gabriel a cicho wska

GABRIELA CICHOWSKA
Słoniątko było dziwne.
Zecydowanie za małe,
tyćkę za białe
.
e
i w ogóle jakieś
nn
i
SŁONIĄTKO-ILUSTRACJE
DO K SIĄ Ż K I A DA M A JA ROMIRA
3-17.06.2016
GALERIA BWA W KIELCACH
POETYCKIE OBRAZY SŁÓW
Twórczość Gabrieli Cichowskiej jest
wielowymiarowa. Artystka uprawia rysunek,
malarstwo i grafikę, ale wiele z jej plastycznych
kompozycji pozostaje w bliskiej zażyłości
z dodatkowym środkiem przekazu, jakim jest
książka. Pisząc zatem o dużej części jej dorobku, musimy pamiętać o tej złożonej relacji,
jaka łączy te dwie intelektualne przestrzenie:
artystyczną i literacką.
Ilustracja książkowa jest jednym z elementów współtworzących harmonijną całość
plastyczną dzieła. Od lat trwają dyskusje, do
jakiego stopnia – przy swojej dużej samodzielności – jest ona sztuką zależną. Pada ważne pytanie, czy ilustrator ma prawo, poprzez własne
wizje plastyczne niejako ingerować
w treść utworu literackiego i pośrednio wpływać
na jego interpretację.
Wydaje się, że twórczość Gabrieli Cichowskiej można by określić jako – aspirującą do
manifestowania samodzielnych estetycznych
znaczeń – ilustrację ekspresywną, mającą na
celu obrazowe wyrażenie dzieła. Artystka swoimi pracami potwierdza, że ilustracja książkowa
nie jest tylko jedną ze sztuk tzw. „użytkowych”
czy „stosowanych”. Ta twórczość jest odrębnym
rodzajem sztuki – jej celem jest poszukiwanie
plastycznego wyrazu dla tekstu, przy zachowaniu wszystkich walorów typowych dla autonomicznej działalności artystycznej.
Ostatnie przedstawienie panny Esterki/
Fräulein Esthers letzte Vorstellung (wyd. Gimpel
Verlag, Langenhagen 2013) z tekstem Adama
Jaromira to szczególna książka. Opowiada o
ostatnich chwilach warszawskiego Domu Sierot
prowadzonego przez Janusza Korczaka. Mimo
widma tragicznego końca, trwają przygotowania do zagrania Poczty Rabindranatha Tagore,
pod opieką panny Estery [Winogronówny].
Sztukę rzeczywiście wystawiono. Na cztery dni
przed rozpoczęciem likwidacji getta w Warszawie. I na niespełna trzy tygodnie przed ostatnią
drogą Korczaka i dzieci na Umschlagplatz i dalej
do Treblinki…
Opowieść zawarta w książce jest poruszająca. W jej tle stoją głód, strach i śmierć. Ale też
nadzieja. Spokój, porządek, zwykłe codzienne
czynności i obowiązki wypełniające życie sierocińca pozwalają stworzyć namiastkę normalności. Kreowana zwyczajność stoi w rażącej
opozycji do tego, co na zewnątrz, do pełnej
okrucieństwa i trwogi rzeczywistości za oknami.
Gabriela Cichowska stworzyła artystyczny
akompaniament dla treści dzieła, nadała mu
adekwatny plastyczny wyraz. Zharmonizowała
ilustracje ze stylem i duchem utworu. Dwoistość
odczuć wywołanych przez słowny opis została
wyrażona za pomocą kontrastowych środków wyrazu. Spokojna forma wybrana przez
autorkę dla wyrażenia poruszającej zawartości
słów działa mocniej niż nacechowana histerią
i patosem. Dzięki zastosowanym zabiegom
treści obrazowe nabierają waloru archiwalnych
dokumentów (warto wspomnieć, że zasadniczą
pracę projektową poprzedziła dokładna kwerenda i weryfikacja źródeł).
