docWymagania na poszczególne oceny z przedmiotu PRZYRODA
download 
Reklamacja Transkrypt
Wymagania na poszczególne oceny z przedmiotu PRZYRODA
W poniższej tabeli znajdują się wymagania szczegółowe, sugerowane przez podstawę programową. Wymagania na poszczególne oceny z przedmiotu PRZYRODA część 3, biologia dla szkoły ponadgimnazjalnej Temat (rozumiany jako lekcja) Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca) Wymagania podstawowe (ocena dostateczna) Wymagania rozszerzające (ocena dobra) Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra) Wymagania kompletne (ocena celująca) Uczeo: – określa warunki prawidłowego planowania i przeprowadzania eksperymentów; – ocenia weryfikowalnośd teorii ewolucji. Uczeo: – samodzielnie projektuje doświadczenie na dowolny temat, przeprowadza je, zapisuje wyniki i wyciąga wnioski; – udowadnia, że teoria ewolucji jest centralną teorią biologii. Uczeo: – ocenia rolę nauk biologicznych w kolejnych epokach historycznych; – charakteryzuje wagę klasyfikacji organizmów zapoczątkowaną przez Linneusza; – ocenia słusznośd idei lamarkizmu; Uczeo: – ocenia system klasyfikacji organizmów według Linneusza jako naturalny lub sztuczny; – docenia wagę osiągnięd Jeana Baptiste'a Lamarcka w kreowaniu późniejszych koncepcji ewolucjonizmu; Dział 1. Nauka i świat 1. Metoda naukowa i wyjaśnianie świata Uczeo: – definiuje pojęcia: doświadczenie, problem badawczy, hipoteza, teza; – wymienia rodzaje metod badawczych stosowanych w biologii; – podaje definicję teorii ewolucji. 2. Historia myśli naukowej Uczeo: – wymienia najważniejsze etapy rozwoju nauk biologicznych; – podaje przykłady najważniejszych osiągnięd nauk biologicznych w poszczególnych epokach historycznych; Uczeo: – wyjaśnia różnicę pomiędzy tezą a hipotezą; – charakteryzuje obserwacje i eksperymenty biologicznie na dowolnie wybranych przykładach; – omawia założenia teorii ewolucji. Uczeo: – wyjaśnia sens stosowania próby kontrolnej w doświadczeniu; – porównuje obserwację i eksperyment; – charakteryzuje sposób dokumentowania wyników doświadczenia. Uczeo: Uczeo: – charakteryzuje rozwój – porównuje nauk biologicznych przeddarwinowskie i przed opublikowaniem darwinowskie stadia koncepcji Karola rozwoju nauk Darwina oraz po jej biologicznych; opublikowaniu; – porównuje dobór – opisuje sposoby metod badawczych badawcze stosowane w wykorzystywanych w różnych dziedzinach różnych dziedzinach nauk biologicznych; biologii; 1 – wymienia sposoby badawcze stosowane w biologii; – podaje definicję kreacjonizmu, specjacji, ewolucji i ewolucjonizmu; – definiuje pojęcie systematyki. – opisuje system klasyfikacyjny Karola Linneusza; – wymienia wielkie postacie ewolucjonizmu; – charakteryzuje rolę systematyki w rozwoju biologii i ewolucjonizmu; – opisuje teorię lamarkizmu. 3. Wielcy rewolucjoniści nauki Uczeo: – wymienia najsłynniejsze dokonania Arystotelesa, Linneusza i Darwina. Uczeo: – przedstawia dokonania Arystotelesa, Linneusza i Darwina. 4. Dylematy moralne w nauce Uczeo: – wyjaśnia termin darwinizm społeczny; – definiuje pojęcia: nietolerancji, rasizmu, seksizmu, dyskryminacji, homofobii, socjobiologii, bioetyki; – podaje przykłady zagadnieo wiążących się z bioetyką. Uczeo: – charakteryzuje przyczyny różnych form nietolerancji; – wyjaśnia, na czym polegają zachowania altruistyczne. – podaje znaczenie teorii Linneusza; – charakteryzuje wybrane wielkie postacie ewolucjonizmu; – wyjaśnia różnice pomiędzy kreacjonizmem a ewolucjonizmem; – opisuje zjawisko mimikry, podając przykłady. Uczeo: – charakteryzuje sposoby dokonania odkryd przez Arystotelesa, Linneusza i Darwina. Uczeo: – porównuje pojęcia: dyskryminacji i nietolerancji; – charakteryzuje przyczyny zachowao altruistycznych w świecie zwierząt. 2 – przedstawia ewolucyjne znaczenie zjawiska mimikry; – przedstawia teorię ewolucjonizmu syntetycznego; – charakteryzuje powiązania pomiędzy dziedziczeniem a ewolucją. – udowadnia powiązania pomiędzy badaniami Grzegorza Mendla i Thomasa Morgana a rozwojem koncepcji ewolucjonizmu. Uczeo: – ocenia znaczenie wędrówki Darwina na okręcie „Beagle” mającej wpływ na tworzenie teorii ewolucji. Uczeo: – analizuje możliwości przeciwdziałania nietolerancji i dyskryminacji; – analizuje możliwośd genetycznego uwarunkowania socjobiologii. Uczeo: – udowadnia wpływ dokonao Arystotelesa, Linneusza i Darwina na rozwój współczesnej biologii. Uczeo: – ocenia swoje stanowisko wobec głównych problemów bioetyki; – przewiduje pozytywne i negatywne scenariusze dotyczące problemów związanych z bioetyką w przyszłości. 