Nowy ład międzynarodowy in statu nascendi

Wlodzimierz M a [e n dow ski (red.) Nowy lad mifdzynarodowy in statu nascendi, Poznan
1993, Wydawnictwo Naukowe Instytutu Nauk Politycznych i Dziennikarstwa UAM, ss.
128.
ud
St
Nowy lad mifdzynarodowy in statu nascendi to zbior referatow wygloszonych podczas sesji zorganizowanej w lankowicach k. Poznania w dniach 6-7 grudnia 1991 r. przez Kolo Naukowe
Politologow i Dziennikarzy przy Instytucie Nauk Politycmych i Dziennikarstwa Wydzialu Nauk
Spolecmych Uniwersytetu Adarna Mickiewicza. Niektore teksty zostaly uwsp61czemione, co bylo
koniecmoScill w przypadku tak dynamicznie rozwijajllcej si~ dziedziny jak stosunki mi¢zynarodowe.
Cz~sc referatow dotyczy problemow szczegolowych (lad kulturalny, informacyjny, problem niemiecki),
cz~sc natomiast to proby opisania mechanizmow polityki g10balnej ostatnich lat. Do tej ostatniej grupy
z pewnoScill naleZll rozpoczynaj~ i koncowe wystllPienia Wlodzimierza Malendowskiego, ktory, b¢llc
redaktorem caloSci, zawarl we wst~ie interesujllcll refleks~ nad dwiema grupami czynnikow ksztaltujllCych lad mi¢zynarodowy, tj. nad czynnikami warunkujllCymi (geopolityka, polityka paIistw, doktryna) oraz realizujllCymi, przez ktore naleiy rozumiee determinanty strukturalne (organizacje mi¢zynarodowe), osobowe, militarne. Wskazana przez Malendowskiego wi~ksza skutecznose tych ostatnich
wydaje si~ bye refleksjll zbyt powierzchownll. Na scenie politycmej Europy widae dzis wyraZnie, ie usilne
korzystanie z tej grupy czynnikow przez konstruktorow Wspolnoty Europejskiej (WE) powoduje
narastajllCY opor spoleczny. Przewidywany scenariusz integracji europejskiej jui teraz ulegl zalarnaniu.
Pierwszy referat zbioru dotyczy genezy systemu bipolarnego w swiecie. Malendowski poddal analizie
powolny rozwoj czynnikow zewn~trznych, ktore przygotowaly grunt pod jego krach. Szczegolnie cenne
jest okreslenie rywalizujllCych ze sobll podczas zimnej wojny "swieckich religii" jako "alibi kamuflujllcego
prawdziwe motywy post~owania glownych antagonistow". Wlasnie z tego wzgl¢u upadek komunizmu
nie powinien bye odczytywany jako powaina przeslanka zniszczenia rywalizacji blokow paIistw. W omawianej ksillZce zresztll brakuje wlltku tworzenia si~ nowego systemu bipolarnego, moie nie tak jaskrawo
i propagandowo zantagonizowanego, jak konflikt USA-ZSRR.
W tytulowym, bardzo ciekawym opracowaniu pt. Nowy porzqdek iwiatowy - przeslanki budowy
systemu stosunk6w mifdzynarodowych napisanym przez Malendowskiego posroo wielu scenariuszy
nowego ladu brakuje choeby zaznaczenia problemu antagonizmu europejsko-arnerykaIiskiego czy tei
EWG - NATO. Te dwie najbardziej zaawansowane inicjatywy integracyjne mogll stae si~ stronami sporu
politycznego w najbliiszym czasie, 0 czym Swiadczy proces emancypacji Europy wzgl¢em Stanow
Zjednoczonych, zwlaszcza po upadku dawnego ZSRR. W latach 80. obserwowaliSmY powstanie europejskiej grupy trilaterale, pos~puj~ usamodzielnienie sil europejskich NATO, realne projekty powolania
osobnego paktu militarnego, a z drugiej strony wylonienie Komisji ds. przyszloSci sil nuklearnych NATO
w Europie i wzmoionll aktywnosc Paktu i Zgromadzenia Polnocnoatlantyckiego w Europie Srodkowo-Wschodniej. Do otwartego sporu doszlo na tIe tworzenia reprezentacji parlamentarnej procesu
KBWE - kraje europejskie widzialy jako podstaw~ tego przedsi~wzi~ia Rad~ Europy, natomiast USA,
Zgromadzenie Polnocnoatlantyckie. WyjScie poza polityk~ konfrontacji b¢zie zatem oznaczalo wejscie
~ polityk~ zabudowania. Z tego tei wzgl¢u nie naleiy przecenie zgody ZSRR na interwencj~ w Iraku
jako rzekomego przelomu w polityce rosyjskiej na rzecz wspolpracy z USA i swiatem zachodnim. Tym
zagadnieniom poswi~ony jest referat Romana Lukawskiego. Jest to raczej symptom przejsciowego
wycofania sil; Rosji z aktywnej postawy w polityce mi¢zynarodowej spowodowanego problemami
wewnl;trznymi, ktore przeciei kiedys minll. Mogll one natomiast pil;trzye sil; przed Stanami Zjed-
ia
yc
lit
Po
e
zn
162
PRZEGL~DY
I RECENZJE
a
i
ud
St
noczonymi, co rna istotne znaczenie dla roli tego kraju w tworzeniu New World Order - kosztowna
polityka angaZowania si~ w konflikty lokalne, sprawy Trzeciego Swiata, MFW, ONZ a nade wszystko
Bliskiego Wschodu mog.! okazac si~ zbyt kosztowne dla kraju, w ktorym dodatkowo narastajll problemy
wewn~trzne (gospodarcze i etniczne).
