Opinie uczniów gimnazjów na temat dostępności do nielegalnych

Gromadecka-Sutkiewicz
Probl
Hig Epidemiol 2008,
M, 89(2):
Rzepczyk
289-292
E. Opinie uczniów gimnazjów na temat dostępności do nielegalnych substancji ... 289
Opinie uczniów gimnazjów na temat dostępności do
nielegalnych substancji psychoaktywnych i przyczyn ich
stosowania
Junior high school pupils opinions on changes availability of narcotics and reasons for narcotics
consumption
MAŁ GORZATA GROMADECKA-SUTKIEWICZ, ELWIRA RZEPCZYK
Pracownia Socjologii Medycznej, Katedra Medycyny Społecznej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Wstęp. Powszechnie uważa się, że coraz częściej młodzi ludzi stosują
nielegalne substancje psychoaktywne nazywane narkotykami.
Background. It is common knowledge that young persons more and
more frequently consume illegal psychoactive substances, or narcotics.
Cel. Poznanie opinii uczniów kończących naukę w gimnazjum na temat
dostępności do nielegalnych substancji psychoaktywnych i motywów
sięgania po nie.
Aim. The present article focuses on exploring the opinions of junior
high school graduates on availability of illegal psychoactive substances
and their motives of striving for them.
Materiał i metoda. Badania przeprowadzono w czerwcu 2007 roku
wśród 100 uczniów klas trzecich gimnazjum w Środzie Wielkopolskiej.
Dobór próby do badań był losowy wielostopniowy. Techniką służącą do
zbierania informacji była ankieta, której kwestionariusz skonstruowano
specjalnie na potrzeby tegoż badania.
Material and method. The study was conducted throughout June,
2007, among 100 3rd grade pupils of a junior high school in Sroda
Wielkopolska. Sample selection was randomized, multi-stage. An opinion
survey was employed, through own questionnaire, designed only for
this study.
Wyniki i wnioski. 1. Nielegalne substancje psychoaktywne, są dla
uczniów kończących edukację w gimnazjum łatwo dostępne. 2. Miejscami
w których nabywa się narkotyki są w kolejności: dyskoteka, szkoła i teren
przyszkolny, pub, prywatne mieszkanie. 3. Przyczynami stosowania
substancji psychoaktywnych są w kolejności: chęć zapomnienia
o problemach, głupota, chęć dobrej zabawy, namowa innych i ciekawość.
Results and conclusions. 1. Illegal psychoactive substances can be
easily accessed by junior high school graduates. 2. Places where narcotics
may be purchased by them are, in descending order: disco, school and
the adjacent area, pub, apartment. 3. Reasons for reaching for
psychoactive substances are, in descending order: seeking oblivion
from own problems, foolishness, fancy for good-time, yielding to
somebody's persuasion, curiosity.
Słowa kluczowe: dostępność do narkotyków, przyczyny stosowania
narkotyków, gimnazjaliści
© Probl Hig Epidemiol 2008, 89(2): 289-292
www.phie.pl
Nadesłano: 12.04.2008
Zakwalifikowano do druku: 27.06.2008
Wstęp
Powszechnie uważa się, że coraz większe rzesze
młodych ludzi stosują nielegalne substancje psychoaktywne nazywane popularnie narkotykami. Pozwala
to im zapomnieć o problemach, zwiększyć aktywność
psychiczną, czy ubarwić swoje życie. Młodzież między 13 a 18 rokiem życia jest najbardziej narażona na
uzależnienie od narkotyków. Dorośli nazywają ten
okres „wiekiem cielęcym”, lekarze „burzą hormonalną”, a psycholodzy „kryzysem tożsamości”. Niezależnie od nazwy okres ten oznacza rozpad prostego
świata dziecka, pojawianie się coraz liczniejszych obo-
Key words: availability of narcotics, reasons for narcotics consumption,
junior high school pupils
Adres do korespondencji / Address for correspondence
Dr n. biol. Małgorzata Gromadecka-Sutkiewicz
Pracownia Socjologii Medycznej, Katedra Medycyny Społecznej
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
ul. Dąbrowskiego 79, 60-529 Poznań, e-mail: [email protected]
wiązków i odpowiedzialności za to, co się robi. Nastolatki często przestają sobie radzić w otaczającym je
świecie, a także wierzyć bezkrytycznie w to co mówią
dorośli, chcą mieć własne zdanie, poglądy i tajemnice
[1]. Szukają odpowiedzi na wiele trudnych pytań, typu
„kim jestem?”, „ile jestem wart?”. Jeżeli nauczą się
radzić sobie w sytuacjach trudnych, rozwiązywać własne problemy, czerpać radość z kontaktów ze światem,
być odpowiedzialnym i konsekwentnie realizować wytyczone cele, kochać i być kochanym to prawdopodobnie nie sięgną po narkotyki, bo nie będą im one do niczego potrzebne [1]. Sytuacja taka jest możliwa wtedy,
290
gdy młody człowiek ma zapewnione poczucie bezpieczeństwa i akceptacji w rodzinie. Uważa się, że jednym z najbardziej ewidentnych powodów narkotyzowania się dzieci i młodzieży jest zaburzona więź
uczuciowa dziecka z jego najbliższym otoczeniem
społecznym [2].
