biuletyn - Polski Instytut Spraw Międzynarodowych

BIULETYN
Nr 140 (748)  15 grudnia 2010  © PISM
Redakcja: Marcin Zaborowski (redaktor naczelny), Agnieszka Kopeć (sekretarz redakcji),
Łukasz Adamski, Beata Górka-Winter, Artur Gradziuk, Leszek Jesień,
Beata Wojna, Ernest Wyciszkiewicz
Nowa Koncepcja strategiczna a „widoczne gwarancje bezpieczeństwa” NATO
wobec Europy Środkowej i Wschodniej
Jacek Durkalec
Podkreślenie znaczenia „widocznych gwarancji bezpieczeństwa” przez nową Koncepcję strategiczną Sojuszu (NKS) ma kluczowe znaczenie z perspektywy państw Europy Środkowej
i Wschodniej. Oprócz przeprowadzenia ćwiczeń wojskowych trudno jednak oczekiwać,
by w najbliższym czasie dotychczasowe formy obecności NATO na tym obszarze uległy zasadniczym zmianom. W dłuższej perspektywie wzmacnia jednak pozycję państw EŚW
w postulowaniu zwiększenia tej obecności w regionie.
Zgodnie z postulatami wysuwanymi przez państwa Europy Środkowej i Wschodniej (Polska, państwa bałtyckie, Czechy, Węgry, Słowacja), nowa Koncepcja strategiczna potwierdziła rolę obrony
terytorium i ludności państw członkowskich jako podstawowego zadania Sojuszu. Wskazała również
na potrzebę zwiększenia zdolności Sił Odpowiedzi NATO (dotychczas postrzeganych w EŚW jako
„siły na papierze”), a także posiadania planów obronnych na wypadek ataku – do tej pory Sojusz
zaktualizował plany dla Polski oraz rozpoczął ich tworzenie dla państw bałtyckich. Co istotne
z perspektywy państw tego regionu, NKS podkreśliła potrzebę zapewnienia tzw. „widocznych gwarancji bezpieczeństwa” (visible assurances) dla państw członkowskich Sojuszu. Wśród dotychczas
ogłoszonych form tych gwarancji znajdują się treningi i ćwiczenia (pierwsze manewry z udziałem Sił
Odpowiedzi NATO mają odbyć się w Polsce w 2013 r.). Podkreślenie znaczenia gwarancji bezpieczeństwa stwarza również możliwości (chociaż ograniczone w okresie krótkoterminowym) uzupełnienia i ulepszenia dotychczasowej obecności NATO w państwach EŚW, uznawanej za
niewystarczającą, a obejmującą: misję Baltic Air Policing, obecność jednej instytucji NATO, infrastrukturę wojskową pozwalającą na przyjęcie pomocy sojuszników w przypadku ataku,
a także siedziby wielonarodowych jednostek oraz instytucji wspierających misje Sojuszu.
Misja „Baltic Air Policing”. Patrolowanie przestrzeni powietrznej państw bałtyckich pozostaje
obecnie jedyną formą obecności Sojuszu w EŚW związaną z rozmieszczeniem sił zbrojnych bezpośrednio zaangażowanych w zabezpieczanie integralności terytorialnej jego członków. Misja wykonywana jest na zasadzie 4-miesięcznych rotacji. Każda z nich zakłada pobyt czterech samolotów
bojowych i ok. 100 członków personelu z jednego z państw NATO. Główną bazę operacyjną misji
stanowi litewska baza lotnicza Zokniai (po niezbędnej modernizacji na potrzeby misji będą wykorzystywane również bazy lotnicze w Estonii i na Łotwie). Trwająca od 2004 r. misja miała mieć charakter
tymczasowy. W 2009 r. została przedłużona do końca 2014 r. Państwa bałtyckie postulują,
by nadano jej stały charakter.
Obecność instytucji sojuszniczych. Centrum Szkolenia Sił Połączonych (Joint Force Training
Centre – JFTC) w Bydgoszczy jest obecnie jedynym kluczowym dowództwem Sojuszu w EŚW.
Pełni rolę ośrodka szkolenia i transformacji NATO na szczeblu taktycznym i wiąże się z obecnością
w Polsce ok. 100 członków personelu NATO. Podlega Sojuszniczemu Dowództwu Transformacji,
któremu podporządkowanych jest obecnie 7 instytucji. W EŚW nie znajduje się natomiast ani jedno
z 11 najważniejszych dowództw podlegających Sojuszniczemu Dowództwu Operacji, ani żadna
z NATO-wskich agencji. Decyzja szczytu NATO w Lizbonie o potrzebie reformy struktury dowodzenia
Sojuszu celem zmniejszenia jej wielkości wydaje się wykluczać, by jakiekolwiek z najistotniejszych
2341
Polski Instytut Spraw Międzynarodowych
dowództw Sojuszu zostało umieszczone w EŚW. Mało prawdopodobne jest również przeniesienie
siedziby jednej z NATO-wskich agencji, których liczba ma być zredukowana z 14 do 3. Ważnym
z punktu widzenia visible assurances będzie zatem zachowanie jedynej głównej instytucji NATO
w EŚW, jaką jest JFTC. Możliwym sposobem zwiększenia instytucjonalnej obecności NATO, wydaje
się natomiast podtrzymanie przez Sojusz planów ustanowienia w Bydgoszczy dowództwa 3 Batalionu łączności NATO - ograniczenia budżetowe sprawiły, że jego przyszłość jest niepewna.
