzecz Wszystkich Istot, Inicjatywa Obrony Tatr, Towarzystwo Tatrzańskie,
Polski Klub Ekologiczny, a w Sudetach: PTPP pro Natura, Fundacja Karkonoska, Fundacja Kultury
Ekologicznej Fundacja Zielona Akcja, Dolnośląska Fundacja Ekorozwoju, Zachodniosudeckie
Towarzystwo Przyrodnicze, Stowarzyszenie Eko-idea, Stowarzyszenie na rzecz Zrównoważonego
Rozwoju.
W Karpatach Wschodnich i Sudetach wdrażane są stopniowo programy rolnośrodowiskowe. Od 2001
r. działa Agencja Rozwoju Regionów Górskich, a do jej zadań należy między innymi tworzenie miejsc
pracy i wspieranie finansowe rolników rozpoczynających działalność zgodną z założeniami programu.
Od 1997 r. realizowany jest program przywracania różnorodności biologicznej w Karkonoszach i
Górach Izerskich leżących w obrębie tzw. „czarnego trójkąta” (regionu o największej koncentracji
elektrowni opalanych węglem brunatnym zlokalizowanych na pograniczu Polski, Niemiec i Czech).
Została udostępniona ścieżka finansowania projektów poprzez wsparcie Narodowego Funduszu
Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, a także właściwe terytorialnie fundusze wojewódzkie w
województwach: Podkarpackim, Małopolskim, Śląskim i Dolnośląskim. Działają Ośrodki Doradztwa
Rolniczego np. Iwonicz Zdrój, Boguchwała, wspierane przez odpowiednie komórki w Zespole
Karpackich Parków Krajobrazowych. Projekty ochronne wspierają też: Fundacja Ochrony
Bioróżnorodności Karpat Wschodnich i Fundacja Karpacka - Polska. Przykładem prac
przeprowadzonych w zakresie ochrony różnorodności biologicznej i zrównoważonego użytkowania
ekosystemów górskich mogą być: seria szkoleń dla Strażników Miejsc Przyrodniczo Cennych, wykłady
i zajęcia w terenie na temat synantropizacji dzikich zwierząt, biologii lasów górskich, prehistorii,
kampanii i współpracy z mediami (pierwsze z nich zorganizowane w 2002 r. na terenie Beskidu
132
Śląskiego), interwencje w sprawie wstrzymania lub zmiany przebiegu rajdu motokrosowego
zaplanowanego w terenach cennych przyrodniczo w Bieszczadach i Beskidzie Śląskim, kampania na
rzecz zmiany lokalizacji planowanej budowy Rurociągu Jamajskiego przecinającego Bieszczady i
Beskid Niski – akcja „Góry nie dla rury”.
Instytucje naukowe, parki narodowe, jak również samorządy lokalne i organizacje pozarządowe
organizują spotkania i konferencje poświęcone ochronie zasobów przyrodniczych, w tym spotkania
uwzględniające transgraniczne tereny ze Słowacją, Czechami i Ukrainą, np. XI Konferencja Ochrony
Zasobów Przyrodniczych Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery w Ustrzykach Dolnych, „Problemy
ochrony przyrody w zagospodarowaniu przestrzennym Sudetów” [Nature protection problems in
spatial management of the Sudety Mountains] - konferencja w Jeleniej Górze, ”Wybrane gatunki
zagrożonych zwierząt na terenie parków krajobrazowych w Beskidach i sposoby ich ochrony” Konferencja w Międzybrodziu Żywieckim, „Partnerstwo na rzecz zrównoważonego rozwoju na terenie
Bilateralnego Rezerwatu Biosfery Karkonosze / Krknose (inicjatywa Fundacji Karkonoskiej). Instytut
Psychologii Stosowanej Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Stowarzyszenie Ekopsychologia
zorganizowały I ekologiczno-psychologiczną międzynarodową konferencję naukową: "Karpaty i inne
euroregiony – postawy psychologiczne wobec ochrony środowiska”.
