Zastosowanie metod foresight do prognozowania rozwoju systemów

PRACE NAUKOWE POLITECHNIKI WARSZAWSKIEJ
z. 86
Transport
2012
Bogusaw azarz,
Sylwester Markusik
Politechnika lska, Wydzia Transportu
ZASTOSOWANIE METOD FORESIGHT DO
PROGNOZOWANIA ROZWOJU SYSTEMÓW
TRANSPORTOWYCH W DUYCH
AGLOMERACJACH MIEJSKICH
Rkopis dostarczono, stycze 2012
Streszczenie: W obliczu ograniczonych rodków finansowych moliwych do wykorzystania w celu
poprawy jakoci i warunków ycia ludzi oraz w zwizku z duym ryzykiem, jakim s obarczone
strukturalne projekty innowacyjne, istnieje potrzeba racjonalnego podejmowania decyzji.
Poszukiwanie najbardziej prawdopodobnej wizji rozwoju jest jednym z powodów, dla których coraz
wikszym powodzeniem oraz uznaniem ciesz si nauki nad prognozowaniem przyszoci (tzw. future
studies), do których zaliczana jest take metoda foresight. W artykule poruszono problemy zwizane z
metodologi poszukiwania racjonalnych wizji i scenariuszy rozwoju systemów transportowych
w duych aglomeracjach miejskich.
Sowa kluczowe: prognozowanie, zrównowaony rozwój, technologie transportowe, foresight
1. CO TO JEST FORESIGHT ?
Foresight jest procesem kreowania metodologii mylenia o przyszoci, w którym
zarówno naukowcy, inynierowie, jak i przedstawiciele przemysu czy pracownicy
administracji publicznej bior udzia w wyznaczaniu strategicznych kierunków rozwoju
technologii oraz bada, w celu przysporzenia jak najwikszych korzyci ekonomicznych
i spoecznych w gospodarce. Uczestnicy projektu foresight ustalaj priorytetowe kierunki
bada, wspólnie tworzc wizj przyszych osigni. Poza celami dora
nymi (budowanie
scenariuszy rozwojowych) foresight ma równie due znaczenie dla zaspokajania
zapotrzebowania na know-how: naukowe, biznesowe i kulturowe. Foresight
technologiczny to proces zaangaowany w systematyczne (naukowe) spojrzenie na
dugoterminow przyszo: techniki, nauki, gospodarki oraz spoeczestwa, majcy na
72
Bogusaw azarz, Sylwester Markusik
celu identyfikacj obszarów bada strategicznych oraz powstajcych technologii
generycznych, które maj potencja przyniesienia najwyszych korzyci gospodarczych
i spoecznych w okrelonej perspektywie czasowej.
A wic, ogólnym celem foresightu technologicznego jest identyfikacja powstajcych
technologii kluczowych, które posiadaj potencja wytworzenia najwyszych korzyci
gospodarczych oraz spoecznych. Jako kluczowe technologie uwaa si technologie
posiadajce wysoki potencja wpywania na konkurencyjno danego przedsibiorstwa,
regionu lub kraju oraz na jako ycia spoeczestwa.
Wymieni mona szereg wanych aspektów powyej przytoczonych definicji
metodologii foresightu [1]:
x jako próby spojrzenia na przyszo musz by one systematyczne, aby nazwa je
„foresight”;
x foresight musi odnosi si do duszego okresu, który zazwyczaj postrzega si jako
duszy od normalnego horyzontu planowania. Horyzonty czasowe foresightu tym
samym wynosz od 5 do 30 lat. Horyzont czasowy foresightu jest zawsze daleko poza
zainteresowaniami decydentów (zarówno w administracji publicznej, jak i w yciu
politycznym). Dotyczy to w szczególnoci foresightów zwizanych z problematyk
rozwoju transportu, gdzie wszelkie dziaania inwestycyjne wymagaj dugiego okresu
czasu, znacznie wybiegajcego poza okres jednej kadencji polityka lub samorzdowca;
x postp nauki/technologii powinien by zbalansowany zapotrzebowaniem rynku.