Infrastruktura wsparcia na wypadek agresji. Państwa EŚW w pełni uczestniczą w Programie
Inwestycji NATO w Dziedzinie Bezpieczeństwa (NATO Security Investment Program, NSIP), którego
środki pochodzą ze wspólnego budżetu Sojuszu. NSIP finansuje lub współfinansuje projekty służące
tworzeniu niezbędnej infrastruktury dla wykonywania misji Sojuszu, w tym obrony terytorialnej.
Należą do nich m.in. modernizacja lotnisk i portów, a także rozbudowa systemów radarowych obrony
powietrznej. Ze względu na ograniczenia finansowe Sojuszu wyrazem „widocznych gwarancji” dla
państw EŚW będzie zakończenie zaplanowanych inwestycji (w latach 1999-2014 środki NSIP na
inwestycje w Polsce wyniosą ok. 523 mln euro). Zaaprobowanie oraz rozpoczęcie realizacji zupełnie
nowych projektów w najbliższym czasie wydaje się mało prawdopodobne.
Wielonarodowe jednostki i instytucje wspierające misje NATO. W EŚW znajdują się siedziby
dwóch wielonarodowych jednostek oraz Centra doskonałości. Nie są one elementami struktury
dowodzenia Sojuszu, a ich personel oraz funkcjonowanie nie są finansowane ze wspólnego budżetu
NATO. Pozostają jednak w ścisłym związku z NATO oraz mogą odgrywać ważną rolę w wypełnieniu
jego zadań (np. w zarządzaniu kryzysami oraz odpowiedzi na nowe zagrożenia takie jak cyberataki).
Wraz ze wzrostem ich znaczenia dla NATO, będzie także wzrastać ich rola w zapewnianiu widocznej
obecności Sojuszu w EŚW.
Pierwszą z jednostek jest Wielonarodowy Korpus Północ-Wschód, którego dowództwo ulokowane
jest w Szczecinie. Korpus powstał w wyniku porozumienia między Polską, Danią i Niemcami. Obecnie do Korpusu należy 11 członków Sojuszu, których żołnierze pełnią służbę w jego dowództwie
(składającego się z ok. 200 osób). Związki Korpusu z NATO zostały zacieśnione po jego certyfikowaniu jako jednego z tzw. Dowództw sił niższej gotowości. Do tej pory personel Korpusu brał dwukrotnie udział w misji ISAF. Drugą jednostką jest Skrzydło Ciężkiego Lotnictwa Transportowego
(Heavy Airlift Wing) zlokalizowane w Bazie Lotniczej Pápa na Węgrzech. Liczący ok. 130 osób
personel HAW obsługuje flotę 3 samolotów transportowych C-17 Globemaster III będących własnością NATO Airlift Management Organization. HAW jest operacyjnym komponentem wielonarodowego
programu SAC (Strategic Airlift Capability). Członkami programu jest 10 państw NATO oraz 2 państwa partnerskie (Finlandia i Szwecja). Oprócz świadczenia strategicznego transportu lotniczego na
rzecz NATO, HAW wykonuje inne zadania zlecone przez członków programu SAC.
Obecnie w EŚW znajdują się trzy Centra doskonałości akredytowane przy NATO (spośród 15 do
tej pory akredytowanych), a dwa kolejne są tworzone. Uczestnictwo w nich jest otwarte dla wszystkich członków Sojuszu. Obecnie każde akredytowane centrum posiada od 6 do 10 tzw. państw
sponsorujących. Zapewniają one ekspertyzy i szkolenia w specjalistycznych dziedzinach, takich jak
obrona cybernetyczna, medycyna wojskowa oraz obrona CBRN.
Wnioski. Podkreślenie znaczenia „widocznych gwarancji bezpieczeństwa” przez NKS ma istotne
znaczenie z perspektywy państw EŚW. Do tej pory jako ich rzeczywisty przykład wymieniono jedynie
manewry mające udowodnić wartość Sił Odpowiedzi NATO dla obrony terytorialnej. Realna wartość
tych ćwiczeń uzależniona jest jednak od ich regularnego charakteru, a także utrzymywania odpowiedniego poziomu sił wojskowych przez państwa Sojuszu, przede wszystkim Sił Odpowiedzi NATO.
Poza ewentualnym przedłużeniem czasu trwania Air Policing, utrzymania dotychczasowych (JFTC)
i planowanych (3 Batalion łączności) instytucji, a także inwestycji NSIP trudno oczekiwać, aby visible
assurances przybrały w najbliższej perspektywie inne znaczące formy.
W dłuższej perspektywie wprowadzenie „widocznych gwarancji bezpieczeństwa” przez NKS polepsza pozycję państw EŚW w postulowaniu oraz uzyskiwaniu namacalnych form obecności NATO
na ich terytorium. Elastyczność w tym zakresie stwarza brak konkretnej definicji „widocznych gwarancji bezpieczeństwa”. Mogą do nich należeć zarówno nowe inwestycje w ramach NSIP, a także
w momencie pojawienia się takiej potrzeby - utworzenie w przyszłości siedzib nowych NATO-wskich
instytucji (w tym dowództw i agencji), a także rozmieszczenie w EŚW zdolności wojskowych Sojuszu.
W takim przypadku, instytucje i jednostki sojusznicze mogą być tworzone „od zera” lub na bazie tych,
które obecnie funkcjonują w EŚW. Nie jest także wykluczone, iż za element obecności NATO w EŚW
(w tym także w Polsce) będzie można uznać w przyszłości instalacje systemu obrony przeciwrakietowej, jeśli projekt ten faktycznie zostanie zrealizowany w ramach Sojuszu.
ul. Warecka 1a, 00-950 Warszawa, tel. 0 22 556 80 00, faks 0 22 556 80 99, [email protected]