Zagadnienia różnorodności biologicznej obszarów górskich w Krajowej strategii ochrony i
umiarkowanego użytkowania różnorodności biologicznej dotyczą m.in. opracowania i wdrożenia zasad
ochrony i gospodarowania naturalnymi i półnaturalnymi roślinnymi zbiorowiskami górskimi.
198. Czy kraj był włączony w regionalne i/lub transgraniczne porozumienia o współpracy
dotyczącej ekosystemów górskich w aspekcie ochrony i zrównoważonego użytkowania
różnorodności biologicznej gór?
Tak.
Międzyrządową współpracę transgraniczną w regionach górskich regulują umowy dwustronne z
Ukrainą (1994 – o współpracy w dziedzinie ochrony środowiska; 1996 – o współpracy w dziedzinie
gospodarki wodnej na wodach granicznych), Słowacją (1994 – o współpracy w dziedzinie ochrony
środowiska; 1997 – o gospodarce wodnej na wodach granicznych, 1997 – o współpracy w dziedzinie
leśnictwa) i Czechami (1999 – o współpracy w dziedzinie ochrony środowiska, 1996 – w sprawie
Międzynarodowej Komisji Ochrony Odry przed Zanieczyszczeniem).
W ramach Grupy Wyszehradzkiej Ministrowie Środowiska Polski, Czech, Słowacji i Węgier regularnie
spotykają się od maja 1999.
Należy zwrócić uwagę, że w „Polityce ekologicznej państwa na lata 2003-2006” nie odniesiono się w
szczególny sposób do zadań związanych z ochroną różnorodności biologicznej obszarów górskich i
związanej z nią współpracy międzynarodowej, natomiast w jej programie wykonawczym przewidziano
włączenie się Ministerstwa Środowiska do prac nad Konwencją Karpacką, sporządzenie studium
„Transgraniczne obszary sieci Natura 2000” oraz wprowadzenie zadań dotyczących transgranicznych
obszarów chronionych do umów dwustronnych.
W dniach 29-30.04.2001 r. w Bukareszcie przedstawiciele 14 krajów, w tym Polski, podpisali
Deklarację o Środowisku i Zrównoważonym Rozwoju Regionu Karpacko-Dunajskiego.
Kolejną, i obecnie najistotniejszą inicjatywą w rejonie karpackim jest tzw. Konwencja Karpacka
(Ramowa konwencja o ochronie i zrównoważonym rozwoju Karpat). Została ona podpisana przez
przedstawicieli rządów 7 krajów (Republiki Czeskiej, Węgier, Rumunii, Polski, Serbii i Czarnogóry,
Słowacji i Ukrainy) w Kijowie w czasie 5 Ministerialnej Konferencji „Środowisko dla Europy” w dniach
20-22 maja 2003 r. W Polsce Konwencja Karpacka jest już po uzgodnieniach międzyresortowych i
procedura ratyfikacji powinna zostać zakończona w najbliższych miesiącach.
Konwencja Karpacka bezpośrednio odwołuje się do potrzeby realizacji postanowień Konwencji o
różnorodności biologicznej i zapisów rozdziału 13 Agendy 21 (Zrównoważony Rozwój Terenów
Górskich).
Konwencja
obejmuje
następujące
zagadnienia:
zintegrowane
podejście
do
gospodarowania zasobami ziemi; ochrona i zrównoważone użytkowanie różnorodności biologicznej i
krajobrazowej; planowanie przestrzenne; zrównoważone i zintegrowane zarządzanie wodami
dorzeczy; zrównoważone rolnictwo i leśnictwo; zrównoważony transport i infrastruktura;
zrównoważona turystyka; przemysł i energia; dziedzictwo kulturowe i wiedza ludowa; system ocen
oddziaływania na środowisko i informowania o stanie środowiska; monitoring oraz wczesne
ostrzeganie; podnoszenie świadomości, edukacja i udział społeczeństwa.
133
W dniach 20-21 maja 2004 r. w Siofok (Węgry) miało miejsce XI spotkanie Ministrów Środowiska
Państw Grupy Wyszehradzkiej. W spotkaniu rozpatrywano m.in. sprawę Konwencji Karpackiej.
