(Microsoft PowerPoint - prezentacja_PTE_cw [tryb zgodno\234ci])
Transkrypt
(Microsoft PowerPoint - prezentacja_PTE_cw [tryb zgodno\234ci])
Globalny kryzys finansowy Cezary Wójcik Michał Konopczak Piotr Zboromirski Polskie Towarzystwo Ekonomiczne 24 lutego 2010 r. Plan • Źródła kryzysu • Przebieg kryzysu • Perspektywy 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 2 Źródła kryzysu 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 3 Źródła kryzysu • Kredyty subprime • Innowacje finansowe • Błędy w nadzorze • CDO, MBS, sekurytyzacja • Ingerencja państwa • Greenspan - FED • Freddy Mac, Fannie Mae • Neoliberalizm • Własność – Zarządzanie • Wiara w samoregulację • Systemy premiowe • Chciwość bankierów • Zarządzania ryzykiem • Globalne nierównowagi Państwo czy Rynek? • Pieniądz i jego kreacja 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 4 1. Powszechna to wada ludzi nie pamiętać o burzy, gdy morze spokojne Machiavelli 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 5 The great moderation: Przekonanie o stabilności systemu Stopa inflacji w krajach OECD w latach 1971-2009 (w %, r/r) 16 14 12 10 8 NICE! 6 4 2 19 71 19 73 19 75 19 77 19 79 19 81 19 83 19 85 19 87 19 89 19 91 19 93 19 95 19 97 19 99 20 01 20 03 20 05 20 07 20 09 0 Źródło: OECD. 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 6 The great moderation: Przekonanie o stabilności systemu Krótkoterminowe stopy procentowe w wybranych krajach w latach 1970-2009 (w %, r/r) 20 18 16 14 Francja Niemcy Włochy Wielka Brytania Stany Zjednoczone Koniec historii? 12 10 8 6 4 2 19 7 19 0 71 19 7 19 2 7 19 3 7 19 4 7 19 5 7 19 6 7 19 7 7 19 8 7 19 9 8 19 0 8 19 1 82 19 8 19 3 8 19 4 8 19 5 8 19 6 87 19 8 19 8 8 19 9 9 19 0 9 19 1 9 19 2 9 19 3 9 19 4 9 19 5 9 19 6 97 19 9 19 8 9 20 9 0 20 0 0 20 1 0 20 2 03 20 0 20 4 0 20 5 0 20 6 0 20 7 0 20 8 09 0 Źródło: OECD. 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 7 Nowi gracze i globalne nierównowagi Bilans handlowy jako procent PKB w latach 2008-2008 30 25 20 15 Europa Środkowo-Wschodnia Stany Zjednoczone Wielka Brytania strefa euro Japonia Azja - kraje rozwinięte Azja - kraje rozwijające się Chiny Zatoka Perska 10 5 0 -5 -10 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Źródło: IMF. 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 8 2. Praca, wysiłek, przedsiębiorczość, uczciwość, zaufanie, etos 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 9 Spekulanci mogą być nieszkodliwi, gdy są niczym piana na równym strumieniu przedsiębiorczości. Ale sytuacja staje się poważna, gdy (...) akumulacja jakiegoś kraju staje się ubocznym produktem finansowych spekulacji, wyniki zawsze będą opłakane. Keynes 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 10 Wartość nominalna transakcji instrumentami pochodnymi w latach 2002-2009 (w bln dolarów) 600 transakcje walutowe oraz na stopę procentową transakcje CDS transakcje związane z rynkiem kapitałowym 500 400 300 200 100 0 2002 H1 2003 H1 2004 H1 2005 H1 2006 H1 2007 H1 2008 H1 2009 H1 Źródło: ISDA. 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 11 Wzrost roli sektora bankowego Dynamika globalnych aktywów bankowych i nominalnego PKB świata w latach 1980-2008 (1980=100) 2500 globalne aktywa bankowe nominalny PKB świata 2000 1500 1000 500 2008 2006 2004 2002 2000 1998 1996 1994 1992 1990 1988 1986 1984 1982 1980 0 Źródło: BIS, Bank Światowy. 