5. Nauka i pseudonauka Uczeo: – podaje definicję pseudonauki; – wyjaśnia pojęcia: bioenergoterapii i biodynamicznej uprawy roślin. 6. Nauka w mediach Uczeo: – podaje definicję GMO; – wymienia przykłady organizmów modyfikowanych genetycznie; – wyjaśnia, czym jest żywnośd typu light; – definiuje pojęcie suplementu diety. Uczeo: – wyjaśnia teorię inteligentnego projektu; – opisuje założenia biodynamicznej uprawy roślin. Uczeo: – podaje wady i zalety GMO; – przedstawia różne sposoby odchudzania; – określa rolę suplementów diety w procesie racjonalnego odżywiania. Uczeo: – wyjaśnia różnicę między twierdzeniami pseudonaukowymi i naukowymi. Uczeo: – wyjaśnia podobieostwa między teorią inteligentnego projektu a kreacjonizmem. Uczeo: – określa swoje stanowisko wobec GMO, podając konkretne argumenty; – porównuje kalorycznośd wybranych produktów typu light z ich odpowiednikami o zwykłym poziomie kaloryczności. 7. Wykorzystanie komputera w nauce Uczeo: – określa celowośd sekwencjonowania gnomów; – opisuje sposoby wykorzystania komputerów w badaniach zjawisk biologicznych. Uczeo: – charakteryzuje genomikę i proteomikę jako nowe dziedziny naukowe; – przedstawia techniki komputerowe wykorzystywane w badaniach biologicznych. Uczeo: – określa wpływ produktów typu light na zdrowie; – przedstawia rolę mediów w kształtowaniu świadomości ekologicznej społeczeostwa; – analizuje informacje reklamowe pod kątem ich prawdziwości naukowej. Uczeo: – ocenia celowośd zastosowania komputerów w przeprowadzaniu symulacji różnych procesów biologicznych; – analizuje znaczenie wykorzystania technik statystycznych (przetwarzania baz danych) w rozwoju Uczeo: – wyjaśnia termin bioinformatyka; – podaje przykłady wykorzystania komputerów w badaniach biologicznych. 3 Uczeo: – argumentuje stanowiska zwolenników i przeciwników medycyny niekonwencjonalnej. Uczeo: – analizuje doniesienia medialne dotyczące ekologii, mając na uwadze ich rzetelnośd i autentycznośd; – ocenia wpływ na zdrowie niekontrolowanego stosowania leków dostępnych bez recepty. Uczeo: – analizuje znaczenie wykorzystania bioinformatyki w analizie sekwencji nukleotydów i aminokwasów oraz w badaniach ewolucji molekularnej; – przewiduje nowe możliwości wykorzystania technik bioinformatycznych w 8. Polscy badacze i ich odkrycia Uczeo: – przedstawia odkrycia Kazimierza Funka i Rudolfa Weigla. Uczeo: – opisuje dokonania Funka i Weigla, określając tło okresu historycznego, w którym żyli i pracowali. nauk biologicznych. Uczeo: Uczeo: – charakteryzuje – ocenia znaczenie sposób, w jaki witamina odkryd Funka i Weigla B1 została odkryta przez dla rozwoju biologii i Funka. medycyny. przyszłości. Uczeo: – analizuje metodykę opracowania szczepionki przeciwko durowi plamistemu zastosowana przez Weigla. Dział 2. Nauka i technologia 9. Wynalazki, które zmieniły świat 10. Energia – od Słooca do żarówki 11. Światło i obraz Uczeo: – wymienia najważniejsze odkrycia mające wpływ na rozwój nauk biologicznych; – podaje definicję antybiotyku. Uczeo: – podaje definicje: fotosyntezy, oddychania komórkowego i chemosyntezy; – określa funkcje ATP; – przedstawia budowę łaocucha troficznego; – wyjaśnia termin: oaza hydrotermalna. Uczeo: – opisuje przebieg odkryd najważniejszych wynalazków mających wpływ na rozwój biologii. Uczeo: – charakteryzuje metodykę badao nad wybranymi odkryciami i wynalazkami. Uczeo: – ocenia wpływ wybranych odkryd na rozwój różnych dziedzin biologii i medycyny. Uczeo: – analizuje mechanizm działania polimerazy DNA i określa wpływ jej odkrycia na rozwój biologii molekularnej. Uczeo: – przedstawia budowę ATP; – lokalizuje procesy: fotosyntezy i oddychania komórkowego; – opisuje złożonośd sieci pokarmowej w ekosystemie; – charakteryzuje rolę reducentów w ekosystemie. Uczeo: – omawia przebieg fotosyntezy i oddychania komórkowego; – charakteryzuje przepływ energii przez ekosystem w kolejnych ogniwach łaocuchów troficznych; – określa wpływ ilości ogniw łaocucha troficznego na poziom zakumulowanej energii. Uczeo: – porównuje przeciwstawnośd procesów: fotosyntezy i oddychania komórkowego; – charakteryzuje ekosystem chemoautotroficzny ; – przedstawia przykłady wykorzystania energetyki słonecznej w gospodarce człowieka. Uczeo: – analizuje biologiczne znaczenie fotosyntezy, chemosyntezy i oddychania komórkowego; – przewiduje możliwości rozwoju energetyki słonecznej w przyszłości. Uczeo: Uczeo: Uczeo: Uczeo: Uczeo: 4 – wyjaśnia termin: fotoreceptor; – wymienia przykładowe fotoreceptory występujące w świecie zwierząt; – definiuje pojęcie bioluminescencji. 