Z badań przeprowadzonych przez Sierosławskiego wśród młodzieży poznańskiej w 2003 roku wynika, że spośród uczniów trzecich klas gimnazjów chęć
spróbowania substancji psychoaktywnych zgłosiło
38%, a wśród uczniów drugich klas szkół pogimnazjalnych 48%. Jednocześnie okazało się, że 11,8%
uczniów klas trzecich gimnazjów i 16,3% uczniów
drugich klas szkół pogimnazjalnych używa marihuanę lub haszysz co najmniej raz w miesiącu, a amfetaminę odpowiednio 3,6% i 4,7% – i są to najczęściej
stosowane narkotyki [3]. W „Diagnozie Społecznej
2007” stwierdza się, że zagrożenie narkomanią wzrosło trzykrotnie w porównaniu do początku lat dziewięćdziesiątych, używanie narkotyków dotyczy coraz szerszych grup społecznych, a najbardziej zagrożeni narkomanią są ludzie młodzi [6]. Dane statystyczne pokazują, że w roku 2001 w Polsce przyjęto
do leczenia stacjonarnego z powodu zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania spowodowanych
używaniem narkotyków około 10 tys. osób, wśród
których nadużywający opiaty stanowili 40,4% leki
uspokajające i nasenne 8%, amfetaminę 6%, wziewne środki odurzające 4%, preparaty konopi 3%, halucynogeny 0,7%, kokainę 0,2% i przyjmujący jednocześnie kilka substancji psychoaktywnych 38 % [4].
Cel pracy
Poznanie opinii uczniów kończących naukę
w gimnazjum na temat dostępności do nielegalnych
substancji psychoaktywnych i motywów sięgania po
nie.
Materiał i metoda
Badania przeprowadzono w pierwszych dniach
czerwca 2007 roku wśród 100 uczniów klas trzecich
gimnazjum w Środzie Wielkopolskiej. Wybór małej
miejscowości nie był przypadkowy, chciano bowiem
sprawdzić jak przedstawia się ten problem w środowisku o niższym poziomie anonimowości niż ma to miejsce w przypadku dużej aglomeracji jaką jest Poznań.
Dobór próby do badań był losowy wielostopniowy.
Najpierw spośród małych miejscowości leżących na
obrzeżach Poznania wylosowano tę w której miały
odbyć się badania, a następnie wylosowano klasy
w których je przeprowadzono. Podstawową techniką
służącą do zbierania informacji była ankieta, której
kwestionariusz skonstruowano specjalnie na potrzeby tegoż badania. Respondenci wypełniali kwestionariusz ankiety dobrowolnie na lekcjach wychowaw-
Probl Hig Epidemiol 2008, 89(2): 289-292
czych, zostali powiadomieni o anonimowości badania
i jego celu. Wypowiedzi badanych analizowano względem następujących zmiennych niezależnych:
• płeć (dziewczęta, chłopcy)
• status ekonomiczny rodziny – respondenci dokonywali samooceny tego statusu klasyfikując się
w jednej z czterech grup: niedostateczny (ndst),
dostateczny (dst), dobry (db) i bardzo dobry (bdb)
• status edukacyjny rodziny – ustalono go na podstawie wykształcenia obydwojga rodziców i sklasyfikowano w trzech następujących grupach:
– niski – uczniowie pochodzący z rodzin o niskim
statusie edukacyjnym, żadne z rodziców nie
posiada wykształcenia średniego
– średni – badani wywodzący się z rodzin o średnim statusie edukacyjnym, co oznacza, że co
najmniej jedno z rodziców posiada wykształcenie średnie
– wysoki – młodzież pochodząca z rodzin o wysokim statusie edukacyjnym, co najmniej jedno
z rodziców legitymuje się wykształceniem wyższym.