Foresight technologiczny nie powinien by jednak zdominowany wycznie przez
nauk i technologi. Naley powici uwag take czynnikom spoecznogospodarczym, które równie wpywaj na ksztatowanie innowacji technicznych;
x foresight skupia si na powstajcych technologiach generycznych, gdzie istnieje prawna
podstawa do wsparcia rzdowego. Jest to spowodowane faktem, i przedsibiorstwa s
czsto niechtne do finansowania bada strategicznych, które wspieraj powstajce
nowe technologie generyczne.
Powysze aspekty byy czsto modyfikowane definicjami foresightu kadcymi
wikszy nacisk na budowanie systemu oraz korzyci wynikajce z tego procesu. Programy
foresight obejmuj wic pi kluczowych elementów [1]:
x strukturalne przewidywanie dugoterminowych: spoecznych, gospodarczych oraz
technologicznych postpów oraz potrzeb,
x interaktywne metody badawcze, analizy oraz badania, zawierajce szeroki zakres stron
zainteresowanych, które s charakterystyczne dla foresightu (w przeciwiestwie do
wielu tradycyjnych bada przyszoci, które s raczej zarezerwowane dla ekspertów),
x interaktywne podejcie obejmuje tworzenie nowych sieci spoecznych. Nacisk na rol
tworzenia sieci roni si w zalenoci od typu programu foresight,
x formalne produkty foresightu wykraczaj poza prezentacj scenariuszy oraz
przygotowywanie ogólnych planów rozwojowych,
x wspólna wizja rozwojowa nie moe by utopijna, poniewa musi by stworzone
wyra
ne uznanie oraz wyjanienie implikacji dla „dzisiejszych decyzji oraz przyszych
dziaa”.
Naley zauway, i foresight nie zastpuje prognozowania, bada nad przyszoci czy
planowania strategicznego. Kade z tych dziaa ma swoj rol. Wielu przypadkach role
tych dziaa mog si wzajemnie wspiera. Pogld, e „nie mona przewidzie
Zastosowanie metod Foresight do prognozowania rozwoju systemów …
73
przyszoci”, wynika z niezrozumienia idei foresightu, który nie ma na celu przewidywania
przyszoci. Foresight dotyczy gównie uprzedzania rónych moliwych wariantów
przyszoci. Skupia si take na tworzeniu podanej wizji przyszoci przez propozycje
dziaa podejmowanych aktualnie. Programy typu Foresight umoliwiaj wic i s
pomocne w tworzeniu planów zrównowaonego rozwoju danych regionów. Termin
„zrównowaony rozwój transportu” zosta zdefiniowany w 1987 roku (w Raporcie
wiatowej Komisji rodowiska i Rozwoju Nasza wspólna przyszo) jako „rozwój,
odpowiadajcy potrzebom dnia dzisiejszego, który nie ogranicza zdolnoci transportowych
przyszych pokole do zaspokajania ich potrzeb w zakresie mobilnoci”. Z punktu
widzenia zrównowaonego rozwoju regionu bardzo istotn rol peni nastpujce
aspekty: poziom ycia spoeczestwa, energia, ekologia, technologie na rzecz ochrony
rodowiska, wzrost gospodarczy i infrastruktura. Z kolei na rozwój tych wszystkich
elementów ma wpyw sprawny lokalny system transportowy. Transport bowiem by, jest
i bdzie nadal jednym z najwaniejszych dziaów gospodarki narodowej przesdzajcym
o sprawnoci funkcjonowania wszystkich dziedzin spoeczno-ekonomicznych kraju [4].
Ocena wyników foresightu wymaga zrozumienia, i jest to tylko jeden z czynników
wpywajcych na polityk publiczn lub strategi rozwoju poszczególnych firm.
Ze wzgldu na terytorialny zasig zainteresowania, programy foresight mona podzieli
na:
- regionalne,
- ponadnarodowe,
- krajowe - tworzone przez organizacje ogólnokrajowe lub midzynarodowe.
W wikszoci regionalnych i krajowych przypadkach foresightu, gównym celem jest
identyfikacja najbardziej obiecujcych kwestii w rozwoju nauki, technologii i edukacji na
okrelonym terenie. Owe kwestie s identyfikowane w celu oceny priorytetów, które
otrzymuj dodatkowe wsparcie od wadz regionalnych, krajowych lub przedsibiorstw,
w których s identyfikowane oraz wybrane do przyszej realizacji.