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 12 Wysoki poziom dźwigni finansowej Relacja wielkości aktywów do kapitału własnego w wybranych bankach w latach 2000-2009 75 65 55 35 upadłość Lehman Brothers Deutsche Bank UBS Lloyds Group RBS Unicredit Morgan Stanley Goldman Sachs Citigroup 30 25 45 35 20 25 15 15 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 10 2000 5 Źródło: Bloomberg. 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 13 Akomodacja monetarna Podaż pieniądza w Stanach Zjednoczonych w latach 1980-2010 (w mld dolarów) 10000 M1 M2 8000 6000 4000 2000 19 80 19 81 19 82 19 83 19 84 19 85 19 86 19 87 19 88 19 89 19 90 19 91 19 92 19 93 19 94 19 95 19 96 19 97 19 98 19 99 20 00 20 01 20 02 20 03 20 04 20 05 20 06 20 07 20 08 20 09 0 Źródło: FED. 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 14 Bańka na rynku aktywów Tempo zmian wskaźnika Case-Shiller (w %, r/r) 20 upadłość Lehman Brothers 15 10 5 st y20 01 lip -2 00 1 st y20 02 lip -2 00 2 st y20 03 lip -2 00 3 st y20 04 lip -2 00 4 st y20 05 lip -2 00 5 st y20 06 lip -2 00 6 st y20 07 lip -2 00 7 st y20 08 lip -2 00 8 st y20 09 lip -2 00 9 0 -5 -10 -15 -20 Źródło: Standard and Poor’s. 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 15 Aż w końcu ... • Od sierpnia 2007 r. – największa recesja od czasu „Wielkiego Kryzysu” • Seria największych bankructw w historii (Wachovia, General Motors, Japan Airlines) • Wzrost niepewności związany z przyszłością światowej gospodarki • Ogromna skala interwencji państwa w sektor prywatny 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 16 Przebieg 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 17 Od sektora do sektora.... • Kryzys rozprzestrzenił się po świecie – od sektora finansowego do sektora realnego – od gospodarek rozwiniętych do wschodzących – od sektora realnego i finansowego do sektora publicznego – ... od sektora publicznego do zmian systemu gospodarczego? 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 18 Narastanie – wybuch – stabilizacja 160 I etap II etap III etap IV etap 400 V etap indeks MSCI (lewa skala) indeks S&P 500 (lewa skala) 11-2009 10-2009 09-2009 08-2009 07-2009 06-2009 05-2009 04-2009 03-2009 02-2009 01-2009 12-2008 11-2008 0 10-2008 0 09-2008 50 08-2008 20 07-2008 100 06-2008 40 05-2008 150 04-2008 60 03-2008 200 02-2008 80 01-2008 250 12-2007 100 11-2007 300 10-2007 120 09-2007 350 08-2007 140 spread Libor/OIS (prawa skala) Źródło: Bloomberg. 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 19 Wybuch i transmisja na rynki wschodzące Bloomberg Financial Condition Index w latach 2000-2009 2 08-2009 02-2009 08-2008 02-2008 08-2007 02-2007 08-2006 02-2006 08-2005 02-2005 08-2004 02-2004 08-2003 02-2003 08-2002 02-2002 08-2001 02-2001 08-2000 -2 02-2000 0 -4 -6 upadłość Lehman Brothers -8 -10 -12 -14 Źródło: Bloomberg. 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 20 Kanał rynku pieniężnego - zaufanie Spread pomiędzy WIBOR 3M i kwotowaniami OIS 3M w latach 2007-2009 (w pb) 240 upadłość Lehman Brothers 200 160 120 80 40 cze 09 maj 09 kwi 09 mar 09 lut 09 sty 09 gru 08 lis 08 paź 08 wrz 08 sie 08 lip 08 cze 08 maj 08 kwi 08 mar 08 lut 08 sty 08 gru 07 lis 07 paź 07 wrz 07 sie 07 lip 07 cze 07 maj 07 kwi 07 mar 07 lut 07 sty 07 0 -40 Źródło: NBP. 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 21 Kanał kursu walutowego Tempo zmian należności pozostałych monetarnych instytucji finansowych od sektora niefinansowego (w %, r/r) oraz kurs walutowy EUR/PLN w latach 2001-2009 110 należności złotowe (lewa skala) 6 upadłość Lehman Brothers należności walutowe (lewa skala) kurs EUR/PLN (prawa skala) 90 5 70 4 50 3 30 2 -30 lip-2009 sty-2009 lip-2008 sty-2008 lip-2007 sty-2007 lip-2006 sty-2006 lip-2005 sty-2005 lip-2004 sty-2004 lip-2003 sty-2003 lip-2002 sty-2002 lip-2001 -10 sty-2001 10 1 0 Źródło: NBP. 