ri-jadwiszczak_wentylacja-ogrzewanie-wt2017

Transkrypt

Kazimierz Żarski
WENTYLACJA
I OGRZEWANIE
W NOWYCH
PRZEPISACH
Warunki techniczne,
jakim powinny odpowiadać
budynki – stan na 2017 i 2021
seria
PIOTR JADWISZCZAK, ADRIAN TRZĄSKI
WENTYLACJA
I OGRZEWANIE
W NOWYCH PRZEPISACH
Aktualne warunki techniczne,
jakim powinny odpowiadać budynki
GRUPA
Warszawa 2016
Spis treści
I. Oszczędność energii i izolacyjność cieplna �� 6
II. Wentylacja i klimatyzacja �� 12
III. Możliwość spełnienia wymagań EP �� 17
IV.Wymagania dla budynków po 2020 roku a rozwiązania konwencjonalne
i OZE – przykłady obliczeniowe �� 27
V.Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r.
w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać
budynki i ich usytuowanie. Wybrane fragmenty�� 46
Poradnik wydany pod patronatem
miesięcznika Rynek Instalacyjny
www.rynekinstalacyjny.pl
Redakcja i korekta:
Waldemar Joniec – redaktor naczelny
Agnieszka Orysiak – sekretarz redakcji
© Copyright by Piotr Jadwiszczak, Adrian Trząski
© Copyright by Grupa MEDIUM
Wydanie drugie, rozszerzone.
Warszawa 2016
Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej pracy nie może być powielana czy rozpowszechniana w jakiejkolwiek formie, w jakikolwiek sposób elektroniczny bądź mechaniczny, włącznie
z fotokopiowaniem, nagrywaniem na taśmy lub przy użyciu innych systemów bez pisemnej
zgody wydawcy.
W książce wykorzystano fragmenty Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia
2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich
usytuowanie (DzU nr 75/2002, poz. 690, z późn. zm.), tekst jednolity – Obwieszczenie Ministra
Infrastruktury i Rozwoju z dnia 17 lipca 2015 r. (DzU 2015, poz. 1422).
ISSN 2300-035X
Wydawca i rozpowszechnianie
Grupa MEDIUM Sp. z o.o. Sp.K.
04-112 Warszawa, ul. Karczewska 18, tel. 22 512 60 60
www.ksiegarniatechniczna.com.pl
DAM TWIN SYSTEM
skuteczne rozwiązanie dla warunków
szczególnie niekorzystnych
dodatkowy
panel frontowy
WEWNĄTRZ
NA ZEWNĄTRZ
dodatkowy
panel frontowy
Podwójny strumień doskonale oddziela
obszary o różnych warunkach klimatycznych.
Umieszczone naprzeciwko siebie dwie kurtyny powietrzne DAM tworzą obieg
zamknięty: na końcu każdego strumienia wylotowego znajduje się wlot drugiej
kurtyny.
Dostępne również
w wersji
energooszczędnej!
Dowiedz się więcej: www.rosenberg.pl
dr inż. Piotr Jadwiszczak
Politechnika Wrocławska
I. Oszczędność energii i izolacyjność cieplna
Rozporządzenie w sprawie warunków technicznych (WT), jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [2], jest podstawowym dokumentem ustalającym warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać budynki w odniesieniu
do oszczędności energii i izolacyjności cieplnej. W tym zakresie przepisy te podają wymagania odnośnie do obudowy cieplnej budynków oraz ich wyposażenia
instalacyjnego związanego z ogrzewaniem, wentylacją, przygotowaniem ciepłej
wody użytkowej, chłodzeniem i oświetleniem wbudowanym. Wymagania te stosuje się przy projektowaniu lub przebudowie budynków oraz ich wyposażenia
technicznego.
Pierwsze rozporządzenie podające WT opublikowano w 2002 roku, wcześniej
wymagania odnośnie do izolacyjności cieplnej zawierały normy branżowe. Kolejne nowelizacje WT miały miejsce w 2003, 2004, 2008, 2009, 2010, 2012 i 2013
roku, z czego w odniesieniu do energooszczędności i izolacyjności cieplnej istotne są nowelizacje w 2008 i 2013 roku. W ostatniej, wciąż obowiązującej, nowelizacji WT z 13 sierpnia 2013 roku [1] w jednym akcie prawnym zapisano trzykrotne
etapowe zaostrzanie warunków technicznych odnośnie do oszczędności energii
i izolacyjności cieplnej budynków, kolejno od początku 2014, 2017 i 2021 roku.
Nowelizacja warunków technicznych (WT) nie oznacza konieczności korygowania realizowanych już projektów czy wprowadzania zmian na już rozpoczętych
budowach. Jeżeli przed dniem wejścia w życie określonych wymagań rozporządzenia (1 stycznia 2014, 2017 lub 2021 r.) złożony został wniosek o pozwolenie na
budowę lub odrębny wniosek o zatwierdzenie projektu budowlanego, dokonano
zgłoszenia budowy lub wykonywania robót budowlanych, w przypadku gdy nie
jest wymagane pozwolenie na budowę, albo wydana została decyzja o pozwoleniu lub odrębna decyzja o zatwierdzeniu projektu budowlanego – stosuje się
poprzednie przepisy.
Wymagania dotyczące oszczędności energii i izolacyjności cieplnej
Zasadnicze zmiany w WT dotyczą wymagań, jakie mają spełniać budynki pod
względem oszczędności energii i izolacyjności cieplnej. Nowelizacja z 2013 roku
[1] wprowadziła stopniowe zaostrzanie wymagań, podając coraz surowsze warunki wprowadzane etapowo od 1 stycznia 2014 r., następnie od 1 stycznia 2017 r.
i od 1 stycznia 2021 r. (2019 r. w wypadku budynków władz publicznych). Obecnie
obowiązują warunki techniczne z pierwszego przedziału czasowego podanego
w rozporządzeniu, czyli od 1 stycznia 2014 do 31 grudnia 2016 roku. Bliskość
kolejnej zmiany obliguje projektantów do uwzględniania wymagań już z kolejnego
przedziału, czyli od 1 stycznia 2017 roku, a w wypadku projektów rozłożonych
w czasie nawet wymagań obowiązujących dopiero od stycznia 2021 roku.
6
W myśl obowiązujących WT budynek musi jednocześnie spełniać dwa warunki:
nieprzekraczania wartości maksymalnej EP (energii pierwotnej) oraz izolacyjności
cieplnej przegród budowlanych, przewodów rozdzielczych i komponentów w instalacjach centralnego ogrzewania, ciepłej wody użytkowej (w tym przewodów
cyrkulacyjnych), instalacji chłodu i ogrzewania powietrznego.
Tabela 1. Cząstkowe maksymalne wartości EPH+W, kWh/(m2 rok) na potrzeby ogrzewania,
wentylacji oraz przygotowania ciepłej wody użytkowej [1]
Rodzaj budynku
Od 1 stycznia
2014
Od 1 stycznia
2017
Od 1 stycznia
2021 (2019)
Budynek mieszkalny jednorodzinny
120
95
70
Budynek mieszkalny wielorodzinny
105
85
65
Budynek zamieszkania zbiorowego
95
85
75
390
290
190
65
60
45
110
90
70
Budynek użyteczności publicznej opieki
zdrowotnej
Budynek użyteczności publicznej (pozostałe)
Budynek gospodarczy, magazynowy
i produkcyjny
Tabela 2. Cząstkowe maksymalne wartości EPC, kWh/(m2 rok) na potrzeby chłodzenia [1]
Rodzaj budynku
Od 1 stycznia
2014
Od 1 stycznia
2017
ΔEPC = 10 Af,C/Af
Od 1 stycznia
2021 (2019)
ΔEPC =
= 5 Af,C/Af
zdrowotnej
Budynek użyteczności publicznej (pozostałe)
ΔEPC = 25 Af,C/Af
i produkcyjny
Cząstkowa maksymalna wartość EP, kWh/(m2 rok) określa maksymalne roczne
obliczeniowe zapotrzebowanie na nieodnawialną energię pierwotną do ogrzewania, wentylacji i przygotowania ciepłej wody użytkowej (tabela 1), chłodzenia
(tabela 2), a w przypadku budynków użyteczności publicznej, zamieszkania zbiorowego, produkcyjnych, gospodarczych i magazynowych również do oświetlenia
wbudowanego (tabela 3). Wymagania odnośnie do izolacyjności cieplnej przegród budowlanych określone są granicznymi wartościami współczynników przenikania ciepła Uc(max), a w wypadku okien, drzwi balkonowych i drzwi zewnętrznych
U(max) (tabela 4 i 5). Wymagana izolacyjność cieplna przewodów rozdzielczych
i komponentów w instalacjach centralnego ogrzewania, ciepłej wody użytkowej
7
(w tym przewodów cyrkulacyjnych), instalacji chłodu i ogrzewania powietrznego
określona została minimalną grubością izolacji cieplnej.
Tabela 3. Cząstkowe maksymalne wartości EPL, kWh/(m2 rok) na potrzeby oświetlenia [1]
Od 1 stycznia
2014
Rodzaj budynku
Od 1 stycznia
2017
Od 1 stycznia
2021 (2019)
ΔEPL = 0
zdrowotnej
Budynek użyteczności publicznej
(pozostałe)
i produkcyjny
dla to < 2500
ΔEPL = 50
dla to < 2500
ΔEPL = 25
dla to > 2500
ΔEPL = 100
dla to > 2500
ΔEPL = 50
Energia pierwotna EP
Maksymalna wartość wskaźnika EP określa maksymalne dopuszczalne roczne
obliczeniowe zapotrzebowanie budynku na nieodnawialną energię pierwotną jako
sumę zapotrzebowania energii pierwotnej do ogrzewania, wentylacji, chłodzenia,
przygotowania ciepłej wody użytkowej oraz oświetlenia:
EP = EPH + W + DEPC + DEPL , kWh/(m2 rok)
gdzie:
EPH+W – cząstkowa maksymalna wartość wskaźnika EP na potrzeby ogrzewania,
wentylacji oraz przygotowania ciepłej wody użytkowej,
ΔEPC – cząstkowa maksymalna wartość wskaźnika EP na potrzeby chłodzenia,
ΔEPL – cząstkowa maksymalna wartość wskaźnika EP na potrzeby oświetlenia.
Maksymalna (graniczna) wartość wskaźnika EP jest sumą trzech cząstkowych
maksymalnych wartości EPi odpowiadających określonym potrzebom energetycznym budynku. Ich wartości odczytuje się z tabel zamieszczonych w WT (tabela 1, 2 i 3), uwzględniając rodzaj budynku oraz planowaną datę oficjalnego
rozpoczęcia inwestycji budowlanej. W praktyce inżynierskiej oznacza to, że projekt niezgłoszony do realizacji (np. pozwolenia na budowę) zdezaktualizuje się
po trzech latach leżenia na półce i będzie wymagał wprowadzenia zmian przed
ponownym zgłoszeniem do realizacji. W wypadku dużych inwestycji, wymagających długiego procesu projektowego, konieczne może się okazać przyjmowanie
wymagań WT z wyprzedzeniem uwzględniającym zakładany czas prac projektowych i gromadzenia wymaganej dokumentacji. Nabiera to szczególnego znaczenia w okresach bliskich datom zmian w wymaganiach WT.
8
Tabela 4. Graniczne maksymalne wartości współczynnika przenikania ciepła Uc(max),
W/(m2 K) przegród budowlanych [1]
Rodzaj przegrody i temperatura w pomieszczeniu
Od
1.01.2014
Od
1.01.2017
Od
1.01.2021
(2019)
0,23
0,20
Ściany zewnętrzne:
przy ti ≥ 16°C
0,25
przy 8°C ≤ ti < 16°C
0,45
przy ti < 8°C
0,90
Ściany wewnętrzne:
przy Δti ≥ 8°C oraz oddzielające pomieszczenie
ogrzewane od klatek schodowych i korytarzy
1,00
przy Δti < 8°C
bez wymagań
oddzielające pomieszczenie ogrzewane
od nieogrzewanego
0,30
Ściany przyległe do szczelin dylatacyjnych o szerokości:
do 5 cm, trwale zamkniętych i wypełnionych
izolacją cieplną na głębokości co najmniej 20 cm
1,00
powyżej 5 cm, niezależnie od przyjętego sposobu
zamknięcia i zaizolowania szczeliny
0,70
Ściany nieogrzewanych kondygnacji podziemnych
bez wymagań
Dachy, stropodachy i stropy pod nieogrzewanymi poddaszami lub przejazdami:
przy ti ≥ 16°C
0,20
0,18
0,30
przy ti < 8°C
0,70
0,15
Podłogi na gruncie:
przy ti ≥ 16°C
0,30
1,20
przy ti < 8°C
1,50
Stropy nad pomieszczeniami nieogrzewanymi i zamkniętymi przestrzeniami podłogowymi:
przy ti ≥ 16°C
0,25
0,30
przy ti < 8°C
1,00
Stropy nad pomieszczeniami podziemnymi i stropy międzykondygnacyjne:
przy Δti ≥ 8°C
1,00
przy Δti < 8°C
bez wymagań
oddzielające pomieszczenia ogrzewane
od nieogrzewanych
0,25
9
Tabela 5. Graniczne maksymalne wartości współczynnika przenikania ciepła U(max), W/
(m2 K) okien, drzwi balkonowych i drzwi zewnętrznych [1]
Rodzaj przegrody i temperatura
w pomieszczeniu
Od 1 stycznia
2014
Od 1 stycznia
2017
Od 1 stycznia
2021 (2019)
Okna (z wyjątkiem okien połaciowych), drzwi balkonowe i powierzchnie przezroczyste nieotwieralne:
przy ti ≥ 16°C
1,3
1,1
0,9
przy ti < 16°C
1,8
1,6
1,4
przy ti ≥ 16°C
1,5
1,3
1,1
przy ti < 16°C
1,8
1,6
1,4
1,3
1,1
Okna połaciowe:
Okna w ścianach wewnętrznych:
przy Δti ≥ 8°C
1,5
przy Δti < 8°C
oddzielające pomieszczenia
ogrzewane od nieogrzewanych
Drzwi w przegrodach zewnętrznych lub
w przegrodach między pomieszczeniami
ogrzewanymi i nieogrzewanymi
Okna i drzwi zewnętrzne w przegrodach
zewnętrznych pomieszczeń
nieogrzewanych
bez wymagań
1,5
1,3
1,1
1,7
1,5
1,3
bez wymagań
Dotyczy to również tzw. gotowych projektów typowych, które do 2021 r. będą
musiały być co najmniej trzykrotnie dostosowane do zmieniających się wymagań WT. Analogiczna sytuacja będzie miała miejsce w wypadku wielokrotnego
wykorzystywania jednego rozwiązania projektowego, np. identyczne budynki
na osiedlu deweloperskim, ale wznoszone w różnych okresach czasu, mimo że
z wyglądu identyczne, będą musiały spełniać inne wymagania dotyczące energooszczędności i izolacyjności cieplnej.
Cząstkową wartość EPC uwzględnia się jedynie, gdy budynek wyposażony jest
w instalację chłodzenia (np. klimatyzację). W przeciwnym wypadku ∆EPC = 0
kWh/(m2 rok), co w praktyce oznacza pominięcie tego składnika w obliczeniach.
Wartość graniczna EPC zależna jest od rodzaju budynku i udziału powierzchni
użytkowej chłodzonej Af,C w powierzchni użytkowej ogrzewanej Af podanych w m2.
Zaostrzenie wymagań występuje jedynie w wypadku budynków mieszkalnych i to
dopiero w roku 2021.
Tabela 3 zawiera cząstkowe maksymalne wartości EPL na potrzeby oświetlenia
wbudowanego, które uwzględnia się we wszystkich rodzajach budynków poza
mieszkalnymi jednorodzinnymi i wielorodzinnymi, w wypadku których ∆EPL = 0.
W pozostałych przypadkach ∆EPL uzależnione jest od zakładanego czasu działania oświetlenia w ciągu roku to, h/rok, a wartości graniczne zmieniają się tylko
raz w 2021 r.
W przypadku budynków o różnych funkcjach użytkowych maksymalną wartość
wskaźnika EP wyznacza się osobno dla każdej strefy użytkowej. Następnie war10
tość graniczną EP dla całego budynku wyznacza się jako średnią ważoną po
powierzchni stref o jednolitej funkcji użytkowej.
Izolacyjność cieplna przegród
Analogicznie do wartości EP, maksymalne wartości współczynników U zaostrzają wymagania dotyczące izolacyjności cieplnej w roku 2014, 2017 i 2021
(2019).
Przyglądając się wartościom podanym w tabelach 4 i 5, widać, że okresowe
zaostrzanie wymagań dotyczących izolacyjności cieplnej nie dotyczy wszystkich
przegród. Ustawodawca zwiększa wymagania związane z izolacyjnością cieplną
przegród znacząco wpływających na statyczne straty ciepła przez przenikanie,
czyli np. ścian zewnętrznych, dachów i stropodachów w pomieszczeniach ogrzewanych do temperatury ponad 16°C czy okien i drzwi zewnętrznych.
Współczynniki przenikania ciepła UC ścian, dachów, stropów i stropodachów
dla wszystkich rodzajów budynków mają być obliczane z uwzględnieniem poprawek ze względu na pustki powietrzne w warstwie izolacji, łączniki mechaniczne
przechodzące przez całą grubość warstwy izolacji oraz opady na dach o odwróconym układzie warstw, zgodnie z PN dotyczącymi obliczania oporu cieplnego
i współczynnika przenikania ciepła oraz przenoszenia ciepła przez grunt, a następnie porównane z UC(max) z tabeli 4.
Spełnienie zaostrzonych wymagań dotyczących izolacyjności cieplnej przegród budowlanych nie musi oznaczać stosowania specjalistycznych, dedykowanych nowym wymaganiom rozwiązań. Obniżone współczynniki U można osiągać,
np. zwiększając grubość izolacji w standardowych obecnie rozwiązaniach warstw
izolacyjnych.
Należy podkreślić, że w myśl obowiązujących WT pomieszczeniem ogrzewanym jest również pomieszczenie, w którym w wyniku bilansu strat i zysków
ciepła utrzymywana jest temperatura, której wartość obliczeniowa została podana w warunkach technicznych (§134, temperatury obliczeniowe pomieszczeń
ogrzewanych). Rozszerza to definicję pomieszczenia ogrzewanego, obejmując
nie tylko pomieszczenie z urządzeniem grzewczym, ale również każde pomieszczenie, w którym temperatura w warunkach projektowych (obliczeniowych) jest
równa lub wyższa od 5°C (najniższa temperatura obliczeniowa w pomieszczeniu ogrzewanym wg WT). Równorzędnej ochronie cieplnej podlegać więc będą
również pomieszczenia bez urządzeń grzewczych, definiowane poprzednio jako
nieogrzewane, przyległe do pomieszczeń ogrzewanych, ze strony których otrzymują zyski ciepła.
W wypadku okien i drzwi również widoczne jest okresowe zaostrzanie wymagań dotyczących izolacyjności cieplnej, wymuszające stosowanie stolarki okiennej o coraz lepszych właściwościach izolacyjnych (tabela 5).
Budynki przebudowywane
W budynkach przebudowywanych minimalne wymagania WT uważa się za
spełnione, jeżeli przegrody oraz wyposażenie techniczne budynku podlegające
11
przebudowie odpowiadają przynajmniej wymaganiom izolacyjności cieplnej,
a okna spełniają warunek powierzchni maksymalnej. Nie obowiązuje ich wymóg
nieprzekraczania granicznej wartości EP.
Okresowe zaostrzanie wymagań dotyczących izolacyjności cieplnej przegród
i przewodów instalacji wewnętrznych budynku w WT oznacza, że podobnie jak
w wypadku nowych budynków, projekt przebudowy budynku może się zdezaktualizować w razie opóźnienia oficjalnego zgłoszenia go do realizacji, szczególnie
na przełomie lat 2016/2017, 2018/2019 i 2020/2021.
