Polityka 7 kor. 3.indd
Transkrypt
Polityka 7 kor. 3.indd
Przez ostatnie cztery lata, po sezonowej obniżce wrześniowej, w grudniu zwykle dochodziło do wzrostu koszyka. Tak dzieje się i tym razem: W miesiącach październik – grudzień 2010 r. koszyki minimum socjalnego wzrosły od 0,8% (gospodarstwa emeryckie) do 1,2% (gospodarstwa 3-osobowe), podczas gdy inflacja w tym okresie mierzona ogólnym wskaźnikiem CPI wyniosła 1%. Wzrost wartości koszyków w grudniu nastąpił głównie w wyniku wzrostu cen na niektóre artykuły żywności (zwłaszcza warzyw) – indeks cen dla żywności publikowany w GUS wyniósł średnio 1,3%, podobnie jak wartość koszyków. Wydatki na eksploatację mieszkania także rosły w podobnym tempie, co wskaźnik GUS (1%). Wydatki na odzież i obuwie w modelu minimum rosły nieco szybciej w przypadku rodzin pracowniczych niż emeryckich. Z kolei szacowane wydatki na transport i łączność były niższe niż wskaźnik CPI dla tych dóbr i usług (por. tab. 2). LITERATURA Deniszczuk, L. (1977), Wzorzec konsumpcji społecznie niezbędnej, Studia i Materiały IPiSS, Zeszyt Nr 10, Warszawa. Deniszczuk L., Kurowski P., Styrc M. (2007), Progi minimalnej konsumpcji gospodarstw domowych wyznaczane metodą potrzeb podstawowych. Rodzaje, oszacowania i zastosowania polityce społecznej, IPiSS, Warszawa. GUS (2010), Biuletyn Statystyczny, Nr 12 (grudzień), GUS, Warszawa. Kurowski P. (2002), Koszyki minimum socjalnego i minimum egzystencji – dotychczasowe podejście w: Kategorie i instrumenty interwencji państwa w sytuacji ubóstwa. (Czym jest minimum socjalne?), Konferencja 10.12.2002, Biuro Studiów i Ekspertyz Sejmu RP, Warszawa. Wszelkie prawa zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości bądź części niniejszej publikacji, niezależnie od zastosowanej techniki reprodukcji (drukarskiej, totograficznej, komputerowej i in.), wymaga pisemnej zgody ZMODYFIKOWANE MINIMUM SOCJALNE I ZMODYFIKOWANE MINIMUM EGZYSTENCJI W 2010 R. • DANE ŚREDNIOROCZNE Piotr Kurowski Instytut Pracy i Spraw Socjalnych W niniejszej informacji przedstawiamy szacunki zmodyfikowanego minimum socjalnego i zmodyfikowanego minimum egzystencji w cenach średniorocznych w 2010 r. W 2010 r. wartość minimum socjalnego dość poważnie wzrosła – od 3% dla osoby samotnie gospodarującej w wieku produkcyjnym (929,76 zł, wzrost o 26,97 zł) do 6,4% w gospodarstwach z trójką dzieci – 3686,50 zł (+220,47 zł). W tym okresie wskaźnik CPI wynosił 2,6%, co oznacza, że wartość minimum socjalnego realnie wzrosła. W latach 90. wartość koszyka minimum rosła w szybszym tempie niż inflacja. Różnice między dynamiką koszyka a wskaźnikiem inflacji były znaczne: w 1997 r. sięgały one 7 pkt. proc. Wraz ze spadkiem inflacji (lata 2002–2003) dystans ten zmniejszył się. Od 2006 r. zaczęto obliczać wartość zmodyfikowanego minimum socjalnego (na wykresie 1 dynamikę tych koszyków oznaczono linią przerywaną). W 2007 r. wzrost wartości koszyka dla rodziny z dwójką dzieci był nieznacznie wyższy od inflacji; w 2008 r. różnica ta była większa: minimum wzrosło o 6 pkt. proc., a inflacja 4,2 pkt. proc. W 2009 r. dynamika koszyka była bardzo zbliżona do poziomu inflacji, ale w 