Użycie techniki monotypii, zastosowanie
kolażu, wycinanek, ograniczenie palety barwnej
powodują, iż odnosimy wrażenie, że stoimy
przed kolekcją starych fotografii. Ludzie i fakty
powoli wydostają się z głębi zatartej pamięci. Liszaje zdartej farby, smutek zgaszonych
ziemistych kolorów, faktura nakładających się na
siebie pełnoplastycznych i płaskich, szkicowych
form oddają chropawość świadectw przeszłości i niepełność rekonstruowanych egzystencji.
Gabriela Cichowska skutecznie wykorzystuje
kolaż, jakby spoglądając wstecz na bogatą
tradycję oprawy graficznej XIX-wiecznych czasopism i książek. Co ciekawe, środki stosowane
przez autorkę do pewnego stopnia korespondują też z plastyczną wrażliwością dzieci, a to
przecież z ich perspektywy zarysowane zostają
w książce ostatnie dni ich życia. Użyte przez
artystkę nietypowe perspektywy, kadry i ujęcia
powodują, że opisywana rzeczywistość staje się
nam bliższa: siedzimy w dużej sali sierocińca
razem z bohaterami opowieści, przechadzamy
się ulicami getta, dostrzegamy niepozorne, ale
symboliczne szczegóły.
Charakterem i jakością swoich projektów Gabriela Cichowska nawiązuje do tradycji
„starej szkoły polskiej ilustracji książkowej”,
nacechowanej dążeniem do – niewolnej od
deformacji – poetyckiej syntezy, spektakularnych
rozwiązań kolorystycznych, a przede wszystkim
do kultywowania sztuki bardzo indywidualnej,
bezpośredniej i raczej ciepłej, niezależnie od
podejmowanego tematu.
Syntetyczne i pogodne, niepozbawione
dowcipu, nakierowane na wrażliwość dziecka są
też ilustracje do Fantje/Słoniątko (wyd. Gimpel
Verlag i Muchomor, Langenhagen-Warszawa
2010), kolejnej publikacji, w której trudno rozdzielić warstwę słowną od obrazowej
(w percepcji dziecka tekst i ilustracja wiążą się
w jedną całość). Stanowią one dla siebie kongenialne wartości. I tu także dominuje liryzm,
starannie dobrana, raczej zgaszona gama
barwna, syntetyczny rysunek, który wzmacnia
ekspresję głównych motywów. Rozmaitość
planów spojrzenia, wybór dziecięcej perspektywy powoduje, że wszystko w gotowym świecie
dorosłych wydaje się większe i bardziej złożone,
stąd szczególne relacje wielkości elementów
obrazowych. Odbiorca podąża, jak w realnej
przestrzeni, za bohaterem opowieści i jak on
poznaje, czy też ustanawia na nowo, świat. Młody adresat traktowany jest przez autora ilustracji
jak uważny, obdarzony wyobraźnią, wrażliwy i
inteligentny partner.
Z każdą odwróconą stroną kolejne kadry
przesuwają się przed naszymi oczami jak w animowanym filmie. Skojarzenie to nie jest chyba
bezpodstawne – odważne sięganie po środki
płynące z innych obszarów sztuki użytkowej,
przede wszystkim plakatu, filmu animowanego
czy scenografii teatralnej zawsze owocowało
w interesującej nas dziedzinie częstym użyciem
skrótu myślowego i metafory. Ta ostatnia charakteryzuje odmienne w wyrazie dopełnienie
książki Sławomira Lachowskiego (Od wartości
do działania, wyd. Studio Emka, Warszawa
2013). Rozprawa o istocie przywództwa opatrzona jest licznymi przykładami pochodzącymi
z różnych obszarów aktywności człowieka oraz
osobistymi dygresjami autora. Czasem podąża
ona nawet w stronę współczesnej przypowieści.
Kolażowa forma ilustracji także oddala
artystyczny przekaz od jedynego, zdecydowanego punktu odniesienia. Obrazy wykreowane
przez Gabrielę Cichowską, w większym niż
gdzie indziej stopniu, stanowią samodzielne
wypowiedzi, tworzone jak gdyby poza obrębem
tekstu. Nie są wiernym odzwierciedleniem treści,
w sposób twórczy ją uzupełniają, przedłużają
działanie tekstu. Czasem odnoszą się wprost do
wypowiedzi cytowanych autorytetów, częściej
jednak tworzą metaforyczno-alegoryczną
formę dla istoty refleksji, jej kwintesencji. Są to
autorskie transformacje wątków zaczerpniętych
z rozmaitych źródeł, z różnych kultur i różnych
epok, które – jako inspiracje formalne, treściowe
czy stylistyczne – zostają wykorzystane zgodnie
z zawartością ilustrowanej publikacji.
