sprawdź siebie 2

SPRAWDŹ SIEBIE 2
Tekst I
Zofia ruszyła w drogę. Kościół św. Marii usytuowany był w odległości kilku kilometrów. [. . .] Nad wzgórzami
na wschodzie malowała się czerwona smuga.
Kiedy stanęła wreszcie przed wejściem do starego kamiennego kościoła, dochodziła czwarta [rano]. Zofia
pchnęła ciężkie wrota kościoła. Były otwarte! W środku panowała niezwykła cisza, wrażenie pustki, jakby stare
mury od stuleci odgradzały wnętrze od świata. Przez witraże wpadało niebieskawe światło, które odkrywało
tysiące maleńkich drobinek kurzu wznoszących się w powietrze z drewnianych belek. Zofia przycupnęła na
jednej z ławek w nawie. Siedziała wpatrzona w ołtarz i stary krucyfiks* pomalowany wyblakłymi farbami.
Upłynęło kilka minut. I nagle ciszę przerwała gra organów. Zofia nie miała odwagi odwrócić głowy. Melodia
przypominała stary psalm, na pewno także średniowieczny.
Po chwili znów zapadła cisza. Wkrótce jednak za plecami usłyszała odgłos zbliżających się kroków. Czy
powinna się teraz odwrócić? Wolała trwać nieruchomo ze wzrokiem wbitym w Jezusa na krzyżu.
Ktoś ją minął, zobaczyła postać idącą środkiem kościoła, ubraną w mniszą opończę. Zofia była gotowa
przysiąc, że to średniowieczny mnich.
Bała się, ale nie była porażona strachem. Przed ołtarzem mnich skręcił i wszedł na ambonę. Oparł się o jej
krawędź, popatrzył z góry na Zofię i zaczął mówić po łacinie:
– Gloria patri et filio et spiriti sancto. Sicut erat in principio et nunc et simper in secula seculorum*. [. . .]
Słowa poniosły się echem wśród kamiennych ścian starego kościoła.
Zrozumiała, że mnichem jest Alberto Knox. [. . .]
Alberto uniósł dłoń w górę, jak czynią to księża, nakazując wiernym usiąść.
– Która godzina, moje dziecko? – zapytał.
– Za pięć czwarta – odpowiedziała Zofia, która zupełnie przestała się już bać.
– To znaczy, że nadszedł czas. Teraz zaczyna się średniowiecze.
– Średniowiecze zaczyna się o czwartej? – spytała zdumiona Zofia.
– Tak, mniej więcej około czwartej. Mija godzina piąta, szósta, siódma, ale czas jakby zatrzymał się w miejscu.
Mija ósma, dziewiąta i dziesiąta, a średniowiecze wciąż trwa. [. . .] Bije godzina jedenasta, dwunasta, trzynasta.
To czas, który nazywamy rozkwitem średniowiecza. O tej porze zbudowano w Europie wielkie katedry. Dopiero
około godziny czternastej zaczyna piać pierwszy kogut. I wtedy, dopiero wtedy następuje zmierzch długiego
średniowiecza.
– To znaczy, że średniowiecze trwało dziesięć godzin – stwierdziła Zofia. [. . .]
– Jeśli jedną godzinę przyjmiemy za sto lat, to tak [. . .]
– „Średniowiecze” oznacza [. . .] okres pomiędzy dwiema innymi epokami. Określenie to powstało w renesansie. Uważano wówczas, że średniowiecze to jedna długa „tysiącletnia noc”, która zapadła nad Europą [. . .]. Nadal
używa się określenia „średniowieczny” w pejoratywnym* znaczeniu, na określenie wszystkiego, co autorytarne*
i skostniałe*. Są jednak i tacy, którzy uważają średniowiecze za „tysiąc lat wzrostu”. W średniowieczu na przykład ukształtował się system szkolnictwa. Już na początku tej epoki powstały pierwsze szkoły przyklasztorne.
Od XII wieku pojawiają się szkoły katedralne, a około roku 1200 zakładane są pierwsze uniwersytety. Jeszcze
dziś przedmioty podzielone są na różne grupy czy „fakultety”*, tak jak w średniowieczu.
