Zagadnienie tożsamości dzieła muzycznego wg Romana Ingardena

esej
Anna Mikolon
Zagadnienie tożsamości
dzieła muzycznego
według Romana Ingardena
Motto:
Prawda i s t n i e j e,
n i e w s z y s t k o jest dozwolone!
Henryk Neuhaus1
Akademia Muzyczna
im. Stanisława Moniuszki w Gdańsku
Szkoła Muzyczna II stopnia
w Gdańsku-Wrzeszczu
e-mail: [email protected]
Słowa kluczowe
utwór muzyczny
tożsamość
intencjonalność
W przedstawionym czytelnikowi tekście staram się przypomnieć
interpretacja
koncepcję dzieła muzycznego wybitnego polskiego filozofa Roczas muzyczny
mana Ingardena. Znajomość tej teorii może okazać się cenna
w pracy muzyka-wykonawcy i pedagoga. Bardzo interesująca jest
zbieżność omawianej teorii z poglądami znakomitego pianisty-pedagoga Henryka Neuhausa, który
wpajał swym uczniom, że: „wykonanie tylko wtedy może być dobre i artystyczne, gdy wszystkie
niezwykle różnorodne środki wykonawcze stosować będziemy zgodnie z sensem i treścią utworu, przede wszystkim zaś z jego strukturą formalną – architektoniką, z samą k o m p o z y c j ą,
z tym realnym, zorganizowanym materiałem dźwiękowym, który powinniśmy wykonawczo opracować.”2 Mimo upływu wielu lat pewne oczywistości i fundamentalne dla sztuki muzycznej prawa nie rozpowszechniły się, a wprost przeciwnie – są często podważane. Dlatego wydaje się konieczne ich przypomnienie.
Roman Ingarden (1893–1970) – fenomenolog, uczeń Edmunda Husserla, przed II wojną
światową profesor we Lwowie, po wojnie – na
Uniwersytecie Jagiellońskim. Głównym polem
jego badań była ontologia, rozumiana jako nauka o czystych możliwościach. W każdym bycie możliwym wyróżniał:
••materię,
••formę,
••sposób istnienia.
W ontologii egzystencjalnej oddzielał:
••sposoby istnienia,
••momenty bytowe.
W ontologii formalnej badał formę różnych
typów przedmiotów, np. formę przedmiotu indywidualnego, idei itp. Podał nową koncepcję
idei, wedle której w jej zawartości znajdują się
nie tylko składniki stałe – jak sądzono wcześniej – lecz także składniki zmienne. Analizy
ontologiczne były dla niego przygotowaniem
do rozstrzygnięcia sporu metafizycznego
o sposób istnienia świata realnego. Chodziło
o to, czy świat jest rzeczywisty i niezależny od
świadomości (realizm), czy też ma intencjonalny sposób istnienia (jak np. dzieło sztuki),
tzn. jest zależny bytowo od świadomości (idealizm). R. Ingarden skłaniał się ku realizmowi,
H. Neuhaus, Sztuka pianistyczna, przekł. A. Taube, PWM, Kraków 1970, s. 268.
Op. cit., s. 60.
1
2