12. Sport 13. Technologie przyszłości Uczeo: – wymienia czynniki mające wpływ na kondycję sportowców; – wyjaśnia, jakie znaczenie dla sportowców ma dieta; – podaje przykładowe urazy charakterystyczne dla sportowców uprawiających różne dyscypliny. Uczeo: – podaje definicję polimerów; – wymienia przykłady polimerów naturalnych; – wyjaśnia termin sonda molekularna. – opisuje budowę oka człowieka; – przedstawia mechanizm widzenia w oku człowieka; – podaje przykłady bioluminescencji; – określa biologiczne znaczenie bioluminescencji. Uczeo: – przedstawia specyfikę żywienia sportowców; – opisuje biologiczną istotę treningu sportowców; – określa zadania medycyny sportowej. – charakteryzuje mechanizm działania czopków i pręcików; – wyjaśnia mechanizm widzenia barwnego; – wyjaśnia, na czym polega widzenie stereoskopowe. – porównuje budowę oczu u różnych grup zwierząt; – analizuje powiązanie poszczególnych elementów budowy oka z pełnioną funkcją. Uczeo: – charakteryzuje substancje spożywcze mogące uzupełniad dietę sportowców; – określa czynniki mające wpływ na wzrost formy sportowej. Uczeo: – analizuje techniki wspomagania wysiłku, które można zastosowad u sportowców; – ocenia wpływ treningu w warunkach hipoksji wysokościowej na organizm. Uczeo: – wyjaśnia, czym są polimery biodegradowalne; – wyjaśnia, czym są fotoogniwa; – opisuje budowę mikromacierzy DNA. Uczeo: – omawia wykorzystanie polimerów biodegradowalnych w gospodarce; – opisuje barwniki sensybilizowane; – charakteryzuje rodzaje mikromacierzy DNA. Uczeo: – wyjaśnia mechanizm powstawania polimerów biodegradowalnych; – opisuje budowę fotoogniwa; – przedstawia mechanizm działania mikromacierzy DNA. 5 – analizuje mechanizm procesu bioluminescencji; – przeprowadza doświadczenie obrazujące powstawanie zdjęcia na liściu oraz zapisuje wnioski z przebiegu tego doświadczenia. Uczeo: – analizuje informacje dotyczące biologicznej granicy rekordów sportowych; – ocenia wpływ sportu wyczynowego na zdrowie sportowców. Uczeo: – analizuje znaczenie wykorzystywania polimerów biodegradowalnych dla środowiska; – przedstawia mechanizm działania fotoogniwa; – analizuje sposoby wykorzystania 14. Współczesna Uczeo: diagnostyka i medycyna – wymienia rodzaje metod służących do wykrywania patogenów; – wyjaśnia termin mutacje; – definiuje termin diagnostyka prenatalna; – określa przyczynę badao prenatalnych; – definiuje pojęcie medycyny molekularnej. 15. Ochrona przyrody i Uczeo: środowiska – wymienia sposoby ochrony przyrody; – przedstawia sposoby ochrony gatunkowej; – wyjaśnia znaczenie bioróżnorodności; – definiuje termin bank genów. Uczeo: – wyjaśnia, czym jest technika PCR; – przedstawia sposoby wykrywania patogenów w diagnostyce molekularnej; – przedstawia przykładowe rodzaje mutacji; – opisuje rodzaje badao prenatalnych. Uczeo: – charakteryzuje metodę PCR i przedstawia możliwości jej wykorzystania; – podaje przykłady immunologicznych metod detekcji patogenów; – podaje sposoby diagnozowania DNA w celu wykrycia mutacji. Uczeo: – porównuje mechanizmy detekcji patogenów w diagnostyce molekularnej; – charakteryzuje sposoby immunologicznej detekcji patogenów; – określa role enzymów restrykcyjnych w diagnozowaniu DNA. Uczeo: – opisuje ochronę in situ oraz ex situ; – określa celowośd tworzenia banków genów; – podaje przykłady międzynarodowych porozumieo mających na celu ochronę gatunkową; – wyjaśnia, na czym polega biologiczne oczyszczanie ścieków. Uczeo: – porównuje ochronę in situ z ex situ; – przedstawia sposoby przechowywania genotypów w bankach genów; – charakteryzuje rolę bakterii w biologicznym oczyszczaniu ścieków. 