2010 r. różnice te znacznie wzrosły (por. wykres 1). Tabela 3 ilustruje dynamikę minimum socjalnego w przekroju wybranych grup potrzeb. Tendencje w dynamice grup wydatkowych porównano ze wskaźnikami inflacji (ostatnia kolumna). O ile w latach 2008–2009 wzrost wartości koszyków dokonywał się głównie dzięki zwyżce kosztów eksploatacji zasobów mieszkaniowych, to w 2010 r. głównym czynnikiem są wyższe ceny artykułów żywnościowych. Szacunki kosztów mieszkaniowych wzrosły w obu kategoriach – tak w eksploatacji mieszkań, jak i w wydatkach na ich wyposażenie i utrzymanie czystości. Koszyk odzieży i obuwia ponownie istotnie zwiększył swoją wartość – jest to dość wysoki wzrost (kilkanaście procent). Jednocześnie grupa ta cechuje się niskim wskaźnikiem CPI. Przyczyną zmiany wartości jest korekta niektórych cen towarów. Ponadto w koszyku tym bierze się pod uwagę towary tańsze, których jest coraz mniej na rynku. Gdy „wypadają” one z reprezentatywnego obiegu, GUS notuje towary nieco wyższej jakości, i takie częściowo trafiają do koszyka. Trzeba także pamiętać, że 36 ogólny wskaźnik CPI uwzględnia wszystkie, także luksusowe artykuły z odzieży i obuwia, których wartość cenowa w roku kryzysu spadała. Wykres 1. Dynamika zmodyfikowanego minimum socjalnego na tle wzrostu cen konsumpcyjnych (lata 2001–2005 poprzedni koszyk) 108 106 104 102 100 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 98 Dynamika niezmodyfikowanego minimum socjalnego (dla gospodarstwa 4-osobowego) Dynamika wskaźnika CPI Dynamika zmodyfikowanego minimum socjalnego (dla gospodarstwa 4-osobowego) Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy danych IPiSS oraz danych GUS. Szacowane wydatki na kulturę i rekreację wzrosły znacznie w rodzinach z dziećmi – jest to efektem zwyżki niektórych cen dla tej grupy. Koszyk higieniczny ponownie zwiększył swoją wartość, głównie wskutek wymiany reprezentant towarów (z rynku znikają towary gorsze). Jednak pamiętać należy, że grupa ta nie przekłada się na duży przyrost całkowity minimum socjalnego: jej udział w minimum socjalnym wynosi od 2,4% do 3,4%. Z kolei w gospodarstwach osób samotnych spada koszyk na transport i łączność – jest to związane z mniejszymi kosztami niektórych usług telekomunikacyjnych. Skutki społeczne globalnego kryzysu gospodarczego, jakiego świat doświadcza od 2009 r., skłania do ciągłego monitorowania sytuacji ubogich gospodarstw domowych. Swoje zadanie w tym zakresie odgrywa kategoria minimum egzystencji. Jest to normatywny model zaspokajania potrzeb bytowoPolityka Społeczna nr 7/2011 Tabela 1. Zmodyfikowane minimum socjalne – średniorocznie w 2010 r., w zł Gospodarstwa emeryckie Gospodarstwa pracownicze Wyszczególnienie 1-osobowe (M+K)/2 2-osobowe 3-osobowe 3-osobowe 4-osobowe 5-osobowe 1-osobowe M+K M+K+DM+DS M+K+DM+2xDS (M+K)/2 2-osobowe M+K+DM M+K+DS Żywność Mieszkanie – eksploatacja – wyposażenie Edukacja Kultura i rekreacja Odzież i obuwie Ochrona zdrowia Higiena osobista Transport i łączność Pozostałe wydatki 241,80 340,36 290,53 49,83 12,80 100,25 40,61 35,70 26,88 62,50 68,87 483,60 487,24 425,23 62,02 25,60 125,94 81,21 68,13 52,04 122,10 101,21 