– Tysiąc lat to bardzo długi okres.
– Ale chrześcijaństwo potrzebowało czasu, by dotrzeć do głębi świadomości ludzkiej. Poza tym właśnie
średniowieczu kształtowały się narody, z miastami i twierdzami, muzyką ludową i ludowymi podaniami. [. . .]
Tak, Zosiu, czym bez średniowiecza byłaby Europa? [. . .] Pod powierzchnią nowej religii żyły dawne pogańskie
wierzenia i wiele elementów przedchrześcijańskich wymieszało się z wiarą chrześcijańską. [. . .] Trzeba jednak
przyznać, że z czasem światopogląd chrześcijański stał się jedynym i dominującym. Dlatego właśnie o średniowieczu mówimy często jako o „kulturze jednorodnej”.
Fragment książki Josteina Gaardera Świat Zofii
krucyfiks – krzyż z przybitą do niego postacią Chrystusa
Gloria patri. . . – Chwała ojcu i synowi i duchowi świętemu. Jak było na początku, tak teraz i na wieki wieków.
pejoratywny – negatywny, ujemny
autorytarny – oparty na bezwzględnym posłuszeństwie
skostniały – trwający przy tych samych poglądach
fakultet – wybrana dziedzina wiedzy
1. W jaki sposób Alberto Knox próbuje wprowadzić Zofię w atmosferę średniowiecza?
a) Na podstawie początkowego fragmentu tekstu (akapity 1–6) opisz w 3–4 zdaniach okoliczności ich spotkania.
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
b) Na jaki aspekt kultury średniowiecza kładzie nacisk Alberto Knox, aranżując spotkanie z Zofią? Swoją
odpowiedź uzasadnij dwoma argumentami.
2. Czego symbolem w analizowanym tekście są godziny od czwartej do czternastej?
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
3. Alberto mówi: „Średniowiecze” oznacza [. . .] okres pomiędzy dwiema innymi epokami. Jakie epoki ma na
myśli?
a) Antyk i renesans.
b) Renesans i barok.
c) Antyk i średniowiecze.
d) Średniowiecze i renesans.
4. W oknach kościoła, do którego weszła Zofia, znajdowały się witraże. Jakiego stylu architektonicznego jest
to cecha? ................................................................................................................................................................
5. Jakie dwie opinie na temat średniowiecza przytacza Alberto?
I opinia ...................................................................................................................................................................
II opinia ..................................................................................................................................................................
6. Co według Alberto Knoxa zawdzięczamy średniowieczu? Wymień przynajmniej trzy przykłady.
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
7. Co to znaczy, że kultura średniowieczna była jednorodna?
a) To znaczy, że pod powierzchnią nowej religii żyły dawne wierzenia.
b) To znaczy, że system szkolnictwa w średniowieczu był jednopoziomowy.
c) To znaczy, że średniowiecze umiejscowione jest między dwiema innymi epokami.
d) To znaczy, że cała średniowiecza kultura europejska miała u podstaw światopogląd chrześcijański.
8. Ustal, które z poniższych wypowiedzeń stanowią fakty, a które są opiniami na temat średniowiecza. Wstaw
„X” w odpowiednich miejscach.
FAKT
OPINIA
W czasach średniowiecza łacina była językiem liturgii mszalnej.
Średniowiecze trwało zbyt długo i wstrzymało rozwój cywilizacyjny Europy.
Najwspanialsze dzieła sztuki średniowiecznej powstały w okresie od XI do XIII
wieku.
Nazw „średniowiecze” powstała w czasach renesansu.
9. Alberto Knox twierdzi, że: Pod powierzchnią nowej religii żyły dawne pogańskie wierzenia i wiele elementów przedchrześcijańskich wymieszało się z wiarą chrześcijańską. Podaj przykład jednego znanego ci z lektury
szkolnej utworu, w którym to zjawisko zostało ukazane.
10. Czym bez średniowiecza byłaby Europa? – pyta Alberto Zosię. A jak ty sądzisz, o co uboższa byłaby Europa,
gdyby nie kultura średniowieczna? Podaj jeden przykład. Nie powtarzaj odpowiedzi z zadania 6.
Tekst II
– Dzisiaj opowiem ci o renesansie.