Podsumowanie
Aktualne rozporządzenie o WT przewiduje stopniowe zwiększanie wymagań,
aż do roku 2021. Spełnienie rosnących wymagań odnośnie do izolacyjności
cieplnej nie wymaga wprowadzania nowych technologii i rozwiązań. Stosując
standardowe metody, można osiągać niższe współczynniki przenikania ciepła,
zwiększając grubość warstwy izolacji cieplnej lub wybierając materiały o lepszych
właściwościach izolacyjnych. Oczywiście koszty inwestycyjne spełnienia wymagań WT będą wyższe ze względu na większe zużycie materiałów izolacyjnych
i elementów kotwiących czy stosowanie komponentów o lepszych właściwościach izolacyjnych (np. okna lub drzwi). W założeniu ustawodawcy zwiększone
koszty inwestycyjne mają się zwrócić dzięki zmniejszeniu kosztów eksploatacji
budynku. Dodatkowo obniżenie całkowitego zapotrzebowania na ciepło i chłód
pozwala szerzej wykorzystywać odnawialne źródła energii.
II. Wentylacja i klimatyzacja
W odniesieniu do wentylacji i klimatyzacji rozporządzenie nie przewiduje cyklicznych zmian wymagań. Od 1 stycznia 2014 roku pojawiły się zapisy dotyczące:
–– możliwości stosowania wentylacji hybrydowej,
–– wymogu stosowania wentylatorów o regulowanej wydajności w układach
wentylacji hybrydowej, mechanicznej wywiewnej oraz nawiewno-wywiewnej,
–– wymogu stosowania odzysku ciepła w układach wentylacji mechanicznej
ogólnej nawiewno-wywiewnej i klimatyzacji komfortu od 500 m3/h,
–– wymogu zachowania minimalnego udziału powietrza zewnętrznego w razie
zastosowania recyrkulacji, wynikającego jedynie z wymagań higienicznych,
–– ograniczenia maksymalnej dopuszczalnej mocy właściwej wentylatora,
–– wymogu unikania kondensacji pary wodnej na powierzchniach belek
chłodzących i chłodzących elementów płaszczyznowych poprzez
odpowiedni dobór temperatury zasilania i powrotu czynnika chłodzącego
i elementów chłodzących,
–– wymogu stosowania pomp o regulowanych parametrach w obiegach
chłodzących i grzewczych instalacji klimatyzacji,
12
www.pro-vent.pl
Pro-Vent Systemy Wentylacyjne, Dąbrówka Górna
ul. Posiłkowa 4A, 47-300 Krapkowice, tel. 77 44 044 98
fax 77 44 044 92, e-mail: [email protected]
Mamy sposób
na wentylację!
Szeroki zakres wydajności
Produkujemy ponad 50 typów central wentylacyjnych do
wentylacji domów, biur, magazynów, basenów itp. o wydajności od
200 do 6000 m3/h, spośród których każdy może znaleźć odpowiedni
model dopasowany do swoich potrzeb
• stojące, z wyprowadzeniem kanałów z boku i od góry
• podwieszane - przystosowane do zabudowy w wąskich
MISTRAL P 400 - podwieszana centrala przystosowana do
• z wymiennikami krzyżowymi i przeciwprądowymi
Optymalne rozwiązania
• nowoczesne, energooszczędne wentylatory
• przemyślana automatyka dostosowana do potrzeb klienta
• swobodnie programowalne, współpraca z czujnikami CO2,
higrometrami, presostatami itp.
• dodatkowo możliwość zarządzania strefami
• komunikacja Modbus RTU dla „budynków inteligentnych”
• autorskie rozwiązania z pompami ciepła
• opcjonalnie zdalne monitorowanie pracy central
MISTRAL PRO 600 - centrala z przeciwprądowym wymiennikiem
ciepła do domów energooszczędnych i pasywnych
Centrale z wyminnikami
przeciwprądowymi posiadają:
• wysoki realny odzysk ciepła 85–95%
• niski pobór energii elektrycznej – SfP = 0,22 W/(m3/h)
• niewielki poziom hałasu
• wyposażone w przeciwprądowy wymiennik
ciepła o specjalnej konstrukcji ograniczającej
negatywne zjawiska zachodzące przy wysokim odzysku ciepła,
• szczelny by-pass wymiennika
• przystosowane do współpracy z płytowym wymiennikiem
gruntowym Provent-GEO
WENTYLACJA
OGRZEWANIE
KLIMATYZACJA
MISTRAL MAX 400 - centrala z przeciwprądowym
wymiennikiem ciepła i wbudowaną pompą ciepła
Nasza pasja, Twój komfort
–– ograniczenia rocznego zapotrzebowania budynku na nieodnawialną energię
pierwotną do chłodzenia ∆EPC,
–– wymogu szczelności budynków na przenikanie powietrza,
–– przywołania właściwych Polskich Norm.
Wentylacja hybrydowa
WT dopuszczają stosowanie wentylacji hybrydowej równorzędnie z wentylacją
grawitacyjną, tj. wszędzie tam, gdzie zapewnienie odpowiedniej jakości powietrza
nie wymaga zastosowania wentylacji mechanicznej wywiewnej lub nawiewno-wywiewnej, z wykluczeniem budynków wysokich i wysokościowych. W polskim
prawie brakuje jednak definicji wentylacji hybrydowej. W ogólnym rozumieniu
jest to system wentylacji naturalnej okresowo wspomagany pracą wentylatora.
W technice instalacyjnej mianem wentylacji hybrydowej określa się również układy naprzemiennie działającej wentylacji grawitacyjnej i mechanicznej oraz układy
wentylacji mechanicznej wspieranej wyporem termicznym i działaniem wiatru
w celu obniżenia zużycia energii do napędu wentylatorów. Należy zauważyć, że
brak dodatkowych zapisów dotyczących wentylacji hybrydowej oznacza, że w razie jej zastosowania muszą zostać spełnione wszelkie inne wymagania jak dla
wentylacji grawitacyjnej, np. odpowiednie przekroje przewodów kominowych do
wentylacji, wydajności nawiewników okiennych, kubatury łazienek itd. Wentylacji
hybrydowej jako mechanicznej wyciągowej wspomagającej wentylację naturalną
nie wolno stosować, gdy w budynku znajdują się paleniska na paliwa stałe, kominki lub gazowe podgrzewacze wody z grawitacyjnym odprowadzaniem spalin.
Wentylacji hybrydowej, podobnie jak grawitacyjnej, nie można stosować w pomieszczeniach z instalacją wentylacji mechanicznej lub klimatyzacji pobierającą
powietrze z zewnątrz.
Wentylatory o regulowanej wydajności
Stosowanie wentylatorów o regulowanej wydajności pozwala obniżyć zapotrzebowanie na energię do ich napędu i uzdatniania powietrza oraz umożliwia
dostosowanie wydajności urządzenia do aktualnych potrzeb. W WT zapisano wymóg stosowania wentylatorów o regulowanej wydajności we wszystkich układach
wentylacji hybrydowej i mechanicznej wywiewnej oraz nawiewno-wywiewnej. Nie
sprecyzowano rodzaju tej regulacji i nie określono parametru wiodącego. Z jednej
strony jest to zapis nieograniczający możliwych rozwiązań, z drugiej dopuszczający np. regulację ręczną czy podstawową regulację dwustawną według zegara.
Intencją ustawodawcy były zapewne układy o płynnie zmieniającej się wydajności
w funkcji temperatury, wilgotności, stężenia CO2, stężenia zanieczyszczeń czy
obecności użytkowników. Podczas realizowania tego zapisu projektanci muszą
uwzględniać wpływ zmian wydajności wentylatorów na proces odzysku ciepła czy
regulację hydrauliczną instalacji oraz ograniczenia technologiczne konkretnych
układów sterowania wydajnością wentylatorów.
14
Odzysk ciepła
Odzysk ciepła jest podstawowym sposobem ograniczenia zapotrzebowania na ciepło i chłód na potrzeby wentylacji i klimatyzacji. Wymóg stosowania
odzysku ciepła obecny jest w WT od samego początku, zmieniała się jedynie
graniczna wydajność układu, przy której konieczne jest jego zastosowanie. Aktualna nowelizacja obniża ten próg do 500 m3/h (pierwotnie było to 10 000 m3/h,
następnie 2000 m3/h), nakazując stosowanie odzysku ciepła w układach o takiej
i wyższej wydajności. Rozporządzenie nie narzuca rozwiązania technicznego
realizowania odzysku ciepła, dopuszczając wszelkie znane urządzenia i recyrkulację, gdy jest ona możliwa. Wymagana jest jedynie minimalna sprawność
temperaturowa urządzeń do odzysku, wynosząca 50%. Próg wydajności od
500 m3/h wprowadza konieczność stosowania odzysku praktycznie we wszystkich układach wentylacji mechanicznej poza domami jednorodzinnymi i małymi
układami lokalnymi, których wydajność nie przekracza tej wartości.
W wypadku zastosowania recyrkulacji wymagany udział powietrza zewnętrznego zależy jedynie od wymagań higienicznych i nie musi stanowić co najmniej
10-proc. udziału w powietrzu nawiewanym. Pozwala to na ograniczenie zapotrzebowania na energię szczególnie w instalacjach, w których udział powietrza na
cele higieniczne stanowił ułamek ogólnego strumienia. Projektanci muszą brać
pod uwagę również rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy [4], w którym wymaga
się, by w pomieszczeniach pracy przy zastosowaniu wentylacji mechanicznej
z recyrkulacją ilość powietrza świeżego nie była mniejsza niż 10% ogólnej ilości
wymienianego powietrza.
Maksymalna moc właściwa wentylatora
Tabela 6. Maksymalna moc właściwa wentylatora [1]
Rodzaj i zastosowanie wentylatora
Maksymalna moc właściwa
wentylatora, kW/(m3/s)
Wentylator nawiewny:
a) instalacja klimatyzacji lub wentylacji nawiewno-wywiewnej
z odzyskiem ciepła
1,60
b) instalacja wentylacji nawiewno-wywiewnej bez odzysku
ciepła oraz instalacja wentylacji nawiewnej
1,25
Wentylator wywiewny:
a) instalacja klimatyzacji lub wentylacji nawiewno-wywiewnej
z odzyskiem ciepła
1,00
b) instalacja wentylacji nawiewno-wywiewnej bez odzysku
ciepła oraz instalacja wentylacji nawiewnej
1,00
c) instalacja wywiewna
0,80
Wymagania odnośnie do maksymalnej dopuszczalnej mocy właściwej wentylatorów w kW/(m3/s) określają grupę wymagań dla danego wentylatora jako
15
pracującego w instalacji wentylacji mechanicznej lub klimatyzacji „z odzyskiem
ciepła” i „bez odzysku ciepła” (tabela 6). Ograniczenie maksymalnej mocy właściwej wentylatorów wraz z zapisem o konieczności regulacji ich wydajności ma na
celu zmniejszenie zużycia energii elektrycznej do napędu wentylatorów, niejednokrotnie pracujących stale lub przez dużą część roku.
Unikanie kondensacji na belkach i płaszczyznach chłodzących
WT wymagają unikania kondensacji pary wodnej na powierzchniach belek
i płaszczyzn chłodzących poprzez odpowiednie dobranie temperatur zasilania
i powrotu czynnika chłodzącego. Doświadczeni projektanci realizują ten postulat
od zawsze, wiedząc, że belki chłodzące i płaszczyznowe elementy chłodzące
(chłodzenie ścienne, sufitowe czy podłogowe) nie mają technicznej możliwości
gromadzenia i odprowadzenia skroplin. Zapis w WT nakazuje takie dobranie temperatury czynnika chłodzącego, aby na powierzchni chłodzącej nie zachodziła
kondensacja pary wodnej z powietrza. Projektant musi więc dobierać temperaturę
czynnika chłodzącego, nie tylko wodę o temperaturze 6/12°C, uwzględniając warunki temperaturowo-wilgotnościowe w pomieszczeniu (najbardziej niekorzystne
lub nadążnie), rodzaj powierzchni wymiennika (np. warstwy hydrofobowe) czy
osuszanie w chłodnicy wstępnej tak, żeby stale za pobiegać wykraplaniu się pary
wodnej na powierzchniach chłodzących.
Regulacja pomp obiegowych
Analogicznie jak w wypadku napędu wentylatorów WT narzucają wymóg stosowania regulowanych pomp obiegowych w obiegach chłodzących i grzewczych
instalacji klimatyzacji, a ich regulacja powinna odbywać się na podstawie obciążenia cieplnego. Jest to rozwiązanie sprzyjające ograniczeniu zapotrzebowania
na energię elektryczną, poprawiające regulację i równoważenie hydrauliczne
w rozległych obiegach zasilających wiele dynamicznie pracujących urządzeń. WT
nie precyzują rozwiązania technicznego, a tym samym nie ograniczają inwencji
projektanta.
Szczelność na przenikanie powietrza
WT wymagają zapewnienia odpowiedniej szczelności na przenikanie powietrza
w budynkach mieszkalnych, zamieszkania zbiorowego, użyteczności publicznej
i produkcyjnych. Oprócz złącz między przegrodami, częściami przegród i oknami
wymaganie całkowitej szczelności dotyczy również przejść elementów instalacji
przez przegrody zewnętrzne (np. kanały wentylacyjne). Wymaga to projektowania
i stosowania dedykowanych rozwiązań uszczelnień elastycznych we wszystkich
wymienionych rodzajach budynków.
Zgodnie z zapisami rozporządzenia wymaga się stosowania stolarki okiennej
o szczelności odpowiadającej 3. klasie szczelności w budynkach niskich, średniowysokich i wysokich oraz 4. klasie szczelności w budynkach wysokościowych.
Rozporządzenie zaleca, aby każdy budynek mieszkalny, zamieszkania zbiorowe16
go, użyteczności publicznej i produkcyjny został poddany próbie szczelności n50
po zakończeniu budowy.
III. Możliwość spełnienia wymagań EP
W środowisku branżowym wciąż trwa dyskusja dotycząca trendu zmian wymagań w warunkach (WT) oraz sposobów spełnienia nowych wymagań. Obiegowe
opinie mówią o konieczności stosowania izolacji cieplnych o ogromnych grubościach, drogich energooszczędnych okien i wysokosprawnych systemów wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła, co i tak ponoć nie gwarantuje spełnienia
„wyśrubowanych” wymagań nowych WT. Jak jest naprawdę?
Izolacyjność przegród budowlanych
Na przykładzie warstwowych ścian zewnętrznych o typowych konstrukcjach
wyznaczono grubości izolacji cieplnej wymagane w celu spełnia wymagań Umax
WT z 2008 roku (ozn. WT 2008) oraz UC(max) według WT z 2013 roku z uwzględnieniem okresowego zaostrzania wymagań w 2014, 2017 i 2021 roku (ozn. WT 2014,
WT 2017 i WT 2021). Przewidziano izolację ze styropianu (λ = 0,04) ułożonego
szczelnie, bez nieszczelności i łączników mechanicznych przechodzących przez
całą grubość izolacji. Wymagane grubości izolacji określono z dokładnością do
1 cm, bez korekty do dostępnego asortymentu handlowego (tabela 7). Ściany są
obustronnie otynkowane.
Tabela 7. Grubości izolacji ze styropianu dla warstwowych ścian zewnętrznych spełniające
wymagania dotychczasowych i znowelizowanych WT
Materiał części nośnej
ściany zewnętrznej
Wartość graniczna UC(max)
Wg WT 2008
0,30 W/m2 K
Wg WT 2014
0,25 W/m2 K
Wg WT 2017
0,23 W/m2 K
Wg WT 2021
0,20 W/m2 K
Ytong 24 cm
(λ = 0,12)
0,06 m
0,08 m
+2 cm
0,10 m
+4 cm
0,12 m
+6 cm
Beton komórkowy 24 cm
(λ = 0,30)
0,09 m
0,12 m
+3 cm
0,13 m
+4 cm
0,16 m
+7 cm
Pustak ceramiczny maks. 22 cm
(λ = 0,44)
0,11 m
0,13 m
+2 cm
0,15 m
+4 cm
0,17 m
+6 cm
Silka E24 24 cm
(λ = 0,55)
0,11 m
0,13 m
+2 cm
0,15 m
+4 cm
0,17 m
+6 cm
Cegła dziurawka 24 cm
(λ = 0,62)
0,11 m
0,14 m
+3 cm
0,15 m
+4 cm
0,18 m
+7 cm
Wymagane grubości izolacji cieplnej zwiększają się wraz ze spadkiem wartości granicznej UC(max) wymaganej w kolejnych standardach WT. W porównaniu
do wymagań WT z 2008 roku „przyrosty grubości” izolacji wynoszą 2–3 cm dla
17
WT 2014, 4 cm dla WT 2017 i 6–7 cm dla WT 2021 (tabela 7). Nie są to wartości
astronomiczne – warstwa izolacji do 18 cm styropianu. Warstwy tej grubości były
stosowane już wcześniej przez świadomych projektantów i inwestorów. Analogiczne analizy można wykonać dla każdej przegrody i okaże się, że zmiany UC(max)
w WT są możliwe do spełnienia przy zastosowaniu dotychczasowych materiałów
i rozwiązań.
Zestawienie granicznych UC(max) dla charakterystycznych przegród budowlanych wyraźnie uwidacznia trend zwiększania wymagań odnośnie do izolacyjności cieplnej (tabela 8). Szczególny nacisk ustawodawca położył na zwiększenie
izolacyjności cieplnej dachów i stropodachów (z 0,25 do 0,15 W/m2 K, redukcja
o 40%), ścian zewnętrznych (z 0,30 do 0,20 W/m2 K, redukcja o 33%) i stolarki
okiennej (np. okna z 1,7 do 0,9 W/m2 K, redukcja o 47%).
Tabela 8. Graniczne maksymalne wartości współczynnika przenikania ciepła U wybranych
przegród budowlanych budynku jednorodzinnego
Wartość graniczna
UC(max), W/m2 K
Wg WT 2014
Wg WT 2017
Wg WT 2021
Ściana zewnętrzna
0,30
0,25
0,23
0,20
Podłoga na gruncie
0,45
0,30
0,30
0,30
Dach, stropodach i strop
pod poddaszem nieogrzewanym
0,25
0,20
0,18
0,15
Okna pionowe
*
Wg WT 2008
1,7–1,8
1,3
1,1
0,9
Okna połaciowe
1,8
1,5
1,3
1,1
Drzwi zewnętrzne
2,6
1,7
1,5
1,3
*
zależnie od strefy klimatycznej
Spełnienie wymagań EP
Wskaźnik EP jest obok UC(max) drugim kryterium spełniania wymagań WT przez
budynek. Jest on wartością złożoną i zależną od dużej liczby czynników. Wyrażony w kWh/m2 rok związany jest z zaopatrzeniem w energię i eksploatacją
budynku w skali całego roku. Wskaźnik EP obejmuje potrzeby energetyczne budynków związane z zapotrzebowaniem na nieodnawialną energię pierwotną do
ogrzewania, wentylacji, chłodzenia, przygotowania ciepłej wody użytkowej oraz
oświetlenia. Wszystkie one podlegają kompleksowej ocenie i analizie w procesie
projektowania budynku lub np. jego przebudowy, wpływając na wynik końcowy
w postaci wskaźnika EP.
Rozporządzenie o WT przewiduje, podobnie jak w wypadku UC(max), etapowe
zaostrzanie wymagań odnośnie do rocznego zapotrzebowania na nieodnawialną
energię pierwotną (tabela 9).
Obliczeniowo roczne zapotrzebowanie energii pierwotnej (EP) uzależnione
jest od zapotrzebowania energii końcowej i rodzaju zużywanego paliwa lub
nośnika energii opisanych współczynnikiem nakładu nieodnawialnej energii
18
pierwotnej wi. Na roczne zapotrzebowanie energii końcowej (EK) ma wpływ
zapotrzebowanie energii użytkowej i sprawność ηtot zastosowanych systemów
wyposażenia technicznego budynku (rys. 1). Roczne zapotrzebowanie energii
użytkowej (EU) uzależnione jest od lokalizacji, przeznaczenia i charakterystyki
energetycznej bryły budynku.