679,36 660,79 588,36 72,44 137,31 160,50 120,45 88,08 64,15 310,14 133,25 734,94 660,79 588,36 72,44 116,85 166,88 118,08 89,15 76,15 327,07 137,40 930,70 836,00 743,93 92,07 228,56 197,28 157,31 109,10 88,81 327,07 143,74 1 182,04 1 011,37 898,55 112,81 332,61 237,37 194,18 130,13 113,02 343,99 141,79 233,68 340,36 290,53 49,83 0,00 82,08 32,06 68,99 22,64 93,82 69,89 467,37 487,24 425,23 62,02 0,00 109,82 64,11 134,72 43,56 144,93 101,62 M+K Razem – na osobę 929,76 929,76 1 547,07 773,54 2 354,02 784,67 2 427,31 809,10 3 018,57 754,64 3 686,50 737,30 943,52 943,52 1 553,37 776,69 Objaśnienia i źródło do wszystkich tabel: Uwaga: Symbole użyte w tablicy oznaczają odpowiednio: M – mężczyzna w wieku 25–60 lat, K – kobieta w wieku 25–60 lat, (M+K)/2 – wydatki na poziomie średniej arytmetycznej dla gospodarstwa mężczyzny i kobiety, DM – dziecko młodsze w wieku 4–6 lat, DS – dziecko starsze w wieku 13–15 lat. W przypadku gospodarstw emeryckich symbole M i K oznaczają odpowiednio mężczyznę i kobietę w wieku powyżej 60 lat. Źródło: Obliczenia IPiSS na podstawie danych Departamentu Statystyki Społecznej GUS. Tabela 2. Struktura minimum socjalnego – średniorocznie w 2010 r., w % Gospodarstwa emeryckie Gospodarstwa pracownicze Wyszczególnienie 1-osobowe 2-osobowe 3-osobowe 3-osobowe 4-osobowe 5-osobowe 1-osobowe 2-osobowe (M+K)/2 M+K M+K+DM M+K+DS M+K+DM+DS M+K+DM+2xDS (M+K)/2 M+K 26,0 36,6 31,2 5,4 1,4 10,8 4,4 3,8 2,9 6,7 7,4 31,3 31,5 27,5 4,0 1,7 8,1 5,2 4,4 3,4 7,9 6,5 28,9 28,1 25,0 3,1 5,8 6,8 5,1 3,7 2,7 13,2 5,7 30,3 27,2 24,2 3,0 4,8 6,9 4,9 3,7 3,1 13,5 5,7 30,8 27,7 24,6 3,1 7,6 6,5 5,2 3,6 2,9 10,8 4,8 32,1 27,4 24,4 3,1 9,0 6,4 5,3 3,5 3,1 9,3 3,8 24,8 36,1 30,8 5,3 0,0 8,7 3,4 7,3 2,4 9,9 7,4 30,1 31,4 27,4 4,0 0,0 7,1 4,1 8,7 2,8 9,3 6,5 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Żywność Mieszkanie – eksploatacja – wyposażenie Edukacja Kultura i rekreacja Odzież i obuwie Ochrona zdrowia Higiena osobista Transport i łączność Pozostałe wydatki Razem Tabela 3. Dynamika koszyka w 2010 r. na tle wskaźnika inflacji (2009 r. = 100) Wyszczególnienie Typ gospodarstwa domowego Pracownicze 1-osobowe Pracownicze 4-osobowe Emeryckie 1-osobowe Emeryckie 2-osobowe Dynamika wzrostu cen (CPI) Żywność Eksploatacja mieszkania Wyposażenie mieszkania Edukacja Kultura i rekreacja Odzież i obuwie Ochrona zdrowia Higiena osobista Transport i łączność 105,6 104,0 104,2 105,0 109,5 112,4 100,8 105,2 79,1 105,0 104,8 102,5 107,3 121,7 111,0 103,0 105,4 105,1 104,8 104,0 104,2 103,6 113,1 101,6 105,6 101,0 104,8 104,5 104,1 105,3 113,1 101,6 105,7 101,3 102,8 103,8 101,2 102,7 99,7 96,2 102,9 102,6 106,2 Ogółem 103,1 106,4 104,1 104,5 102,6 -konsumpcyjnych na niskim poziomie, wyznaczając w ten sposób najniższy standard życia. Trwała sytuacja, w której gospodarstwo domowe miałoby zaspokajać swoje potrzeby na tym poziomie, oznacza biologiczne zagrożenie życia oraz rozwoju psychofizycznego człowieka (por. Deniszczuk, Sajkiewicz 1997a). W 2010 r. minimum egzystencji dla dorosłej osoby samotnej wyniosło: 472,72 zł (o 27,40 zł więcej niż w 2009 r.), a dla emeryta – 447,54 zł (o 25,68 zł