Foresight regionalny jest usystematyzowanym procesem gromadzenia wiedzy
dotyczcej przyszoci w krótszym lub duszym okresie czasu, podejmowania decyzji
i zachcania do przyszych dziaa
gospodarczych na okrelonym (i cile zdefiniowanym)
obszarze geograficznym. Konfiguracja uytych metod w tego rodzaju badaniach foresight
zaley od specyfiki regionalnej i celu podejmowanych dziaa. Std mona mówi o wielu
rodzajach foresight regionalnego (np. foresight skoncentrowany na problemach wzrostu
innowacyjnoci, rozwoju systemów transportowych itd.). Foresight regionalny wypenia
zapotrzebowanie na sposoby odpowiedzi na kwestie strategiczne w sposób geograficznie
ograniczony lub spoecznie kompletny.
Foresight regionalny moe [1]:
x zidentyfikowa zasoby lokalne oraz potencja,
x dostarczy platform, na której systemy innowacji regionalnych mog by ustanowione
i utrzymane,
x wyjani i uzasadni kompetencje instytucjonalne oraz uprawnienia w regionie
w nawizaniu do krajowych i europejskich polityk innowacji oraz sieci.
W kontekcie tworzenia odpowiedniej polityki transportowej regionu najwaniejsze jest:
x zwikszenie moliwoci wyboru rozwoju systemów transportowych w regionie,
wyznaczenie priorytetów ich rozwoju oraz ocena wzajemnych wpywów,
74
Bogusaw azarz, Sylwester Markusik
x przewidywanie wpywów aktualnej polityki bada i rozwoju technologii
transportowych,
x stwierdzenie nowych potrzeb i zachowa komunikacyjnych spoeczestwa, nowego
zapotrzebowania i nowych moliwoci popytu na rodki transportowe,
x zdefiniowanie podanego i niepodanego w przyszoci rozwoju systemów
transportowych w regionie.
2. ORGANIZACJA PROGRAMU TYPU FORESIGHT
TECHNOLOGICZNY (FT)
Foresight technologiczny (FT), transportowy regionalny, to proces zaangaowany
w systematyczne (naukowe) spojrzenie na dugoterminow przyszo rozwoju systemów
transportowych, majcy na celu identyfikacj obszarów bada strategicznych, potrzeb
spoecznych oraz powstajcych technologii transportowych, adekwatnych dla danego
regionu.
Analiza zakresu Foresightu technologicznego (FT) obejmuje trzy gówne zadania [1]:
x zbieranie informacji ogólnych – nie naley rozpoczyna FT bez zbadania przeszych
oraz biecych dziaa o podobnej naturze. Badanie zazwyczaj wykonywane jest
w formie przegldu literatury, tzn. ksiek, periodyków, raportów oraz stron
internetowych;
x pozyskiwanie pogldów oraz rad od ekspertów. Czsto szuka si rad praktyków
zaangaowanych w podobne zadania FT. Odbiorcy FT, wcznie z tymi, od których
oczekuje si uczestnictwa w procesie i/lub dziaania w oparciu o wyniki, te musz by
skonsultowani. Mona tego dokona poprzez warsztaty analizy zakresu, a nawet otwarte
konferencje, jednak najczciej najpierw odbywaj si prywatne, dwustronne rozmowy
z kluczowymi stronami zainteresowanymi. Celem tych spotka jest zebranie pomysów,
uzyskanie zaangaowania w przysze wsparcie i uczestnictwo, oraz rozpoczcie procesu
zabezpieczania wykorzystania wyników zadania;
x artykuowanie oraz przedstawianie opinii. Po zebraniu informacji ogólnych oraz
pozyskaniu pogldów opcje FT naley przedstawi w formie raportu. Moe on by
otwarcie opublikowany, przykadowo jako dokument do konsultacji, lub moe pozosta
prywatnym dokumentem przeznaczonym do rozpowszechnienia wycznie pomidzy
sponsorami i kluczowymi stronami zainteresowanymi.
Metodologia postpowania przy projektach typu Foresight Technologiczny transportowy jest analogiczna jak metodyka w klasycznym Foresight i zawiera (rys.1) [3]:
a) szczegóowe okrelenie celu projektu;
b) agregacja danych wybranych w wyniku oceny eksperckiej istniejcych systemów
transportowych w badanej aglomeracji,
c) przewidywanie uwarunkowa zrównowaonego rozwoju transportu w regionie,
d) koncepcje scenariuszy zrównowaonego rozwoju transportu oraz klastrów technologii
transportowych dla danej aglomeracji.