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 22 ... i jego koszty mikroekonomiczne Pozycje brutto banków krajowych wobec sektora niefinansowego z tytułu pozagiełdowych opcji walutowych (wg wartości nominalnej instrumentów, w mld zł) oraz kurs EUR/PLN na koniec poszczególnych kwartałów 2007 i 2008 r. 70 60 4,5 opcje sprzedane - lewa skala opcje kupione - lewa skala kurs EUR/PLN - prawa oś 4,0 50 3,5 40 3,0 30 2,5 20 2,0 10 1,5 0 1,0 IV 2007 I II III IV 2008 Źródło: Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2008 r., NBP, Warszawa, listopad 2009. 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 23 Kanał wsłaśnościowy: spółki matki 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 24 ...Pogorszenie portfela Tempo zmian należności zagrożonych pozostałych monetarnych instytucji finansowych od sektora niefinansowego w latach 2007-2009 (w %, r/r) upadłość Lehman Brothers 160 poniżej standardu wątpliwe stracone 110 60 st y20 07 m ar -2 00 7 m aj -2 00 7 lip -2 00 7 w rz -2 00 7 lis -2 00 7 st y20 08 m ar -2 00 8 m aj -2 00 8 lip -2 00 8 w rz -2 00 8 lis -2 00 8 st y20 09 m ar -2 00 9 m aj -2 00 9 lip -2 00 9 w rz -2 00 9 lis -2 00 9 10 -40 Źródło: NBP. 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 25 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 02-11-2009 02-09-2009 02-07-2009 02-05-2009 02-03-2009 02-01-2009 02-11-2008 02-09-2008 02-07-2008 02-05-2008 02-03-2008 02-01-2008 02-11-2007 02-09-2007 02-07-2007 02-05-2007 02-03-2007 02-01-2007 02-11-2006 02-09-2006 02-07-2006 02-05-2006 02-03-2006 02-01-2006 Rynek kapitałowy: spadki kursów i ograniczenie emisji Warszawski Indeks Giełdowy w latach 2006-2009 66000 upadłość Lehman Brothers 61000 56000 51000 46000 41000 36000 31000 26000 21000 Źródło: NBP. 26 Sektor bankowy • Wzrost nieufności i zanik płynności • Wzrost roli podmiotów dominujących w finansowaniu spółek zależnych – podmioty dominujące spełniły swoją rolę • Przesunięcie aktywności w kierunku konkurencji o depozyty – „wojna depozytowa” • Zaostrzenie warunków udzielania kredytów 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 27 Przy bardzo dużej niepewności Prognozy tempa wzrostu PKB w 2009 r. publikowane przez wybrane instytucje w latach 2007-2009 oraz jego realizacja (w %, r/r) 6 realizacja NBP IMF IBnGR CASE 5 4 3 2 1 0 2007 Q1 2007 Q2 2007 Q3 2007 Q4 2008 Q1 2008 Q2 2008 Q3 2008 Q4 2009 Q1 2009 Q2 2009 Q3 2009 Q4 -1 Źródło: Eurostat, NBP, IMF, IBnGR, CASE. 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 28 Aktualnie: „Mała stabilizacja” • Stabilizacja sytuacji na rynkach finansowych – rynek kapitałowy – wzrosty i spadek zmienności – rynek pieniężny – stabilizacja (powrót zaufania wspierany pomocą rządową) – ale: podwyższony poziom awersji do ryzyka i utrzymująca się niepewność – ale: zniechęcenie do niektórych instrumentów (np. do opcji walutowych) • Wyższe od oczekiwań wyniki sektora finansowego (niskie stopy – wzrost aktywów) • Ograniczenie skali spadków w sektorze realnym – zahamowanie spadków i stopniowe wychodzenie z recesji – ale: wzrost deficytów budżetowych w krajach dotkniętych kryzysem – ale: rozrost bilansów banków centralnych 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 29 W handlu światowym... Tempo zmian całkowitego eksportu wybranych krajów w latach 2007-2009 (w %, r/r) 60 upadłość Lehman Brothers 40 20 st y20 07 m ar -2 00 7 m aj -2 00 7 lip -2 00 7 w rz -2 00 7 lis -2 00 7 st y20 08 m ar -2 00 8 m aj -2 00 8 lip -2 00 8 w rz -2 00 8 lis -2 00 8 st y20 09 m ar -2 00 9 m aj -2 00 9 lip -2 00 9 w rz -2 00 9 lis -2 00 9 0 -20 -40 -60 Polska Francja Holandia Japonia Niemcy Stany Zjednoczone Wielka Brytania Włochy Źródło: OECD. 