Zgodnie zdecydowano podjąć kroki prowadzące m.in. do szybkiej ratyfikacji Konwencji, wspierania
działań tymczasowego sekretariatu Konwencji i zorganizowania w najbliższym czasie pierwszej
Konferencji Stron. Zwrócono również uwagę na potrzebę wykorzystania doświadczeń z wdrażania
analogicznej Konwencji o Ochronie Alp. Na kolejnym spotkaniu Grupy Wyszehradzkiej (6-7 czerwca
2005 r. w Białowieży, Polska) Ministrowie wyrazili wolę dalszego wzmocnienia wysiłków na rzecz
szybkiej ratyfikacji Konwencji, wspierając kraje, które jeszcze tego nie uczyniły. Ministrowie
potwierdzili swoje wcześniejsze stanowisko zaproszenia Wspólnoty Europejskiej do przyłączenia się
do tego prawnego instrumentu i wsparcia jego wdrażania.
Tymczasowy sekretariat Konwencji został utworzony w dniu 01.05.2004 r. przez UNEP-ROE we
Wiedniu. Pierwsze spotkanie ekspertów z państw sygnatariuszy Konwencji miało miejsce w Bolzano
we Włoszech w dniach 6-7.05.2004 r., drugie w dniach 11-12.10.2004 r., a trzecie w dniach 6-8
kwietnia 2005 r.
W latach 2005-2007 będzie realizowany francusko-polsko-rumuński projekt twinningowy w rejonie
Timosoara (Rumunia) obejmujący m.in. współpracę w zakresie implementacji sieci ekologicznej
Natura 2000.
Kontynuuje się i rozwija transgraniczną współpracę samorządową w
Euroregionów: Karpaty, Tatry, Pradziad, Śląsk Cieszyński, Silesia i Beskidy.
ramach
6
górskich
Od 1999 roku działa “The Carpathian Ecoregion Initiative”, będąca nieformalnym konsorcjum ponad
50 organizacji pozarządowych i instytucji naukowych ze wszystkich krajów karpackich, w tym
licznych z Polski.
Rozwijana jest lokalna współpraca transgraniczna w trzech istniejących górskich rezerwatach
biosfery: w Tatrach (Polska - Słowacja), w Karkonoszach (Polska - Czechy) i w Karpatach
Wschodnich (Polska – Ukraina - Słowacja).
W ramach programu Phare Access 2000 jest obecnie realizowany polsko-słowacki projekt
zrównoważonego rozwoju terenów górskich i ochrony bioróżnorodności w Karpatach „Zielone
Karpaty”, prowadzony przez organizacje pozarządowe: Pracownię na Rzecz Wszystkich Istot i
Lesoochranarske Zoskupenie VLK.
Element programu 3.
Wspieranie działań dla ochrony, zrównoważonego użytkowania i podziału korzyści
199. Czy kraj podjął jakieś środki dla identyfikacji, monitoringu i oceny różnorodności
biologicznej gór?
Podstawowym instrumentem do monitoringu różnorodności biologicznej w Polsce jest Państwowy
Monitoring Środowiska koordynowany przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. W jego ramach
prowadzony jest m.in. monitoring lasów, zbiorowisk roślinnych, gatunków zwierząt i roślin. W
poszczególnych modułach tego monitoringu bada się zmiany poszczególnych elementów przyrody
ożywionej i nieożywionej w regionach górskich. Nie ma jednak osobnego, kompleksowego programu
skierowanego na analizę zmian przyrodniczych w górach.
Wiele prac prowadzonych obecnie w górach wiąże się z wdrażaniem sieci Natura 2000. W ramach
polsko-francuskiego projektu bliźniaczego PHARE „Wdrażanie Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA
2000 na terenie Polski” wykonano m.in. pilotowe projekty planów ochrony siedmiu obszarów Natura
2000, w tym na terenach górskich dla obszaru „Ostoja Popradzka” w Beskidzie Sądeckim. W ramach
prac dokonano inwentaryzacji siedlisk przyrodniczych oraz gatunków o znaczeniu europejskim i
zaplanowano dalszy monitoring tego obszaru. Ponadto, opisano ogólne potrzeby monitoringu Natura
2000. W ramach projektu bliźniaczego wydano także szczegółowe poradniki ochrony siedlisk i
gatunków wymienionych w Załączniku I i II Dyrektywy Siedliskowej oraz Załączniku I Dyrektywy
Ptasiej. To opracowanie dało ogólny obraz i potrzeby dalszych prac nad inwentaryzacją i
monitoringiem górskich siedlisk przyrodniczych i gatunków o znaczeniu europejskim.