Wyniki badań i omówienie
Badana populacja pod względem płci różniła się
w sposób znikomy; dziewczęta stanowiły w niej 51%,
a chłopcy 49%. Ankietowani w przeważającej części
wywodzili się z rodzin o dobrym (59%) i bardzo dobrym (34%) statusie ekonomicznym. Swoją sytuację
ekonomiczną jako dostateczną oceniło 4% badanych,
a jako niedostateczną 3%. W badanej populacji przeważał średni status edukacyjny rodzin – 53%; osoby
wywodzące się z rodzin o niskim statusie edukacyjnym stanowiły 32% badanych, a wywodzące się z rodzin o wysokim statusie edukacyjnym 15%.
Na podstawie przeprowadzonych badań można
powiedzieć, że dostępność do środków odurzających
jest w zasadzie powszechna. Mniej niż 20% badanych
gimnazjalistów stwierdziło, że w środowisku ich życia
nie można nabyć narkotyków, a niecałe 30% odpowiedziało, że nie wie czy narkotyki można nabyć. Pozostali podali, że jest to możliwe. Spośród respondentów deklarujących, że w ich środowisku można nabyć narkotyki olbrzymi odsetek (w sumie 77%) uznał,
że ich nabycie nie nastręcza problemów, jest ono bowiem łatwe – 53% i bardzo łatwe – 24%. O trudnościach w nabyciu narkotyków mówiła tylko niewielka część (w sumie 7%) uczniów kończących edukację w gimnazjum; nabycie narkotyków za trudne
uznało 6% badanych, a za bardzo trudne 1%. Pozostałe 16%, podało, że nie jest ono ani łatwe ani trudne. Podkreślić należy, że mniej niż 30% respondentów nie orientowało się w kwestiach możliwości nabywania narkotyków, można więc domniemywać, że
przeszło 70% interesowało się takowymi możliwo-
Gromadecka-Sutkiewicz M, Rzepczyk E. Opinie uczniów gimnazjów na temat dostępności do nielegalnych substancji ... 291
ściami. Opinie dziewcząt i chłopców na powyższy temat nie różnią się od siebie w sposób istotny. Wszyscy
respondenci o niedostatecznym i dostatecznym statusie ekonomicznym stwierdzili, że nabycie narkotyków
jest łatwe i bardzo łatwe. Można tu spekulować co do
znaczenia takich odpowiedzi. Możliwe, że część tych
osób otrzymuje narkotyki za darmo, możliwe, że respondenci ci mają swoje sposoby na zdobycie gotówki
w celu zakupu nielegalnych substancji psychoaktywnych, może handlują, może kradną, może popadają
w długi, a może narkotyki są po prostu tanie. W grupie
respondentów o wysokim statusie edukacyjnym nikt
nie stwierdził, że nabycie substancji psychoaktywnych
jest trudne lub bardzo trudne. Z badań przeprowadzonych przez Sierosławskiego w 2003 roku w Poznaniu
również wynika, że młodzież ma łatwy dostęp do narkotyków, szczególnie do marihuany i haszyszu. Gimnazjaliści poznańscy zaledwie w 7% stwierdzili, że nabycie tych środków jest niemożliwe, a 15% nie wiedziało czy jest możliwe. Dodatkowo 49% spośród nich
uznało, że nabycie narkotyków nie sprawia trudności
[3]. Porównując dane z Poznania i Środy Wielkopolskiej można wnosić, że dostęp do nielegalnych substancji psychoaktywnych jest dla gimnazjalistów łatwy,
ale łatwiejszy w Poznaniu.
Uczniów kończących edukację na poziomie gimnazjalnym zapytano o miejsca w których można nabyć substancje psychoaktywne. Respondenci mogli
wskazywać dowolną liczbę takich miejsc, ale większość z nich ograniczyła się do podania tylko jednego
miejsca. Udzielone odpowiedzi pokazują, że narkotyki najczęściej nabywane są w dyskotekach (56,8%
wskazań), a także w prywatnych mieszkaniach
(19,1%) i w pubach (16,9%). Szkoła jako miejsce
nabywania substancji psychoaktywnych uzyskała
9,0% wskazań, a teren przyszkolny 13,0% wskazań.