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 30 I w produkcie... Tempo zmian PKB w wybranych krajach w latach 2007-2009 (w %) 15 10 5 0 I II III IV I 2007 -5 II III 2008 IV I II III 2009 -10 -15 Polska Czechy Słowacja Litwa Węgry Niemcy Francja Wielka Brytania Hiszpania Irlandia -20 Źródło: Eurostat. 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 31 Perspektywy i wyzwania 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 32 Perspektywy i wyzwania • Przywrócenie naturalnego funkcjonowania gospodarek (exit strategies) • Jak wrócić na ścieżkę zrównoważonego wzrostu? • ... Jakie zmiany systemowe? • ... Jakie ryzyka? 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 33 Interwencja fiskalna – zadłużenie publiczne Nadwyżka/deficyt budżetowy w latach 1970-2014 (jako % PKB) 2 upadłość Lehman Brothers 19 70 19 72 19 74 19 76 19 78 19 80 19 82 19 84 19 86 19 88 19 90 19 92 19 94 19 96 19 98 20 00 20 02 20 04 20 06 20 08 20 10 20 12 20 14 0 -2 -4 -6 -8 świat kraje rozwinięte kraje rozwijające się -10 Źródło: World Economic Outlook, IMF, październik 2009. 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 34 Problem koordynacji konsolidacji fiskalnej Nadwyżka/deficyt budżetowy w wybranych krajach w latach 2000-2008 (jako % PKB) 6 4 2 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 -2 -4 -6 -8 -10 -12 Polska Czechy Słowacja Łotwa Włochy Hiszpania Grecja Irlandia Niemcy Francja Wielka Brytania Stany Zjednoczone -14 Źródło: Eurostat, Historical Tables, Budget of the U.S. Government. Fiscal Year 2009, Executive Office of the President of the United States, Washington 2008, Updated Summary Tables, Budget of the U.S. Government. Fiscal Year 2010, Executive Office of the President of the United States, Washington 2009. 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 35 Zacieśnienie polityki pieniężnej Stopa lombardowa banków centralnych w wybranych krajach w latach 1999-2009 (w %, r/r) 25 Polska strefa euro Japonia Wielka Brytania Stany Zjednoczone 20 15 10 5 st y19 9 lip 9 -1 99 9 st y20 0 lip 0 -2 00 0 st y20 0 lip 1 -2 00 1 st y20 0 lip 2 -2 00 2 st y20 0 lip 3 -2 00 3 st y20 0 lip 4 -2 00 4 st y20 0 lip 5 -2 00 5 st y20 0 lip 6 -2 00 6 st y20 0 lip 7 -2 00 7 st y20 0 lip 8 -2 00 8 st y20 0 lip 9 -2 00 9 0 Źródło: Eurostat, IMF. 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 36 Rosnące koszty obsługi długu niezależnie od polityki pieniężnej Rentowność 10-letnich obligacji skarbowych wybranych krajów w latach 1999-2009 (w %) 12 Polska Węgry Słowacja Japonia 10 Niemcy Francja Wielka Brytania Stany Zjednoczone Hiszpania Włochy Irlandia Grecja 8 6 4 2 0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Źródło: Eurostat. 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 37 Rosnące koszty obsługi długu dla krajów „peryferyjnych” (strefa euro) Spread pomiędzy rentownością obligacji wybranych krajów a obligacji niemieckich w latach 1998-2009 (w punktach bazowych) 900 800 700 upadłość Lehman Brothers Polska Grecja Irlandia Hiszpania 600 500 400 300 200 100 0 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Źródło: Bloomberg. 