16. Nauka i sztuka Uczeo: Uczeo: Uczeo: – analizuje możliwośd wykorzystania banków genów w przyszłości; – ocenia znaczenie zielonych korytarzy ułatwiających komunikację organizmów i mieszanie się genotypów; – wymienia przykładowe rodzaje bakterii biorących udział w biologicznym oczyszczaniu ścieków. Uczeo: Uczeo: 6 mikromacierzy DNA w biologii i medycynie. Uczeo: – ocenia możliwości wykorzystania technik PCR w różnych dziedzinach nauki; – analizuje testy Western blot oraz ELISA; – analizuje korzyści płynące z wykrywania mutacji w DNA. Uczeo: – ocenia utrudnienia płynące ze stosowania GMO w skuteczności ochrony gankowej; – analizuje zagrożenia zachowania genotypów roślin użytkowych i chronionych wynikające ze stosowania GMO. Uczeo: – wymienia przykłady naturalnych barwników używanych w malarstwie. – przyporządkowuje przykładowy naturalny barwnik organizmowi, który umożliwił jego uzyskanie. – opisuje na wybranych przykładach symbolikę roślin i zwierząt w sztuce. – analizuje na wybranych przykładach informacje dotyczące stanu zdrowia ludzi, zwierząt i roślin utrwalonych na obrazach i rzeźbach. – ocenia przyczyny wykorzystywania motywów epidemii, schorzeo czy kalectw w sztuce. Uczeo: – opisuje rodzaje pamięci; – charakteryzuje czynniki mające wpływ na efektywnośd procesu uczenia się; – porównuje odruchy warunkowe i bezwarunkowe; – określa rolę połączeo nerwowych w procesie uczenia się. Uczeo: – porównuje budowę fotoreceptorów u różnych zwierząt; – opisuje budowę narządu węchu człowieka; – porównuje rolę feromonów u różnych zwierząt; – charakteryzuje znaczenie repelentów. Uczeo: – porównuje pamięd świadomą i nieświadomą; – ocenia różne sposoby ułatwiające zapamiętywanie; – analizuje doświadczenie Pawłowa. Uczeo: – analizuje czynników, od których zależy rodzaj pamięci; – ocenia biologiczne znaczenie pamięci; – wykorzystuje w praktyce i porównuje różne sposoby ułatwiające zapamiętywanie w zależności od sytuacji. Uczeo: – ocenia zależnośd pomiędzy trybem życia a budową fotoreceptorów u zwierząt; – charakteryzuje budowę komórek węchowych; – opisuje mechanizm działania receptorów zapachu; – ocenia znaczenie Uczeo: – analizuje teorię mechanizmu widzenia barwnego Younga– Helmholtza; – ocenia możliwości gospodarczego wykorzystania bodźców węchowych; – analizuje biologiczne znaczenie barw oraz zapachów kwiatów i owoców. Dział 3. Nauka wokół nas 17. Uczenie się Uczeo: – wymienia formy uczenia się zwierząt; – definiuje termin habituacja; – wyjaśnia, czym jest pamięd; – podaje definicję mnemotechniki. Uczeo: – opisuje uczenie się percepcyjne, asocjacyjne i motoryczne; – podaje rodzaje pamięci; – wyjaśnia, czym są odruchy; – klasyfikuje procesy pamięciowe. 18. Barwy i zapachy świata Uczeo: – definiuje pojęcia: fotoreceptora, atraktantów, repelentów, zoogamii; – podaje przykłady znaczenia receptorów światła i zapachu w świecie zwierząt; – wymienia rodzaje bodźców węchowych; – podaje przykłady znaczenia barw w Uczeo: – opisuje przykładowe rodzaje fotoreceptorów u zwierząt; – charakteryzuje znaczenie receptorów węchu w świecie zwierząt; – opisuje rolę atraktantów; – przedstawia przykłady przystosowania 7 świecie organizmów żywych. Uczeo: – definiuje pojęcie rytmu biologicznego; – wyjaśnia, czym jest sen; – przedstawia rolę hormonów; – podaje definicję fenologii; – definiuje pojęcie hibernacji i podaje przykłady zwierząt hibernujących; – wyjaśnia pojęcie fotoperiodyzmu u roślin. Uczeo: – podaje definicje: śmiechu i płaczu; – określa biologiczną rolę gruczołu łzowego i łez. kwiatów do zapylenia przez owady. Uczeo: – opisuje rytmy endogenne i egzogenne; – przedstawia fazy snu; – opisuje mechanikę działania układu hormonalnego; – podaje przykłady przedmiotów analiz fenologicznych; – opisuje sezonowośd kamuflażu u zwierząt. 21. Zdrowie Uczeo: – definiuje pojęcie homeostazy; – podaje czynniki chorobotwórcze. Uczeo: – omawia czynniki mające wpływ na zachowanie homeostazy. 22. Piękno i uroda Uczeo: – podaje definicję Uczeo: – opisuje człowieka 19. Cykle, rytmy i czas 20. Śmiech i płacz Uczeo: – przedstawia znaczenie śmiechu i płaczu; – określa przyczyny płaczu w zależności od wieku człowieka. Uczeo: – porównuje różne rodzaje biorytmów; – charakteryzuje rolę szyszynki; – charakteryzuje żeoski cykl menstruacyjny; – przedstawia rodzaje migracji u ryb; – charakteryzuje sezonowośd pory godowej u zwierząt; – porównuje fotoperiodyzm roślin dnia krótkiego i roślin dnia długiego. Uczeo: – opisuje fizjologię śmiechu i płaczu; – przedstawia przykłady różnych sposobów wyrażania emocji w świecie zwierząt. Uczeo: – charakteryzuje czynniki mające wpływ na kondycję psychofizyczną człowieka. Uczeo: – podaje cechy twarzy 8 barw w świecie zwierząt. Uczeo: – charakteryzuje okołodobową rytmikę funkcji fizjologicznych i psychicznych; – analizuje znaczenie melatoniny u różnych grup