Nr 10. Nieuchwytny środek (Europy)

Nr 10. Nieuchwytny środek (Europy)
Uchwycenie środka jest zadaniem kłopotliwym,
trudnym, być może wręcz niemożliwym.
22
HERITO nr 10 (1 / 2 013)
23
Nieuchwytny środek (Europy)
Choćby gdy spojrzeć na dwa Wyszegrady – miejscowości o tej samej
The elusive centre (of Europe)
Ileana
Pintilie‑Teleagă
especially in postcolonial theory I mentioned above.
I think that this absence, to an extent, formats this
theory, defining architecture, which is strongly bi‑
bi‑
nary after all. I believe that the concept of the Sec‑
the Sec‑
ond World should be promoted – but not in order to
highlight the distinctive character of our part of Eu‑
Eu‑
rope (and even less to “essentialise” it) but to make
the incompatibility of the Central European experi‑
experi‑
ence and such binary architectures a starting point
for remodelling them.
In today’s art I find few examples of employ‑
employ‑
ing Central European experience in such a way.
But if they do appear – I would point here, for ex‑
ex‑
ample, to the work of Janek Simon and the Slavs
and Tatars on the opposite pole – they seem much
more promising to me then the recently numerous
works exploiting the visual landscape of the “Peo‑
the “Peo ‑
ple’s Democracies”, and especially the modernist
architecture created in these countries. The major‑
The major‑
ity of these works are no more than an expression
of nostalgia or an aesthetic fascination with what
looks like an exotic past, particularly to the young‑
the young‑
er generation. [TB]
E
A
uropa Środkowa, termin nieco przestarzały, nie
określa już obszaru geograficznego o precyzyj‑
nie wytyczonych granicach, ale pozostaje aktual‑
ny w kontekście tożsamości. Charakter tej tożsamo‑
ści wymaga jednak wyjaśnienia: jest to tożsamość
książkowa, która przetrwała w twórczości artystów
i pisarzy.
W naszej zglobalizowanej epoce mówienie o toż‑
samości może się wydawać nierealistyczne, bezpro‑
duktywne i antymainstreamowe. Zanik granic pań‑
stwowych i regionalnych nie musi jednak oznaczać
zaniku granic ekonomicznych, geograficznych i kul‑
turowych. Europa Środkowa w tym rozumieniu skła‑
da się z sąsiedztw, enklaw, „centrów” i „peryferii”
czy policentrów multikulturalizmu, autentycznych
mikrokosmosów kulturowych, które przekraczają
somewhat obsolete term, Central Europe no
longer defines a geographical area with clear‑cut
borders, but carries a degree of relevance for one’s
identity. However, this very relevance needs fur‑
fur‑
ther clarification: this identity is bookish, extant in
the artists’ and the writers’ spirit.
Speaking today, in the global age, about a certain
identity may seem unrealistic, counterproductive and
against the mainstream. On the other hand, however,
the dissolution of national and regional borders does
not necessarily engender the dissolution of econom‑
econom‑
ic, geographic, or cultural confines. This Central Eu‑
Eu‑
rope is made up of neighbourhoods, enclaves, “cen‑
“cen‑
tres” and “peripheries”, or polycentres of multicultur‑
multicultur‑
alism, genuine cultural microcosms, which cross all
past and present borders. Without frontiers, there is
Sigma Group, Wieża informacyjna, szkic
Sigma Group, Informational
Tower, draft
nazwie, jedną na Węgrzech, drugą w Bośni. Pierwszy, od którego nazwę
wzięła Grupa Wyszegradzka, jest znakiem budowy zrębów wzajemnego
rozumienia się krajów Europy Środkowej. Drugi – figurą tragedii i próby
odcięcia się od przeszłości, budowania przyszłości na zapomnieniu.
Sigma Group
Rumunia
Romania
wysubtelniać obowiązujące sposoby opisywania i wy‑
jaśniania rzeczywistości, także tej artystycznej. In‑
tryguje mnie w tym kontekście ściśle powiązane z Eu‑
ropą Środkową pojęcie Drugiego Świata. A raczej in‑
tryguje mnie jego nieobecność we współczesnym
dyskursie humanistycznym, zwłaszcza zaś we wspo‑
mnianej teorii postkolonialnej. Myślę, że nieobecność
ta do pewnego stopnia formatuje ową teorię, określa‑
jąc jej mocno, mimo wszystko, binarną architekturę.