– No, to zaczynaj.[. . .]
– Renesans to szeroko rozumiany rozkwit kulturalny, poczynając od końca XIV wieku. Rozpoczął się w północnych Włoszech, ale w XV i XVI wieku szybko rozprzestrzenił się na północ.
– Czy nie mówiłeś, że słowo „renesans” oznacza „odrodzenie”?
– Owszem, a odrodzić się miała kultura i sztuka antyku. Mówimy także o humanizmie renesansowym, ponieważ znów za punkt wyjścia przyjmowano człowieka, po długim okresie średniowiecza, które wszystkie strony
życia stawiało w boskim świetle. Mottem stał się „powrót do źródeł”, co przede wszystkim oznaczało humanizm
antyku. Odkopywanie starych rzeźb i antycznych rękopisów stało się niemalże sportem. Modna zrobiła się też
nauka greki. Umożliwiało to odrodzenie badań nad kulturą grecką. [. . .]
Alberto wstał z kanapy i zaczął chodzić po pokoju. Wskazał na jakiś bardzo wiekowy przedmiot, stojący na
jednej z półek.
– Co to jest? – zapytał.
– Wygląda na jakiś stary kompas.
– Masz rację.
Teraz wskazał na strzelbę wiszącą na ścianie nad kanapą.
– A to?
– Stara strzelba.
– Dobrze, a to?
Alberto wyciągnął z półki wielką księgę.
– to jakaś stara książka.
– Mówiąc dokładniej to. Inkunabuł.
– Inkunabuł?
– Właściwie to słowo oznacza „dzieciństwo”. Określa się nim książki, które zostały wydrukowane w dzieciństwie drukarstwa, czyli przed rokiem 1500.
– Czy ona naprawdę jest taka stara?
– Tak , taka stara. I właśnie te trzy wynalazki, które ci pokazałem, stały się ważnym przyczynkiem do nowych
czasów, które nazywamy renesansem.
– Musisz mi to wyjaśnić dokładniej.
– Kompas ułatwił nawigację. Innymi słowy ułatwił podróże, których rezultatem stały się wielkie odkrycia
geograficzne. Duże znaczenie miało także zastosowanie prochu, dzięki czemu Europejczycy osiągnęli przewagę
militarną nad kulturami amerykańskimi i azjatyckimi. [. . .] Wynalezienie druku natomiast miało istotne znaczenie w propagowaniu nowych myśli humanistów okresu renesansu. Druk przyczynił się także do przełamania
monopolu Kościoła na rozpowszechnianie wiedzy. [. . .]
– Przede wszystkim renesans prowadził do nowego spojrzenia na człowieka. Renesansowi humaniści wyznawali całkiem nowa wiarę w człowieka i jego wartość, co pozostawało w wyraźnej sprzeczności z tak rozpowszechnionym w średniowieczu jednostronnym podkreślaniem grzesznej natury ludzkiej. Teraz człowieka
postrzegano jako coś nieskończenie wielkiego i wartościowego. [. . .] W średniowieczu byłoby to nie do pomyślenia. Poprzez całe średniowiecze w centrum zainteresowania był Bóg. Humaniści renesansu za punkt wyjścia
przyjmowali człowieka.
– Ale tak samo postępowali filozofowie greccy.
– Dlatego właśnie mówimy o „odrodzeniu” humanizmu antycznego. Humanizm renesansowy jednak w większym stopniu niż to było w antyku, cechował indywidualizm. Jesteśmy nie tylko ludźmi, jesteśmy także unikal-
nymi osobowościami. [. . .] Ideałem stał się „człowiek renesansu” – jak go dziś nazywamy – taki, który zajmuje
się wszystkimi dziedzinami życia, sztuki i nauki.
Fragment książki Josteina Gaardera Świat Zofii
1. Odpowiedz pełnymi zdaniami na podane pytania.
a) Gdzie rozpoczął się renesans?
...............................................................................................................................................................................
b) Jak długo renesans trwał w Europie?
...............................................................................................................................................................................
2. Uzupełnij podane zdania brakującymi informacjami.
Renesans to inaczej
........................................ .