Obecnie Główny Inspektorat Ochrony Środowiska przygotowuje koncepcję prowadzenia monitoringu
obszarów Natura 2000.
Cenną inicjatywą lokalną było opracowanie „Planu zarządzania obszarem Torfowiska OrawskoNowotarskie”, wykonanego w latach 2003-2004 na zlecenie Małopolskiego Konserwatora Przyrody, w
134
ramach którego wykonano inwentaryzację przyrodniczą i zaplanowano monitoring najcenniejszych
torfowisk w polskich Karpatach.
Jednym z istotniejszych publikacji, dotyczących ochrony różnorodności biologicznej Karpat jest
opracowanie „Carpathian List of Endangered Species”, wydane w 2003 przez WWF oraz Instytut
Ochrony Przyrody PAN w Krakowie w ramach „The Carpathian Ecoregion Initiative”.
Prace inwentaryzacyjne i monitoringowe prowadzone są w górskich parkach narodowych:
Tatrzańskim, Pienińskim, Babiogórskim, Gorczańskim, Magurskim, Bieszczadzkim, Karkonoskim i Gór
Stołowych.
Niewątpliwie istnieją jednak w tym zakresie bardzo duże potrzeby, brakuje jednolitych, spójnych
programów skierowanych na koordynację regionalnych badań inwentaryzacyjnych i monitoringowych.
200. Czy kraj podjął jakieś środki dla poprawienia współpracy badawczej, technicznej i
naukowej oraz budowania potencjału dla ochrony i zrównoważonego użytkowania
różnorodności biologicznej góry?
Współpracę naukową z krajami sąsiadującymi z Polską w regionach górskich regulują umowy z
Ukrainą (1997 - o współpracy w dziedzinie kultury, nauki i oświaty, weszła w życie w 2000 r.), z
Czechami (2000 - o współpracy w dziedzinie nauki i techniki) i Słowacją (2004).
Od 1994 roku istnieje Stowarzyszenie Uniwersytetów Regionu Karpackiego (Association of Carpathian
Region Universities – ACRU). Jest to międzynarodowa organizacja pozarządowa zarejestrowana na
Słowacji. Obejmuje 16 instytucji naukowych z pięciu krajów regionu karpackiego. Polskę reprezentują
w nim: Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Politechnika Rzeszowska, Akademia Górniczo-Hutnicza w
Krakowie, Politechnika Krakowska, Politechnika Lubelska, Wojskowa Akademia Techniczna w
Warszawie oraz Uniwersytet w Rzeszowie. Dotychczasowa współpraca obejmuje głównie zagadnienia
technologiczne i nie odnosi się bezpośrednio do ochrony górskiej bioróżnorodności.
Dobrze rozwija się współpraca polsko-ukraińska w zakresie nauk społecznych. Od 2001 roku
funkcjonuje Europejskie Kolegium Polskich i Ukraińskich Uniwersytetów. Jest to polsko-ukraińska
instytucja edukacyjna, powołana przez: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej (Polska), Katolicki
Uniwersytet Lubelski (Polska), Narodowy Uniwersytet im. Tarasa Szewczenki w Kijowie (Ukraina),
Narodowy Uniwersytet im. Iwana Franki we Lwowie (Ukraina) oraz Narodowy Uniwersytet "Akademia
Kijowsko-Mohylańska" (Ukraina). Obecnie studiuje w nim 169 doktorantów z Ukrainy, Polski i
Białorusi. Działalność Kolegium jest finansowana przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu.