Zastosowanie metod Foresight do prognozowania rozwoju systemów …
75
Analizaaktualnegostanutransportu
wbadanejaglomeracji
AnalizaczynnikówmetodSEEP
Wygenerowanienowychobszarów
tematycznych
AnalizaotoczeniametodSWOT
Wygenerowanielistymoliwych
systemówtransportowych
Analizastrukturalnawpywów
Metodatechnologiikrytycznej
Listaczynnikówkluczowych
Opracowaniewariantów
zachowaniasiotoczenia
Listasystemówkluczowych
Tezydelfickie
Opracowaniewizjirozwoju
systemówtransportowych
Ankietyzacjatezdelfickich
Metodawielokryterialna–wybórscenariuszy
rozwojusystemówtransportowychdla
danejaglomeracji
Rys. 1. Schemat blokowy tworzenia scenariuszy rozwoju technologii transportowych dla
aglomeracji miejskiej w procedurze foresight
ródo: Ciela M.: Wybór priorytetów technologicznych w transporcie metod foresight dla województwa
lskiego. Rozprawa doktorska. Politechnika Warszawska 2009
Specyfika transportowa duych aglomeracji miejskich o znacznej populacji ludnoci
(np.: lsk), nakazuje uwzgldnia przy analizie rozwoju systemów transportowych
uwarunkowania: spoeczne, ekonomiczne, rodowiskowe i polityczno-prawne, tzw. SEEP.
Opracowane w oparciu o czynniki SEEP wska
niki, a nastpnie tezy do ich weryfikacji
dotyczce kierunków rozwoju zrównowaonego transportu, uwzgldnia powinny:
ƒ czynnik czasowy (termin realizacji tezy),
ƒ wag zagadnienia (wpyw realizacji tezy na rozwój zrównowaony transportu);
Przykadem takiej metodologii postpowania, wykorzystanej do prognozowania
systemów transportowych jest zrealizowany w latach 2008-2009 Projekt Foresight:
„Priorytetowe Technologie dla Zrównowaonego Rozwoju Województwa lskiego”[2].
Zawarto w nim zestawienia systemów transportowych dla zrównowaonego rozwoju
województwa lskiego, charakteryzujcych si wysok sprawno
ci, akceptowalno
ci
spoeczn oraz wysokim prawdopodobiestwem wykonalno
ci na lata do 2030.
Opracowane w tym projekcie scenariusze rozwoju transportu dla lska do roku s
aktualnie wykorzystywane w budowanej Strategii Rozwoju województwa lskiego.
Zasady organizacyjne tego projektu przedstawiono na rys.1.
Moliwa struktura organizacyjna zespoów roboczych (paneli technicznych)
realizujcych Foresight Technologiczny – transportowy zostaa przedstawiona na rys.2.
76
Bogusaw azarz, Sylwester Markusik
Zespótworzcy
studium
KomitetSterujcy
Recenzenci
Zespózarzdzajcy
projektem
Komisja
odbiorów
Zewntrzni
konsultanci
PANELE ROBOCZE EKSPERTÓW
PanelI
Panel II
Panel III
Panel IV
Panel V
Panel VI
PanelVII
Eksperci
konsultanci
Eksperci
konsultanci
Eksperci
konsultanci
Eksperci
konsultanci
Eksperci
konsultanci
Eksperci
konsultanci
Eksperci
konsultanci
Analizysystemu
transportowego
waglomeracji
Liniowej
infrastruktury
transportowej
Punktowej
infrastruktury
transportowej
Rozwoju
systemów
transportowych
Inteligentnych
systemów
transportowych
(ITS)
Bada
modelowych
Analiz
ekonomicznych
ispoecznych
GRUPY TEMATYCZNE EKSPERTÓW
1. Transportukoowego
2. Transportuszynowego
3. Transportulotniczego
4. Transportuwodnegoródldowego
5. Ekonomikitransportu
6. Ochronyrodowiskaorazsprawspoecznych
Rys. 2. Schemat organizacyjny przykadowego Projektu Foresight Technologiczny – transportowy
dla duej aglomeracji miejskiej
ródo: opracowanie wasne
Komitet sterujcy (rys.2), bdzie zatwierdza cele, punkty centralne, metodologi,
program roboczy, nadawa wano strategii i narzdziom komunikacji oraz pomaga
promowa wyniki projektu. Bdzie definiowa/dostraja kryteria oceny oraz przeglda
elementy realizacji projektu. Bdzie równie monitorowa proces zapewniania jakoci dla
caego projektu. Komitet sterujcy moe by take kluczowym uczestnikiem w realizacji
projektu, aby zwikszy wiadomo, zmobilizowa ekspertów oraz nominowa ich do
rónych paneli tematycznych.