Uważam, że warto byłoby pojęcie Drugiego Świata
wpuścić w obieg – nie tyle jednak po to, żeby za jego
pomocą eksponować specyfikę naszej części Europy
(a tym bardziej ją „esencjalizować”), ile po to przede
wszystkim, by nieprzystawalność środkowoeuropej‑
skiego doświadczenia do takich binarnych architektur
uczynić punktem wyjścia do ich przemodelowania.
W sztuce dzisiejszej znajduję niewiele przykła‑
dów takiego zużytkowania doświadczenia środko‑
woeuropejskiego. Te jednak, które się pojawiają – tu
widziałbym między innymi twórczość Janka Simona,
a na drugim biegunie Slavs and Tatars – wydają mi się
znacznie bardziej obiecujące niż liczne w ostatnich la‑
tach prace eksploatujące wizualny krajobraz KDL‑ów,
zwłaszcza zaś tworzoną w tych krajach architekturę
modernistyczną. Większość z tych prac nie jest wy‑
razem niczego więcej niż tylko nostalgii bądź też es‑
tetycznej fascynacji tym, co zwłaszcza młodemu po‑
koleniu jawi się jako egzotyczna przeszłość.
wszystkie dawne i obecne granice. Chociaż bez gra‑
nic, wciąż istnieje tu i teraz jako nieustanne porów‑
nanie i kontrast pomiędzy społecznościami, pomię‑
dzy kulturami, o małym obwodzie i wielkim zasię‑
gu geopolitycznym.
Ludzie z reguły definiują i tworzą przestrzeń
wokół siebie, splatając ze sobą czas z toposem: tu–teraz.
Niemniej jednak tożsamość środkowoeuropejska
still a here and a there, a permanent comparison and
contrast between communities, between cultures,
represented by small perimeters, with a large‑scale
geopolitical outlook.
People tend to define and recreate the space
around them generating a time, compressed togeth‑
er with a “topos”: here‑now. Nonetheless, the Central
European identity reshapes this “topos”, in a spiritual
Ileana Pintilie-Teleagă –
historyczka i krytyczka sztuki, niezależna kuratorka, profesorka Universitatea de Vest din w
Timișoarze. Opublikowała
wiele artykułów i esejów poświęconych sztuce
współczesnej.
Ileana Pintilie-Teleagă –
is an art historian and critic, independent curator,
and professor at the Universitatea de Vest din in
Timișoara. She has published many articles and essays on contemporary art.
Myśląc o jednym, nie sposób nie widzieć drugiego, zwłaszcza
w sąsiedzkim kontekście współpracy wyszegradzkiej.
Szerszy aspekt kultury i cywilizacji środkowoeuropejskiej podejmujemy
26
HERITO nr 10 (1 / 2 013)
Nieuchwytny środek (Europy)
elusive centre (of Europe)
HERITO nr 10 (1 / 2 013)
The
27
w dwóch innych blokach tekstów: Sztuka: co zostało z Europy Środkowej?
oraz Miasta widzialne i niewidzialne.
Janusz Sepioł
Smutek
Wyszegradu
W numerze piszą m.in.:
Visegrad
on the wane
Viktorija Aladžić, Edit András, Zuzana Bartošová, Maciej Czerwiński,
Wyraźnie cierpimy na brak „projektów
We are strongly suffering from a lack of
wyszegradzkich”, na brak idei, które
“Visegrad projects”, a lack of ideas which
mogłyby organizować polityczną
could organise a political community of
wspólnotę interesów. To prawda, że gęstość
interests. It is true that the frequency of
spotkań na najwyższych szczeblach jest
high‑level meetings is incomparable with
nieporównywalna z jakimkolwiek innym
any other regional grouping, but there are
ugrupowaniem regionalnym, ale brakuje
no undertakings which would be available,
przedsięwzięć, które byłyby dostępne,
comprehensible and important for
zrozumiałe i ważne dla obywateli krajów
the citizens of Visegrad countries. The V4
wyszegradzkich. Grupa V4 jest zajęciem elit, Group is a pastime for the elites rather
a nie doświadczeniem społeczeństw.
than an experience of societies.
Marina Gržinić, Miljenko Jergović , Vojtěch Lahoda, Sándor Márai,
Ilona Németh, Ileana Pintilie-Teleagă, Jacek Purchla, Mykoła Riabczuk,
Tokimasa Sekiguchi, Janusz Sepioł, Jarosław Suchan, Ludvík Ševeček,
Joanna Ugniewska, Teresa Worowska.
Format: 23,5 × 29 cm
Oprawa: miękka
Objętość: 236 stron
Wersja: polsko-angielska
Cena: 19 PLN
ISSN: 2082-310X
Wydawca:
Międzynarodowe Centrum Kultury
2013