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 38 Banki centralne: balansowanie na linie Drugie rozszerzenie listy – 20. stycznia 2009 r... • wyłączenie spod zakazu niektórych ABS podzielonych na transze • dotyczy aktywów wyemitowanych przed 1.03.2009 r. • wyłączenie czasowe (do 1.03.2010 r.) 24 lutego 2010 r. Pierwsze rozszerzenie listy – 21. listopada 2008 r... • papiery dłużne w USD, GBP, JPY • pożyczki (syndicated) • papiery dłużne z niektórych rynków nieregulowanych • papiery dłużne z ratingiem BBB– • gwarantowany dług podporządkowany • depozyty terminowe Aktywa przyjmowane przez EBC jako zabezpieczenie – przed kryzysem... • tylko najbezpieczniejsze papiery dłużne: • tylko w EUR • tylko rynki regulowane • tylko najwyższe ratingi • tylko najwyższe uprzywilejowanie • The Implementation of Monetary Policy in the Euro Area, ECB, listopad 2008, r. 6 Wójcik, Konopczak, Zboromirski 39 Zmiany systemowe: Reforma czy Rewolucja? 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 40 Kosmetyczna czy gruntowna reforma? • Nowa architektura systemu finansowego – nowe regulacje, wzmocniony nadzór i poprawione bezpieczeństwo obrotu • Zadania – Stabilność: wyeliminowanie procykliczności – Bezpieczeństwo: skala i zakres działalności – Mikro nadzór vs. Makro nadzór (Polska) 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 41 Czy potrzeba nam Reformy czy Rewolucji? 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 42 Praca, wysiłek, przedsiębiorczość, uczciwość, zaufanie, etos 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 43 Dziękujemy 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 44 Fazy kryzysu • (Techniczny) Początek – sierpień 2007 r. – marzec 2008 r. • Narastanie napięć – do 15 września 2009 r. • Wybuch (upadłość Lehman Brothers – do listopada 2009 r. • Zahamowanie spadków na rynkach finansowych – do połowy marca 2009 r. – reakcje rządów i banków centralnych – kryzys w sektorze realnym • „Mała stabilizacja” 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 45 (Techniczny) Początek • Zaczęło się na rynku nieruchomości w Stanach Zjednoczonych (subprime) • Zaangażowanie banków w instrumenty finansowe z ekspozycją na rynek nieruchomości • Problemy z wyceną instrumentów finansowych • Transmisja problemów na międzybankowy rynek pieniężny, ujawniająca słabości światowego systemu finansowego • Ratunek Bear Sterns 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 46 Narastanie napięć • Pogarszanie się wyników sektora bankowego • Postępujący spadek cen na rynku nieruchomości • Obawy o wypłacalność instytucji finansowych w związku z problemami z płynnością 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 47 Wybuch • 15 września 2009 r. – upadłość banku Lehman Brothers • Kryzys zaufania • Brak płynności na rynku pieniężnym (ryzyko upadku całego systemu finansowego) • Transmisja kryzysu na rynki wschodzące • Pomoc dla AIG 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 48 Zahamowanie spadków na rynkach finansowych • Poprawa sytuacji na rynkach finansowych wskutek działań rządów i banków centralnych • Ograniczenie ryzyka kolejnych upadłości • Utrzymująca się znaczna awersja do ryzyka i podwyższona zmienność na rynkach finansowych • Ucieczka kapitału z rynków wschodzących (flight to quality) • Recesja w globalnej gospodarce 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 49 Literatura -- wybrane pozycje • • • • • • • • • • • • • • 79th Annual Report, 1 April 2008 -- 31 March 2009, Bank for International Settlements, Basel, 29.06.2009 Ensuring efficient, safe and sound derivatives markets, komunikat Komisji Europejskiej, COM(2009)332, 