zwierząt; – ocenia rolę poszczególnych hormonów w żeoskim cyklu menstruacyjnym. Uczeo: – analizuje czynniki dezorganizujące okołodobową rytmikę fizjologiczną; – ocenia wpływ wieku człowieka na zmiany poziomu melatoniny ; – analizuje przystosowanie zwierząt do sezonowych migracji. Uczeo: – analizuje wpływ śmiechu na układ immunologiczny; – ocenia chemiczny skład łez emocjonalnych . Uczeo: – analizuje rolę śmiechu w zachowaniach społecznych; – ocenia rolę łez jako sposobu emocjonalnej komunikacji. Uczeo: – analizuje reakcje organizmu w momencie przegrzania i wychłodzenia. Uczeo: – analizuje środowiskowe przyczyny chorób. Uczeo: – wyjaśnia założenia Uczeo: – analizuje biologiczne złotego środka; – podaje przykłady witamin wchodzących w skład kosmetyków pielęgnacyjnych. 23. Woda – cud natury 24. Największe i najmniejsze Uczeo: – przedstawia parametry fizyczne i chemiczne wody; – wymienia przykładowe przystosowania kręgowców do życia w środowisku wodnym; – definiuje pojęcia: hipertoniczny, hipotoniczny; – podaje przykładowe gatunki roślin występujących w środowiskach suchych, mokrych i wilgotnych; – wyjaśnia pojęcia: sucha masa i świeża masa. Uczeo: – podaje przykłady rekordowych osiągnięd w świecie przyrody; – podaje definicję ontogenezy; – wyjaśnia termin witruwiaoskiego Leonarda da Vinci; – charakteryzuje wybrane witaminy mające wpływ na wygląd zewnętrzny oraz ich źródła. Uczeo: – charakteryzuje właściwości fizykochemiczne wody; – opisuje mechanizm osmoregulacji u ryb; – przedstawia wpływ wieku człowieka na zmianę ilości wody w organizmie; – opisuje procentową zawartośd wody w różnych tkankach i organach roślinnych; – przedstawia ekologiczne grupy roślin. Uczeo: – wyjaśnia, od czego zależy szybkośd przemiany materii wewnątrz komórek; – łączy przykłady grup ekstremofili ze harmonijnej; – charakteryzuje wybrane substancje roślinne stosowane w kosmetyce. doboru płciowego; – charakteryzuje wybrane produkty pochodzenia zwierzęcego stosowane w kosmetyce. przyczyny atrakcyjności symetrycznej twarzy; – analizuje czynniki mające wpływ na zahamowanie procesu starzenia się skóry. Uczeo: – porównuje przystosowanie do osmoregulacji u ryb morskich i słodkowodnych; – charakteryzuje różnice w stopniu uwodnienia różnych typów tkanek człowieka; – charakteryzuje warunki życia w wodzie; – lokalizuje różne grupy ekologiczne roślin w zależności od ich preferencji dotyczących ilości wody w otoczeniu. Uczeo: – wyjaśnia, dlaczego małe zwierzęta mają niekorzystny stosunek powierzchni do objętości. Uczeo: – ocenia, które właściwości fizykochemiczne wody umożliwiają występowanie w niej organizmów; – analizuje przystosowanie ryb chrzęstnoszkieletowych oraz ssaków morskich do występowania w środowisku hipertonicznym. Uczeo: – analizuje przystosowanie anatomiczne, fizjologiczne i morfologiczne organizmów żywych do występowania w środowisku wodnym; – analizuje i porównuje bilans wodny zwierząt żyjących w różnych środowiskach. Uczeo: – analizuje przyczyny szybkiego metabolizmu małych zwierząt stałocieplnych. Uczeo: – analizuje porównawczo metabolizm stałocieplnych ssaków dużych i małych. 9 ekstremofile. środowiskiem ich występowania. Wymagania na poszczególne oceny z przedmiotu PRZYRODA część 2, chemia dla szkoły ponadgimnazjalnej Temat (rozumiany jako lekcja) Wymagania konieczne Wymagania podstawowe Wymagania rozszerzające Wymagania dopełniające Wymagania kompletne (ocena dopuszczająca) (ocena dostateczna) (ocena dobra) (ocena bardzo dobra) (ocena celująca) Dział 1. Nauka i świat 1. Metoda naukowa i wyjaśnianie świata Uczeo: – definiuje pojęcia: doświadczenia, problemu badawczego, hipotezy, tezy; – wymienia rodzaje metod badawczych stosowanych w chemii. Uczeo: – wyjaśnia różnicę między tezą a hipotezą; – charakteryzuje obserwacje i eksperymenty chemiczne na dowolnie wybranych przykładach. Uczeo: – wyjaśnia sens stosowania próby kontrolnej w doświadczeniu; – porównuje obserwację i eksperyment; – charakteryzuje sposób dokumentowania wyników doświadczenia. 