W wielu wystllpieniach (np. Czeslaw Mojsiewicz Problemy bezpieczenstwa zbiorowego w Europie)
podejmowana jest kwestia uniwersalizacji ideowej jako czynnika koniecznego do tworzenia nowego ladu.
Sprawa jest wlltpliwa i to nie tylko z uwagi na renesans nacjonalizmu w calej Europie, ale taki.e ze
wzgl~u na umiejscowienie przez proimigracyjnll polityk~ Wsponoty Europejskiej trwalej grupy muzulmanskiej na naszym kontynencie. Jest to grupa w malym stopniu poddajllca si~ asymilacji, a raczej wr~z
przeciwnie, sklonna do rywalizacji cywilizacyjnej. Renesans ortodoksji w swiecie islamskim rowniei: nie
jest dla integracji przeslankll optymistycznll.
Istniejllce zagroienia procesu transformacji ustrojowej w bylych krajach komunistycznych stawiajll
maki zapytania w scenariuszach integracyjnych. Temu poswi~cony jest referat Tadeusza Wallasa, ktory
oprocz postulatu wi~kszego zainteresowania Europy Zachodniej krajami postkomunistycznymi, proponuje sojusz sil reformat or skich w obozie postkomunistycznym i sil demokratycmych w obozie opozycyjnym. Tak, jak moma jeszcze zrozumiee zagroi.enie Zachodu falll uchodi:cow ze Wschodu na skutek
niepowodzen, tak twierdzenia 0 "eksporcie rewolucji" Sll malo realistyczne. Wlltpliwe Sll rowniei:
moi:liwosci krajow zachodnich w dziedzinie wsparcia politycznego, chociai:by z uwagi na narastajllcy tam
opor spolecmy wobec integracji. Siady tego moi:na odnaleic w opracowaniu Doroty Piontek na temat
ladu informacyjnego, w ktorym autorka wskazuje na niech~c wobec wlllczania si~ w ogolnoswiatowe
systemy i regulacje dotycz~ przeplywu informacji z uwagi na niebezpieczenstwo utraty toisamosci.
W szkicu poswi~onym problematyce socjalnej Wojciech Nowiak zaprezentowal zaplecze teoretycme
i histori~ welfare state oraz wskazal na jego glownll zasad~ - zwi~kszanie bezpieczenstwa obywateli
wobec wypadkow losowych, jak choroba, starosc, bezrobocie. Co prawda autor przyjmuje do wiadomosci fakt generowania przez welfare state coraz wi~kszej Iiczby ludzi uprawnionych do swiadczen, co jest
powodem upadku gospodarek 0 duiym zaangaZowaniu socjainym, lecz mimo to podtrzymuje sofizmatycznll tez~ 0 ewolucji tego modelu. Dokladnie wedlug zasady Aschforda, i:e definicja welfare state jest
cillgie otwarta i niezakonczona. Co ciekawe, Nowiak wymienia rowniei niekorzystne zmiany demograficzne (np. starzenie si~ spoleczenstw), ktore pi~trzll problemy przed panstwami socjalnymi, lecz mimo
to broni si~ przed twierdzeniem 0 kryzysie i zmierzchu owej idei. Problem ten w kontekscie nieadekwatnosci systemu socjalnego dostrzegly nie tylko Wspolnota Europejska (proklamowaly rok 1993 Rokiem
Ludzi Starszych i Solidarnosci Mi~zypokoleniowej), ale Rada Europy i OECD. Raporty tych organizacji
wcilli: niesmialo, ale jednak wyrai:nie wskazujll na koniecznosc odcilli.enia pans twa na rzecz wspolnot
sllsiedzkich i rodziny, co jest zmianll w kierunku panstwa-minimum, a nie "ewolucjll welfare state".
Robert Krnieciak podejmuje problematyk~ polskll w kontekscie integracji europejskiej. Kontrowersyjnie brzmi zachwyt nad Ukladem Stowarzyszeniowym Polski z EWG, chociai:by wobec szczegolowego
opracowania Sohysinskiego ("Panstwo i Prawo" 1991, nr I). Jako Srodki zbliienia do Wspolnoty
Europejskiej autor podkreSia rol~ heagonale i trojkllta wyszehradzkiego. Ten ostatni, po podziale
Czechoslowacji i przesuni~ciu akcentow w polityce czeskiej na wsp6lpra~ z Niemcami, stracil na
maczeniu.
Ponadto w omawianej ksillice moma znalei:c szkic 0 rozwoju Srodkow budowy zaufania mi~zy­
narodowego 1975 - 1990 autorstwa Magdaleny Michalskiej, referat Zjednoczenie Niemiec a konstytucja
RFN. Aspekty ogolne i polsko-niemieckie Lecha Janickiego, opracowanie danych statystycznych dotYCZllcych poczucia toisamosci europejskiej i narodowej oraz zaangai:owania politycznego w krajach zachodnich, wykonane przez Krzysztofa Borowczyka, a taki.e angio~zycmy szkic Stephena L. Esquitba na
temat moralnosci i wojny na przykladach konfliktu w Zatoce Perskiej i wojny w Wietnamie.
Wydawnictwo Naukowe Instytutu Nauk Politycmych i Dziennikarstwa zaproponowalo nam
ciekawy zbior opracowan 0 roi:nej wartosci merytorycznej, ale obecnie bardzo aktuainych i dyskutowanych. Nawet jesli bysmy mieli nie zgodzic si~ z niektorymi tezami, to ksillZka sklania do myslenia,
a stlld jui tylko krok do jakie potrzebnej dyskusji.
y
lit
Po
ne
cz
Konrad Szymanski
Kalisz