Tabela 9. Graniczny wskaźnik rocznego zapotrzebowania na nieodnawialną energię
pierwotną do ogrzewania, wentylacji, chłodzenia, przygotowania ciepłej wody
użytkowej oraz oświetlenia dla domów jednorodzinnych EP, kWh/m2 rok
*
Rodzaj budynku
EP wg WT 2008
EP wg WT 2014
EP wg WT 2017
EP wg WT 2021
Dom jednorodzinny
73 + ΔEPW
do 149,5 + ΔEPW*
120
95
70
zależnie do A/Ve i przygotowania c.w.u.
Rys. 1. Energia użytkowa, końcowa i pierwotna w budynku
Istnieją trzy podstawowe drogi obniżania wskaźnika EP budynku w celu spełnienia wymagań WT:
–– zwiększenie izolacyjności cieplnej przegród i szczelności powietrznej
budynku w celu obniżenia rocznego zapotrzebowania na energię użytkową
(wskaźnik EU, kWh/m2 rok), a tym samym nieodnawialną pierwotną,
–– stosowanie urządzeń i systemów cieplno‑wentylacyjnych o wysokiej
sprawności w celu obniżenia rocznego zapotrzebowania na energię końcową
(wskaźnik EK, kWh/m2 rok), a tym samym nieodnawialną pierwotną,
–– zastosowanie źródeł energii o niskim współczynniku nakładu nieodnawialnej
energii pierwotnej wi na wytworzenie i dostarczenie nośnika energii lub
energii do budynku w celu obniżenia rocznego zapotrzebowania na
nieodnawialną energię końcową (wskaźnik EP, kWh/m2 rok).
Wybór oraz właściwe zastosowanie rozwiązań obniżających wskaźnik EP budynku wymaga rzetelnej wiedzy inżynierskiej popartej znajomością stosowanych
materiałów i technologii. Należy pamiętać, że określone rozwiązania ograniczające zapotrzebowanie na energię użytkową wymagają np. zasilania energią pomocniczą, co w niekorzystnych warunkach może zerować wynik energetyczny
19
zastosowania danego urządzenia lub instalacji. Konieczne jest każdorazowe
wykonywanie rachunku opłacalności ekonomicznej analizowanego rozwiązania.
Analiza obliczeniowa
W celu sprawdzenia możliwości spełnienia rosnących wymagań WT i trudności
temu towarzyszących dokonano wariantowej analizy na przykładzie trzech rodzajów budynków jednorodzinnych:
–– parterowy budynek wolnostojący o powierzchni 86 m2 z nieużytkowym
poddaszem (ozn. Bud 1),
–– dwukondygnacyjny budynek wolnostojący o powierzchni 172 m2 z nieużyt
kowym poddaszem (Bud 2),
–– dwukondygnacyjny budynek w zabudowie szeregowej o powierzchni
172 m2 i z nieużytkowym poddaszem (Bud 3).
W analizie każdy z powyższych rodzajów rozpatrzono w czterech standardach
energetycznych zgodnych z zaostrzającymi się okresowo wymaganiami WT. Bryła
każdego typu budynku obliczeniowo spełnia wymagania izolacyjności cieplnej
i szczelności powietrznej według wymagań poprzednich, nieobowiązujących już
WT z roku 2008, według obecnie obowiązującego standardu WT 2014 oraz dwóch
standardów, które dopiero będą obowiązywały od roku 2017 i do roku 2021.
Tabela 10. Sprawności wytwarzania ciepła w źródłach [5]
Źródło energii
Sprawność c.o.
Sprawność c.w.u.
Kondensacyjny kocioł gazowy
0,97
0,88
Kocioł na biomasę
0,72
0,71
–
0,20
3,50
3,20
Kolektor słoneczny termiczny
Pompa ciepła glikol/woda
Tabela 11. Współczynnik nakładu nieodnawialnej energii pierwotnej wi na wytworzenie
i dostarczenie nośnika energii lub energii do budynku [5]
Nośnik energii
wi
Gaz ziemny
1,1
Biomasa
0,2
Kolektor słoneczny termiczny
0,0
Energia elektryczna produkcja mieszana
3,0
Wszystkie budynki zlokalizowane są w II strefie klimatycznej, w rejonie stacji
meteorologicznej Wrocław. Rozwiązania konstrukcyjne zapewniają wymagane
wskaźniki izolacyjności cieplnej przegród budowlanych U (według tabeli 8) oraz
szczelność powietrzną n50 = 2,0 1/h w wypadku wentylacji naturalnej i n50 = 0,6 1/h
w wypadku wentylacji mechanicznej z rekuperacją. Dla każdego rodzaju budynku wyznaczono wskaźnik EP w pięciu następujących wariantach wyposażenia
instalacyjnego:
20
1. źródło ciepła w postaci gazowego dwufunkcyjnego kotła kondensacyjnego,
wentylacja naturalna,
2. źródło ciepła w postaci pompy ciepła glikol/woda, zasobnikowy system c.w.u.,
wentylacja naturalna,
3. źródło ciepła w postaci pompy ciepła glikol/woda, zasobnikowy system c.w.u.,
wentylacja mechaniczna z odzyskiem ciepła,
4. źródło ciepła w postaci gazowego dwufunkcyjnego kotła kondensacyjnego,
zasobnikowy system c.w.u. wspomagany kolektorami słonecznymi (60% energii w skali roku), wentylacja naturalna,
5. źródło ciepła w postaci nowoczesnego kotła na biomasę, zasobnikowy system
c.w.u., wentylacja naturalna.
Wariant 1 to rozwiązanie bazowe w analizie, które jest bardzo często wybierane
przez projektantów i inwestorów. Budynek ocieplony jest zgodnie ze standardami
WT, ogrzewanie zapewnia instalacja wodna zasilana gazowym kotłem kondensacyjnym dwufunkcyjnym z przepływowym przygotowaniem c.w.u., w budynku
występuje wentylacja grawitacyjna. Nośnikiem energii jest gaz ziemny (współczynnik nakładu wi = 1,1).
W wariancie 2 zastąpiono kocioł pompą ciepła typu glikol/woda z gruntowym
wymiennikiem ciepła. Zwiększono przez to sprawność systemu i udział energii
odnawialnej. Zmiana źródła ciepła wymaga wprowadzenia zasobnikowego systemu przygotowania c.w.u., tym samym dodatkowej pompy ładującej zasobnik,
a nośnikiem energii staje się energia elektryczna (współczynnik nakładu wi = 3,0).
Wariant 3 jest próbą obniżenia zapotrzebowania na energię użytkową przez zastosowanie wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła przy zachowaniu wyposażenia instalacyjnego z wariantu 2. Wentylacja mechaniczna odzyskuje energię
z powietrza wywiewanego, wymagając zasilania energią elektryczną (współczynnik nakładu wi = 3,0) – jednak bilans energetyczny tej zmiany jest dodatni. Zwiększono również szczelność powietrzną budynku n50 z dotychczasowego poziomu
2,0 do 0,6 1/h.
Wariant 4 jest próbą zwiększenia udziału energii odnawialnej przez zastosowanie w budynku z wariantu 1 układu solarnego wspomagającego przygotowanie
c.w.u. Kolektory słoneczne pokrywają 60% rocznego zapotrzebowania na ciepło
(współczynnik nakładu wi = 0), wymagają wprowadzenia zasobnika c.w.u. i zużycia dodatkowej energii elektrycznej (współczynnik nakładu wi = 3,0) do zasilania układu automatycznej regulacji, pompy solarnej i pompy ładującej zasobnik
z kotła gazowego.
Ostatni wariant 5 jest kopią wariantu 1 z zastąpieniem kotła kondensacyjnego
nowoczesnym kotłem na biomasę (współczynnik nakładu wi = 0,2), np. kocioł na
pelety z automatycznym podajnikiem paliwa. Kocioł zasila centralne ogrzewanie
i zasobnik c.w.u. z dodatkową pompą ładującą.
21
22
nat.
nat.
nat.
nat.
rekup.
nat.
nat.
nat.
nat.
rekup.
nat.
nat.
Bud 2.1
Bud 2.2
Bud 2.3
Bud 2.4
Bud 2.5
Bud 3.1
Bud 3.2
Bud 3.3
Bud 3.4
Bud 3.5
rekup.
Bud 1.3
Bud 1.4
nat.
Bud 1.5
nat.
Bud 1.2
biomasa
k.kond.+sol.
PC g/w
PC g/w
k.kond.
biomasa
k.kond.+sol.
PC g/w
PC g/w
k.kond.
biomasa
k.kond.+sol.
PC g/w
PC g/w
k.kond.
Rodzaj
Źródło ciepła
went.
Bud 1.1
Wariant
2
2
0,6
2
2
2
2
0,6
2
2
2,0
2,0
0,6
2,0
2,0
n50
1/h
EP
EPWT
EU
EP
EPWT
Wg WT 2014
EK
EU
229
271
48
53
173
62
181
146
159
201
148
126
126
102
126
126
13
238
39
43
140
54
145
119
129
165
2
120
118
118
94
118
118
182
230
35
41
132
122
122
38
178
234
51
138
115
131
160
117
102
102
83
102
102
158
213
33
37
114
46
116
101
112
136
120
2
96
96
78
96
96
142
207
32
35
109
102
102
80
102
102
160
214
33
37
116
47
117
99
113
137
106
87
87
66
87
87
138
197
28
33
100
41
97
86
100
119
120
83
83
66
83
83
132
193
28
32
95
40
92
86
96
114
42
108
97
107
129
Budynek 3: Piętrowy dom w zabudowie szeregowej, 172 m , A/Ve = 0,20
122
122
43
136
52
135
106
122
156
EP
95
95
95
EPWT
Wg WT 2017
EK
Budynek 2: Piętrowy dom wolnostojący, 172 m , A/Ve = 0,41
157
157
132
156
157
98
EK
Wg WT 2008
Budynek 1: Parterowy dom jednorodzinny, 86 m2, A/Ve = 0,76
EU
77
77
57
77
77
89
89
66
89
89
108
108
85
108
108
EU
124
187
26
30
89
140
200
26
33
101
168
352
34
39
122
EK
38
87
78
91
107
42
100
80
101
121
49
123
104
118
144
EP
70
70
70
EPWT
Wg WT 2021
Tabela 12. W
skaźniki określające zapotrzebowanie budynku na energię użytkową EU, końcową EK oraz nieodnawialną pierwotną EP
do ogrzewania, wentylacji i przygotowania ciepłej wody użytkowej, kWh/m2 rok
Wyniki obliczeń zestawiono w tabeli 12. Poszczególnym wariantom obliczeniowym nadano oznaczenia łączące rodzaj budynku i wariant instalacyjny, np. Bud
1.2 oznacza budynek 1. rodzaju (parterowy) w wariancie 2 (pompa ciepła, zasobnik c.w.u., wentylacja naturalna). Dla każdego wariantu wyznaczono wskaźnik
rocznego zapotrzebowania na energię użytkową EU, końcową EK, nieodnawialną pierwotną EP oraz wartość graniczną EPWT określoną standardem warunków
technicznych z lat 2008, 2014, 2017 i 2021. W tabeli kolorem czarnym zaznaczono
warianty spełniające wymagania WT, a szarym bliskie wartościom granicznym,
gdzie możliwe są korekty ulepszające.
Mały dom z poddaszem nieużytkowym
Analizie energetycznej poddano mały, a przez to tani w budowie czy zakupie,
parterowy dom wolnostojący o powierzchni 86 m2 z nieużytkowym poddaszem
(współczynnik kształtu A/Ve = 0,76). Budynki takie cieszą się sporym zainteresowaniem inwestorów, stanowiąc bezpośrednią alternatywę dla mieszkania w mieście. Budynek ten z zasady nie należy do energooszczędnych (bryła i A/Ve), co
widać w wynikach obliczeń.
W podstawowym wariancie (Bud 1.1) budynek nigdy nie spełnia wymagań
WT, mimo że jego przegrody budowlane spełniają wymóg UC(max). Pierwsze spełnienie warunku EPWT występuje po zastosowaniu pompy ciepła i wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła, ale tylko dla WT 2008 i 2014. Wynika to z dość
wysokiego poziomu EPWT granicznego (120 kWh/m2 rok), który łatwo osiągnąć.
Ten sam wariant, mimo zwiększania izolacyjności cieplnej przegród, nie spełnia
już ostrzejszych wymagań EPWT wg WT 2017 i 2021.
250
Bud 1: EP wg WT 2008
250
200
200
EP = 148
150
100
250
EP = 120
50
201
159
1. K.kond.
2. PC
146
181
62
3. PC 4. K.kond.
5.
+rekup. +solar Biomasa
0
250
200
165
129
1. K.kond.
2. PC
119
145
54
5.
3. PC 4. K.kond.
200
150
150
EP = 95
100
50
0
150
100
50
0
100
EP = 70
50
156
122
1. K.kond.
2. PC
106
135
52
3. PC 4. K.kond.
5.
0
144
118
1. K.kond.
2. PC
104
123
49
3. PC 4. K.kond.
5.
Rys. 2. Zestawienie wymaganych i osiągniętych wskaźników EP budynku 1 (parterowy)
w standardzie WT 2008, 2014, 2017 i 2021
23
250
250
200
200
150
EP = 117
100
250
EP = 120
50
160
131
1. K.kond.
2. PC
115
138
51
3. PC 4. K.kond.
5.
0
250
200
136
112
1. K.kond.
2. PC
101
116
46
3. PC 4. K.kond.
5.
200
150
150
EP = 95
100
50
0
150
100
50
0
100
EP = 70
50
129
107
1. K.kond.
2. PC
97
108
42
3. PC 4. K.kond.
5.
0
121
101
1. K.kond.
2. PC
80
100
42
3. PC 4. K.kond.
5.
Rys. 3. Zestawienie wymaganych i osiągniętych wskaźników EP budynku 2 (piętrowy)
w standardzie WT 2008, 2014, 2017 i 2021
Spełnienie warunku EPWT, niezależnie od standardu WT, osiągnięto po zastosowaniu kotła na biomasę. Niski współczynnik nakładu energii nieodnawialnej
(wi = 0,2) przy całkowitym pokryciu potrzeb cieplnych z biomasy pozwala osiągnąć wskaźnik EP dużo niższy niż wymagany warunkami technicznymi. Zastosowanie kotła na biomasę w świetle metodologii wyznaczania EP jest lepsze niż
zastosowanie pomp ciepła czy kolektorów słonecznych.
250
250
200
200
150
EP = 106
100
250
EP = 120
50
137
113
1. K.kond.
2. PC
99
117
47
3. PC 4. K.kond.
5.
Bud 3: EP wg WT2017
0
250
200
119
100
1. K.kond.
2. PC
86
97
41
3. PC 4. K.kond.
5.
Bud 3: EP wg WT2021
200
150
150
EP = 95
100
50
0
150
100
50
0
100
EP = 70
50
114
96
1. K.kond.
2. PC
86
92
40
3. PC 4. K.kond.
5.
0
107
91
1. K.kond.
2. PC
78
87
38
3. PC 4. K.kond.
5.
Rys. 4. Zestawienie wymaganych i osiągniętych wskaźników EP budynku 3 (piętrowy
szeregowy) w standardzie WT 2008, 2014, 2017 i 2021
24
Duży dom za miastem
Analogicznej analizie poddano duży budynek wolnostojący dwukondygnacyjny o powierzchni 172 m2 z nieużytkowym poddaszem (współczynnik kształtu A/
Ve = 0,41). W porównaniu do poprzedniego budynku cechuje go większe zapotrzebowanie na energię, lecz zwarta bryła powoduje, że jednostkowe wskaźniki
energochłonności (EU, EK i EP) są tu niższe niż poprzednio.
Budynek dwukondygnacyjny spełnia wymagania EPWT w tych samych wariantach
co budynek parterowy oraz dodatkowo w standardzie WT 2014 i 2017. Podobnie
jak w wypadku poprzedniego budynku źródło ciepła na biomasę jest obliczeniowo najlepszym rozwiązaniem.
Dwukondygnacyjny budynek szeregowy
Trzecim analizowanym wariantem jest dwukondygnacyjny budynek w zabudowie szeregowej, analogiczny do poprzednio opisywanego budynku wolnostojącego. Zabudowa szeregowa zwiększa możliwość spełnienia EPWT, szczególnie gdy
wskaźnik graniczny EPWT nie zależy już od współczynnika kształtu (WT 2014, 2017
i 2021). Mimo ograniczonych statycznych strat ciepła budynek w podstawowym
wyposażeniu instalacyjnym spełni wymagania tylko według WT 2014.
Zastosowanie pompy ciepła, wentylacji mechanicznej, układu solarnego c.w.u.
i kotła na biomasę daje analogiczne wyniki jak w wypadku dwóch poprzednich
budynków.
Podsumowanie
Rozporządzenie o WT okresowo zaostrza wymagania odnośnie do energooszczędności i izolacyjności cieplnej budynków. Nie jest to proces skończony
– nastąpi dalsze ich zaostrzanie. Opisane w WT wymagania szczegółowo dotyczą
obudowy cieplnej budynku, a tylko pośrednio systemów ogrzewania, wentylacji,
c.w.u. i chłodzenia. Zapewnia to projektantom dużą swobodę w rozwiązaniach
instalacyjnych w celu realizacji postulatu ograniczenia zapotrzebowania energii
pierwotnej w budynkach.
Jak wykazują obliczenia, samo spełnienie minimalnych wymagań WT odnośnie do izolacyjności budynku nie gwarantuje spełnienia warunku EP, nawet
z wentylacją mechaniczną z odzyskiem ciepła. Rosnące wymagania sprawiają, że
rozwiązania skuteczne w standardzie WT 2014 czy 2017 stają się niewystarczające w odniesieniu do wymagań WT 2021. Oczywiście w sprzyjających warunkach
możliwe jest spełnienie warunków WT odnośnie do EP nawet przy zastosowaniu
„zamierzchłych” z dzisiejszego punktu widzenia rozwiązań instalacyjnych.
We współczesnym i przyszłym projektowaniu budynków ogromnego znaczenia nabiera wybór źródła ciepła i chłodu, najlepiej o wysokiej sprawności, z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii oraz paliwa o niskim nakładzie energii
pierwotnej. W spełnieniu warunku EP pomaga zastosowanie układów solarnych
(termicznych i PV) do wspomagania lub współzasilania wysokosprawnych źródeł
ciepła i chłodu.
25
Pojawia się konieczność projektowania zintegrowanego, łącznie budynku
i jego wyposażenia instalacyjnego, obejmującego energooszczędne rozwiązania
w bryle budynku i nowoczesne rozwiązania w zakresie źródeł energii, instalacji,
odbiorników i systemów automatycznej regulacji. Widoczny jest wzrost zapotrzebowania na eksperckie usługi audytorskie i projektowe oraz wykonawstwo na
odpowiednio wysokim poziomie.
Rachunkowo najatrakcyjniejsze są źródła ciepła o niskim współczynniku nakładu energii odnawialnej wi (biomasa, energia słoneczna, PV) oraz o wysokiej
sprawności wytwarzania ciepła (pompy ciepła). Niestety ich zastosowanie nie
zawsze idzie w parze z możliwościami finansowymi i wymaganiami inwestora.
Literatura
1. Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 5 lipca
2013 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny
odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU 2013, poz. 926).
2. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU 2002 nr 75,
poz. 690, z późn. zm.).
3. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/31/UE z dnia 19 maja 2010 r.
w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (wersja przekształcona; DzU UE
L 153 z 18.06.2010 r.).
4. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU nr 129/1997, poz. 844,
z późn. zm.).
5. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 listopada 2008 r. w sprawie metodologii
obliczania charakterystyki energetycznej budynku i lokalu mieszkalnego lub części
budynku stanowiącej samodzielną całość techniczno-użytkową oraz sposobu
sporządzania i wzorów świadectw ich charakterystyki energetycznej (DzU nr 201/2008,
poz. 1240).
26
dr inż. Adrian Trząski
Wydział Inżynierii Środowiska, Politechnika Warszawska
IV. Wymagania dla budynków po 2020 roku
a rozwiązania konwencjonalne i OZE
– przykłady obliczeniowe
Przepisy dotyczące efektywności energetycznej budynków są konstruowane w taki sposób, żeby zachęcić inwestorów nie tylko do stosowania przegród
i stolarki o wysokiej izolacyjności oraz do odzysku energii, ale również do wykorzystania odnawialnych źródeł energii, a także skojarzonego wytwarzania energii
elektrycznej i ciepła.
Zapisy dotyczące efektywności energetycznej budynków określone w znowelizowanych warunkach technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich
usytuowanie (WT) [1], obowiązujące od 1 stycznia 2014 r. zakładają stopniowe
zaostrzanie wymagań dotyczących ochrony cieplnej oraz efektywności energetycznej wykorzystywanych w budynkach instalacji.
Zgodnie z nowelizacją budynek musi spełniać zarówno wymagania szczegółowe (dotyczące parametrów wykorzystywanych komponentów budowlanych), jak
i całościowe (dotyczące zapotrzebowania na nieodnawialną energię pierwotną).
W przypadku wymagań szczegółowych zadanie projektanta jest stosunkowo
proste i polega na wybraniu lub zaprojektowaniu komponentów spełniających wymagania określone w WT, przy czym obliczenia temu towarzyszące sprowadzają
się zwykle do rozwiązania stosunkowo prostych równań.
Problemów przysparzać może natomiast spełnienie wymagań dotyczących zapotrzebowania na energię pierwotną budynku. Ze względu na znacznie bardziej
złożony proces obliczeniowy wybór rozwiązań pozwalających na osiągnięcie
odpowiednio niskiego zapotrzebowania na energię pierwotną wymaga rzetelnej
wiedzy inżynierskiej obejmującej znajomość dostępnych technologii, z uwzględnieniem zarówno korzyści, jak i kosztów wynikających z ich wykorzystania.
Analiza obliczeniowa
W celu przeanalizowania możliwości spełnienia przyszłych wymagań obowiązujących w budownictwie mieszkaniowym obliczono zapotrzebowanie na energię
dla przykładowego, wykonanego zgodnie z wymaganiami szczegółowymi budynku wielorodzinnego:
–– liczba kondygnacji nadziemnych – 6,
–– budynek podpiwniczony,
–– powierzchnia ogrzewana – 6000 m2,
–– kubatura ogrzewana – 16 200 m3,
–– liczba mieszkańców – 240 osób,
–– liczba mieszkań – 70,
–– strumień powietrza wentylacyjnego – 6480 m3/h,
27
–– rodzaj wentylacji – naturalna,
–– źródło ciepła – centralny kocioł niskotemperaturowy,
–– sprawność instalacji c.o. – 0,80,
–– sprawność instalacji c.w.u. – 0,52,
–– lokalizacja – Warszawa.
Przeprowadzone obliczenia (tabela 1) potwierdziły, że wypełnienie wymagań
szczegółowych określonych w WT nie gwarantuje spełnienia wymagania dotyczącego wskaźnika EP. Wymagana przepisami wartość EP ≤ 65 kWh/m2 została
przekroczona o ponad 20 kWh/m2 i pozwoliłaby jedynie na spełnienie wymogów
obowiązujących w latach 2014–2016. Oznacza to, że aby budynek spełnił ten
warunek, konieczne jest wprowadzenie w projekcie istotnych zmian.
Przy obecnym zużyciu energii powinniśmy zatem ograniczyć zapotrzebowanie
na energię pierwotną o przeszło 20 kWh/m2. Najłatwiej będzie to osiągnąć, działając w obszarach, gdzie zużycie jest obecnie największe. Analizując strukturę
zużycia energii (rys. 1), można zauważyć, że większość związana jest z przygotowaniem ciepłej wody użytkowej. Niestety ze względu na brak możliwości wykazania ograniczenia zużycia ciepłej wody w budynku (np. poprzez zastosowanie
wodooszczędnych baterii) ograniczenie energochłonności możliwe jest jedynie
dzięki zwiększeniu sprawności jej wytwarzania i przesyłu.
Rys. 1. Struktura zużycia energii pierwotnej (a) oraz strat ciepła (b) w analizowanym
budynku
W przypadku ogrzewania i wentylacji większość strat ciepła wiąże się z przygotowaniem powietrza wentylacyjnego. Straty ciepła przez przenikanie stanowią
łącznie niespełna 30% całkowitej wartości strat, co w wyraźny sposób ogranicza możliwości związane z ich zmniejszeniem poprzez poprawę izolacyjności
przegród.
W celu zidentyfikowania potencjału ograniczenia zużycia energii pierwotnej
oraz możliwości osiągnięcia wymaganego poziomu wskaźnika EP przy wykorzystaniu rozwiązań konwencjonalnych dla przedstawionego budynku obliczono ten
wskaźnik dla sześciu wariantów.
Wariant 1: poprawa izolacyjności cieplnej przegród nieprzezroczystych
budynku
W celu ograniczenia strat ciepła w wariancie 1 zaproponowano zwiększenie
grubości warstwy izolacyjnej, tak aby osiągnięty współczynnik przenikania cie28
pła przegrody budynku był dwukrotnie niższy niż wartość wymagana zgodnie
z WT obowiązującymi od 1 stycznia 2021 r. W zależności od rodzaju przegrody
wymagana do osiągnięcia założonej wartości współczynnika U dodatkowa grubość izolacji wynosiła od 20 do niemal 30 cm, w wyniku czego całkowita grubość
warstwy izolacyjnej dla dachu wyniosła ponad pół metra (tabela 2). Pozostałe
parametry budynku pozostały bez zmian. Łączny koszt usprawnień oszacowany
został na 95 000 zł.
W wyniku wprowadzonych ulepszeń współczynnik zapotrzebowania na
energię pierwotną obniżył się do poziomu 80,1 W/(m2 K) (tabela 3), a zatem
5,7 kWh/(m2 K), co jest niewystarczające do spełnienia wymagań WT 2021.
Tabela 1. Zapotrzebowanie energetyczne dla budynku spełniającego szczegółowe
wymagania WT 2021
Jednostka
Ogrzewanie i wentylacja
Ciepła woda
Urządzenia pomocnicze
kWh/m2
Suma
EU
EK
EP
17,9
22,3
24,5
24,1
46,0
50,6
3,6
3,6
10,7
45,6
71,9
85,8
Tabela 2. Wymagane oraz osiągnięte wartości współczynnika przenikania ciepła przegród
nieprzezroczystych
Przegroda
Współczynnik przenikania ciepła
przegrody U, W/(m2 K)
Zastosowana
izolacja*), cm
zgodnie z WT 2021
osiągnięty
Ściany zewnętrzne
0,20
0,10
38 (18)
Dach (stropodach)
0,15
0,75
54 (26)
Strop nad piwnicą/garażem
0,25
0,12
30 (14)
*) wartości w nawiasach odnoszą się do wariantu bazowego
Tabela 3. Zapotrzebowanie energetyczne dla budynku po poprawie izolacyjności przegród
EU
EK
13,9
17,3
19
Ciepła woda
24,1
46
50,6
3,5
3,5
10,5
41,5
66,8
80,1
Suma
Jednostka
kWh/m2
EP
Wariant 2: poprawa izolacyjności cieplnej okien
W celu ograniczenia strat ciepła w wariancie 2 zaproponowano zmianę okien
o wymaganym w WT 2021 współczynniku przenikania ciepła U = 0,9 W/(m2 K)
29
na jedne z najlepszych dostępnych na rynku o współczynniku U = 0,5 W/(m2 K).
W wyniku wprowadzonych ulepszeń współczynnik zapotrzebowania na energię
pierwotną obniżył się do 82,0 W/(m2 K) (tabela 4), a zatem o 3,8 kWh/(m2 K), co
jest niewystarczające do spełnienia wymagań WT 2021. Łączny dodatkowy koszt
zastosowania okien o wyższej izolacyjności oszacowano na 135 000 zł.
Tabela 4. Zapotrzebowanie energetyczne dla budynku po poprawie izolacyjności okien
Jednostka
Ciepła woda
kWh/m2
Suma
EU
EK
EP
15,2
18,9
20,8
24,1
46
50,6
3,5
3,5
10,6
42,8
68,4
82,0
Wariant 3: zastosowanie odzysku ciepła z powietrza wentylacyjnego
oraz obniżenie strumienia powietrza w nocy
W celu obniżenia strat ciepła związanych z powietrzem wentylacyjnym w wariancie 3 zaproponowano zastąpienie instalacji wentylacyjnej naturalnej instalacją
wentylacji mechanicznej nawiewno-wywiewnej z odzyskiem ciepła o sprawności
nominalnej 95% (średnia w sezonie 65,5%). Dodatkowo w obliczeniach przyjęto,
że system wentylacji będzie pozwalał na redukcję podstawowego strumienia powietrza wentylacyjnego w nocy do poziomu 5670 m3/h.
W wyniku wprowadzonych ulepszeń współczynnik zapotrzebowania na energię pierwotną obniżył się do 74,3 W/(m2 K) (tabela 5), a zatem o 11,5 kWh/(m2 K),
co jest niewystarczające do spełnienia wymagań WT 2021. Stosunkowo niewielka
redukcja zapotrzebowania na energię pierwotną wynika z towarzyszącego spadkowi zapotrzebowania na ciepło wzrostu zapotrzebowania na energię pomocniczą do zasilania wentylatorów w centrali wentylacyjnej.
Tabela 5. Zapotrzebowanie energetyczne dla budynku po zastosowaniu odzysku ciepła
Jednostka
Ciepła woda
Suma
kWh/m2
EU
EK
EP
4,1
5,1
5,7
24,1
46
50,6
6,0
6,0
18,0
37,7
61,5
74,3
Wykorzystanie odzysku ciepła w budynku wielorodzinnym wymaga zastosowania skomplikowanej instalacji centralnej lub indywidualnych central wentylacyjnych dla poszczególnych mieszkań. Łączny koszt usprawnienia przy
założeniu zastosowania mieszkaniowych central wentylacyjnych został oszacowany na 650 000 zł.
30
Wariant 4: poprawa sprawności instalacji c.o. i c.w.u.
poprzez zastosowanie ogrzewania mieszkaniowego
W celu zmniejszenia zapotrzebowania na energię końcową w wariancie 4 zaproponowano poprawę sprawności instalacji c.o. poprzez zastąpienie centralnej
instalacji grzewczej ogrzewaniem mieszkaniowym z gazowym kotłem kondensacyjnym. Ponadto zaproponowano usprawnienie systemu regulacji dzięki zastosowaniu zaworów termostatycznych z funkcjami adaptacyjną i optymalizującą.
Rozwiązania te umożliwiły zwiększenie sprawności systemu grzewczego hco
z 0,80 do 0,87. Dodatkową korzyścią jest w tym wariancie wzrost sprawności przygotowania c.w.u. hcwu wynikający ze skrócenia obiegów cyrkulacyjnych – z 0,52
do 0,58.
W wyniku wprowadzonych ulepszeń współczynnik zapotrzebowania na energię pierwotną obniżył się do 79 W/(m2 K) (tabela 6), a zatem o 6,8 kWh/(m2 K), co
nie wystarcza do spełnienia wymagań WT 2021.
Tabela 6. Z
apotrzebowanie energetyczne dla budynku po poprawie sprawności instalacji
grzewczej
EU
EK
EP
17,9
20,5
22,5
Ciepła woda
24,1
41,7
45,8
3,6
3,6
10,7
45,6
65,8
79,0
Suma
Jednostka
kWh/m2
W przypadku zastąpienia jednego centralnego źródła indywidualnymi źródłami
ciepła dla poszczególnych mieszkań znacząco rosną nakłady inwestycyjne ze
względu na efekt skali. Jeden duży kocioł kosztuje znacznie mniej niż kilkadziesiąt
mniejszych zapewniających taką samą moc grzewczą, podobnie nakłady na wykonanie oddzielnych kanałów spalinowych dla poszczególnych mieszkań będą
znacznie wyższe niż na wykonanie jednego komina dla centralnego źródła ciepła. Ponadto wymagana będzie adaptacja instalacji gazowej, tak by doprowadzić
gaz do każdego mieszkania. Uwzględniając te aspekty, łączny dodatkowy koszt
usprawnień został oszacowany na 740 000 zł.
Wariant 5: poprawa sprawności instalacji c.w.u. poprzez zastosowanie
miejscowych podgrzewaczy przepływowych
W przypadku instalacji ciepłej wody w celu wyeliminowania strat ciepła na
przesyle oraz magazynowaniu zaproponowano zastąpienie centralnego systemu
przygotowania c.w. miejscowymi gazowymi podgrzewaczami przepływowymi
bezpośrednio przy punktach poboru. Rozwiązanie to pozwoliło na zwiększenie
sprawności systemu przygotowania c.w.u. hcwu z 0,52 do 0,85.
W wyniku wprowadzonych ulepszeń współczynnik zapotrzebowania na energię pierwotną obniżył się do 66,4 W/(m2 K) (tabela 7), a zatem o 6,8 kWh/(m2 K),
co jest niewystarczające do spełnienia wymagań WT 2021.
31
Tabela 7. Z
apotrzebowanie energetyczne dla budynku po poprawie sprawności
instalacji c.w.u.
Jednostka
EU
EK
EP
17,9
22,3
24,5
Ciepła woda
24,1
28,3
31,2
3,6
3,6
10,7
45,6
54,2
66,4
kWh/m2
Suma
Podobnie jak w przypadku instalacji c.o., zastąpienie jednego centralnego
źródła indywidualnymi źródłami ciepła dla poszczególnych mieszkań znacznie
zwiększa nakłady inwestycyjne. Przyjmując, że łazienka sąsiaduje bezpośrednio
z kuchnią, można się ograniczyć do instalacji po jednym podgrzewaczu w mieszkaniu. Przy takim założeniu łączny dodatkowy koszt usprawnień (z uwzględnieniem konieczności wykonania dodatkowych kanałów spalinowych i podłączeń
gazowych) został oszacowany na 320 000 zł.
Wariant 6: połączenie rozwiązań z wariantów 1–5
Ponieważ żaden z wariantów 1–5 nie pozwolił na spełnienie wymaganego poziomu wskaźnika EP, w wariancie 6 rozpatrzono modyfikację projektu obejmującą
jednoczesną realizację części z rozwiązań w nich zaproponowanych. Żeby wybrać
optymalny zakres usprawnień, warianty uszeregowano, posługując się wskaźnikiem nakładów jednostkowych (tabela 8). Wskaźnik ten obliczono jako stosunek
nakładów inwestycyjnych do osiągniętej redukcji wskaźnika EP w odniesieniu do
wariantu bazowego. Następnie jako optymalny wybrano zakres działań pozwalający na osiągnięcie wymaganego poziomu EP jak najniższym kosztem (tabela 9).
Tabela 8. Warianty usprawnień uszeregowane zgodnie z rosnącym wskaźnikiem
nakładów jednostkowych
Wariant
EP
DEP
Koszt
Nakład
jednostkowy
kWh/m2
kWh/m2
zł
zł/(kWh/m2)
Bazowy
85,8
–
–
–
Zastosowanie podgrzewaczy przepływowych
66,4
19,4
320 000
16 495
Poprawa izolacyjności przegród
80,1
5,7
95 000
16 667
Poprawa izolacyjności okien
82.0
3,8
135 000
35 526
Zastosowanie odzysku ciepła
74,3
11,5
650 000
100 000
Zastosowanie ogrzewania mieszkaniowego
79,0
6,8
740 000
108 824
32
Tabela 9. Zakresy modyfikacji projektu oraz odpowiadające im wartości EP
Zakres modyfikacji
EP
DEP
Koszt
Nakład
jednostkowy
kWh/m2
kWh/m2
zł
zł/(kWh/m2)
Bazowy
85,8
–
–
–
Zastosowanie podgrzewaczy przepływowych
66,4
19,4
320 000
16 495
Jw. + poprawa izolacyjności przegród
60,8
25,0
415 000
16 600
Jw. + poprawa izolacyjności okien
57,1
28,7
550 000
19 164
Jw. + zastosowanie odzysku ciepła
49,1
36,7
1 200 000
32 698
Jw. + zastosowanie ogrzewania mieszkaniowego
48,6
37,2
1 940 000
52 151
Dla analizowanego budynku wymagany od 1 stycznia 2021 r. poziom EP można osiągnąć najniższym kosztem poprzez modyfikację systemu przygotowania
c.w.u. połączoną z poprawą izolacyjności cieplnej przegród zewnętrznych. Biorąc
pod uwagę przyjętą w obliczeniach dwukrotną redukcję współczynnika U, cel
ten można by osiągnąć niższym kosztem przy zastosowaniu mniejszej grubości
izolacji lub zaizolowaniu jedynie części przegród.
Podsumowanie i wnioski
Zgodnie wynikami przeprowadzonej analizy osiągnięcie określonego w WT
2021 wskaźnika EP jedynie dzięki poprawie izolacyjności cieplnej przegród jest
praktycznie niemożliwe. Również zastosowanie wentylacji mechanicznej z wysokosprawnym odzyskiem ciepła nie gwarantuje spełnienia warunku EP. Przyczyną
takiego stanu rzeczy jest charakterystyka zapotrzebowania na energię w analizowanym budynku mieszkalnym, w którym dominującą rolę odgrywa zapotrzebowanie na c.w.u., wynoszące niemal 60% bilansu energetycznego (rys. 1). Z tego
względu osiągnięcie wymaganego poziomu EP bez modyfikacji źródła ciepła jest
praktycznie niewykonalne. Jeżeli usprawnienie jedynie systemu przygotowania
c.w.u. jest niewystarczające, konieczne jest podjęcie dodatkowych działań zwiększających nakłady inwestycyjne.
Koszt wymaganych usprawnień może ponadto znacznie odbiegać od kosztów przedstawionych w analizie. Przykładowo przy znacznej odległości kuchni
od łazienki zastosowanie wspólnego podgrzewacza bezpośrednio przy punkcie
poboru może nie być możliwe i konieczne byłoby zastosowanie dwóch lub więcej
podgrzewaczy w każdym mieszkaniu, co w praktyce przekładałoby się na podwojenie ponoszonych nakładów.
Należy ponadto zwrócić uwagę na aspekty pozaekonomiczne wprowadzanych
usprawnień. Wiele z omawianych rozwiązań wiąże się ze zmniejszaniem przestrzeni użytkowej. Zastosowanie ogrzewania mieszkaniowego lub przepływowych
podgrzewaczy wody wymaga wygospodarowania w przestrzeni mieszkalnej miejsca nie tylko na samo urządzenie, ale również na system odprowadzania spalin,
doprowadzania powietrza do spalania oraz wentylację pomieszczenia. Podobnie
w przypadku zastosowania odzysku ciepła – konieczne jest wygospodarowanie
33
przestrzeni na centralę oraz kanały wentylacyjne. Poprawa izolacyjności przegród
również może skutkować zmniejszeniem powierzchni mieszkania. Przy zachowaniu tej samej powierzchni zabudowy zwiększenie grubości izolacji o 10 cm
w mieszkaniu o obrysie ścian zewnętrznych równym 10 m skutkować będzie
zmniejszeniem powierzchni użytkowej o 1 m2.
Analizując powyższe problemy, można dojść do wniosku, że przepisy dotyczące efektywności energetycznej budynków są skonstruowane w taki sposób, iż
spełnienie wymagań za pomocą rozwiązań konwencjonalnych mimo poniesienia
znaczących nakładów inwestycyjnych może być bardzo trudne, a czasami wręcz
niemożliwe. Jest to celowy zabieg mający zachęcić inwestorów do wykorzystania
w budynkach alternatywnych źródeł energii, w tym źródeł odnawialnych, pomp
ciepła oraz skojarzonego wytwarzania energii elektrycznej i ciepła. To, czy będzie
on skuteczny, zależy od tego, które z rozwiązań umożliwi spełnienie wymagań
niższym kosztem.