2. Historia myśli naukowej Uczeo: – wymienia najważniejsze etapy rozwoju nauk chemicznych; – podaje przykłady najważniejszych osiągnięd nauk Uczeo: – charakteryzuje rozwój nauk chemicznych od starożytności po czasy współczesne; – wymienia metody badawcze stosowane w chemii. Uczeo: – porównuje alchemię i chemię; – porównuje dobór metod badawczych wykorzystywanych w różnych dziedzinach chemii; 10 Uczeo: – określa warunki prawidłowego planowania i przeprowadzania eksperymentów; – wyjaśnia zjawiska biologiczne za pomocą teorii chemicznych; – wyjaśnia zjawiska chemiczne za pomocą praw fizyki. Uczeo: – charakteryzuje sprzęt i odczynniki stosowane przez alchemików i współczesnych chemików; – określa pojęcie związku chemicznego i Uczeo: – samodzielnie projektuje doświadczenie na dowolny temat, przeprowadza je, zapisuje wyniki i wyciąga wnioski. Uczeo: – zna biegle szczegółową chronologię odkryd alchemicznych i chemicznych. chemicznych w poszczególnych epokach historycznych. 3. Od Boyle’a do Mendelejewa – fizycy i chemicy XVII–XIX wieku Uczeo: – wymienia najważniejszych chemików XVII–XIX wieku. 4. Dylematy moralne w nauce Uczeo: – potrafi wymienid odkrycia chemiczne, w związku z którymi powstają dylematy moralne; – charakteryzuje wynalazek Alfreda Nobla. 5. Nauka i pseudonauka Uczeo: – zna różnicę między nauką i pseudonauką. – potrafi opisad rolę teorii okresowości w chemii. Uczeo: – wymienia najważniejszych chemików XVII–XIX wieku i potrafi scharakteryzowad ich dorobek naukowy. Uczeo: – zna prawo stałości składu; – omawia teorię witalizmu i wie, w jaki sposób została obalona; – omawia główne założenia mechaniki kwantowej. Uczeo: Uczeo: – określa zalety i wady – potrafi zająd osiągnięd naukowych na odpowiednie stanowisko przykładzie dynamitu. w sprawie dylematów moralnych związanych z odkryciami naukowymi. Uczeo: – wyjaśnia pojęcie homeopatii i potrafi wykazad jej sprzecznośd z obecną wiedzą naukową. 11 pierwiastka chemicznego, wie, jak ewoluowały te pojęcia. Uczeo: – omawia teorię flogistonu i wie, w jaki sposób została obalona; – wykazuje znaczenie mechaniki kwantowej w rozwoju nauk chemicznych. Uczeo: – opisuje znaczenie Nagrody Nobla w rozwoju współczesnych nauk; – opisuje rolę chemii w produkcji broni (konwencjonalnych materiałów wybuchowych oraz broni chemicznej). Uczeo: Uczeo: – rozpoznaje cechy – uzasadnia swoją charakterystyczne opinię na temat pseudonauki we homeopatii i szkodliwej wskazanych materiałach. chemii. Uczeo: – wykazuje przełomowe znaczenie poznanych odkryd dla rozwoju chemii. Uczeo: – charakteryzuje na przykładach związek chemii ze współczesnymi rodzajami broni; – przedstawia jasne stanowisko na temat wykorzystania chemii w produkcji różnych rodzajów broni. Uczeo: – potrafi samodzielnie wyszukiwad przykłady pseudonauki w mediach. 6. Nauka w mediach Uczeo: – potrafi czytad ze zrozumieniem teksty naukowe pojawiające się w mediach. Uczeo: – analizuje informacje reklamowe i wskazuje te niepełne, nierzetelne i nieprawdziwe. Uczeo: – analizuje i ocenia wpływ reklamowanych produktów (w szczególności żywnościowych, farmaceutycznych i kosmetycznych) na zdrowie. Uczeo: – analizuje materiały prasowe pod kątem wybranych problemów globalnych. Uczeo: – potrafi samodzielnie zredagowad tekst artykułu prasowego opisującego wybrane osiągnięcie naukowe. 7. Wykorzystanie komputera w nauce Uczeo: – podaje przykłady prostych narzędzi informatycznych przydatnych w chemii. Uczeo: – tworzy model prostej cząsteczki związku chemicznego, np. wody, amoniaku. Uczeo: – tworzy model bardziej złożonej cząsteczki związku chemicznego, np. benzenu, naftalenu i ich pochodnych. Uczeo: – modeluje wybrane przez nauczyciela atomy, cząsteczki i przemiany chemiczne. Uczeo: – modeluje skomplikowane molekuły chemiczne, np. białko, polimery, DNA, RNA. 8. Polscy badacze i ich odkrycia Uczeo: Uczeo: – omawia odkrycia Marii – wymienia Skłodowskiej-Curie. najważniejsze osiągnięcia naukowe Ignacego Łukasiewicza, Karola Olszewskiego, Zygmunta Wróblewskiego i Kazimierza Fajansa. Uczeo: – omawia różne zastosowanie pierwiastków promieniotwórczych; – charakteryzuje znaczenie procesu destylacji ropy naftowej. Uczeo: – omawia różne zastosowanie skroplonego azotu; – opisuje szczegółowo proces destylacji ropy naftowej i zastosowanie poszczególnych frakcji destylacji ropy. Uczeo: – dysponując odpowiednim sprzętem i odczynnikami, samodzielnie przeprowadza destylację ropy lub uzyskuje tlen z saletry pod kontrolą nauczyciela. Uczeo: – charakteryzuje metodykę badao nad wybranymi odkryciami i Uczeo: – ocenia hierarchię znaczenia wybranych odkryd i wynalazków, Uczeo: – charakteryzuje i ocenia wpływ wybranych odkryd na rozwój Dział 2. Nauka i technologia 9. Wynalazki, które zmieniły świat Uczeo: – wymienia najważniejsze odkrycia mające wpływ na rozwój Uczeo: – opisuje przebieg odkryd najważniejszych wynalazków mających 12 nauk chemicznych. wpływ na rozwój chemii. wynalazkami. uzasadniając swój wybór. różnych dziedzin nauki, np. medycyny, gospodarki. 