Najwaniejsze zadania Zespou zarzdzajcego projektem to (rys.2):
1) codzienne administrowanie projektem,
2) utrzymanie regularnych kontaktów ze stronami zainteresowanymi i komitetem
sterujcym w celu zapewnienia, i kierunek projektu jest utrzymywany,
3) utrzymywanie ewidencji kosztów, zasobów oraz realizacji czasowej projektu,
4) zapewnienie integracji Raportów poszczególnych paneli tematycznych oraz ich
prezentacja Komitetowi Sterujcemu,
5) kontrola utrzymania technicznych celów i zada projektu,
Zastosowanie metod Foresight do prognozowania rozwoju systemów …
77
6) zapewnienie utrzymania relewancji projektu z szerszymi dziaaniami, inicjatywami oraz
rodowiskiem politycznym i samorzdowym.
W kadym zrealizowanym w przeszoci projekcie typu foresight korzystano z wiedzy
eksperckiej poprzez utworzenie tzw. paneli roboczych. Jest to przewanie grupa 6-15
osób, kompetentnych i upowanionych do rozwizania konkretnego problemu
w okrelonym z góry terminie, wynoszcym 3 – 18 miesicy, którzy powinni rozway
przyszo danego obszaru zagadnie, tj. technologii (np. transportowych), obszaru
zastosowania (np. lsk) lub sektora gospodarki (np. transport szynowy). Tematyka
postawionego problemu dotyczy kwestii przyszociowych okrelonego obszaru
tematycznego, np. rozwoju transportu szynowego w danym regionie. Eksperci z danej
grupy tematycznej mog pracowa w wicej ni w jednym panelu roboczym, np. ekspert
ds. transportu intermodalnego moe pracowa w Panelu Roboczym: I, II oraz III (rys.2).
Kierownik Panelu
Eksperci – specjalici rozwoju technologii
Eksperci ds. ekonomii, ochrony rodowiska, spraw spoecznych
nominacja przez Panel Gówny ekspertów - konsultantów
nauka
przemys
samorzdy
lokalne
organizacje
pozarzdowe
Rys. 3. Struktura organizacyjna panelu ekspertów
ródo: Ciela M.: Wybór priorytetów technologicznych w transporcie metod foresight dla województwa
lskiego. Rozprawa doktorska. Politechnika Warszawska 2009
Kryteriami wyboru poszczególnych ekspertów do grup tematycznych jest nie tylko ich
specjalistyczna wiedza i dowiadczenie z zakresu danej dziedziny transportu, ale równie
znajomo problematyki oraz specyfiki regionu. Praca ekspertów, najczciej
zorganizowana jest wokó paneli roboczych. Praca ekspertów jest bardzo wana
w odniesieniu do:
– zbierania odpowiednich informacji oraz wiedzy,
– stymulacji nowych wgldów oraz kreatywnych pogldów strategii przyszoci, jak
równie oceny moliwoci rozwoju nowych systemów transportowych,
– rozpowszechnienia procesu foresight oraz jego wyników wród szerokiej grupy
decydentów oraz zwolenników i sympatyków rozwoju danego regionu,
– cakowitego wpywu foresightu w kontekcie dalszych dziaa i zamierze zwizanych
z projektem.
Reasumujc: panel roboczy organizuje prac i przeprowadza peny cykl bada
w projekcie foresight w swoim zakresie tematycznym w oparciu o wiedz ekspertów
78
Bogusaw azarz, Sylwester Markusik
pochodzcych z poszczególnych grup tematycznych. Zadania panelu s realizowane
poprzez bezporednie spotkania robocze poszczególnych jej czonków (ekspertów z grup
roboczych powoanych do danego panelu przez Komitet Sterujcy), take
z wykorzystaniem Internetu, a w zasadzie poczty elektronicznej. Wyniki poszczególnych
etapów prac bd reprezentowane przez poszczególne panele na forum caego konsorcjum
w czasie zorganizowanych w tym celu okresowych konferencji lub warsztatów roboczych.