W obliczu ograniczonych możliwości konwencjonalnych rozwiązań należy zadać pytanie, czy uznawane dotąd często za kosztowne rozwiązania
polegające na wykorzystaniu alternatywnych źródeł energii nie pozwolą na
osiągnięcie korzystniejszego bilansu ekonomicznego. Żeby odpowiedzieć na
to pytanie, przeanalizowano kolejne pięć wariantów zaopatrzenia budynku
w energię ze źródeł odnawialnych.
Wariant 7: zastosowanie kotła opalanego biomasą
W wariancie tym zaproponowano zastąpienie niskotemperaturowego kotła
gazowego o mocy 150 kW automatycznym kotłem na biomasę zasilanym pelletem, o tej samej mocy. Ze względu na niski współczynnik nakładu nieodnawialnej
energii pierwotnej (dla biomasy wi = 0,2) zastąpienie kotła gazowego (wi = 1,1)
jednostką opalaną biomasą powinno przynieść znaczną redukcję wskaźnika EP.
Kocioł tego typu charakteryzuje się jednak niższą średniosezonową sprawnością
wytwarzania ciepła, powodując obniżenie sprawności systemu grzewczego z poziomu hc.o. = 0,80 do hc.o. = 0,72 oraz systemu przygotowania c.w.u. z poziomu
hc.w.u. = 0,52 do hc.w.u. = 0,38 (tabela 10).
Tabela 10. Wpływ zastosowania kotła na biomasę na sprawność systemu c.o. i c.w.u.
Parametr
Sprawność wytwarzania ciepła na potrzeby c.o.
Źródła ciepła
kocioł gazowy
Sprawność instalacji c.o.
0,80
Sprawność wytwarzania ciepła na potrzeby c.w.u.
0,88
Sprawność instalacji c.w.u.
34
0,85
0,85
Całkowita sprawność systemu c.o.
Całkowita sprawność systemu c.w.u.
kocioł na biomasę
0,94
0,72
0,72
0,59
0,52
0,38
W wyniku wprowadzonych ulepszeń współczynnik zapotrzebowania na energię pierwotną obniżył się do poziomu 28,2 kWh/(m2 K) (tabela 11), co jest wartością przeszło dwukrotnie niższą niż wartość EP wymagana zgodnie z WT 2021.
Zastosowanie tego rodzaju źródła ciepła praktycznie gwarantuje osiągnięcie wymaganego poziomu EP.
Tabela 11. Z
apotrzebowanie energetyczne dla budynku po zastąpieniu kotła gazowego
kotłem na biomasę
Jednostka
EU
EK
EP
kWh/m2
17,9
24,7
4,95
Ciepła woda
kWh/m2
24,1
62,7
12,55
kWh/m2
3,6
3,6
10,7
Suma
kWh/m
45,6
91,1
28,2
2
W przypadku budynku nowo wznoszonego różnica w nakładach inwestycyjnych wynika z kosztów wykonania poszczególnych systemów grzewczych.
W analizowanym przypadku, ze względu na brak istotnej ingerencji w pozostałe
elementy systemu, koszt ten to różnica w cenie zakupu i instalacji kotła gazowego
oraz opalanego biomasą oszacowana na 31 000 zł.
W przypadku wymiany źródła ciepła nie można ponadto zapominać o jego
wpływie na wysokość nakładów eksploatacyjnych wynikających z kosztów samego paliwa oraz serwisowania i obsługi poszczególnych rozwiązań. Przyjmując
cenę pelletu na poziomie 800 zł/t, cena paliwa w odniesieniu do jednostki energii
(tj. ok. 0,152 zł/kWh) jest niższa niż w przypadku gazu (ok. 0,173 zł/kWh). Biorąc
jednak pod uwagę wyższe zużycie energii końcowej, przekłada się to w istotny
sposób na wysokość nakładów eksploatacyjnych – w analizowanym przypadku
daje wzrost o 10 941 zł/rok.
Wariant 8: zastosowanie pompy ciepła
W wariancie tym zaproponowano zastąpienie niskotemperaturowego kotła
gazowego o mocy 150 kW gruntową pompą ciepła (tzn. typu solanka/woda). Ze
względu na wysoką wydajność grzewczą pompy ciepła (SPF rzędu 3,0–4,0) zastąpienie nią kotła gazowego (sprawność 0,88–0,94) powinno przynieść znaczną
redukcję wskaźnika zapotrzebowania na energię końcową. W celu uzyskania tak
wysokiej efektywności pompa ciepła wymaga jednak współpracy z niskotemperaturową instalacją grzewczą charakteryzującą się wyższymi nakładami inwestycyjnymi. W analizowanym wariancie zastosowanie pompy ciepła charakteryzującej
się wartością SPF = 4,0 przy pracy na cele grzewcze pozwoliło na zwiększenie
sprawności systemu grzewczego z poziomu hc.o. = 0,80 do hc.o. = 3,40. W przypadku systemu przygotowania c.w.u. SPF = 3,0 pozwoliło na zwiększenie sprawności systemu z hc.w.u. = 0,52 do hc.w.u. = 1,77 (tabela 12).
35
Tabela 12. Wpływ zastosowania pompy ciepła na sprawność systemu c.o. i c.w.u.
Źródła ciepła
Parametr
kocioł gazowy
Sprawność wytwarzania ciepła na potrzeby c.o.
pompa ciepła
0,94
Sprawność instalacji c.o.
4,0
0,85
Całkowita sprawność systemu c.o.
0,80
Sprawność wytwarzania ciepła na potrzeby c.w.u
0,88
Sprawność instalacji c.w.u.
3,4
3,5
0,59
Całkowita sprawność systemu c.w.u.
0,52
1,77
W wyniku wprowadzonych ulepszeń współczynnik zapotrzebowania na
energię pierwotną obniżył się do poziomu 67,7 W/(m2 K) (tabela 13), czyli
o 18,1 kWh/(m2 K), co jest niewystarczające do spełnienia wymagań WT 2021.
Zastosowanie tego rodzaju źródła ciepła nie gwarantuje zatem osiągnięcia wymaganego poziomu EP. Znaczna redukcja zapotrzebowania na energię pierwotną w stosunku do wariantu bazowego pozwala jednak przypuszczać, że jego
osiągnięcie będzie możliwe poprzez zastosowanie niezbyt kosztownych działań
konwencjonalnych (np. docieplenie przegród).
Tabela 13. Zapotrzebowanie energetyczne dla budynku po zastąpieniu kotła gazowego
pompą ciepła
Jednostka
EU
EK
EP
kWh/m2
17,9
5,3
15,8
Ciepła woda
kWh/m2
24,1
13,6
40,8
kWh/m
3,7
3,7
11,1
Suma
kWh/m2
45,7
22,6
67,7
2
Koszt zastosowania pompy ciepła, podobnie jak w przypadku kotła opalanego
biomasą, wyrazić można jako różnicę w nakładach inwestycyjnych w stosunku
do systemu opartego na kotle gazowym. W analizowanym przypadku koszt ten,
obejmujący różnicę w cenie zakupu i instalacji kotła gazowego oraz pompy ciepła
(z uwzględnieniem kosztu wykonania wymiennika gruntowego oraz ogrzewania
podłogowego), został oszacowany na 340 000 zł.
Wpływ wymiany źródła ciepła na wysokość nakładów eksploatacyjnych wynikających z kosztów samego paliwa oraz serwisowania i obsługi poszczególnych
rozwiązań określono, przyjmując cenę energii elektrycznej do zasilania pompy
ciepła na poziomie 0,538 zł/kWh oraz cenę gazu 0,173 zł/kWh. Biorąc pod uwagę
znacznie niższe zużycie energii końcowej, przekłada się to w istotny sposób na
wysokość nakładów eksploatacyjnych – w analizowanym przypadku daje spadek
o 26 344 zł/rok.
36
Wariant 9: zastosowanie kolektorów słonecznych
W wariancie tym zaproponowano zastosowanie cieczowych kolektorów słonecznych do przygotowania ciepłej wody użytkowej. Zastosowanie 265 m2 kolektorów
pozwala na pokrycie 45% zapotrzebowania na ciepło do przygotowania c.w.u.,
wiąże się jednak z większym zużyciem energii pomocniczej wymaganej do napędu
pomp obiegowych. W wyniku wprowadzonych ulepszeń współczynnik zapotrzebowania na energię pierwotną obniżył się do poziomu 65,0 W/(m2 K) (tabela 14),
a zatem o 20,8 kWh/(m2 K), co jest wystarczające do spełnienia wymagań WT 2021.
Ze względu na duży udział c.w.u. w bilansie energetycznym budynku zastosowanie
kolektorów słonecznych praktycznie gwarantuje osiągnięcie wymaganego poziomu EP, należy się jednak liczyć z tym, że może to wymagać zastosowania instalacji
pokrywającej w odpowiednio dużym stopniu zapotrzebowanie na ciepło, co będzie
w znaczący sposób wpływało na efektywność ekonomiczną inwestycji.
Tabela 14. Zapotrzebowanie energetyczne dla budynku po zastosowaniu kolektorów
słonecznych
Jednostka
EU
EK
EP
kWh/m2
17,9
23,4
25,7
Ciepła woda
kWh/m2
24,1
25,3
27,83
kWh/m2
3,9
3,9
11,5
Suma
kWh/m
45,9
52,6
65,0
2
Koszt instalacji kolektorów słonecznych, obejmujący same kolektory, zasobniki
solarne (o łącznej objętości 10 m3), pompy obiegowe oraz pozostały wymagany
osprzęt, oszacowano na 530 000 zł. Korzyścią w tym przypadku będzie ograniczenie kosztów związanych z zakupem gazu do przygotowania c.w.u., co przy
założonej cenie energii (0,173 zł/kWh) pozwoli na obniżenie kosztów eksploatacyjnych o 38 821 zł/rok.
Wariant 10: zastosowanie ogniw PV
W wariancie tym zaproponowano zastosowanie ogniw fotowoltaicznych do
produkcji energii elektrycznej w budynku. Problemem w przypadku wykorzystania
ogniw fotowoltaicznych jest wykazanie ograniczenia zużycia energii pierwotnej
w charakterystyce energetycznej budynku. Metodologia obliczania świadectw
charakterystyki energetycznej budynków określa wprawdzie wartość współczynnika nakładu nieodnawialnej energii pierwotnej dla energii słonecznej wi = 0,
jednak w przypadku budynków mieszkalnych zużycie energii elektrycznej na cele
bytowe (tj. m.in. oświetlenie) nie wchodzi w skład bilansu zapotrzebowania na
energię w budynku. Oznacza to, że w przypadku produkcji energii elektrycznej
za pomocą ogniw fotowoltaicznych maksymalna możliwa do wykazania korzyść
z zastosowania ogniw wynika z wartości zapotrzebowania na energię elektryczną
wykorzystywaną do realizacji zapotrzebowania na ciepło (energia pomocnicza
lub systemy ogrzewania elektrycznego).
37
Wykorzystanie energii elektrycznej do ogrzewania (np. do przygotowania
c.w.u.) w sytuacji gdy dysponujemy kotłem gazowym, jest mało efektywne
ekonomicznie ze względu na stosunkowo niski koszt gazu. Z tego względu
w analizowanym przypadku zdecydowano się na wzięcie pod uwagę instalacji
PV umożliwiającej wyprodukowanie energii elektrycznej pozwalającej na pokrycie w 100% zapotrzebowania na energię elektryczną do napędu urządzeń
pomocniczych w instalacji c.o. i c.w.u. (czyli 22,2 MWh/rok).
Żeby wyprodukować taką ilość energii elektrycznej, w lokalizacji, w której
ma powstać analizowany budynek (tj. w Warszawie), powinniśmy dysponować
instalacją PV o mocy 27 kWp. Ze względu na charakterystykę produkcji energii
elektrycznej, nieodpowiadającą charakterystyce występowania zapotrzebowania na energię do napędu urządzeń pomocniczych, nie będzie oczywiście możliwe zużycie wyprodukowanej energii w 100% w założonym celu. Jednak biorąc
pod uwagę całkowity bilans energetyczny analizowanego budynku (którego
zapotrzebowanie na energię elektryczną będzie wielokrotnie przewyższało produkcję z ogniw fotowoltaicznych), energia ta będzie mogła być wykorzystana
na bieżąco do realizacji pozostałych potrzeb, a w razie potrzeby sprzedana
do sieci elektroenergetycznej. Rozwiązanie takie pozwoli na wykorzystanie
w 100% wyprodukowanej energii elektrycznej.
Zgodnie z przyjętymi założeniami w wyniku wykorzystania energii elektrycznej wyprodukowanej za pomocą ogniw współczynnik zapotrzebowania na
energię pierwotną obniżył się do poziomu 70,9 W/(m2 K) (tabela 15), a zatem
o 10,7 kWh/(m2 K), co jest niewystarczające do spełnienia wymagań WT 2021.
Zastosowanie wymaganej mocy ogniw fotowoltaicznych będzie się wiązało
z poniesieniem nakładów inwestycyjnych związanych z instalacją samych ogniw,
jak również pozostałych elementów systemu (takich jak układ sterowania oraz
regulacji napięcia, inwerter). W analizowanym przypadku koszt ten został oszacowany na 277 000 zł. Korzyścią w tym przypadku będzie ograniczenie kosztów związanych z zakupem energii elektrycznej, co przy założonej cenie energii
(0,538 zł/kWh) pozwoli na obniżenie kosztów eksploatacyjnych o 11 933 zł/rok.
Tabela 15. Zapotrzebowanie energetyczne dla budynku po zastosowaniu ogniw PV
Jednostka
EU
EK
EP
kWh/m2
25,5
26
28,6
Ciepła woda
kWh/m2
24,1
38,5
42,3
kWh/m2
3,6
3,6
10,7
Suma
kWh/m
53,3
68,2
70,9
2
Wariant 11: zastosowanie układu CHP
W wariancie tym zaproponowano rozwiązanie polegające na zastosowaniu
układu skojarzonego wytwarzania energii elektrycznej i ciepła (CHP) – mikrobloku
kogeneracyjnego z gazowym silnikiem tłokowym.
38
Skojarzone wytwarzanie ciepła i energii elektrycznej pozwala na ograniczenie
zużycia energii pierwotnej dzięki ograniczeniu jej strat związanych z rozdzieloną produkcją energii elektrycznej w konwencjonalnych elektrowniach. Korzyści
z wyższej sprawności wykorzystania energii zawartej w paliwie w przypadku źródeł skojarzonych przypisywane są w całości wyprodukowanemu ciepłu, w postaci niższego współczynnika nakładu nieodnawialnej energii pierwotnej dla
wyprodukowanego ciepła. Współczynnik ten, w przypadku ciepła wytwarzanego
w układzie skojarzonym zasilanym paliwem gazowym, można obliczyć na podstawie zależności:
wi,CHP =
w gaz ⋅ Q gaz − w el ⋅ E
Q
gdzie:
wgaz – współczynnik nakładu nieodnawialnej energii pierwotnej dla gazu;
Qgaz – zużycie gazu, kWh;
wel – współczynnik nakładu nieodnawialnej energii pierwotnej dla energii elektrycznej;
E – ilość wyprodukowanej energii elektrycznej, kWh;
Q – ilość wyprodukowanej energii cieplnej, kWh.
Żeby system tego typu działał z optymalną efektywnością, potrzebne jest
możliwie stałe zapotrzebowanie na ciepło. Ze względu na zmienną charakterystykę zapotrzebowania na moc grzewczą do ogrzewania pomieszczeń w ciągu
roku wielkość jednostki kogeneracyjnej określa się zwykle na podstawie minimalnego dobowego zapotrzebowania na ciepło – odpowiadającego zazwyczaj
zapotrzebowaniu na c.w.u. Pozostała część zapotrzebowania na ciepło oraz moc
grzewczą realizowana jest wówczas za pośrednictwem źródła konwencjonalnego. Ponadto ze względu na wymagane okresy serwisowania urządzeń oraz możliwość wystąpienia przerw w produkcji ciepła spowodowanych awarią przyjmuje
się, że szczytowe źródło ciepła powinno pokryć całkowite zapotrzebowanie na
obliczeniową moc grzewczą.
W analizowanym przypadku przyjęto zastosowanie układu kogeneracyjnego
opartego na gazowym silniku tłokowym, o mocy elektrycznej 20 kWe, oraz odpowiadającej jej mocy cieplnej 36 kWt. Nominalna sprawność wytwarzania bloku
kogeneracyjnego wynosi odpowiednio 32% – w przypadku wytwarzania energii
elektrycznej oraz 58% – przy produkcji ciepła. Jako szczytowe źródło przyjęto
zastosowanie kotła gazowego z wariantu podstawowego.
Zaproponowany układ pozwala na wyprodukowanie 201 MWh/rok ciepła oraz
111 MWh/rok energii elektrycznej w skojarzeniu, pozostałe 51 MWh/rok ciepła
dostarczane jest przez szczytowy kocioł gazowy, a zatem współczynnik nakładu
nieodnawialnej energii pierwotnej będzie wynosił:
51 
 201+111
− 3 ⋅ 111
1,1⋅ 
+
 0,58+ 0,32 0,80 
wi,CHP =
= 0,47
252
39
Uwzględniając tę wielkość, współczynnik zapotrzebowania na energię pierwotną obniżył się do poziomu 56,4 W/(m2 K) (tabela 16), a zatem o 29,4 kWh/(m2 K),
co jest wystarczające do spełnienia wymagań WT 2021. Oznacza to, że przy
znaczącym udziale zapotrzebowania na ciepło na potrzeby przygotowania c.w.u.
zastosowanie układu CHP praktycznie gwarantuje osiągnięcie wymaganego poziomu EP.
Tabela 16. Zapotrzebowanie energetyczne dla budynku po zastosowaniu układu CHP
Jednostka
EU
EK
EP
kWh/m2
17,9
26,8
12,6
Ciepła woda
kWh/m2
24,1
70,3
33,1
kWh/m2
3,6
3,6
10,7
Suma
kWh/m
45,6
100,8
56,4
2
W analizowanym przypadku wariant bazowy z kotłem gazowym został uzupełniony o mikroblok kogeneracyjny o mocy 20 kWe. Instalacja samego układu
kogeneracyjnego, jak również pozostałych elementów systemu, takich jak układ
sterowania oraz regulacji napięcia, oznacza dodatkowe nakłady inwestycyjne.
Koszt ten został oszacowany na 300 000 zł.
Jak widać na podstawie przeprowadzonych obliczeń, ze względu na produkcję
energii elektrycznej wzrośnie wyraźnie zużycie energii końcowej (tj. gazu). Koszty większego zużycia gazu powinny być jednak zrekompensowane przez niższe
koszty związane z zakupem energii elektrycznej i/lub przychody ze sprzedaży
tej energii do sieci elektroenergetycznej. Przyjmując model prosumencki, dla celów niniejszej analizy założono cenę sprzedaży energii elektrycznej równą cenie
kupna (0,538 zł/kWh). Dla takich założeń roczny przychód ze sprzedaży energii
elektrycznej wynosi 59 718 zł/rok, podczas gdy koszt dodatkowego zużycia gazu
to 29 947 zł/rok, co oznacza roczny zysk na poziomie 29 771 zł/rok.
Porównanie rozwiązań konwencjonalnych i alternatywnych
źródeł energii
W ramach podsumowania analizy porównano efektywność zaprezentowanych
rozwiązań wykorzystujących alternatywne źródła energii oraz przedstawionych
wcześniej rozwiązań konwencjonalnych. Porównania dokonano na podstawie
dwóch kryteriów ekonomicznych:
–– minimalizacji nakładów inwestycyjnych,
–– minimalizacji kosztów w cyklu życia obiektu.