10. Energia – od Słooca do żarówki Uczeo: – omawia różnicę między reakcjami endotermicznymi a egzotermicznymi. Uczeo: – charakteryzuje substancje chemiczne używane do budowy żarówki, jarzeniówki i świetlówki. Uczeo: – charakteryzuje pojęcie energii wewnętrznej układu; – opisuje ATP jako przenośnik energii chemicznej. Uczeo: – potrafi wyjaśnid pojęcia: entropii, entalpii, energii wiązao, energii aktywacji. 11. Światło i obraz Uczeo: – definiuje pojęcie światłoczułości; – wyjaśnia, czym jest ciemnia optyczna. Uczeo: – charakteryzuje substancje chemiczne używane do budowy żarówki; – określa różnice między układem otwartym, zamkniętym i izolowanym. Uczeo: – podaje przykłady substancji światłoczułych; – przedstawia sposób powstawania obrazu. Uczeo: – przeprowadza pod opieką nauczyciela eksperyment: otrzymywanie chlorku srebra (AgCl) jako przykładu substancji światłoczułej. Uczeo: – omawia zjawisko dopingu w sporcie i uzasadnia szkodliwośd stosowanych substancji chemicznych. Uczeo: – wyjaśnia mechanizm powstawania stykowej odbitki fotograficznej. Uczeo: – planuje i przeprowadza pod opieką nauczyciela doświadczenie polegające na wykonaniu stykowej odbitki fotograficznej. Uczeo: – przedstawia stosowanie dopingu z etycznego punktu widzenia; – wyjaśnia, dlaczego celuloidowe piłeczki pingpongowe są tak łatwo palne. Uczeo: – charakteryzuje wybrane substancje stosowane jako środki dopingujące. 12. Chemia a osiągnięcia Uczeo: sportowe – wyjaśnia, czym jest doping. Uczeo: – przedstawia działanie dopingu na organizm. 13 13. Technologie przyszłości Uczeo: – wyjaśnia pojęcie biodegradowalności. Uczeo: – charakteryzuje polimery biodegradowalne jako przykład współczesnej technologii. Uczeo: – opisuje w sposób ogólny zasadę działania ogniw paliwowych. Uczeo: – opisuje szczegółowo zasadę działania ogniw paliwowych; – opisuje zastosowanie fulerenów i nanorurek węglowych jako elementów konstrukcyjnych oraz przewodzących. Uczeo: – przygotowuje referat na temat wybranej chemicznej technologii przyszłości, uzasadnia jej innowacyjnośd i korzyści wynikające z jej zastosowania. 14. Współczesna diagnostyka i medycyna Uczeo: – omawia skład chemiczny płynów ustrojowych. Uczeo: – omawia chemiczne podstawy analizy tkanek i płynów ustrojowych. Uczeo: – omawia chemiczne podłoże chorób wynikających z zaburzeo w składzie płynów ustrojowych. Uczeo: – charakteryzuje na różnych przykładach najnowocześniejsze osiągnięcia w implantologii. 15. Ochrona przyrody i środowiska Uczeo: – rozpoznaje gazy cieplarniane oraz możliwości ograniczenia ich emisji. Uczeo: – omawia zalety i wady stosowania nawozów sztucznych i chemicznych środków zwalczania szkodników (środków ochrony roślin). Uczeo: – opisuje budowę freonów; – wyjaśnia mechanizm powstawania kwaśnych deszczów; – ocenia wpływ skażenia metalami ciężkimi na środowisko naturalne. Uczeo: – omawia cechy, którymi muszą charakteryzowad się materiały stosowane do przygotowywania implantów, podaje przykłady takich materiałów. Uczeo: – opisuje reakcje rodnikowe i podaje ich przykłady; – wyjaśnia pojęcie bioindykatora. 16. Nauka i sztuka Uczeo: – wymienia barwniki stosowane w malarstwie dawniej i dziś. Uczeo: – opisuje zastosowanie podstawowych barwników dawniej i dziś. Uczeo: – wymienia chemiczne metody analizy dzieł sztuki. Uczeo: – opisuje metodę analizy spektroskopowej i określa jej rolę w badaniu dzieł sztuki. Uczeo: – przedstawia inne metody stosowane do identyfikacji dzieł sztuki. 14 Uczeo: – charakteryzuje wybraną chemiczną metodę oczyszczania ścieków. Dział 3. Nauka wokół nas 17. Uczenie się Uczeo: – przedstawia sposoby ułatwiające zapamiętywanie informacji z dziedziny chemii (np. haki myślowe, skojarzenia, wizualizacje, mnemotechniki). 18. Barwy i zapachy świata Uczeo: – wymienia substancje barwne i zapachowe stosowane w malarstwie, barwieniu żywności i tkanin. 