Prace badawcze Kolegium skupiają się wokół zagadnień społecznych, ekonomicznych, kulturowych i
politycznych. Od 1991 r. istnieje w Lublinie Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, którego prace
koncentrują się na zagadnieniach społecznych i kulturowych. Od 1990 roku istnieje PołudniowoWschodni Instytut Naukowy w Przemyślu zajmujący się polsko-ukraińską współpracą naukową,
głównie w dziedzinie historii.
Na terenach górskich działają liczne organizacje pozarządowe zajmujące się ochroną różnorodności
biologicznej, m.in.: Polski Klub Ekologiczny (Zarząd Główny w Krakowie), Fundacja Partnerstwo dla
Środowiska
(Kraków),
Stowarzyszenie
„Zielona Kultura
(Wrocław),
Fundacja
Ochrony
Bioróżnorodności Karpat Wschodnich (Ustrzyki Górne), Zachodniosudeckie Towarzystwo Przyrodnicze
(Jelenia Góra), Fundacja Zielona Akcja (Legnica), Pracownia na Rzecz Wszystkich Istot (oddziały
lokalne np. w Wałbrzychu), PTOP „pro Natura” (Wrocław), Komitet Ochrony Orłów, Towarzystwo na
Rzecz Ziemi (Oświęcim) i inne.
Status międzynarodowy ma Fundacja Karpacka (Słowacja, Polska, Ukraina, Węgry, Rumunia). Polskie
biuro Fundacji znajduje się w Sanoku. W ramach Fundacji funkcjonują 3 programy grantowe:
Inicjatywy rozwoju lokalnego na rzecz zintegrowanego rozwoju obszarów wiejskich w Euroregionie
Karpackim, Program współpracy transgranicznej i Program inicjatyw lokalnych. Przykładowo, w latach
2001-2002 Fundacja finansowała międzynarodowy projekt pt. "Carpathian upper mountain forests:
management and conservation for promotion of sustainable regional development".
Podsumowując, zależy stwierdzić, że o ile w regionach górskich nawiązano dosyć ścisłą współpracę w
zakresie gospodarczym, społeczny i kulturalnym, nadal istnieją duże potrzeby w zakresie koordynacji
przyrodniczych badań naukowych skierowanych na rozpoznanie zagrożeń różnorodności biologicznej
oraz optymalizację prowadzonych działań ochronnych.
135
201. Czy kraj podjął jakieś środki, by opracować, promować, nadawać moc prawną i
transferować stosowne technologie dla ochrony ekosystemów górskich?
W rozwoju technologii przyjaznych środowisku, których zastosowanie powinno wspierać ochronę
ekosystemów górskich podstawowe znaczenie mają programy i strategie opracowywane na poziomie
regionalnym.
„Program zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska województwa małopolskiego na lata 20012015” zakłada m.in.: restrukturyzację przemysłu, racjonalizację gospodarki odpadami, promocję
agroturystyki i ekoturystyki, optymalizację sieci komunikacyjnej ze szczególnym uwzględnieniem
rozwiązań eliminujących szkodliwy wpływ na środowisko, modernizację sieci kanalizacyjnych i
wodociągowych
z
zastosowaniem
najnowszych
technologii,
zwiększenie
wykorzystania
alternatywnych źródeł energii, rozwijanie rolnictwa ekologicznego powiązanego z utrzymaniem
tradycyjnych metod gospodarowania na wybranych terenach, rozwój systemu edukacji i informacji
ekologicznej.
Podobne przesłanie ma uchwalony w 2003 roku „Program ochrony środowiska dla województwa
podkarpackiego” oraz „Program zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska województwa
dolnośląskiego” (2002).
W marcu 2004 r. podpisano akt założycielski Fundacji Karpackiej „Zielone Technologie”. Fundatorami
są: Województwo Małopolskie, Powiat Nowosądecki, Sadowniczy Zakład Doświadczalny w Brzeznej i
Małopolska Agencja Rozwoju Regionalnego. Celem Fundacji jest m.in. prowadzenie działalności
edukacyjnej, informacyjnej i badawczo-wdrożeniowej w zakresie poprawy stanu środowiska
przyrodniczego i produkcji żywności o wysokiej wartości biologicznej.