Struktur organizacyjn poszczególnych paneli przedstawia rysunek 3.
Panele Robocze przygotowuj list technologii rozwojowych, które su do
wytypowania technologii kluczowych (krytycznych). Jako definicj technologii
kluczowej mona przyj [2]: technologia, która w najwyszym stopniu spenia kryteria
wanoci (atrakcyjnoci) oraz wykonalnoci, zapewniajc rozwój gospodarczy regionu. Do
kryterium wanoci (atrakcyjnoci) technologii naley przyporzdkowa: wano
ekonomiczn, spoeczn, rodowiskow oraz moliwo kreowania nowych kierunków
bada i wdroe. Jako kryterium wykonalnoci uwaa si: potencja aplikacyjny
i wdroeniowy technologii (rys.4).
Wano ekonomiczna
Wano spoeczna
Wano dla rodowiska
Wano
(atrakcyjno)
technologii
Moliwoci kreowania nowych kierunków bada
i wdroe systemów transportowych
Potencja aplikacyjny
Wykonalno
technologii
Potencja wdroeniowy
Rys. 4. Kryteria wanoci technologii kluczowych
ródo: opracowanie wasne
Wynikiem tego typu projektów foresight s scenariusze zrównowaonego rozwoju
transportu (Road maps) w badanych aglomeracjach miejskich oraz klastrów technologii
transportowych (np. dla lska). S to po prostu listy dziaa, które powinny nastpowa
od momentu identyfikacji problemów transportowych regionu oraz moliwych rozwiza
przez cay trwania procesu foresight. Scenariusze rozwoju (plany dziaania) nie powinny
by „listami ycze”, lecz nie powinny równie tylko okrela punktów kocowych
i celów ostatecznych. Powinny wskazywa dziaania oraz odpowiednie osoby do
monitorowania postpu projektu, a take wska
niki oceniajce stopie osignitego
sukcesu (tzw. „cele weryfikowalne”) [7].
Zastosowanie metod Foresight do prognozowania rozwoju systemów …
79
3. BUDOWA PLANÓW ROZWOJU STRATEGICZNEGO
TRANSPORTU W AGLOMERACJACH MIEJSKICH
Jako strategi logistyczn mona uwaa zbiór wytycznych, czynników sprawczych
oraz ugruntowanych postaw, które pomagaj w koordynacji celów, planów i zasad
postpowania, a ulegaj wzmocnieniu na skutek wiadomych i niewiadomych zachowa
przejawianych w wymiarze wewntrz i midzyorganizacyjnym przez partnerów
tworzcych plan rozwoju okrelonej brany, np. transportu [5].
Plan rozwoju strategicznego dotyczy procesu ksztatowania polityki transportowej,
stanowicej jeden z kluczowych dokumentów programowych dla danego miasta bd
aglomeracji. Celem takiego planu jest okrelenie uwarunkowa, zasad i instrumentów,
a wic podstawowych skadników polityki transportowej obszaru terytorialnego, którego
on dotyczy. Przygotowanie planu rozwoju strategicznego rozszerza istniejc ju obecnie
podstaw informacyjn procesu programowania rozwoju systemu transportowego
aglomeracji. W planie naley podda analizie dotychczasow polityk transportow
aglomeracji oraz istniejcy tam system transportowy. Wskaza przy tym naley na obecne
i przysze uwarunkowania oraz przesanki procesu formuowania polityki transportowej
dla tej aglomeracji. Wanym zagadnieniem takiego planu jest problem kontekstu polityki
transportowej aglomeracji w stosunku do regionalnego przez ogólnokrajowy po europejski.
Traktujc polityk transportow jako narzdzie w programowaniu obecnego
i perspektywicznego rozwoju systemu transportowego aglomeracji lub regionu, w planie
naley omówi zasady ksztatowania rozwoju systemu transportowego tego obszaru,
odnoszc si do wszystkich najwaniejszych podsystemów funkcjonalnych i gaziowych
(podzia modalny, transport zbiorowy, transport adunków, ukady drogowo-uliczny
i kolejowy, infrastruktura parkingowa, strefy ruchu uspokojonego i pieszego oraz sie dróg
rowerowych).