Często autor oprawy graficznej interpretuje tekst literacki tylko z bliskiego mu artystycznego punktu widzenia, traktuje go zdawkowo, by szybko się oddalić i przejść na grunt
GABRIELA CICHOWSKA
Urodzona w 1984 roku w Rzeszowie. Absolwentka
Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie.
Dyplom uzyskała w 2011 w Pracowni Druku Wklęsłego
prof. Stanisława Wejmana.
Od 2011 roku jest pedagogiem na Akademii Sztuk
Pięknych im. Władysława Strzemińskiego w Łodzi.
Laureatka kilkunastu nagród i wyróżnień w kraju i za
granicą. Otrzymała między innymi Opera Prima –
I nagrodę za debiut na Międzynarodowych Targach
Książki w Bolonii w 2009 roku za ilustracje do książki
Fantje, Gimpel Verlag (wydana w Polsce przez
wydawnictwo Muchomor pt.: Słoniątko).
W lipcu 2014 roku Cichowska otrzymała Pokojową
Nagrodę Gustava Heinemanna (Gustav-HeinemannFriedenspreis) za dzieło wspólne – książkę Ostatnie
przedstawienie Pani Esterki (tekst Adam Jaromir,
ilustracje Gabriela Cichowska).
uprawianej przez siebie dziedziny twórczości.
Dla wielu czytelników zatraca się wtedy związek
oglądanych obrazów z tekstem, tworzy się zbyt
dojmujący rozziew pomiędzy oboma obszarami
ekspresji; zdezorientowani czytelnicy nie są
w stanie podążyć za artystyczno- intelektualnymi wizjami artysty. Gabriela Cichowska jako
autor ilustracji z wyczuciem szuka równowagi
w komponowaniu składników dzieła literacko-plastycznego.
Dorobek artystki niezwiązany bezpośrednio ze sztuką książki wykazuje spójność
z podstawowym obszarem jej dzisiejszej działalności. Rysunki, grafiki i obrazy cechuje poetyckie
przetworzenie natury rzeczy ze skłonnością
do groteski – przy zachowaniu konkretności
przedstawienia. Świat kreowany przez Gabrielę
Cichowską to zestaw powracających motywów,
takich jak sportretowane – choć nieistniejące
naprawdę, a tylko wyobrażone – dziecięce głowy czy rozmaite rozbrykane zwierzęta, typowe
dla wspominanej z nostalgią krainy przeszłości.
Obraz jest pogodny i równocześnie niepokojący, a nawet nieco surrealistyczny. Artystka
tworzy ujmującą plastyczną wizję obdarzonego
baśniową logiką świata, nacechowanego poetyckimi skojarzeniami.
W pracach dominuje kontrast opracowanych w różnych technikach głównych motywów obrazowych i neutralnego, szerokiego,
pozbawionego detali tła. Elementy pierwszego planu nabierają przez to symbolicznego
znaczenia – stają się znakiem jakichś konkretnych doświadczeń i emocji. I tu ważny staje się
dobór środków plastycznych. Kolaż, monotypia,
zabiegi w obrębie powierzchniowej, materialnej
warstwy obrazu, dbałość o wybór odpowiednie-
go podłoża, jego rodzaju, koloru – w przypadku
papieru obserwacja stopnia jego chłonności i jej
wpływu na uzyskany walor barwny – powodują,
że dzieła stają się pociągające i wieloznaczne,
prowokują do wzruszeń.
Próby poszukiwań nowych plastycznych
środków oddziaływania dotyczyły już wczesnych
prac Gabrieli Cichowskiej. Jej drukowane w
dużych formatach grafiki przypominały złożone,
mozolnie trawione „metale”, choć naprawdę
wykonywane były przy użyciu kilku szablonów
wyciętych, a właściwie wydartych z preszpanowych płyt, dodatkowo opracowanych przy
użyciu noża i dłuta. Wobec doboru różnych
podkładów i zastosowania dodatkowych zabiegów, takich jak choćby wcieranie farby, te same
matryce gwarantowały uzyskanie odmiennych,
często spektakularnych, malarskich efektów.