3.07.2009 Ensuring efficient, safe and sound derivatives markets: Future policy actions, komunikat Komisji Europejskiej, COM(2009)563, 20.10.2009 Financial Stability Review, European Central Bank, grudzień 2009 Goodhart Ch., Financial Crisis and the Future of the Financial System, 100th BRE Bank -- CASE Seminar, Warszawa, 22.01.2009 Raport o stabilności systemu finansowego, Narodowy Bank Polski, Warszawa, czerwiec 2008 Raport o stabilności systemu finansowego, Narodowy Bank Polski, Warszawa, czerwiec 2009 Raport o stabilności systemu finansowego, Narodowy Bank Polski, Warszawa, grudzień 2009 Rozwój systemu finansowego w Polsce, Narodowy Bank Polski, Warszawa, 1.12.2009 Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2008 r., Narodowy Bank Polski, Warszawa, listopad 2009 Sławiński A., Przyczyny i konsekwencje kryzysu na rynku papierów wartosciowych emitowanych przez fundusze sekurytyzacyjne, mimeo („Bank i Kredyt”, nr 12 (2007), Narodowy Bank Polski) Staff Working Paper SEC(2009) 905, Komisja Europejska, 3.07.2009 The Turner Review. A regulatory response to the global banking crisis, Financial Services Authority, marzec 2009 http://www.calculatedriskblog.com/ 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 50 Jak to się mogło stać (I) • okres niskiej inflacji i wzrostu gospodarczego (great moderation) • rozwój rynków i nowych produktów finansowych • przekonanie o stabilności globalnego systemu finansowego i sprawnie działających instytucjach międzynarodowych 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 51 Przyczyny makroekonomiczne (I) • utrzymujące się nierównowagi w bilansach handlowych – wzrost zadłużenia krajów rozwiniętych – biedne kraje finansujące kraje bogate • niskie stopy procentowe w krajach wysoko rozwiniętych – „bańki” na rynkach aktywów – poszukiwanie wyższych stóp zwrotu 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 52 Przyczyny mikroekonomiczne (I) • zły system bodźców dla uczestników rynku – systemy premiowe dla zarządzających – system wynagradzania agencji ratingowych • zarządzanie ryzykiem w instytucjach finansowych • niedostateczne regulacje i nadzór • model zarządzania w bankach komercyjnych – originate-to-distribute – wysoki poziom dźwigni finansowej – nowe skomplikowane instrumenty finansowe 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 53 Kanał kredytowy • Kanał kredytowy bezpośredni: – Bezpośrednie ekspozycje kredytowe banków krajowych wobec podmiotów zagranicznych. • Kanał kredytowy pośredni: – Ekspozycje kredytowe wobec podmiotów krajowych, których zdolność do spłaty zobowiązań zależy od sytuacji na rynku międzynarodowym. • banki działające w krajach Europy Środkowo-Wschodniej nie miały istotnych ekspozycji kredytowych ani na rynek subprime, ani wobec podmiotów zagrożonych z powodu dużych ekspozycji na ten rynek • część klientów tych banków była jednak narażona na spadek zdolności kredytowej wskutek zmian zachodzących na rynku międzynarodowym – ryzyko walutowe • wskutek silnej deprecjacji walut krajowych istotnie wzrosła wartość należności banków wobec klientów posiadających kredyty nominowane w walutach obcych – kanał kredytowy pośredni 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 54 Kanał rynkowy • Kanał rynkowy bezpośredni: – Pozycje banków krajowych na rynkach zagranicznych w instrumentach finansowych, których ceny zależą wprost od sytuacji na rynku międzynarodowym. • Kanał rynkowy pośredni: – Pozycje na rynku krajowym w instrumentach finansowych, których ceny zależą pośrednio od