A oznaczało to przywrócenie wartości
Myślą przewodnią tej epoki stał się
........................................ .
........................................ .
3. Co stało się modne w epoce renesansu?
a) Podróże do Grecji.
b) Nauka klasycznej greki.
c) Poszukiwanie antycznych rzeźb i rękopisów.
d) Wszystkie odpowiedzi są poprawne.
4. Uzupełnij tabelę. Wymień trzy przedmioty, na które zwrócił uwagę Zofii Alberto i zapisz związane z nimi,
ważne dla epoki renesansu, wydarzenia.
PRZEDMIOT
WYDARZENIE
5. Jaka jest główna różnica światopoglądowa między średniowieczem a renesansem? Zacytuj odpowiednie
fragmenty tekstu.
średniowiecze –
renesans –
.....................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
6. Ilustracją renesansowego humanizmu może być maksyma:
a) „Myślę, więc jestem”.
b) „Wiem, że nic nie wiem”.
c) „Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce”.
d) „Niebo gwiaździste nade mną, prawo moralne we mnie”.
7. Określenie „człowiek renesansu” oznacza:
a) Człowieka żyjącego w epoce renesansu.
b) Człowieka wybitnego w jakiejś dziedzinie.
c) Człowieka o wszechstronnych zainteresowaniach.
d) Wszystkie odpowiedzi są poprawne.
8. Wykorzystując wiadomości z lekcji języka polskiego i historii, wskaż wśród wymienionych postaci wybitnych
przedstawicieli renesansu.
Czesław Miłosz
Jan Kochanowski
Leonardo da Vinci
Michał Anioł
Sofokles
Jan Matejko
Henryk Sienkiewicz
Tekst III
Siedzieli tak, jak poprzednio. Zofia w głębokim fotelu, a Alberto Knox na kanapie. Dzielił ich stół, na którym
leżała książka i skrzynka. Alberto, zanim usiadł, zdjął perukę i położył ją na sekretarzyku.
– Będziemy mówić o wieku XVII, nazwanym epoką baroku.
– Barok? To taka dziwna nazwa
– Wyraz „barok” pochodzi od słowa oznaczającego „nierówną perłę”. Dla sztuki baroku charakterystyczne
były formy pełne kontrastów, w przeciwieństwie do sztuki renesansowej, prostej i bardzo harmonijnej. W ogóle
wiek XVII cechuje napięcie pomiędzy kontrastami, które trudno pogodzić. Z jednej strony nadal kultywowano
renesansową pochwałę życia, a drugiej wiele osób popadało w przeciwną skrajność – odrzucenie świata i religijną
melancholię. Zarówno w sztuce, jak i w życiu tej epoki spotykamy się z pompatycznym* i jaskrawym rozkwitem
form. Jednocześnie zaś powstawały ruchy klasztorne, głoszące odwrócenie się od świata.
– A więc wspaniałe pałace i zamknięte klasztory.
– Owszem, można to tak podsumować. Jednym z haseł baroku było łacińskie porzekadło carpe diem, które
znaczy: „chwytaj dzień”. Innym powszechnie używanym łacińskim hasłem było memento mori, co znaczy: „pamiętaj o śmierci”. W sztuce malarskiej jeden i ten sam obraz mógł przedstawiać pełną przepychu scenę, a w
rogu na dole szkielet. Pod wieloma względami epokę baroku cechowała próżność czy afektacja*. Wielu ludzi
zajmowało się jednak także drugą stroną medalu, przemijaniem wszystkiego, a więc tym, że całe piękno, które
nas otacza, kiedyś umrze i ulegnie rozkładowi. [. . .] Również pod względem politycznym epoka baroku to okres
wielkich sprzeczności. Po pierwsze Europą targały wojny. [. . .] Poza tym w XVII wieku występowały duże różnice
klasowe. [. . .] Mówi się, że sytuację polityczną okresu baroku można przyrównać do sztuki i architektury epoki.
Barokowe budowle odznaczają się licznymi załomami i zakamarkami, zaś w życiu politycznym posługiwano się
skrytobójstwem, intrygą i oszustwem. [. . .]
– [. . .] w epoce baroku teatr był czymś więcej niż formą sztuki. Stanowił także symbol owych czasów.