Polska podjęła wszechstronne działania prowadzące do zachowania różnorodności biologicznej górskich
ekosystemów, a także zrównoważonego rozwoju w regionach górskich. Do najistotniejszych należą:
•
rozwinięcie współpracy w regionie karpackim poprzez podjęcie kroków prowadzących do ratyfikacji
w najbliższym czasie Ramowej konwencji o ochronie i zrównoważonym rozwoju Karpat
(tzw. Konwencji Karpackiej),
•
wspieranie działalności lokalnych pozarządowych organizacji ekologicznych,
•
wpieranie inicjatyw związanych z rolnictwem ekologicznym, utrzymaniem tradycyjnych form
gospodarki rolnej, promocją agroturystyki i ekoturystyki,
•
wdrażanie i wspierania technologii przyjaznych środowisku,
•
wspieranie współpracy naukowej, technicznej i gospodarczej,
•
modernizacja gospodarki odpadami i gospodarki energetycznej,
•
rozwijanie systemu edukacji i informacji ekologicznej oraz dostępu do informacji o środowisku.
Podsumowując udział Polski we wdrażaniu programu „Różnorodność biologiczna obszarów górskich” i
realizacji Strategicznego Planu Konwencji należy stwierdzić, że m.in.:
•
istnieją liczne strategie, plany i programy zarówno na poziomie krajowym, jak i regionalnym,
•
ochrona różnorodności biologicznej obszarów górskich została uwzględniona w krajowych i
regionalnych strategiach,
•
są wdrażane i promowane programy mające na celu rozwijanie komunikacji, świadomości
społecznej i udziału społeczeństwa w decyzjach prowadzących do poprawy stanu ekosystemów
górskich,
•
główne grupy interesów, w tym sektor prywatny, są uwzględnianie
międzysektorowych planach związanych z ochroną ekosystemów górskich,
•
lokalne społeczeństwa są włączane do procesu implementacji tego programu pracy.
w
sektorowych
Opisane działania prowadzą do realizacji na terenach górskich Celu 2010 poprzez:
•
zmniejszanie utraty wartości przyrodniczej ekosystemów górskich,
•
promocję umiarkowanego użytkowania ekosystemów górskich,
•
dążenie do zachowania ciągłości przyrodniczej w górach,
136
i
•
promocję zachowania tradycyjnej wiedzy i technologii.
Opisane działania również przyczyniają się do realizacji Milenijnych Celów Rozwoju na terenach
górskich, a głównie Celu 7 (zapewnienie zrównoważonego rozwoju), określonego m.in. przez takie
wskaźniki, jak: zwiększenie powierzchni obszarów chronionych (w tym przypadku głównie przez
utworzenie sieci Natura 2000), zwiększenie liczby gospodarstw włączonych do sieci kanalizacyjnych.
Należy tutaj zwrócić uwagę, że nieracjonalne dążenie do poprawy wskaźnika 25 (zwiększenie
powierzchni pokrytej przez lasy) w przypadku obszarów górskich (co ma w niektórych miejscach w
polskich górach) może prowadzić do zniszczenia cennych ekosystemów półnaturalnych, a co za tym
idzie do zmniejszenia różnorodności biologicznej.
Wśród głównych przeszkód utrudniających wdrażanie programu „Różnorodność Biologiczna Obszarów
Górskich” należą:
•
Ograniczone zainteresowanie społeczeństwa i lokalnych grup interesu udziałem w decyzjach i
działaniach związanych z ochroną różnorodności biologicznej. W okresie transformacji społecznopolitycznych, następuje burzliwy rozwój działalności gospodarczej nastawionej wyłącznie na
maksymalizację zysków z jednej strony, a z drugiej strony - bierności społecznej mieszkańców
rejonów słabo zurbanizowanych i obarczonych dużym bezrobociem. Dodatkowo, następuje ciągły
odpływ wykwalifikowanych i wykształconych pracowników do dużych aglomeracji miejskich.