19. Cykle, rytmy i czas Uczeo: – omawia zjawisko korozji; – omawia zjawisko psucia się produktów żywnościowych. Uczeo: – wymienia różne metody uczenia się; – potrafi wyszukiwad szczegółowe informacje chemiczne w tablicach chemicznych i podręcznikach. Uczeo: – omawia sposoby uczenia się w zależności od predyspozycji i wrażliwości zmysłu ludzkiego; – przedstawia rolę mediów elektronicznych w procesie globalnego rozpowszechniania informacji i wiedzy. Uczeo: Uczeo: Uczeo: – charakteryzuje – wyjaśnia pojęcia: – wyjaśnia na wybranym substancje barwne i esteru i olejku przykładzie mechanizm zapachowe stosowane eterycznego oraz podaje reakcji estryfikacji oraz w malarstwie, barwieniu ich przykłady; hydrolizy estrów; żywności i tkanin; – potrafi wymienid dla – przedstawia wpływ – analizuje skład podany wybranego koloru barwników i na opakowaniach typowe barwniki konserwantów na produktów spożywczych stosowane w przemyśle zdrowie organizmu. pod kątem dodanych spożywczym. barwników i aromatów, mając do dyspozycji listę E (wykaz dodatków do żywności). Uczeo: Uczeo: Uczeo: – wymienia czynniki – wymienia przykłady – wskazuje katalizator w wpływające na szybkośd reakcji katalizowanych; reakcjach wybranych reakcji chemicznych; – wyjaśnia pojęcie przez nauczyciela; – omawia proces enzymu i podaje – charakteryzuje wpływ starzenia się skóry. przykłady. kosmetyków na procesy starzenia się. 15 Uczeo: – charakteryzuje na przykładach różne metody uczenia się; – przedstawia możliwości wykorzystania współczesnych osiągnięd technicznych w procesie uczenia się chemii. Uczeo: – omawia działanie synapsy chemicznej. Uczeo: – potrafi podzielid barwniki i aromaty ze względu na pochodzenie: roślinne, zwierzęce, mineralne i syntetyczne; – dokonuje samodzielnej i krytycznej analizy wybranej etykiety produktu spożywczego. Uczeo: – wyjaśnia mechanizm reakcji Habera–Boscha (syntezy amoniaku); – omawia reakcję utwardzania tłuszczów. 20. Śmiech i płacz Uczeo: – wymienia chemiczne składniki łez. Uczeo: – wymienia substancje chemiczne powiązane ze stresem. 21. Zdrowie Uczeo: – wymienia podstawowe składniki żywności; – analizuje i porównuje ulotki leków. Uczeo: – wymienia rodzaje węglowodanów i tłuszczów oraz podaje ich znaczenie dla organizmu; – wyjaśnia pojęcia: witaminy, mikroelementu, metabolizmu. 22. Piękno i uroda Uczeo: – analizuje i porównuje informacje umieszczone na opakowaniach i etykietach kosmetyków. 23. Woda – cud natury Uczeo: – opisuje budowę cząsteczki wody. Uczeo: – omawia typy substancji chemicznych stosowanych w kosmetykach (nośniki, witaminy, konserwanty, barwniki itp.). Uczeo: – wyjaśnia, dlaczego woda dla jednych substancji jest rozpuszczalnikiem, a dla innych nie jest. 16 Uczeo: – wykazuje pokrewieostwo między adrenaliną i fenyloalaniną. Uczeo: – omawia mechanizm powstawania stresu i łez w zależności od sytuacji. Uczeo: – omawia pojęcie neuroprzekaźników i podaje ich przykłady; – uzasadnia na różnych przykładach, że śmiech to zdrowie. Uczeo: Uczeo: Uczeo: – wyjaśnia rolę – wymienia choroby – przedstawia teorie cholesterolu w związane z niedoborem powstawania płytek funkcjonowaniu poszczególnych witamin cholesterolowych w organizmu człowieka; i mikroelementów; tętnicach: lipidową i – wskazuje źródła – opisuje wpływ stresową; poszczególnych witamin antybiotyków na – dokonuje analizy w pożywieniu. zdrowie; dowolnej ulotki leku. – określa wpływ chemicznych środków odchudzających na zdrowie; – przedstawia zjawisko metabolizmu. Uczeo: – podaje przykłady działania wybranych składników kosmetyków na organizm człowieka. Uczeo: – podaje negatywne skutki stosowania niektórych kosmetyków. Uczeo: – przedstawia rozwój przemysłu kosmetycznego i jego współczesny wpływ na kształtowanie się urody i zdrowia człowieka. Uczeo: Uczeo: Uczeo: – przedstawia znaczenie – potrafi – wyjaśnia pojęcie wody w organizmie; scharakteryzowad wiązania wodorowego i – wyjaśnia znaczenie typowe domieszki opisuje jego wpływ na wody mineralnej. znajdujące się w wodzie właściwości pitnej; fizykochemiczne wody. – wyjaśnia pojęcie pH. 24. Największe i najmniejsze Uczeo: – wymienia elementy składowe atomu: elektron, proton, neutron. Uczeo: – przedstawia dokonania Johna Daltona; – opisuje właściwości elementów składowych atomu. 17 Uczeo: – wymienia najważniejsze etapy odkrywania najmniejszych cząstek materii. Uczeo: – przedstawia najważniejszych badaczy, którzy przyczynili się do odkrycia najmniejszych cząstek; – wymienia metody obserwacji najmniejszych cząstek. Uczeo: – wyjaśnia pojęcie kwarku; – omawia metody obserwacji najmniejszych cząstek; – przedstawia szczegółowo rozwój wiedzy o budowie cząsteczki i wskazuje praktyczne znaczenie dla chemii oraz innych dziedzin życia.