Wydaje się jednak, że szkołę i teren przyszkolny należy potraktować łącznie, w ten sposób uzyska się pełniejszy obraz miejsc w których odbywa się handel
narkotykami. Szkoła i tereny do niej przyległe znajdą
się wówczas na drugiej pozycji (łącznie 22,0% wskazań) wśród miejsc w których nabyć można narkotyki. Jest to bardzo istotna kwestia, albowiem informuje o olbrzymim zagrożeniu, którego nie sposób unik-
nąć, jednocześnie pokazuje jak duża jest rola szkoły
w działaniach profilaktycznych. Zauważyć należy, że
istnieją różnice między płcią respondentów, a podawanymi przez nich miejscami w których nabyć można nielegalne substancje psychoaktywne. Dziewczęta częściej wskazują na dyskoteki i puby, a chłopcy na
prywatne mieszkania (szczegółowe dane prezentuje
tabela I. Może to sugerować, iż gimnazjaliści płci męskiej mają bardziej osobiste kontakty z osobami rozprowadzającymi substancje psychoaktywne.
Z badań przeprowadzonych przez Sierosławskiego wynika, że uczniowie poznańskich gimnazjów nabywają nielegalne substancje psychoaktywne w następujących miejscach: dyskoteka (35,2%), szkoła
(34,1%), ulica (27,6%), mieszkanie dilera (23,4%)
[3]. Porównując wyniki badań własnych z wynikami
uzyskanymi przez Sierosławskiego należy zauważyć,
że młodzież mieszkająca w małej miejscowości zdecydowanie częściej wskazuje na dyskotekę jako miejsce nabywania narkotyków, a rzadziej na szkołę. Można przypuszczać, że w małej miejscowości w związku z mniejszą anonimowością, dilerzy narkotyków,
aby ukryć swoją działalność chronią się w miejscach
gdzie pozostają najbardziej „niewidocznymi” i trudniej rozpoznawalnymi dla społeczności lokalnej.
Większość gimnazjalistów stwierdziła, że nielegalne substancje psychoaktywne nabywa się u osób
obcych przez kogoś wskazanych; 18,5% badanych
podało, że nabywa się je u kolegów. Zdecydowanie
częściej chłopcy w porównaniu z dziewczętami traktują osoby rozprowadzające narkotyki jako swoich
znajomych.
Najczęściej uczniowie trzecich klas szkół gimnazjalnych pisali, że narkotyki kupuje się, ale podkreślić należy, że spory ich odsetek (12%) podał, że
można je otrzymać za darmo, przy czym przeszło cztery piąte tej grupy stanowiły dziewczęta. Należy się
zastanowić z czego wynika tak duża dysproporcja
między płciami w ostatnim przypadku, czy dziewczęta szybciej niż chłopcy ulegają namowom innych
osób i próbują substancji psychoaktywnych, czy
otrzymują narkotyki w „prezencie”, czy może służy
to ich wykorzystywaniu. Warto też zwrócić uwagę na
fakt, że o otrzymywaniu narkotyków za darmo nie
Tabela I. Miejsca w których można nabyć narkotyki, a płeć, status ekonomiczny i status edukacyjny (w %)
Table I. Places where narcotics can be bought, related to gender, economical and educational status (in %)
Miejsce nabywania narkotyków
Ogółem
Status ekonomiczny
ndst
dst
db
Status edukacyjny
bdb
niski
Płeć
średni
wysoki
dziewczęta
chłopcy
Pub
16,90%
-
-
53,20%
47,30% 23,70%
59,20%
17,70%
19,60%
14,30%
Teren przyszkolny
13,00%
-
7,70%
76,90%
15,40% 38,50%
30,80%
30,80%
11,80%
14,20%
Szkoła
9,00%
-
-
44,40%
55,50% 22,20%
44,40%
33,30%
8,20%
9,80%
Dyskoteka
Prywatne mieszkanie
56,80%
19,10%
5,30%
5,20%
1,80%
15,70%
59,80%
52,30%
33,40% 29,90%
26,20% 20,90%
51,00%
73,30%
19,40%
5,20%
66,70%
13,80%
46,90%
24,40%
292
Probl Hig Epidemiol 2008, 89(2): 289-292
Tabela II. Przyczyny stosowania narkotyków, a płeć, status ekonomiczny i status edukacyjny (w %)
Table II. Reasons for taking narcotics, related to gender, economical and educational status (in %)
Przyczyny sięgania po narkotyki
Ogółem
Status ekonomiczny
ndst
dst
db
Status edukacyjny
bdb
niski
średni
Płeć
wysoki
dziewczęta
chłopcy
Głupota
51,00%
2,00%
3,30%
64,30%
30,40% 39,20%
54,90%
5,90%
49,00%
53,00%
Chęć dobrej zabawy
47,00%
8,80%
4,50%
54,50%
32,20% 26,00%
59,00%
15,00%
41,00%
53,00%
Chęć zapomnienia o problemach 54,00%
7,40%
3,70%
60,20%
29,60% 35,00%
53,00%
12,00%
59,00%
49,00%
Namowa innych
24,00%
-
4,10%
53,10%
40,80% 24,50%
57,10%
16,30%
20,00%
29,00%
Ciekawość
17,00%
-
-
70,60%
47,00% 29,40%
76,40%
17,60%
20,00%
14,00%
powiedziała żadna z osób mających bardzo dobry status ekonomiczny.