więcej). Spośród gospodarstw z dziećmi najwyższa wartość minimum dotyczyła rodziny z dzieckiem starszym (417,77 zł na osobę). Najniższa wartość minimum egzystencji na osobę w gospodarstwie domowym przypada na dwuosobowe gospodarstwo emeryckie (371,91 zł). Wartości minimum egzystencji coraz bardziej zbliżają się do kryterium uprawniającego do pomocy społecznej. Te ostatnie – Polityka Społeczna nr 7/2011 dla osoby samotnie gospodarującej nie więcej niż 477 zł, zaś dla osoby w rodzinie 351 zł – pozostają na niezmienionym poziomie od października 2006 r. Wszystkie wartości minimum egzystencji dla osób w rodzinach są wyższe niż ta ustawowa linia ubóstwa. Tylko w przypadku osób samotnych koszyki minimum są niższe. W ostatnich latach dynamika koszyków minimum egzystencji była zbieżna z trendem ogólnego wskaźnika inflacji (choć nie tożsama z jego poziomem). W latach 2000–2003 dynamika inflacji oraz minimum egzystencji spadała, zaś w 2004–2006 ponownie rosła; w latach 2007–2009 dynamika minimum oraz inflacji wzrosła. Rosły także różnice między nimi – w 2008 r. koszyk dla gospodarstwa z dwójką dzieci na utrzymaniu wzrósł o 7% (przy inflacji 4,2%). Rok 2009 to okres, w którym przy niższej inflacji (3,5%) dynamika minimum nadal była wysoka 37 Tabela 4. Wartość minimum egzystencji w 2010 r., w zł Gospodarstwa emeryckie Gospodarstwa pracownicze 1-osobowe Wyszczególnienie 2-osobowe 3-osobowe 3-osobowe 4-osobowe 5-osobowe 1-osobowe 2-osobowe (M+K)/2 M+K M+K+DM M+K+DS M+K+DM+DS M+K+DM+2xDS (M+K)/2 M+K Żywność Mieszkanie – eksploatacja – wyposażenie Edukacja Odzież i obuwie Leki Higiena Pozostałe wydatki 194,16 220,09 207,48 12,61 0,00 12,76 9,10 14,10 22,51 388,31 299,31 282,99 16,32 0,00 25,52 15,48 27,77 37,82 557,96 422,25 401,68 20,57 3,07 40,91 31,42 35,48 54,55 619,51 422,25 401,68 20,57 43,99 43,34 25,13 39,40 59,68 789,16 547,68 520,39 27,29 47,06 60,00 40,33 47,14 76,57 1020,36 671,95 639,10 32,85 91,05 79,09 49,88 58,94 98,56 166,71 220,09 207,48 12,61 0,00 12,76 14,26 12,40 21,31 333,43 299,31 282,99 16,32 0,00 25,52 25,80 24,35 35,42 Razem – na osobę 472,72 472,72 794,20 397,10 1145,64 381,88 1253,30 417,77 1607,93 401,98 2069,83 413,97 447,54 447,54 743,83 371,91 Tabela 5. Struktura minimum egzystencji przeciętnie w 2010 r., w % Gospodarstwa emeryckie Gospodarstwa pracownicze Wyszczególnienie 1-osobowe 2-osobowe 3-osobowe 3-osobowe 4-osobowe 5-osobowe 1-osobowe 2-osobowe (M+K)/2 M+K M+K+DM M+K+DS M+K+DM+DS M+K+DM+2xDS (M+K)/2 M+K 41,1 46,6 43,9 2,7 0,0 2,7 1,9 3,0 4,8 48,9 37,7 35,6 2,1 0,0 3,2 1,9 3,5 4,8 48,7 36,9 35,1 1,8 0,3 3,6 2,7 3,1 4,8 49,4 33,7 32,1 1,6 3,5 3,5 2,0 3,1 4,8 49,1 34,1 32,4 1,7 2,9 3,7 2,5 2,9 4,8 49,3 32,5 30,9 1,6 4,4 3,8 2,4 2,8 4,8 37,3 49,2 46,4 2,8 0,0 2,9 3,2 2,8 4,8 44,8 40,2 38,0 2,2 0,0 3,4 3,5 3,3 4,8 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Żywność Mieszkanie - eksploatacja - wyposażenie Edukacja Odzież i obuwie Leki Higiena osobista Pozostałe wydatki Razem Tabela 6. Dynamika zmodyfikowanego minimum egzystencji na tle inflacji w 2010 r. (2009 r. = 100) Typ gospodarstwa domowego Wyszczególnienie Dynamika wzrostu cen (CPI) Pracownicze 