– Symbol czego?
– Życia, Zosiu. Nie wiem, ile razy w XVII wieku powtarzano, „że życie to teatr”, ale na pewno bardzo wiele.
Właśnie w epoce baroku narodził się współczesny teatr z całym wyposażeniem kulis i maszyn teatralnych.
W teatrze budowano na scenie iluzję*, w ten sposób teatr stał się odzwierciedleniem życia ludzi. Teatr mógł
pokazywać, że „pycha jest przyczyną upadku”. Mógł bezlitośnie obnażać ludzką małość.
Fragment książki Josteina Gaardera Świat Zofii
pompatyczny – charakteryzujący się przesadną powagą, wystawnością, przepychem; sztuczny, napuszony, afektacja – nienaturalność i przesada w wyrażaniu uczuć, zachowaniu się i mówieniu iluzja – przen. złuda, urojenie
wynikające z błędnych przekonań o świecie, tu: tworzenie złudzenia rzeczywistości
Tekst IV
Znaczenie terminu barocco w XVII wieku nie jest do końca jasne. W Portugali była to nazwa nieregularnej
perły. We Francji w ten sposób [baroque] określano wszelkie dziwactwa w sztuce. W przeciwieństwie do renesansu barok cenił asymetrię, kontrasty i bogate zdobienia. Ulubionymi motywami były m.in. muszla – symbol
duszy i paw – oznaka przepychu i dostojeństwa. [. . .]
Barok nawiązał do wielu wątków kultury średniowiecznej [. . .]. W sztuce znów pojawiły się tańce śmierci,
przypominające o marności doczesnych rozkoszy. Barok podtrzymał też renesansowy kult antyku – umiejętność posługiwania się klasyczną łaciną nadal stanowiła podstawę wykształcenia, jednak wątki mitologiczne
wykorzystywano głównie do wyrażania idei chrześcijańskich, zwykle oddalając się od ich pierwotnego sensu
i znaczenia. Imionami postaci mitologicznych zastępowano pojęcia abstrakcyjne, np. Wenus oznaczała miłość,
Atena – mądrość, Herkules – siłę.
Joanna Knaflewska Ilustrowane dzieje literatury polskiej
1. Nazwa barok pochodzi z języków:
a) włoskiego i francuskiego.
b) francuskiego i łacińskiego.
c) włoskiego i portugalskiego.
d) portugalskiego i francuskiego.
2. Na który wiek przypada epoka baroku?
...............................................................................................................................................................................
3. Nawiązanie w nazwie omawianej epoki do perły o nieregularnym kształcie wskazuje na to, że:
a) była to epoka pełna kontrastów w życiu i sztuce.
b) w epoce baroku popularnym motywem w sztuce była muszla.
c) w okresie baroku przywiązywano wagę do procesu przemijania i śmierci.
d) w czasach baroku przywiązywano wagę do niezwykłej formy dzieł sztuki.
4. Jaka dziedzina sztuki i dlaczego odgrywała w czasach baroku szczególną rolę?
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
5. Dlaczego sytuację polityczną epoki baroku porównywano do ówczesnej architektury?
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
6. W czasach baroku nawiązywano do zjawisk charakterystycznych dla wcześniejszych epok. Uzupełnij podaną
tabelę, wykorzystując sformułowania podane poniżej.
NAWIĄZANIA DO ŚREDNIOWIECZA
motyw śmierci i przemijania
NAWIĄZANIA DO RENESANSU
pochwała radości życia
oddawanie się praktykom religijnym
przywoływanie idei chrześcijańskich
kult antyku
carpe diem
memento mori
postaci mitologiczne
7. O jakim zjawisku obecnym w kulturze baroku świadczy nawiązywanie do tak odmiennych epok jak średniowiecze i renesans?
...............................................................................................................................................................................
8. W tekście IV wymieniono motywy popularne w sztuce barokowej i ich symboliczne znaczenie. Poniżej wypisano dwa inne motywy. Jakie mogło być ich symboliczne znaczenie, jeżeli weźmie się pod uwagę zjawiska
pozostające w kręgu zainteresowań człowieka baroku?
czaszka – symbol
zegar – symbol
...................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................