Dokonujc analizy realnej (realizowanej) polityki transportowej aglomeracji lub regionu
oraz przygotowanie zaoe aktywnej polityki w zakresie transportu naley oprze na
klasycznym ukadzie rozróniajcym w zakresie polityki transportowej nastpujce
problemy (obszary formuowania celów) [1]:
dostpno zewntrzna,
dostpno wewntrzna,
rozwój potencjau logistycznego miasta lub regionu,
ograniczenie negatywnych efektów rozwoju transportu.
Jednak nie sposób dokona zawenia tematyki planu rozwoju strategicznego
wycznie do transportu zbiorowego, bez zuboenia jego wyników - transport zbiorowy
jest czci systemu transportowego miasta lub regionu, przemieszczenia mieszkaców
dokonywane s tam take transportem indywidualnym oraz pieszo.
Plan rozwoju strategicznego transportu w danej aglomeracji miejskiej powinien
zawiera:
x analiz ogóln stanu transportu,
80
x
x
x
x
x
Bogusaw azarz, Sylwester Markusik
wizj rozwoju w perspektywie czasowej okrelonej w programie foresight,
bilans strategiczny regionu oparty o analiz SWOT,
priorytety, cele strategiczne, kierunki dziaa oraz przedsiwzicia,
ramy wdroenia i finansowania planu,
monitoring i ewaluacja planu.
Transport zbiorowy w planach rozwoju strategicznego systemów transportowych
duych aglomeracji i metropolii musi odgrywa kluczow rol – std konieczno
podejmowania dziaa zwikszajcych jego konkurencyjno i efektywno wykorzystania
w obsudze potrzeb transportowych. Kreujc strategi rozwoju transportu zbiorowego
naley uwzgldni wiele czynników – w szczególnoci znaczenie rozwoju
technologicznego dla przyszoci transportu, konieczno ograniczania emisji
zanieczyszcze oraz zmiany demograficzne [4]. Ograniczenie energochonnoci,
w warunkach powszechnej deficytowoci dóbr, stanowi jeden z kluczowych celów
w zakresie gospodarowania zasobami. W tym kontekcie zaoenie zrównowaonego
rozwoju technologicznego transportu wynika z przekonania e, rozwój techniczny rodków
transportu bdzie posiada dominujcy wpyw na popraw jakoci usug transportowych
oraz umoliwi zaspokojenie potrzeb transportowych spoeczestwa w przyszoci.
Aglomeracje o rozwinitej strukturze funkcjonalno-przestrzennej, odgrywajce
kluczow rol w pastwie i posiadajce duy potencja rozwojowy (wynikajcy
z charakterystyki spoecznej, lokalizacji oraz szybko poprawiajcej si dostpnoci
transportowej) powinny sta si przykadem w zakresie innowacyjnego, efektywnego
i zrównowaonego planu rozwoju transportu miejskiego.
Due znaczenie dla prawidowego funkcjonowania transportu posiada cz planu
dotyczca zagospodarowania przestrzennego, w tym dotyczca lokalizacji obiektów
infrastruktury punktowej i liniowej, co powoduje e wikszo dziaa w zakresie
transportu pasaerskiego powinno by wynikiem wieloletniej wizji mobilnoci
mieszkaców, zaspokajania potrzeb transportowych, zrównowaonego i efektywnego
rozwoju systemu transportowego [6]. Wdroenie strategii rozwoju transportu zbiorowego
wymaga wielu dziaa o charakterze strukturalnym, jest to proces dugotrway, std te
powinien by waciwie ukierunkowany. Zoono realizacji strategii rozwoju transportu
wynika równie z faktu, e transport jest sektorem sieciowym, skadajcym si z wielu
elementów (infrastruktury, pojazdów, podmiotów, regulacji prawnych, przyjtych
rozwiza ekonomicznych i organizacyjnych), które s w kompetencjach administracji
rónych szczebli. Elementy systemu transportu s finansowane z rónych róde i wg
rónych zasad, stosuje si do nich czsto róne regulacje prawne. Wiele regulacji
stanowionych jest wg gazi transportu, czy zakresu wiadczonych usug, np. zasady
uprawnie do przejazdów ulgowych okrelone w ustawach, s inne dla miejskiego
transportu zbiorowego, a inne dla przewozów kolejowych, mimo, e usugi wiadczone s
na tym samym obszarze. Powoduje to, e dane aglomeracje maj wpyw jedynie na
wybrane elementy systemu transportu pasaerskiego, co w rezultacie ogranicza moliwo
skutecznego i efektywnego ich dziaania. Wszystkie elementy skadowe planu rozwoju
transportu w danym regionie powinny by konfrontowane z aktualnym prawem (wasnoci
gruntów pod inwestycje infrastrukturalne) i moliwociami finansowymi (lub podaniem
potencjalnych róde finansowania), które zawarte s w tzw. Studium wykonalnoci.