1-osobowe Pracownicze 4-osobowe Emeryckie 1-osobowe Emeryckie 2-osobowe Żywność Eksploatacja mieszkania Wyposażenie mieszkania Edukacja Odzież i obuwie Leki Higiena osobista 107,8 104,7 101,6 103,1 108,9 112,0 107,5 105,5 100,1 106,0 99,9 108,5 113,4 107,7 104,7 101,6 103,1 109,2 113,3 107,7 105,1 100,7 103,1 109,3 113,6 102,8 103,8 101,2 102,7 96,2 102,9 102,6 Razem 106,2 106,5 106,1 106,6 102,6 (dla gospodarstwa 4-osobowego o 7,7%). Rok 2010 cechował się spadającą dynamiką tak koszyków minimum, jak i inflacji, choć wzrost koszyków nadal był wysoki (6,2% oraz 6,5%, przy inflacji w wysokości 2,6%). Skąd bierze się wysoka dynamika minimum egzystencji? Światło na to pytanie rzucają dane tab. 6. W ubiegłym roku głównym czynnikiem wzrostu były przede wszystkim wyższe ceny detaliczne żywności, zwłaszcza warzyw i owoców, oraz wyższe opłaty za koszty eksploatacji mieszkań. Wyższa dynamika wartości koszyków dla leków oraz higieny osobistej od wskaźników inflacji dla tych grup wydatków wynika częściowo z wymiany niektórych reprezentant towarów, a częściowo z wyższych cen tych produktów. Pamiętajmy jednak, że to nie te grupy wpłynęły przede wszystkim na większą wartość całego koszyka – udział wydatków na leki wynosi od 1,9% do 3,5% wartości całego koszyka (w przypadku higieny osobistej od 2,8% do 3,5%). Podobnie jak rok temu, mimo ujemnego wskaźnika wzrostu cen dla odzieży (96,2%), koszyki minimum egzystencji nieco wzrosły (zwykle o 3,1%). Bierze się to stąd, że w koszykach minimum egzystencji uwzględniono towary tańsze, ogólny zaś wskaźnik CPI zawiera także luksusowe artykuły z odzieży i obuwia, których wartość cenowa w roku kryzysu spadała. 38 LITERATURA Biuro Studiów i Ekspertyz (2003), Kategorie i instrumenty interwencji państwa w sytuacji ubóstwa. Czym jest minimum socjalne?, pod red. M. Dziubińskiej-Michalewicz i Andrzeja Chodyry, Konferencje i Seminaria, 1 (45) 03, Biuro Studiów i Ekspertyz Kancelarii Sejmu, luty, Warszawa. Deniszczuk L., Sajkiewicz B. (1997), Kategoria minimum egzystencji, w: Golinowska (1997). Deniszczuk, L. (1977), Wzorzec konsumpcji społecznie niezbędnej, Studia i Materiały IPiSS, Zeszyt Nr 10, Warszawa. Deniszczuk L., Kurowski P., Styrc M. (2007), Progi minimalnej konsumpcji gospodarstw domowych wyznaczane metodą potrzeb podstawowych. Rodzaje, oszacowania i zastosowania polityce społecznej, IPiSS, Warszawa. Golinowska S. (1997), Polska bieda II. Kryteria – Ocena – Przeciwdziałanie, IPiSS, Warszawa. GUS (2010): Sytuacja gospodarstw domowych w 2009 r. w świetle wyników badań budżetów gospodarstw domowych, GUS, informacja dostępna na stronie www.stat.gov.pl GUS (2007), Sytuacja gospodarstw domowych w 2006 r. w świetle wyników badań budżetów gospodarstw domowych, GUS, informacja dostępna na stronie www.stat.gov.pl GUS (2011), Biuletyn Statystyczny, Nr 1 (luty), GUS, Warszawa. Kurowski P. (2002), Koszyki minimum socjalnego i minimum egzystencji – dotychczasowe podejście w: Kategorie i instrumenty interwencji państwa w sytuacji ubóstwa. (Czym jest minimum socjalne?), Konferencja 10.12.2002, Biuro Studiów i Ekspertyz Sejmu RP, Warszawa. Polityka Społeczna nr 7/2011