Wszystko to powoduje, że poprawa stanu otaczającego środowiska, o ile nie przynosi mieszkańcom
bezpośrednich korzyści materialnych, jest sprawą o bardzo niskim priorytecie. Sytuację tą również
utrzymuje dwutorowa polityka finansowania przekształceń w sektorze rolnictwa, związana z
polityką rolną Unii Europejskiej nastawiona z jednej strony na zmniejszenie zatrudnienia w
rolnictwie, przekształcenie nieużytków rolnych w tereny leśne, komasację gruntów i homogenizację
produkcji rolnej; a z drugiej strony na utrzymanie tradycyjnych form gospodarowania i
drobnoobszarowego rolnictwa charakterystycznego dla regionów górskich i podgórskich w Polsce.
Brak odpowiedniego wyważenia i zróżnicowania przestrzennego bodźców ekonomicznych w tym
zakresie prowadzi do preferowania rozwiązań, które umożliwiają szybkie i łatwe wzbogacenie się,
np. przez zalesienie powierzchni nieużytków rolnych i zarzucenie tradycyjnych technologii na rzecz
bardziej dochodowych upraw i hodowli.
•
Brak spójnego systemu szkolenia kadr ochrony przyrody w szkolnictwie wyższym i związany z tym
brak odpowiednio wykwalifikowanej kadry. Sytuacja taka związana jest w dużej mierze z brakiem
finansów na stworzenie miejsc pracy w tej dziedzinie, co powoduje brak odpowiedniego
zapotrzebowania, które by zmusiło do tworzenia kierunków studiów bezpośrednio związanych z
ochroną różnorodności biologicznej i planowaniem zrównoważonego rozwoju. W chwili obecnej
kadry ochrony przyrody rekrutują się głównie ze studentów biologii, leśnictwa i ochrony
środowiska, których kształcenie obejmuje jedynie fragmentaryczne informacje o ochronie przyrody.
•
Utrata tradycyjnej wiedzy. Migracja młodych ludzi do dużych aglomeracji miejskich, niska
opłacalność tradycyjnego gospodarowania i ogólne przemiany cywilizacyjne, powodują zanikanie
tradycyjnych technologii. Podejmowane działania mają charakter lokalny i zależą na ogół od
aktywności miejscowych, nielicznych entuzjastów.
•
Ograniczone możliwości prowadzenia odpowiednich badań naukowych. Badania w zakresie ochrony
różnorodności biologicznej mają charakter dosyć nieregularny i przyczynkowy, co wynika z
krótkotrwałości i niestabilności dostępnych źródeł finansowania, a także z niewielkiego
finansowania badań podstawowych, takich jak inwentaryzacje przyrodnicze i monitoring działań
ochronnych.
•
Ograniczony przepływ informacji o różnorodności biologicznej. Zgodnie z obowiązującymi
przepisami, każdy ma dostęp do odpowiednich informacji o środowisku. Jednak duża liczba
wykonanych opracowań znajduje się tylko w lokalnych biurach w formie nie przystosowanej do
publicznego wglądu. Prace naukowe są częstokroć raportowane hermetycznym językiem i mają
niewielkie zastosowanie praktyczne. W niewystarczającym stopniu wykorzystuje się internet do
upowszechniania informacji o środowisku. Ograniczony przepływ informacji o wykonywanych
pracach pomiędzy instytucjami i organizacjami prowadzi także do niewystarczającego
wykorzystania wykonanych wcześniej badań i analiz.
•
Silny nacisk na osadnictwo rekreacyjne i stałe (drugie domy) w terenach górskich koncentrujące się
na terenach otwartych, zajmowanych dotychczas przez trwałe użytki zielone o bardzo wysokich
wartościach przyrodniczych.
•
Niewystarczające środki finansowe. Duża fragmentacja, krótkotrwałość i niestabilność, a przede
wszystkim ograniczona wysokość finansowania działań na rzecz różnorodności biologicznej.
Podsumowując, należy zwrócić uwagę, że stworzono solidne podstawy prawne i polityczne,
umożliwiając skuteczne wdrażanie programów i strategii skierowanych na ochronę różnorodności
137
biologicznej obszarów górskich. Nadal jednak jest wiele pilnych zadań w zakresie restrukturyzacji
finansowania ochrony przyrody, organizacji i koordynacji prac wdrożeniowych i badań naukowych oraz
przepływu informacji, edukacji ekologicznej, a przede wszystkim rozwijania odpowiednich bodźców
społeczno-ekonomicznych, a co za tym idzie budowania poparcia społecznego dla tego programu wśród
miejscowej ludności i podmiotów gospodarczych.