Miały charakter abstrakcyjnych kompozycji
niepozbawionych jednak sugestywności, cechy
skłaniającej do poszukiwania konkretnych, rzeczywistych odniesień.
Sztukę Gabrieli Cichowskiej cechuje
świeżość i autentyczność, nieszablonowość
stosowanych rozwiązań warsztatowych, tych
wyrosłych z tradycji i tych wypracowanych, własnych. Jej twórczość, jakkolwiek często związana
z literackim podłożem, stanowiąc szatę dla
obcych myśli, może w pełni istnieć także poza
woluminem. Z drugiej strony jej czysta sztuka
obdarzona walorem poetyckiego budowania
nastrojów, melancholijną wyobraźnią, może
stanowić pożywkę dla fantazji twórcy operującego słowem i być dla niego ciekawym źródłem
inspiracji.
Dariusz Leśnikowski
BIU RO WYSTAW A RT YST YCZNYCH W KI ELCACH
25-011 Ki el c e, ul . Kapi tul na 2
D yrekt or : S tanisława Z acharko-Łagowska
Fi lia G aleria Zielon a
28-1 00 B usk o-Z drój , ul . M i c k i ewi c z a 7
WYBRANE WYSTAWY I NAGRODY
2016
– Wystawa zbiorowa w Stadtmuseum Zweibrucken
pod tytułem „Co nas porusza/Was uns bewegt”
2015
– Wyróżnienie „Łódzka Eureka”, 2015 przyznana
przez Radę D.S Szkolnictwa Wyższego i Nauki Przy
Prezydencie Miasta Łodzi za Zdobycie Pokojowej
Nagrody Gustawa Heinemanna Frankfurt 2014, za
ilustracje dla najlepszej książki niemieckojęzycznej dla
młodzieży pt: „Fraulein Estheres letzete Vorstellung”
2014
– Nominacja do nagrody – Nominiert für den
Deutschen Jugendliteraturpreis 2014 (Sachbuch)
– Nagroda dla najlepszej książki niemieckojęzycznej
dla młodzieży. Tytuł książki „Fraulein Estheres letzte
Vorstellung”
– Indywidualna wystawa ilustracji „Cicatrices
europeennes” Archives departementales Alencone,
Francja
– Indywidualna wystawa ilustracji Janusz Korczak Und
die Kinder, Mediznischen Zentrum, Kusel; HTW Saar
Saarbrucken, Niemcy
– Nominacja książki Frankfurt Book Fair, Niemcy
do nagrody „Fraulein Estheres letzte Vorstellung”
JUGENDLITRATUR PREIS 2014
2013
– Indywidualna wystawa ilustracji i malarstwa BWA,
Kielce „Galeria Zielona”, Busko Zdrój
2012
– Wystawa indywidualna ilustracji do książki „Fraulein
Estheres letzte Vorstellung” Gimpel Verlag 2012
– Indywidualna wystawa grafiki – BWA, Rzeszów
– Wystawa Indywidualna poświęcona Januszowi
Korczakowi. Muzeum Kinematografii w Łodzi
2011
– Nominacja Graficzna w konkursie Polskiej Sekcji IBBY
„Książka Roku 2011”
– Wystawa indywidualna pt ,,Oblicza’’ Grafiki i Ilustracji
z pamięcią o Prof. Włodzimierzu Kotkowskim Centrum
Kultury Żydowskiej Kraków
2010
– 51 konkurs „Najpiękniejsza Książka Roku 2010”
t e l. + 4 8 4 1 3 6 7 6 4 4 7
fax +48 41 367 69 83
www. bwa k ie lc e . a rt . pl
e - ma il: s e k re t a ria t @ bwa k ie lc e . a rt . pl
© Wydawnictwo BWA w Kielcach
Projekt: Monika Cybulska
Korekta: Izabaela Łazarczyk-Kaczmarek