Minimalizacja nakładów inwestycyjnych odzwierciedla tzw. podejście deweloperskie, w którym dąży się do zrealizowania inwestycji spełniającej wymagania formalne jak najniższym kosztem, co pozwala na zaoferowanie mieszkań
w konkurencyjnej cenie. Minimalizacja kosztów w cyklu życia (suma nakładów
inwestycyjnych oraz zdyskontowanych kosztów eksploatacyjnych w okresie
40
użytkowania) odzwierciedla z kolei podejście użytkownika końcowego, dążącego do nabycia w atrakcyjnej cenie mieszkania o stosunkowo niskich kosztach
utrzymania.
Zgodnie z wynikami analizy dotyczącej rozwiązań konwencjonalnych, wymagany od 1 stycznia 2021 r. poziom EP można osiągnąć najniższym kosztem
poprzez modyfikację systemu przygotowania c.w.u. (zastosowanie podgrzewaczy przepływowych) połączoną z poprawą izolacyjności cieplnej przegród
zewnętrznych (tabela 17).
Tabela 17. Zakresy modyfikacji projektu oraz odpowiadające im wartości EP w przypadku
zastosowania rozwiązań konwencjonalnych
Lp.
Zakres modyfikacji
EP
DEP
Koszt
Nakład
jednostkowy
kWh/m2
kWh/m2
zł
zł/(kWh/m2)
1.
bazowy
85,8
–
–
–
2.
zastosowanie podgrzewaczy przepływowych
66,4
19,4
320 000
16 495
3.
jw. + poprawa izolacyjności przegród
60,8
25,0
415 000
16 600
4.
jw. + poprawa izolacyjności okien
57,1
28,7
550 000
19 164
5.
jw. + zastosowanie odzysku ciepła
49,1
36,7
1 200 000
32 698
6.
jw. + zastosowanie ogrzewania
mieszkaniowego
48,6
37,2
1 940 000
52 151
Jak widać, wybrany jako optymalny zakres działań konwencjonalnych pozwolił na redukcję wskaźnika EP o 4,2 kWh/m2 poniżej wartości wymaganej
przepisami. Oznacza to, że cel ten można by osiągnąć niższym kosztem przy
zastosowaniu mniejszej grubości izolacji. Z tego względu w niniejszej analizie
jako optymalny zakres działań konwencjonalnych przyjęto wariant, w którym dodatkowa grubość zastosowanej izolacji (oraz odpowiadające jej nakłady inwestycyjne) zostały zmniejszone tak, aby osiągnąć EP = 65 kWh/m2 jak najniższym
kosztem. Ostatecznie koszt zastosowania dodatkowej izolacji (tabela 18) został
oszacowany na 23 750 zł.
Tabela 18. Wymagane oraz osiągnięte wartości współczynnika przenikania ciepła
przegród nieprzezroczystych przyjęte do analizy porównawczej
Przegroda
Współczynnik przenikania ciepła
przegrody U, W/m2 K
Zastosowana
izolacja*), cm
zgodnie z WT 2021
osiągnięty
Ściany zewnętrzne
0,20
0,18
24 (18)
Dach (stropodach)
0,15
0,13
35 (26)
Strop nad piwnicą/garażem
0,25
0,22
18 (14)
*)
wartości w nawiasach odnoszą się do wariantu bazowego
41
Pozostałe założenia (tj. zastąpienie centralnego systemu przygotowania ciepłej
wody miejscowymi gazowymi podgrzewaczami przepływowymi bezpośrednio
przy punktach poboru pozwalające na zwiększenie sprawności systemu przygotowania c.w.u. z poziomu hc.w.u. = 0,52 do hc.w.u. = 0,85) pozostały bez zmian.
Łączny koszt usprawnień został oszacowany na 343 750 zł. Przy zastosowaniu
podgrzewaczy gazowych należy pamiętać o konieczności wykonywania okresowych przeglądów podgrzewaczy oraz kominiarskich, z tego względu, mimo
znacznych oszczędności w zapotrzebowaniu na energię końcową, oszczędności
oszacowano na 7590 zł/rok.
Analizując wysokość nakładów inwestycyjnych dla poszczególnych wariantów (tabela 19), zauważymy, że wymagany poziom EP = 65 kWh/(m2rok) można
osiągnąć najniższym kosztem poprzez zastosowanie kotła na biomasę. Dla analizowanego budynku wysokość dodatkowych nakładów inwestycyjnych, związanych z zastąpieniem kotła gazowego jednostką na pellet, wynosi 31 000 zł, co
jest wielkością przeszło dziesięciokrotnie niższą niż przy zastosowaniu rozwiązań
konwencjonalnych. Należy tutaj jednak zwrócić uwagę na fakt, że rozwiązanie to
skutkuje wyraźnym wzrostem kosztów eksploatacyjnych (10 941 zł/rok). Ponadto
zastosowanie źródła ciepła zasilanego paliwem stałym, jakim jest pellet, wymaga
wygospodarowania w budynku przestrzeni do składowania paliwa, a sam kocioł
mimo automatyzacji procesu podawania paliwa może wymagać okresowych
prac obsługowych oraz serwisowych zwiększających dodatkowo koszty eks
ploatacyjne.
Tabela 19. Nakłady inwestycyjne oraz koszty eksploatacyjne dla poszczególnych
wariantów (KE – koszty eksploatacyjne)
Lp.
Wariant
Nakłady
inwestycyjne
DEP
EP
KE
DKE
kWh/m
kWh/m
zł
zł/rok
zł/rok
1.
Bazowy
85,8
–
–
82 516
–
2.
Rozwiązania
konwencjonalne
65,0
20,8
343 750
74 926
7 590
3.
Zastosowanie kotła
na biomasę
28,2
57,6
31 000
93 457
–10 941
4.
Zastosowanie
pompy ciepła
67,7
18,1
340 000
56 172
26 344
5.
Zastosowanie
kolektorów
słonecznych
65,0
20,8
530 000
43 695
38 821
6.
Zastosowanie
ogniw PV
70,9
14,9
277 000
70 583
11 933
7.
Zastosowanie
układu CHP
56,4
29,4
300 000
52 745
29 771
2
42
2
Z tego względu warte rozważenia mogą być następne w kolejności rozwiązania.
Spośród zaprezentowanych rozwiązań alternatywnych wymagany poziom EP pozwoliło osiągnąć jedynie zastosowanie kogeneracji oraz kolektorów słonecznych.
W przypadku układu CHP należy jednak pamiętać o występujących okresowo
kosztach serwisowych związanych z przeglądami oraz remontami bloku kogeneracyjnego. Trwałość silników spalinowych wynosi zwykle ok. 50 000 h, co odpowiada
okresowi 5–6 lat eksploatacji, po tym czasie silnik powinien zostać wymieniony lub
poddany generalnemu remontowi. Koszt ten wynosi zazwyczaj od 30 do ok. 50%
ceny nowego bloku.
W przypadku kolektorów słonecznych wysokość nakładów inwestycyjnych
(530 000 zł) znacznie przewyższa nakłady związane z zastosowaniem rozwiązań
konwencjonalnych, pozwala jednak na osiągnięcie wyższych oszczędności.
Mimo że zastosowanie pompy ciepła nie pozwoliło na spełnienie wymagań WT,
rozwiązanie to jest dość interesujące, gdyż osiągnięcie wymaganego EP będzie
najprawdopodobniej możliwe stosunkowo niewielkim kosztem, np. poprzez docieplenie przegród zewnętrznych lub zastosowanie ogniw PV. Podstawowym problemem może być tu jednak dostępność terenu na potrzeby gruntowego wymiennika
ciepła.
W przypadku analizowanego budynku osiągnięcie wymaganego poziomu EP
jedynie poprzez zastosowanie ogniw PV nie jest możliwe. Dzięki dużej elastyczności przy określaniu mocy zainstalowanych urządzeń mogą one jednak stanowić
element uzupełniający przy zastosowaniu innych rozwiązań.
W celu obliczenia kosztów w cyklu życia na potrzeby niniejszej analizy przyjęto
15-letni okres życia oraz stopę dyskonta na poziomie 3% w skali roku. Ponadto
dane dotyczące nakładów inwestycyjnych oraz rocznych kosztów eksploatacyjnych zostały uzupełnione o występujące okresowo, w przypadku niektórych źródeł
wariantów, koszty związane z serwisowaniem urządzeń. W ramach występujących
kosztów okresowych uwzględniono:
–– koszt wymiany podajnika ślimakowego w kotle na pellet – 5000 zł co 2 lata,
–– koszt wymiany glikolu w instalacji kolektorów słonecznych – 10 000 zł co
5 lat,
–– koszt remontu kapitalnego silnika w układzie CHP – 90 000 zł co 5 lat.
Analizując wysokość kosztów w cyklu życia dla poszczególnych rozwiązań,
można zauważyć, że niższy poziom nakładów inwestycyjnych nie gwarantuje
osiągnięcia korzystniejszego bilansu ekonomicznego w dłuższym okresie. Znamienne jest, że najtańsze inwestycyjnie rozwiązanie polegające na zastosowaniu
kotła opalanego biomasą charakteryzuje się jednym z najwyższych LCC spośród
analizowanych wariantów (rys. 2). Przeprowadzona analiza potwierdziła ponadto,
że osiągnięcie określonego w WT 2021 wskaźnika EP dzięki wykorzystaniu alternatywnych źródeł energii może być bardziej efektywne ekonomicznie niż przy
zastosowaniu rozwiązań konwencjonalnych.
43
1400
1200
LCC, tys. zł
1000
800
600
400
200
P
CH
PV
lek
to
ry
ła
cie
p
m
pa
po
ko
a
m
as
bio
ko
ba
zo
wy
nw
en
cjo
na
lne
0
nakłady inwestycyjne
koszty eksploatacyjne
Rys. 2. Porównanie kosztów w cyklu życia dla analizowanych rozwiązań
Podsumowanie i wnioski
Charakterystyka zapotrzebowania na energię w analizowanym budynku mieszkalnym, w którym dominującą rolę odgrywa zapotrzebowanie na c.w.u. wynoszące niemal 60% bilansu energetycznego, sprawia, że osiągnięcie wymaganego
poziomu EP bez modyfikacji źródła ciepła jest praktycznie niewykonalne. Jak
widać na podstawie przeprowadzonej analizy, zastosowanie alternatywnych źródeł energii może być korzystniejsze od rozwiązań konwencjonalnych, zarówno
pod względem wysokości nakładów inwestycyjnych, jak i kosztów w cyklu życia.
Potwierdza to zatem, że poziom wymagań określony w WT 2021 może sprzyjać
rozpowszechnieniu wykorzystania alternatywnych źródeł energii w budynkach.
Sytuacja taka wymaga jednak od projektanta rzetelnej wiedzy inżynierskiej obejmującej znajomość dostępnych technologii, z uwzględnieniem zarówno korzyści,
jak i kosztów wynikających z ich wykorzystania. Nie bez znaczenia są tutaj ponadto
aspekty trudne do wyrażenia w rachunku ekonomicznym. Wiele z omawianych
rozwiązań wiąże się nierozerwalnie ze stratą przestrzeni użytkowej, którą należy
przeznaczyć np. na dodatkowe urządzenia, zarówno w przypadku rozwiązań konwencjonalnych, jak i tych opartych na alternatywnych źródłach energii.
Literatura
1. Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 5 lipca
2013 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny
odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU 2013, poz. 926).
2. Żurawski J., Panek A., Analiza wymagań energetycznych w projekcie zmiany rozporządzenia w sprawie warunków technicznych, Konferencja „Izolacje”, Warszawa 2013.
44
3. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Rozwoju z dnia 3 czerwca 2014 r. w sprawie
metodologii obliczania charakterystyki energetycznej budynku i lokalu mieszkalnego
lub części budynku stanowiącej samodzielną całość techniczno-użytkową oraz sposobu
sporządzania i wzorów świadectw charakterystyki energetycznej (DzU 2014, poz. 888).
4. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (DzU z 1994 r. nr 89, poz. 414, z późn. zm.).