138
E. FUNKCJONOWANIE KONWENCJI
202. Czy kraj aktywnie uczestniczył w subregionalnych i regionalnych działaniach w celu
przygotowania spotkań w ramach Konwencji oraz wzmocnienia wdrażania Konwencji?
(decyzja V/20)
Tak.
Przedstawiciele Polski uczestniczą we wszystkich regionalnych i subregionalnych spotkaniach
poświeconych wdrażaniu Konwencji o różnorodności biologicznej.
203. Czy kraj wzmocnił regionalną i subregionalną współpracę, zwiększył integrację i
promocję synergii ze stosownymi procesami regionalnymi i subregionalnymi? (decyzja
VI/27 B)
Tak.
Przedstawiciele Polski wspierają inicjatywy dotyczące wzmocnienia procesu wdrażania Konwencji o
różnorodności biologicznej oraz jej powiązania z innym aktami prawa międzynarodowego.
Szczególnie rozwija się współpraca z krajami sąsiadującymi z Polską, a także innymi członkami Unii
Europejskiej.
204. Pytanie nie dotyczy Polski
205. Czy kraj pracuje z innymi Stronami w celu wzmocnienia istniejących regionalnych i
subregionalnych mechanizmów i inicjatyw budowania potencjału? (decyzja VI/27 B)
Tak
206. Czy kraj włożył wkład dla oceny regionalnych i subregionalnych mechanizmów
wdrażania Konwencji? (decyzja VI/27 B)
Nie.
Współpraca z innymi stronami Konwencji o różnorodności biologicznej rozwija się głównie w ramach
krajów Unii Europejskiej oraz krajów regionu Europy Środkowej. Przykładem tej ostatniej jest Grupa
Wyszehradzka, w skład której wchodzą Polska, Czechy, Słowacja i Węgry.
Wszystkie podejmowane działania wpisują się zarówno w Strategiczny Plan Konwencji, Cele 2010 i
Milenijne Cele Rozwoju, jak i w cele przyjęte w Krajowej strategii ochrony i umiarkowanego
użytkowania różnorodności biologicznej i w innych dokumentach ogólnokrajowych i resortowych.
Zasadniczym problemem jest zbyt duży zakres zadań stojących przed krajową administracją w sferze
ochrony przyrody, w tym także wynikających z często pokrywających się zapisów różnych konwencji i
porozumień międzynarodowych.
139
F. KOMENTARZE DOTYCZĄCE FORMATU
Format niniejszego Raportu, w którym komentarze przypisane są do poszczególnych pytań, wydaje się
bardziej odpowiedni niż rozwiązanie przyjęte w przypadku formatu II krajowego raportu. Rozważyć
jednak należy czy zakres części pytań, a co za tym idzie i odpowiedzi nie pokrywa się, niepotrzebnie
zwiększając objętość opracowania. Pewne wątpliwości budzi także oczekiwany zakres odpowiedzi w
„box’ach”, który po części powtarza zagadnienia, o których była mowa w poprzedzających je pytaniach.
------
140

Trzeci_krajowy_raport_CBD_cz_III_

Transkrypt

Podobne dokumenty

Bioróżnorodność szansą dla regionu

Lista wniosków złożonych w ramach konkursu

zaproszenie - Stowarzyszenie Miłośników Żubrów

Natalia RATAJCZYK, Agnieszka WOLAŃSKA

bioróżnorodność szansą dla regionu

"Ochrona różnorodności biologicznej naszą szansą – 2009

zespól realizujący Projekt pn _Ochrona różnorodności biologicznej

Grupa A – wykłady 30 godz. Bioróżnorodność Koordynator: dr hab

Moduł specjalizacyjny - Ochrona środowiska w działalności rolniczej

ZAPROSZENIE Serdecznie zapraszam Państwa na bezpłatne