Zastosowanie metod Foresight do prognozowania rozwoju systemów …
81
4. PODSUMOWANIE
Na podstawie przeprowadzonej w artykule analizy moliwoci zastosowania metody
foresight do prognozowania strategii rozwoju systemów transportowych w duych
aglomeracjach miejskich mona sformuowa nastpujce wnioski:
x Przeprowadzenie bada przy uyciu metodologii foresight pozwala na wygenerowanie
kluczowych systemów i technologii transportowych oraz scenariuszy ich rozwoju dla
aglomeracji miejskich w perspektywie do 2030 roku.
x Wyszczególnione w badaniach foresight przyszociowe technologie transportowe dla
aglomeracji miejskich, bd wymagay skoncentrowania na nich dziaa zwizanych
z badaniami podstawowymi oraz wdroeniowymi, które s moliwe do realizacji w
jednostkach uczelnianych bd
w podmiotach badawczo-rozwojowych danego regionu.
x Plan rozwoju strategicznego dotyczcy procesu ksztatowania polityki transportowej,
stanowicy jeden z kluczowych dokumentów programowych dla danej aglomeracji
miejskiej powinien uwzgldnia strategi zrównowaonego rozwoju w zakresie
mobilnoci spoeczestwa lokalnego.
Bibliografia
1. Praca zbiorowa: Jak realizowa projekty FORESIGHT na potrzeby zrównowaonego rozwoju regionu.
Orodek Przetwarzania Informacji. Przemysowy Instytut Automatyki i Pomiarów. Warszawa 2008.
2. Priorytetowe Technologie dla Zrównowaonego Rozwoju Województwa lskiego. Panel nr.6:
„Transport i infrastruktura transportowa”, Wydawnictwo GIG, Katowice 2008.
3. Ciela M.: Wybór priorytetów technologicznych w transporcie metod foresight dla województwa
lskiego. Rozprawa doktorska. Politechnika Warszawska 2009.
4. Polityka Transportowa Pastwa na lata 2006 – 2025. Ministerstwo Infrastruktury. Warszawa 2005.
5. Harrison A.,Remko van Hoek R. :Zarzdzanie logistyk; PWE, Warszawa 2010.
6. Markusik S.: Infrastruktura logistyczna w transporcie; t.I „rodki transportu”, t.II „Infrastruktura
punktowa”. Wydawnictwo Pol. lskiej. Gliwice 2009 i 2010.
7. azarz B., Markusik S.: Zastosowanie metod Foresight do prognozowania rozwoju systemów
transportowych na przykadzie Aglomeracji Górnolskiej. Materiay Konferencyjne V Midzynarodowa
Konferencja „Systemy Logistyczne-Teoria i Praktyka”, Warszawa 2011.
APPLICATION OF THE FORESIGHT METHODOLOGY TO PROGNOSIS OF
DEVELOPMENT TRANSPORTATION SYSTEMS IN LARGE AGLOMERATIONS
Abstract: In the fact of financial sources constraint, possible to used for correction of quality and conditions
people’s life join with big risk, that are in structural innovation projects, we see needs efficient take on
decision for that. Looking for best reality vision of development are one of cause, for that with bigger success
and good opinion have now sciences of future prognosis (future studies), for that we to counting foresight
methodology, too. In the article take under consideration joint problems of looking methodology for efficient
visions and scenarios for development of transportation systems in large urban aglomerations.
Keywords: prognosis, well-balanced development, transportation technology, foresight