Urban opisując badania przeprowadzone wśród
uczniów szkół krakowskich w 1994 roku stwierdził,
że narkotyki nabywane są najczęściej od pozaszkolnych znajomych, a częstuje się nimi przede wszystkim w prywatnych mieszkaniach. Dopiero na drugiej pozycji wśród miejsc w których częstuje się narkotykami znajdowały się dyskoteki [5]. Pokazuje to
jak bardzo zmieniły się w przeciągu dziesięciolecia
miejsca rozprowadzania narkotyków. Wydaje się, iż
dilerzy chcą być bardziej anonimowi i docierać do
zdecydowanie szerszych grup społecznych.
Kończący edukację na szczeblu gimnazjalnym
wymieniali przyczyny sięgania po nielegalne substancje psychoaktywne, mogli podać ich dowolną ilość,
średnio wskazywali dwie. Udzielone przez respondentów odpowiedzi można skategoryzować w pięciu
grupach (szczegółowe dane w tab. II). Niepokojący
jest fakt, że największa ilość wskazań dotyczyła chęci
zapomnienia o swoich problemach, częściej przyczynę tą podawały dziewczęta. Należy też zauważyć, że
blisko jedna czwarta badanych (częściej chłopcy)
uważała, że po narkotyki sięga się pod wpływem namowy innych. Podkreślić należy, że w prezentowanych tu badaniach gimnazjaliści podali, iż po narkotyki sięga się z głupoty. Może to oznaczać, że działalność profilaktyczna różnych instytucji odnosi pozytywne skutki, przynajmniej w sferze podnoszenia
świadomości. Należy mieć tylko nadzieję, że podniesienie świadomości przyczyni się do zmiany zachowań.
Sierosławski omawiając wyniki badań przeprowadzonych wśród poznańskich gimnazjalistów
podał, że najczęstszą wskazaną przez nich przyczyną
stosowania narkotyków jest ciekawość, dopiero na
drugim miejscu znalazła się chęć zapomnienia o swoich problemach [3]. W badaniach gimnazjalistów ze
Środy Wielkopolskiej ciekawość zajmuje piątą pozycję wśród przyczyn stosowania narkotyków, natomiast chęć zapomnienia o problemach pierwszą.
Należy się zastanowić z czego wynika ta zdecydowana różnica, wydaje się, że mogą istnieć trzy przyczyny. Po pierwsze, młodzież kończąca edukację na
szczeblu gimnazjalnym w 2007 roku w większym
stopniu w ogóle zwracała uwagę na swoje problemy,
niż miało to miejsce u ich rówieśników cztery lata
wcześniej, może bardziej nie radzi sobie z problemami, może ma tych problemów więcej, może w mniejszym stopniu czuje się wspierana przez najbliższe
otoczenie społeczne. Po drugie, różnice te mogą wynikać z samego miejsca zamieszkania. Po trzecie,
możliwe jest, że kończący edukację w gimnazjach
w 2007 roku próbowali z ciekawości nielegalnych
substancji psychoaktywnych tak dawno (czyli obniżył się u nich wiek inicjacji), że obecnie powód ten
jest dla nich mało istotny.
Wnioski
1. Przeszło połowa badanych gimnazjalistów podaje, że nielegalne substancje psychoaktywne, są
dla nich dostępne.
Piśmiennictwo / References
1. Steciwko A, Pirogowicz I. Dziecko i jego środowisko; uzależnienia a dzieci i młodzież. Continuo, Wrocław 2006.
2. Majchrowska A. Wybrane elementy socjologii. Czelej,
Lublin 2003.
3. Sierosławski J, Prajsner B. Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolną. Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa 2003.
4. Szukalski B. Narkotyki: kompendium wiedzy o środkach
uzależniających. Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa 2005.
5. Urban B. Zachowania dewiacyjne młodzieży. Uniwersytet
Jagielloński, Kraków 1998.
6. Czapiński J, Panek T. Diagnoza Społeczna 2007. Rada Monitoringu Społecznego, Warszawa 2007.