5. PN-EN ISO 13790:2009 Energetyczne właściwości użytkowe budynków. Obliczanie zużycia energii do ogrzewania i chłodzenia.
45
']LHQQLN8VWDZ
±±
3R]
5R]G]LDá
:HZQĊWU]QHXU]ąG]HQLDGRXVXZDQLDRGSDGyZVWDá\FK
:HZQĊWU]QH XU]ąG]HQLD ]V\SRZH GR XVXZDQLD RGSDGyZ LQLHF]\VWRĞFL VWDá\FK PRJą E\ü VWRVRZDQH
ZEXG\QNDFK
PLHV]NDOQ\FK RZ\VRNRĞFL GR
P LSRZLQQ\ RGSRZLDGDü
Z\PDJDQLRP KLJLHQLF]Q\P E\ü Z\NRQDQH
V
. Rozporządzenie
Ministra
Infrastruktury
ZVSRVyE ]DSHZQLDMąF\ EH]SLHF]HĔVWZR SRĪDURZH E\ü ]DEH]SLHF]RQH SRG Z]JOĊGHP DNXVW\F]Q\P LQLH SRZRGRZDü
XFLąĪOLZRĞFLGODPLHV]NDĔFyZ
z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich
QLH
PRĪH E\ü XV\WXRZDQH(DzU
EH]SRĞUHGQLR
ĞFLDQDFK SRPLHV]F]HĔ
SU]H]QDF]RQ\FK
QD VWDá\ SRE\W
OXG]L RUD]
usytuowanie
nrSU]\
75/2002,
poz. 690,
z późn.
zm.)
ZRGOHJáRĞFLPQLHMV]HMQLĪPRGGU]ZLZHMĞFLRZ\FKGRW\FKSRPLHV]F]HĔ
– wybrane fragmenty
SRZLQQRE\ü]DEH]SLHF]RQHSU]HG]DPDU]DQLHP
8U]ąG]HQLH]V\SRZH]DLQVWDORZDQHZEXG\QNXSRZLQQRRGSRZLDGDüQDVWĊSXMąF\PZDUXQNRP
NRPRUD
ZV\SRZDSRZLQQDE\ü
Z\G]LHORQDSHáQ\PL ĞFLDQDPL
VSHáQLDMąF\PL
Z\PDJDQLDXVW
DWDNĪH PLHü
Tekst
jednolity – Obwieszczenie
Ministra
Infrastruktury
i Rozwoju
GU]ZLRV]HURNRĞFLFRQDMPQLHMPXPLHV]F]RQHZVSRVyEXPRĪOLZLDMąF\GRVWĊSRVRERPQLHSHáQRVSUDZQ\P
RWZyUZV\SRZ\SRZLQLHQPLHü]DPNQLĊFLHFKURQLąFHSU]HGZ\G]LHODQLHPVLĊZRQL]UXU\]V\SRZHM
UXUD]V\SRZDSRZLQQDPLHüĞUHGQLFĊZHZQĊWU]QąFRQDMPQLHMP
UXUD]V\SRZDSRZLQQDE\üSURZDG]RQDSLRQRZREH]]DáDPDĔRUD]ZHQW\ORZDQDSU]HZRGHPZ\SURZDG]RQ\PSRQDG
GDFKZ\SRVDĪRQ\PZILOWURUD]ZHQW\ODWRUZ\ZLHZQ\
UXUD ]V\SRZD SRZLQQD E\ü JáDGND ZHZQąWU] Z\NRQDQD ]PDWHULDáyZ WUZDá\FK QLHSDOQ\FK QLHQDVLąNOLZ\FK
LRGSRUQ\FKQDQLV]F]ąFHRGG]LDá\ZDQLDFKHPLF]QHRGSDGyZRUD]XGHU]HQLDSU]\LFKVSDGDQLX
z dnia 17 lipca 2015 r. (DzU 2015, poz. 1422). 1DGQDMZ\ĪHMSRáRĪRQ\PRWZRUHPZV\SRZ\PSRZLQQD]QDMGRZDüVLĊJyUQDNRPRUD]V\SX]XU]ąG]HQLDPL
GRF]\V]F]HQLDLGH]\QIHNFMLXU]ąG]HQLD]V\SRZHJR
3RGQDMQLĪHMSRáRĪRQ\PRWZRUHPZV\SRZ\PSRZLQQD]QDMGRZDüVLĊGROQDNRPRUD]V\SX]SRMHPQLNDPLGRJUR
PDG]HQLDRGSDGyZ3RMHPQRĞüGROQHMNRPRU\]V\SXZDUXQNLGRMD]GXLV]HURNRĞüRWZRUXGU]ZLRZHJRGRQLHMSRZLQQ\
XPRĪOLZLDüVWRVRZDQLHUXFKRP\FKSRMHPQLNyZQDĞPLHFLRZLHONRĞFLXĪ\ZDQHMZGDQ\PUHMRQLHRF]\V]F]DQLD
*yUQDLGROQDNRPRUD]V\SXSRZLQQ\PLHü
ĞFLDQ\LSRVDG]NĊ]PDWHULDáXQLHQDVLąNOLZHJRáDWZR]P\ZDOQHJR
XU]ąG]HQLDGRVSáXNLZDQLD]LPQąLFLHSáąZRGą
ZSXVWNDQDOL]DF\MQ\
GRSá\ZSRZLHWU]DRUD]QLH]DOHĪQąZHQW\ODFMĊZ\ZLHZQą
ZHMĞFLDEH]SURJyZ]DP\NDQHGU]ZLDPLSHáQ\PLRWZLHUDQ\PLQD]HZQąWU]
HOHNWU\F]QąLQVWDODFMĊRĞZLHWOHQLRZą
5R]ZLą]DQLDWHFKQLF]QHXU]ąG]HĔ]V\SRZ\FKSRZLQQ\VSHáQLDüZ\PDJDQLD3ROVNLFK1RUPGRW\F]ąF\FKW\FK
XU]ąG]HĔ
5R]G]LDá
,QVWDODFMHRJU]HZF]H
%XG\QHN NWyU\ ]H Z]JOĊGX QD VZRMH SU]H]QDF]HQLH Z\PDJD RJU]HZDQLD SRZLQLHQ E\ü Z\SRVDĪRQ\
ZLQVWDODFMĊRJU]HZF]ąOXELQQHXU]ąG]HQLDRJU]HZF]HQLHEĊGąFHSLHFDPLWU]RQDPLNXFKHQQ\PLOXENRPLQNDPL
'RSXV]F]D VLĊ VWRVRZDQLH SLHFyZ LWU]RQyZ NXFKHQQ\FK QD SDOLZR VWDáH ZEXG\QNDFK RZ\VRNRĞFL GR
NRQG\JQDFML QDG]LHPQ\FK ZáąF]QLH MHĪHOL QLH MHVW WR VSU]HF]QH ]XVWDOHQLDPL PLHMVFRZHJR SODQX ]DJRVSRGDURZDQLD
SU]HVWU]HQQHJR SU]\ F]\P ZEXG\QNDFK ]DNáDGyZ RSLHNL ]GURZRWQHM RSLHNL VSRáHF]QHM SU]H]QDF]RQ\FK GOD G]LHFL
LPáRG]LHĪ\ORNDODFKJDVWURQRPLF]Q\FKRUD]SRPLHV]F]HQLDFKSU]H]QDF]RQ\FKGRSURGXNFMLĪ\ZQRĞFLLĞURGNyZ IDUPD
FHXW\F]Q\FK±SRGZDUXQNLHPX]\VNDQLD]JRG\ZáDĞFLZHJRSDĔVWZRZHJRLQVSHNWRUDVDQLWDUQHJR
46
']LHQQLN8VWDZ
±±
3R]
.RPLQNLRSDODQHGUHZQHP]RWZDUW\PSDOHQLVNLHPOXE]DPNQLĊW\PZNáDGHPNRPLQNRZ\PPRJąE\üLQVWDORZD
QH Z\áąF]QLH ZEXG\QNDFK MHGQRURG]LQQ\FK PLHV]NDOQ\FK Z]DEXGRZLH ]DJURGRZHM LUHNUHDFML LQG\ZLGXDOQHM RUD] QL
VNLFKEXG\QNDFKZLHORURG]LQQ\FKZSRPLHV]F]HQLDFK
RNXEDWXU]HZ\QLNDMąFHM]HZVNDĨQLNDPN:QRPLQDOQHMPRF\FLHSOQHMNRPLQNDOHF]QLHPQLHMV]HMQLĪP
VSHáQLDMąF\FKZ\PDJDQLDGRW\F]ąFHZHQW\ODFMLRNWyU\FKPRZDZXVW
SRVLDGDMąF\FKSU]HZRG\NRPLQRZHRNUHĞORQHZXVWLRUD]XVW
ZNWyU\FKPRĪOLZ\MHVWGRSá\ZSRZLHWU]DGRSDOHQLVNDNRPLQNDZLORĞFL
D FRQDMPQLHMPKQDN:QRPLQDOQHMPRF\FLHSOQHMNRPLQND±GODNRPLQNyZRREXGRZLH]DPNQLĊWHM
E ]DSHZQLDMąFHMQLHPQLHMV]ąSUĊGNRĞüSU]HSá\ZXSRZLHWU]DZRWZRU]HNRPRU\VSDODQLDQLĪPV±GODNRPLQ
NyZRREXGRZLHRWZDUWHM
,QVWDODFMĊRJU]HZF]ąZRGQąVWDQRZLXNáDGSRáąF]RQ\FKSU]HZRGyZZUD]]DUPDWXUąSRPSDPLRELHJRZ\
PLJU]HMQLNDPLLLQQ\PLXU]ąG]HQLDPL]QDMGXMąF\VLĊ]D]DZRUDPLRGG]LHODMąF\PLRGĨUyGáDFLHSáDWDNLHJRMDNNRWáRZ
QLDZĊ]HáFLHSáRZQLF]\LQG\ZLGXDOQ\OXEJUXSRZ\NROHNWRU\VáRQHF]QHOXESRPSDFLHSáD
,QVWDODFMĊ RJU]HZF]ą SRZLHWU]Qą VWDQRZL XNáDG SRáąF]RQ\FK NDQDáyZ LSU]HZRGyZ SRZLHWU]Q\FK ZUD]
]QDZLHZQLNDPLLZ\ZLHZQLNDPLRUD]HOHPHQWDPLUHJXODFMLVWUXPLHQLDSRZLHWU]D]QDMGXMąF\VLĊSRPLĊG]\ĨUyGáHPFLH
SáD SRGJU]HZDMąF\P SRZLHWU]H DRJU]HZDQ\PL SRPLHV]F]HQLDPL )XQNFMĊ RJU]HZDQLD SRZLHWU]QHJR PRĪH WDNĪH SHáQLü
LQVWDODFMDZHQW\ODFMLPHFKDQLF]QHM
,QVWDODFMD RJU]HZF]D ZRGQD SRZLQQD E\ü ]DEH]SLHF]RQD SU]HG QDGPLHUQ\P Z]URVWHP FLĞQLHQLD LWHPSHUDWXU\
]JRGQLH]Z\PDJDQLDPL3ROVNLFK1RUPGRW\F]ąF\FK]DEH]SLHF]HĔLQVWDODFMLRJU]HZDĔZRGQ\FK
:\URE\ ]DVWRVRZDQH ZLQVWDODFML RJU]HZF]HM ZRGQHM SRZLQQ\ E\ü GREUDQH ]XZ]JOĊGQLHQLHP Z\PDJDĔ 3RO
VNLHM1RUP\GRW\F]ąFHMMDNRĞFLZRG\ZLQVWDODFMDFKRJU]HZDQLDRUD]]XZ]JOĊGQLHQLHPNRUR]\MQRĞFLZRG\LPRĪOLZRĞFL
]DVWRVRZDQLDRFKURQ\SU]HGNRUR]Mą
,QVWDODFMDRJU]HZF]DZRGQDSRZLQQDE\ü]DSURMHNWRZDQDZWDNLVSRVyEDE\LORĞüZRG\X]XSHáQLDMąFHMPRĪQDE\
áRXWU]\P\ZDüQDUDFMRQDOQLHQLVNLPSR]LRPLH
,QVWDODFMD RJU]HZF]D ZRGQD V\VWHPX ]DPNQLĊWHJR OXE Z\SRVDĪRQD ZDUPDWXUĊ DXWRPDW\F]QHM UHJXODFML SRZLQQD
PLHü XU]ąG]HQLD GR RGSRZLHWU]DQLD PLHMVFRZHJR ]JRGQLH ]Z\PDJDQLDPL 3ROVNLHM 1RUP\ GRW\F]ąFHM RGSRZLHWU]DQLD
LQVWDODFMLRJU]HZDĔZRGQ\FK
=DEUDQLDVLĊ VWRVRZDQLDNRWáDQDSDOLZRVWDáHGR]DVLODQLDLQVWDODFMLRJU]HZF]HMZRGQHMV\VWHPX]DPNQLĊWHJR
Z\SRVDĪRQHMZSU]HSRQRZHQDF]\QLHZ]ELRUF]H]Z\MąWNLHPNRWáDQDSDOLZRVWDáHRPRF\QRPLQDOQHMGRN:Z\SR
VDĪRQHJRZXU]ąG]HQLDGRRGSURZDG]DQLDQDGPLDUXFLHSáD
,QVWDODFMDRJU]HZF]DZRGQDV\VWHPX]DPNQLĊWHJR]JU]HMQLNDPLZF]ĊĞFLDOERZFDáRĞFLPRĪHE\üSU]\VWRVRZDQD
GRG]LDáDQLDMDNRZRGQDLQVWDODFMDFKáRGQLF]DSRGZDUXQNLHP VSHáQLHQLD Z\PDJDĔ3ROVNLFK1RUPGRW\F]ąF\FKMDNRĞFL
ZRG\ ZLQVWDODFMDFK RJU]HZDQLD L]DEH]SLHF]DQLD LQVWDODFML RJU]HZDĔ ZRGQ\FK V\VWHPX ]DPNQLĊWHJR ]QDF]\QLDPL
Z]ELRUF]\PLSU]HSRQRZ\PL
6WUDW\FLHSáDQDSU]HZRGDFK]DVLODMąF\FKLSRZURWQ\FKLQVWDODFMLZRGQHMFHQWUDOQHJRRJU]HZDQLDSRZLQQ\E\ü
QD UDFMRQDOQLH QLVNLP SR]LRPLH ,]RODFMD FLHSOQD W\FK SU]HZRGyZ SRZLQQD VSHáQLDü Z\PDJDQLD RNUHĞORQH Z]DáąF]QLNX
QUGRUR]SRU]ąG]HQLD
6WUDW\FLHSáDQDSU]HZRGDFKRJU]HZDQLDSRZLHWU]QHJRSRZLQQ\E\üQDUDFMRQDOQLHQLVNLPSR]LRPLH,]RODFMD
FLHSOQDW\FKSU]HZRGyZSRZLQQDVSHáQLDüZ\PDJDQLDRNUHĞORQHZ]DáąF]QLNXQUGRUR]SRU]ąG]HQLD
,QVWDODFMH LXU]ąG]HQLD GR RJU]HZDQLD EXG\QNX SRZLQQ\ PLHü V]F]\WRZą PRF FLHSOQą RNUHĞORQą ]JRGQLH
]3ROVNLPL1RUPDPLGRW\F]ąF\PLREOLF]DQLD]DSRWU]HERZDQLDQDFLHSáRSRPLHV]F]HĔDWDNĪHREOLF]DQLDRSRUXFLHSOQHJR
LZVSyáF]\QQLNDSU]HQLNDQLDFLHSáDSU]HJUyGEXGRZODQ\FK
:EU]PLHQLXXVWDORQ\PSU]H]SNWOLWDUR]SRU]ąG]HQLDRNWyU\PPRZDZRGQRĞQLNX
:EU]PLHQLXXVWDORQ\PSU]H]SNWOLWEUR]SRU]ąG]HQLDRNWyU\PPRZDZRGQRĞQLNX
'RGDQ\SU]H]SNWUR]SRU]ąG]HQLDRNWyU\PPRZDZRGQRĞQLNX
47
']LHQQLN8VWDZ
±±
3R]
'R REOLF]DQLD V]F]\WRZHM PRF\ FLHSOQHM QDOHĪ\ SU]\MPRZDü WHPSHUDWXU\ REOLF]HQLRZH ]HZQĊWU]QH ]JRGQLH
]3ROVNą1RUPąGRW\F]ąFąREOLF]HQLRZ\FKWHPSHUDWXU]HZQĊWU]Q\FKDWHPSHUDWXU\REOLF]HQLRZHRJU]HZDQ\FKSRPLHV]
F]HĔ±]JRGQLH]SRQLĪV]ąWDEHOą
3U]H]QDF]HQLHOXEVSRVyEZ\NRU]\VW\ZDQLD
SRPLHV]F]HĔ
7HPSHUDWXU\
REOLF]HQLRZH
&
±
±
QLHSU]H]QDF]RQHQDSRE\WOXG]L
SU]HP\VáRZH±SRGF]DVG]LDáDQLDRJU]HZD
QLDG\ĪXUQHJRMHĪHOLSR]ZDODMąQDWR
Z]JOĊG\WHFKQRORJLF]QH
PDJD]\Q\EH]VWDáHMREVáXJLJDUDĪHLQG\ZLGXDOQH
KDOHSRVWRMRZHEH]UHPRQWyZDNXPXODWRUQLH
PDV]\QRZQLHLV]\E\GĨZLJyZRVRERZ\FK
&
±
ZNWyU\FKQLHZ\VWĊSXMą]\VNLFLHSáDDMHG
QRUD]RZ\SRE\WRVyE]QDMGXMąF\FKVLĊ
ZUXFKXLZRNU\FLDFK]HZQĊWU]Q\FKQLH
SU]HNUDF]DK
ZNWyU\FKZ\VWĊSXMą]\VNLFLHSáDRGXU]ą
G]HĔWHFKQRORJLF]Q\FKRĞZLHWOHQLDLWS
SU]HNUDF]DMąFH:QDPNXEDWXU\SR
PLHV]F]HQLD
NODWNLVFKRGRZHZEXG\QNDFKPLHV]NDOQ\FK
KDOHVSUĊĪDUHNSRPSRZQLHNXĨQLHKDUWRZQLH
Z\G]LDá\REUyENLFLHSOQHM
ZNWyU\FKQLHZ\VWĊSXMą]\VNLFLHSáDSU]H
]QDF]RQHGRVWDáHJRSRE\WXOXG]L]QDMGXMą
F\FKVLĊZRNU\FLDFK]HZQĊWU]Q\FKOXEZ\
NRQXMąF\FKSUDFĊIL]\F]QąRZ\GDWNXHQHU
JHW\F]Q\PSRZ\ĪHM:
G]HĔWHFKQRORJLF]Q\FKRĞZLHWOHQLDLWSZ\
QRV]ąFHRGGR:QDPNXEDWXU\
SRPLHV]F]HQLD
PDJD]\Q\LVNáDG\Z\PDJDMąFHVWDáHMREVáXJL
KROHZHMĞFLRZHSRF]HNDOQLHSU]\VDODFKZLGRZL
VNRZ\FKEH]V]DWQL
±
&
±
±
&
±
±
3U]\NáDG\SRPLHV]F]HĔ
ZNWyU\FKQLHZ\VWĊSXMą]\VNLFLHSáDSU]H
]QDF]RQHQDSRE\WOXG]L
± ZRNU\FLDFK]HZQĊWU]Q\FKZSR]\FML
VLHG]ąFHMLVWRMąFHM
± EH]RNU\ü]HZQĊWU]Q\FK]QDMGXMąF\FK
VLĊZUXFKXOXEZ\NRQXMąF\FKSUDFĊ
IL]\F]QąRZ\GDWNXHQHUJHW\F]Q\PGR
:
G]HĔWHFKQRORJLF]Q\FKRĞZLHWOHQLDLWS
QLHSU]HNUDF]DMąFH:QDPNXEDWXU\
SRPLHV]F]HQLD
KDOHSUDF\IL]\F]QHMRZ\GDWNXHQHUJHW\F]Q\P
SRZ\ĪHM:KDOHIRUPLHUQLPDV]\QRZQLH
FKáRGQLáDGRZQLHDNXPXODWRUyZKDOHWDUJRZH
VNOHS\U\EQHLPLĊVQH
VDOHZLGRZLVNRZHEH]V]DWQLXVWĊS\SXEOLF]QH
V]DWQLHRNU\ü]HZQĊWU]Q\FKKDOHSURGXNF\MQH
VDOHJLPQDVW\F]QH
NXFKQLHLQG\ZLGXDOQHZ\SRVDĪRQHZSDOHQLVND
ZĊJORZH
&
±
SU]H]QDF]RQHQDVWDá\SRE\WOXG]LEH]RNU\ü SRNRMHPLHV]NDOQHSU]HGSRNRMHNXFKQLH
]HZQĊWU]Q\FKQLHZ\NRQXMąF\FKZVSRVyE LQG\ZLGXDOQHZ\SRVDĪRQHZSDOHQLVNDJD]RZH
FLąJá\SUDF\IL]\F]QHM
OXEHOHNWU\F]QHSRNRMHELXURZHVDOHSRVLHG]HĔ
&
±
±
SU]H]QDF]RQHGRUR]ELHUDQLD
SU]H]QDF]RQHQDSRE\WOXG]LEH]RG]LHĪ\
áD]LHQNLUR]ELHUDOQLHV]DWQLHXP\ZDOQLH
QDWU\VNRZQLHKDOHSá\ZDOQLJDELQHW\OHNDUVNLH
]UR]ELHUDQLHPSDFMHQWyZVDOHQLHPRZOąWLVDOH
G]LHFLĊFHZĪáRENDFKVDOHRSHUDF\MQH
'RSXV]F]D VLĊ SU]\MPRZDQLH LQQ\FK WHPSHUDWXU REOLF]HQLRZ\FK GOD RJU]HZDQ\FK SRPLHV]F]HĔ QLĪ MHVW WR RNUHĞORQH ZWDEHOL
MHĪHOLZ\QLNDWR]Z\PDJDĔWHFKQRORJLF]Q\FK
8U]ąG]HQLD]DVWRVRZDQHZLQVWDODFMLRJU]HZF]HMRNWyU\FKPRZDZSU]HSLVLHRGUĊEQ\PGRW\F]ąF\PHIHNW\ZQR
ĞFLHQHUJHW\F]QHMSRZLQQ\RGSRZLDGDüZ\PDJDQLRPRNUHĞORQ\PZW\PSU]HSLVLH
*U]HMQLNL RUD] LQQH XU]ąG]HQLD RGELHUDMąFH FLHSáR ]LQVWDODFML RJU]HZF]HM SRZLQQ\ E\ü ]DRSDWU]RQH ZUHJXODWRU\
GRSá\ZX FLHSáD :\PDJDQLH WR QLH GRW\F]\ LQVWDODFML RJU]HZF]HM ZEXG\QNDFK ]DNZDWHURZDQLD Z]DNáDGDFK NDUQ\FK
LDUHV]WDFKĞOHGF]\FK
48
']LHQQLN8VWDZ
±±
3R]
:EXG\QNX]DVLODQ\P]VLHFLFLHSáRZQLF]HMRUD] ZEXG\QNX]ZáDVQ\PLQG\ZLGXDOQ\PĨUyGáHPFLHSáDQDROHM
RSDáRZ\SDOLZRJD]RZHOXEHQHUJLĊHOHNWU\F]QąUHJXODWRU\GRSá\ZXFLHSáDGRJU]HMQLNyZSRZLQQ\G]LDáDüDXWRPDW\F]
QLHZ]DOHĪQRĞFLRG]PLDQWHPSHUDWXU\ZHZQĊWU]QHMZSRPLHV]F]HQLDFKZNWyU\FKVą]DLQVWDORZDQH:\PDJDQLHWRQLH