sytuacji na rynku międzynarodowym. • banki działające w krajach Europy Środkowo-Wschodniej nie miały istotnych pozycji w instrumentach finansowych na rynkach zagranicznych – papiery dłużne (ale: flight to quality) • niektóre banki zawierały transakcje instrumentami, których ceny były silnie uzależnione od zmian na rynku międzynarodowym – problem na rynku opcji walutowych • wskutek jednoczesnej materializacji ryzyka rynkowego oraz kontrahenta zadziałał... kanał rynkowy pośredni 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 55 Kanał kapitałowy • Kanał kapitałowy (finansowania): – Bezpośrednie ekspozycje kredytowe podmiotów zagranicznych wobec banków krajowych. • Kanał kapitałowy (własnościowy): – Polityka kapitałowa podmiotów dominujących wobec banków krajowych będących spółkami zależnymi. • banki zagraniczne co do zasady podtrzymywały finansowanie spółek zależnych (ale: przypadek Rijecka Banka) • poprzez wpływ na politykę zarządzania ryzykiem przyczyniły się one jednak do istotnego ograniczenia limitów kredytowych nakładanych na siebie przez banki krajowe będące spółkami zależnymi – niepewność i awersja do ryzyka były związane raczej z podmiotami dominującymi w grupach kapitałowych, niż problemami samych podmiotów zależnych 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 56 Kanał makroekonomiczny • Kanał makroekonomiczny: – Wpływ spowolnienia gospodarczego w krajach rozwiniętych na stan koniunktury na rynkach wschodzących. • większość krajów rozwijających się to małe, otwarte gospodarki, których głównym partnerem handlowym są największe kraje UE – wpływ kryzysu na sektor realny w krajach rozwiniętych skutkował spadkiem popytu na eksport z rynków wschodzących – wraz z czynnikami o charakterze stricte finansowym skutkowało to znacznym osłabieniem tempa wzrostu w niektórych krajach • kanał makroekonomiczny stanowił jeden z kluczowych mechanizmów przenoszenia kryzysu 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 57 Kanał zaufania • Kanał zaufania: – Wzajemne zaufanie do siebie krajowych instytucji finansowych na skutek oddziaływania czynników związanych z kryzysem na rynkach rozwiniętych. • pomimo braku bezpośrednich ekspozycji podmiotów z rynków wschodzących na rynek subprime, nastąpił istotny wzrost niepewności i awersji do ryzyka na rynkach wschodzących – wpływ struktury własnościowej podmiotów sektora bankowego – samospełniająca się prognoza – inercja procesu (zaufanie łatwo stracić, bardzo trudno odzyskać) • kanał zaufania stanowił jeden z kluczowych przejawów kryzysu 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 58 Kanały transmisji kryzysu -- realizacja • kanał kredytowy – bezpośredni – pośredni • kanał rynkowy – bezpośredni – pośredni • kanał własnościowy – finansowania – kapitałowy • kanał makroekonomiczny • kanał zaufania 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 59 Rynek kapitałowy (II) • lipiec 2007 r. – 0 odwrócenie się długoterminowego trendu wzrostowego na GPW • zadziałał kanał rynkowy pośredni • znaczenie dla: – sektora bankowego – relatywny wzrost atrakcyjności produktów oszczędnościowych – rynku obligacji – relatywny wzrost atrakcyjności papierów dłużnych • ogólny wpływ na sytuację gospodarczą był niewielki: – względnie małe znaczenie słabo rozwiniętego rynku kapitałowego (zarówno jako źródła finansowania działalności przedsiębiorstw, jak i miejsca lokowania oszczędności gospodarstw domowych) 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 60 Rynek walutowy (II) • lipiec/sierpień 2008 r. – odwrócenie się długoterminowego trendu aprecjacyjnego złotego • zadziałały kanał kredytowy pośredni i kanał rynkowy pośredni • znaczenie dla: – sektora bankowego – wzrost ryzyka portfela należności nominowanych w walutach obcych (m.in. kredyty mieszkaniowe, strategie opcyjne) – rynku obligacji – relatywny spadek atrakcyjności papierów dłużnych, spadek udziału transakcji z nierezydentami – sektora publicznego – wzrost kosztów obsługi zadłużenia • ogólny wpływ na sytuację gospodarczą był istotny: – relatywnie duże znaczenie sektora bankowego (zarówno dla przedsiębiorstw, jak i dla gospodarstw domowych) – bezpośrednia przyczyna zaburzeń na rynku opcji walutowych 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 61 Rynek pieniężny i pozostałe rynki (II) • 15 września 2008 r. – ogłoszenie upadłości przez bank Lehman Brothers • zadziałał kanał zaufania • zaburzenia na rynku pieniężnym: – znaczny wzrost niepewności – ograniczenie limitów kredytowych – istotny spadek płynności i skrócenie terminów zapadalności transakcji na rynku międzybankowym • równolegle silne zaburzenia na rynku instrumentów pochodnych – problemy z pozyskiwaniem walut obcych (spadek płynności na rynku kontraktów CIRS, także na rynku transakcji FX swap) • w efekcie... poważne problemy z pozyskiwaniem nawet krótkoterminowego finansowania przez instytucje finansowe 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 62 Wpływ zaburzeń na rynkach na sektor realny (II) • pogorszenie się wyników finansowych banków przy jednoczesnym wzroście ryzyka – osłabienie dynamiki akcji kredytowej (wzrost kosztu kredytu, zaostrzenie warunków kredytowania) • spadek popytu na eksport • pogorszenie się kondycji przedsiębiorstw i wstrzymanie inwestycji • przejściowy spadek tempa wzrostu wynagrodzeń i wzrost stopy bezrobocia • wzrost ryzyka portfeli kredytowych banków (dodatkowy czynnik osłabiający dynamikę akcji kredytowej) • W konsekwencji: – Zahamowanie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego – zadziałał kanał makroekonomiczny. 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 63 Kryzys = wirus • kryzys rozprzestrzenił się po świecie – od sektora finansowego do sektora realnego – od gospodarek rozwiniętych do wschodzących • przyczyny kryzysu – makroekonomiczne – mikroekonomiczne 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 64 Wpływ zaburzeń na rynkach na sektor realny (III) • pomimo oddziaływania wymienionych czynników oraz istotnego pogorszenia się nastrojów, wpływ zaburzeń na rynkach finansowych na sektor realny w Polsce był relatywnie słaby • wpływ na wysoką odporność gospodarki polskiej miały m.in.: – ograniczona zależność podmiotów krajowych od zewnętrznych źródeł finansowania – elastyczny kurs walutowy – głęboki rynek wewnętrzny – działania rządu oraz banku centralnego 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 65 Instytucje parabankowe i sekurytyzacja Wielkość rynku CDS w bln dolarów w latach 2005-2009 60 50 40 30 20 10 0 2005 H1 2005 H2 2006 H1 2006 H2 2007 H1 2007 H2 2008 H1 2008 H2 2009 H1 Źródło: BIS. 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 66 Możliwe kanały transmisji kryzysu • kanał kredytowy – bezpośredni – pośredni • kanał rynkowy – bezpośredni – pośredni • kanał własnościowy – finansowania – kapitałowy • kanał makroekonomiczny • kanał zaufania 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 67 Kluczowe kanały transmisji w Polsce • Rynek międzybankowy (zaufanie) • Spółki matki • Rynek walutowy • Sfera realna 24 lutego 2010 r. Wójcik, Konopczak, Zboromirski 68