GRW\F]\ EXG\QNyZ MHGQRURG]LQQ\FK PLHV]NDOQ\FK Z]DEXGRZLH ]DJURGRZHM LUHNUHDFML LQG\ZLGXDOQHM DWDNĪH SRV]F]H
JyOQ\FKPLHV]NDĔRUD]ORNDOLXĪ\WNRZ\FKZ\SRVDĪRQ\FKZHZáDVQHLQVWDODFMHRJU]HZF]H
8U]ąG]HQLDRNWyU\FKPRZDZXVWSRZLQQ\XPRĪOLZLDüXĪ\WNRZQLNRPX]\VNDQLHZSRPLHV]F]HQLDFKWHPSHUD
WXU\ QLĪV]HM RG REOLF]HQLRZHM SU]\ F]\P QLH QLĪV]HM QLĪ & ZSRPLHV]F]HQLDFK RWHPSHUDWXU]H REOLF]HQLRZHM &
LZ\ĪV]HM
,QVWDODFMHRJU]HZF]H]DVLODQH]VLHFLFLHSáRZQLF]HMSRZLQQ\E\üVWHURZDQHXU]ąG]HQLHPGRUHJXODFMLGRSá\ZXFLH
SáDG]LDáDMąF\PDXWRPDW\F]QLHRGSRZLHGQLRGR]PLDQ]HZQĊWU]Q\FKZDUXQNyZNOLPDW\F]Q\FK
-HĪHOL]DSRWU]HERZDQLHQDFLHSáROXEVSRVyEXĪ\WNRZDQLDSRV]F]HJyOQ\FKF]ĊĞFLEXG\QNXVąZ\UDĨQLH]UyĪQLFR
ZDQHLQVWDODFMDRJU]HZF]DSRZLQQDE\üRGSRZLHGQLRSRG]LHORQDQDQLH]DOHĪQHJDáĊ]LHRELHJL
:EXG\QNX ZNWyU\P ZVH]RQLH JU]HZF]\P Z\VWĊSXMą RNUHVRZH SU]HUZ\ ZXĪ\WNRZDQLX LQVWDODFMD RJU]HZF]D
SRZLQQDE\ü]DRSDWU]RQDZXU]ąG]HQLDSR]ZDODMąFHQDRJUDQLF]HQLHGRSá\ZXFLHSáDZF]DVLHW\FKSU]HUZ
3RV]F]HJyOQHF]ĊĞFLLQVWDODFMLRJU]HZF]HMSRZLQQ\E\üZ\SRVDĪRQHZDUPDWXUĊXPRĪOLZLDMąFą]DPNQLĊFLHGRSá\
ZXFLHSáDGRQLFKLRSUyĪQLHQLH]F]\QQLNDJU]HMQHJREH]NRQLHF]QRĞFLSU]HU\ZDQLDG]LDáDQLDSR]RVWDáHMF]ĊĞFLLQVWDODFML
,QVWDODFMHRJU]HZF]HSRZLQQ\E\ü]DRSDWU]RQHZRGSRZLHGQLąDSDUDWXUĊNRQWUROQąLSRPLDURZą]DSHZQLD
MąFąLFKEH]SLHF]QHXĪ\WNRZDQLH
:EXG\QNDFK]LQVWDODFMąRJU]HZF]ąZRGQą]DVLODQą]VLHFLFLHSáRZQLF]HMSRZLQQ\]QDMGRZDüVLĊXU]ąG]HQLDVáX
ĪąFHGRUR]OLF]DQLD]XĪ\WHJRFLHSáD
FLHSáRPLHU] XNáDG SRPLDURZRUR]OLF]HQLRZ\ GR SRPLDUX LORĞFL FLHSáD GRVWDUF]DQHJR GR LQVWDODFML RJU]HZF]HM EX
G\QNX
XU]ąG]HQLD XPRĪOLZLDMąFHLQG\ZLGXDOQHUR]OLF]DQLH NRV]WyZRJU]HZDQLDSRV]F]HJyOQ\FK PLHV]NDĔOXEORNDOL XĪ\W
NRZ\FKZEXG\QNX
:SU]\SDGNX]DVLODQLDLQVWDODFMLRJU]HZF]HMZRGQHM]NRWáRZQLZEXG\QNXPDMąF\PZLĊFHMQLĪMHGQRPLHV]NDQLH
OXEORNDOXĪ\WNRZ\QDOHĪ\]DVWRVRZDüQDVWĊSXMąFHXU]ąG]HQLDVáXĪąFHGRUR]OLF]DQLDNRV]WyZ]XĪ\WHJRFLHSáD
XU]ąG]HQLHGRSRPLDUXLORĞFL]XĪ\WHJRSDOLZDZNRWáRZQL
XU]ąG]HQLD XPRĪOLZLDMąFHLQG\ZLGXDOQHUR]OLF]DQLH NRV]WyZ RJU]HZDQLDSRV]F]HJyOQ\FK PLHV]NDĔOXE ORNDOL XĪ\W
NRZ\FKZEXG\QNX
,]RODFMDFLHSOQDLQVWDODFMLRJU]HZF]HMZRGQHMSRZLQQDRGSRZLDGDüZ\PDJDQLRP3ROVNLHM1RUP\GRW\F]ąFHML]R
ODFMLFLHSOQHMUXURFLąJyZDUPDWXU\LXU]ąG]HĔRUD]SU]HSLVRPXVW
:SRPLHV]F]HQLDFKSU]H]QDF]RQ\FKQDSRE\WOXG]L]DEUDQLDVLĊVWRVRZDQLDRJU]HZDQLDSDURZHJRRUD]ZRGQ\FK
LQVWDODFMLRJU]HZF]\FKRWHPSHUDWXU]HF]\QQLNDJU]HMQHJRSU]HNUDF]DMąFHJR&
XFK\ORQ\
3RPLHV]F]HQLD SU]H]QDF]RQH GR LQVWDORZDQLD NRWáyZ QD SDOLZR VWDáH LSRPLHV]F]HQLD VNáDGX SDOLZD
LĪXĪORZQL RUD] SRPLHV]F]HQLD SU]H]QDF]RQH GR LQVWDORZDQLD NRWáyZ QD ROHM RSDáRZ\ LSRPLHV]F]HQLD PDJD]\QX ROHMX
RSDáRZHJRSRZLQQ\RGSRZLDGDüSU]HSLVRPUR]SRU]ąG]HQLDZW\PRNUHĞORQ\PZXVW
.RWá\ QD SDOLZR VWDáH RPRF\ FLHSOQHM QRPLQDOQHM GR N: SRZLQQ\ E\ü LQVWDORZDQH ZZ\G]LHORQ\FK SR
PLHV]F]HQLDFK WHFKQLF]Q\FK ]ORNDOL]RZDQ\FK QD NRQG\JQDFML SRG]LHPQHM QD SR]LRPLH RJU]HZDQ\FK SRPLHV]F]HĔ OXE
ZLQQ\FK SRPLHV]F]HQLDFK ZNWyU\FK PRJą E\ü LQVWDORZDQH NRWá\ RZLĊNV]\FK PRFDFK FLHSOQ\FK QRPLQDOQ\FK 6NáDG
SDOLZD SRZLQLHQ E\ü XPLHV]F]RQ\ ZZ\G]LHORQ\P SRPLHV]F]HQLX WHFKQLF]Q\P ZSREOLĪX NRWáD OXE ZSRPLHV]F]HQLX
ZNWyU\P]QDMGXMHVLĊNRFLRá3RPLHV]F]HQLDZNWyU\FKLQVWDORZDQHVąNRWá\RUD]SRPLHV]F]HQLDVNáDGXSDOLZDSRZLQQ\
RGSRZLDGDüZ\PDJDQLRPRNUHĞORQ\PZ3ROVNLHM1RUPLHGRW\F]ąFHMNRWáRZQLZEXGRZDQ\FKQDSDOLZRVWDáH
D.RWá\QDSDOLZRVWDáHRPRF\FLHSOQHMQRPLQDOQHMGRN:PRJąE\üLQVWDORZDQHZEXG\QNDFKRNWyU\FKPRZD
ZXVWQDSR]LRPLHRJU]HZDQ\FKSRPLHV]F]HĔZSRPLHV]F]HQLDFKQLHEĊGąF\FKSRPLHV]F]HQLDPLPLHV]NDOQ\PL
RNXEDWXU]HZ\QLNDMąFHM]HZVNDĨQLNDPN:QRPLQDOQHMPRF\FLHSOQHMNRWáDOHF]QLHPQLHMQLĪP
VSHáQLDMąF\FKZ\PDJDQLDGRW\F]ąFHZHQW\ODFMLRNWyU\FKPRZDZXVW
3U]H]SNWUR]SRU]ąG]HQLDRNWyU\PPRZDZRGQRĞQLNX
'RGDQ\SU]H]SNWOLWEUR]SRU]ąG]HQLDRNWyU\PPRZDZRGQRĞQLNX
49
']LHQQLN8VWDZ
±±
SRVLDGDMąF\FKSU]HZRG\NRPLQRZHRNUHĞORQHZXVWLRUD]XVW
3R]
]DSHZQLDMąF\FKGRSá\ZSRZLHWU]DGRVSDODQLDZLORĞFLFRQDMPQLHMPKQDN:QRPLQDOQHMPRF\FLHSOQHMNRWáD
±RGSRZLDGDMąF\FKZ\PDJDQLRPRNUHĞORQ\PZ3ROVNLHM1RUPLHGRW\F]ąFHMNRWáRZQLZEXGRZDQ\FKQDSDOLZRVWDáH
.RWá\QDSDOLZRVWDáHRáąF]QHMPRF\FLHSOQHMQRPLQDOQHMSRZ\ĪHMN:GRN:SRZLQQ\E\üLQVWDORZDQH
ZZ\G]LHORQ\FK SRPLHV]F]HQLDFK WHFKQLF]Q\FK ]ORNDOL]RZDQ\FK QD NRQG\JQDFML SRG]LHPQHM OXE QD SR]LRPLH WHUHQX
6NáDGSDOLZDLĪXĪORZQLDSRZLQQ\E\üXPLHV]F]RQHZRGG]LHOQ\FKSRPLHV]F]HQLDFKWHFKQLF]Q\FK]QDMGXMąF\FKVLĊEH]
SRĞUHGQLRRERNSRPLHV]F]HQLDNRWáyZDWDNĪHPLHü]DSHZQLRQ\GRMD]GGODGRVWDZ\SDOLZDRUD]XVXZDQLDĪXĪODLSRSLRáX
3RPLHV]F]HQLD ZNWyU\FK LQVWDORZDQH Vą NRWá\ RUD] SRPLHV]F]HQLD VNáDGX SDOLZD SRZLQQ\ RGSRZLDGDü Z\PDJDQLRP
RNUHĞORQ\PZ3ROVNLHM1RUPLHGRW\F]ąFHMNRWáRZQLZEXGRZDQ\FKQDSDOLZRVWDáH
.RWá\ QD ROHM RSDáRZ\ RáąF]QHM PRF\ FLHSOQHM QRPLQDOQHM GRN: PRJą E\ü LQVWDORZDQH ZSRPLHV]F]HQLDFK
QLHSU]H]QDF]RQ\FK QD VWDá\ SRE\W OXG]L ZW\P UyZQLHĪ ZSRPLHV]F]HQLDFK SRPRFQLF]\FK ZPLHV]NDQLDFK DWDNĪH
ZLQQ\FKPLHMVFDFKRNWyU\FKPRZDZXVW
.RWá\QDROHMRSDáRZ\RáąF]QHMPRF\FLHSOQHMQRPLQDOQHMSRZ\ĪHMN:GRN:SRZLQQ\E\üLQVWDORZDQH
ZZ\G]LHORQ\FK SRPLHV]F]HQLDFK WHFKQLF]Q\FK SU]H]QDF]RQ\FK Z\áąF]QLH GR WHJR FHOX ZSLZQLF\ OXE QD QDMQLĪV]HM
NRQG\JQDFMLQDG]LHPQHMZEXG\QNXOXEZEXG\QNXZROQRVWRMąF\PSU]H]QDF]RQ\PZ\áąF]QLHQDNRWáRZQLĊ
.RWá\QDSDOLZRVWDáHOXEROHMRSDáRZ\RáąF]QHMPRF\FLHSOQHMQRPLQDOQHMSRZ\ĪHMN:SRZLQQ\E\üLQVWD
ORZDQHZEXG\QNXZROQRVWRMąF\PSU]H]QDF]RQ\PZ\áąF]QLHQDNRWáRZQLĊ
:SRPLHV]F]HQLX ZNWyU\P Vą ]DLQVWDORZDQH NRWá\ QD SDOLZR VWDáH OXE ROHM RSDáRZ\ ]QDMGXMąF\P VLĊ QDG LQQą
NRQG\JQDFMąXĪ\WNRZąSRGáRJDDWDNĪHĞFLDQ\GRZ\VRNRĞFLFPRUD]SURJLGU]ZLRZHRZ\VRNRĞFLFPSRZLQQ\E\ü
ZRGRV]F]HOQH:DUXQHNZRGRV]F]HOQRĞFLGRW\F]\UyZQLHĪZV]\VWNLFKSU]HMĞüSU]HZRGyZZSRGáRG]HRUD]ZĞFLDQDFKGR
Z\VRNRĞFLFP
0DNV\PDOQHáąF]QHREFLąĪHQLHFLHSOQHVáXĪąFHGRRNUHĞODQLDZ\PDJDQHMNXEDWXU\SRPLHV]F]HQLDZNWyU\PEĊ
Gą]DLQVWDORZDQHNRWá\RPRF\GRN:QDROHMRSDáRZ\QLHPRĪHE\üZLĊNV]HQLĪ:P
.XEDWXUDSRPLHV]F]HQLD]NRWáDPLQDROHMRSDáRZ\RNWyU\PPRZDZXVWSRZLQQDE\üRNUHĞORQDLQG\ZLGXDO
QLH]XZ]JOĊGQLHQLHPZ\PDJDĔWHFKQLF]Q\FKLWHFKQRORJLF]Q\FKDWDNĪHHNVSORDWDF\MQ\FK
:\VRNRĞü SRPLHV]F]HQLD ZNWyU\P LQVWDOXMH VLĊ NRWá\ QD ROHM RSDáRZ\ QLH PRĪH E\ü PQLHMV]D QLĪ P
DNXEDWXUDQLHPQLHMV]DQLĪP
:SRPLHV]F]HQLXZNWyU\P]DLQVWDORZDQHVąNRWá\QDSDOLZRVWDáHOXEROHMRSDáRZ\SRZLQLHQE\ü]DSHZQLRQ\
QDZLHZ QLH]EĊGQHJR VWUXPLHQLD SRZLHWU]D GOD SUDZLGáRZHM SUDF\ NRWáyZ ]PRFą FLHSOQą QRPLQDOQą DWDNĪH QDZLHZ
LZ\ZLHZSRZLHWU]DGODZHQW\ODFMLNRWáRZQL
2GSURZDG]HQLHVSDOLQ]NRWáyZQDROHMRSDáRZ\SRZLQQRVSHáQLDüZ\PDJDQLDGODXU]ąG]HĔJD]RZ\FKRNUHĞOR
QHZXVWL
0DJD]\QRZDQLH ROHMX RSDáRZHJR RWHPSHUDWXU]H ]DSáRQX SRZ\ĪHM & PRĪH VLĊ RGE\ZDü
ZEH]FLĞQLHQLRZ\FK VWDá\FK ]ELRUQLNDFK QD]LHPQ\FK LSRG]LHPQ\FK SU]\ EXG\QNX OXE ZSU]H]QDF]RQ\P Z\áąF]QLH QD
WHQFHOSRPLHV]F]HQLXWHFKQLF]Q\PZSLZQLF\OXEQDQDMQLĪV]HMNRQG\JQDFMLQDG]LHPQHMEXG\QNX]ZDQ\PGDOHMÄPDJD
]\QHP޵ROHMXRSDáRZHJR
3RMHG\QF]H]ELRUQLNLOXEEDWHULH]ELRUQLNyZZPDJD]\QDFKROHMXRSDáRZHJRZEXG\QNXSRZLQQ\E\üZ\SRVDĪR
QHZXNáDGSU]HZRGyZGRQDSHáQLDQLDRGSRZLHWU]DQLDLF]HUSDQLDROHMXRUD]ZV\JQDOL]DWRUSR]LRPXQDSHáQLHQLDSU]HND
]XMąF\V\JQDáGRPLHMVFDZNWyU\PMHVW]ORNDOL]RZDQ\NUyFLHFGRQDSHáQLDQLD
:EDWHULL]ELRUQLNyZZPDJD]\QLHROHMXRSDáRZHJRZEXG\QNXZV]\VWNLH]ELRUQLNLSRZLQQ\E\üWHJRVDPHJRUR
G]DMXLZLHONRĞFLSU]\F]\PáąF]QDREMĊWRĞüW\FK]ELRUQLNyZQLHSRZLQQDSU]HNUDF]DüP
:PDJD]\QLHROHMXRSDáRZHJRSRZLQQDE\üZ\NRQDQDQDF]ĊĞFLOXEFDáRĞFLSRPLHV]F]HQLDL]RODFMDV]F]HOQDQD
SU]HQLNDQLHROHMXZSRVWDFLZDQQ\Z\FKZ\WXMąFHMPRJąFHMZSU]\SDGNXDZDULLSRPLHĞFLüROHMRREMĊWRĞFLMHGQHJR]ELRU
QLND
'RSXV]F]DVLĊZSRPLHV]F]HQLXZNWyU\PVą]DLQVWDORZDQHNRWá\QDROHMRSDáRZ\XVWDZLHQLH]ELRUQLNDWHJRROH
MXRREMĊWRĞFLQLHZLĊNV]HMQLĪPSRGZDUXQNLHP
XPLHV]F]HQLD]ELRUQLNDZRGOHJáRĞFLQLHPQLHMV]HMQLĪPRGNRWáD
:EU]PLHQLXXVWDORQ\PSU]H]SNWOLWFUR]SRU]ąG]HQLDRNWyU\PPRZDZRGQRĞQLNX
:EU]PLHQLXXVWDORQ\PSU]H]SNWOLWGUR]SRU]ąG]HQLDRNWyU\PPRZDZRGQRĞQLNX
50
']LHQQLN8VWDZ
±±
±±
3R]
RGG]LHOHQLD]ELRUQLNDRGNRWáDĞFLDQNąPXURZDQąRJUXERĞFLFRQDMPQLHMFPLSU]HNUDF]DMąFąZ\PLDU\]ELRUQLND
:EXG\QNDFK XV\WXRZDQ\FK Z,,L,,,VWUHILHREFLąĪHQLD ZLDWUHPRNUHĞORQ\FK3ROVNLPL1RUPDPL QDOHĪ\
FRQDMPQLHMRFPZSLRQLHLRFPZSR]LRPLH
VWRVRZDü
QD SU]HZRGDFK G\PRZ\FK LVSDOLQRZ\FK QDVDG\ NRPLQRZH ]DEH]SLHF]DMąFH SU]HG RGZUyFHQLHP FLąJX SU]\
]DFKRZDQLXZ\PDJDĔXVW
XPLHV]F]HQLH]ELRUQLNDZZDQQLHZ\FKZ\WXMąFHMROHMRSDáRZ\
1DVDG\NRPLQRZHRNWyU\FKPRZDZXVWQDOHĪ\UyZQLHĪVWRVRZDüQDLQQ\FKREV]DUDFKMHĪHOLZ\PDJDMąWHJR
:DQQD Z\FKZ\WXMąFD RNWyUHM PRZD ZXVW LSNWQLH MHVW Z\PDJDQD ZSU]\SDGNX VWRVRZDQLD ]ELRUQLNyZ
SRáRĪHQLHEXG\QNyZLORNDOQHZDUXQNLWRSRJUDILF]QH
ROHMX RSDáRZHJR RNRQVWUXNFML XQLHPRĪOLZLDMąFHM Z\GRVWDZDQLH VLĊ ROHMX QD ]HZQąWU] ZSU]\SDGNX DZDULL ZW\P W\SX
GZXSáDV]F]RZHJR
:\PDJDQLDXVWLQLHGRW\F]ąSDOHQLVNLNRPyUVSDODQLD]PHFKDQLF]Q\PSREXG]DQLHPRGSá\ZXVSDOLQ
0DJD]\QROHMXRSDáRZHJRSRZLQLHQE\üZ\SRVDĪRQ\Z
ĝFLDQ\ ZNWyU\FK]QDMGXMąVLĊSU]HZRG\ NRPLQRZH PRJąE\üREFLąĪRQHVWURSDPLSRGZDUXQNLHPVSHá
QLHQLDZ\PDJDĔGRW\F]ąF\FKEH]SLHF]HĔVWZDNRQVWUXNFMLDWDNĪHMHĪHOLQLHVSRZRGXMHWRQLHV]F]HOQRĞFLOXERJUDQLF]HQLD
ZHQW\ODFMĊQDZLHZQRZ\ZLHZQą]DSHZQLDMąFąRGGRZ\PLDQSRZLHWU]DQDJRG]LQĊ
ĞZLDWáDSU]HZRGyZ
RNQROXESyáVWDáHXU]ąG]HQLHJDĞQLF]HSLDQRZH
7U]RQyZ NRPLQRZ\FK Z\G]LHORQ\FK OXE RGG\ODWRZDQ\FK RG NRQVWUXNFML EXG\QNX QLH PRĪQD REFLąĪDü VWURSDPL
:PDJD]\QLHROHMXRSDáRZHJRPRĪHE\üVWRVRZDQHZ\áąF]QLHFHQWUDOQHRJU]HZDQLHZRGQH
DQLWHĪXZ]JOĊGQLDüLFKZREOLF]HQLDFKMDNRF]ĊĞFLWHMNRQVWUXNFML
6WRVRZDQH
GRNXFKHQQH
PDJD]\QRZDQLD
ROHMX RSDáRZHJR
]ELRUQLNL
Z\NáDG]LQ\
]ELRUQLNyZ
RUD] SU]HZRG\
Z\NRQDQH
7U]RQ\
LNRWá\ JU]HZF]H
QD SDOLZR
VWDáH RUD]
NRPLQNL ]RWZDUW\P
SDOHQLVNLHP
OXE ]DPNQLĊW\P
]WZRU]\ZD
V]WXF]QHJR SRZLQQ\ E\ü FKURQLRQH SU]HG HOHNWU\F]QRĞFLą VWDW\F]Qą
]JRGQLH ]ZDUXQNDPL RNUHĞORQ\PL
PRJąE\üSU]\áąF]RQHZ\áąF]QLHGRZáDV
ZNáDGHPNRPLQNRZ\PRZLHONRĞFLRWZRUXSDOHQLVNRZHJRNRPLQNDGRP
Z3ROVNLFK1RUPDFKGRW\F]ąF\FKWHMRFKURQ\
QHJRVDPRG]LHOQHJRSU]HZRGXNRPLQRZHJRG\PRZHJRSRVLDGDMąFHJRFRQDMPQLHMZ\PLDU\[POXEĞUHGQLFĊ
PDZSU]\SDGNXWU]RQyZ NXFKHQQ\FKW\SXUHVWDXUDF\MQHJR RUD]NRPLQNyZRZLĊNV]\PRWZRU]HSDOHQLVNRZ\P±
2EXGRZDSU]HZRGyZLQVWDODFMLRJU]HZF]HMSRZLQQDXPRĪOLZLDüZ\PLDQĊLQVWDODFMLEH]QDUXV]DQLDNRQVWUXN
FR QDMPQLHM
[ P OXE ĞUHGQLFĊ P SU]\ F]\P GOD ZLĊNV]\FK SU]HZRGyZ RSU]HNURMX SURVWRNąWQ\P QDOHĪ\
FMLEXG\QNX
]DFKRZDüVWRVXQHNZ\PLDUyZERNyZ
(OHPHQW\ZRGQ\FKLQVWDODFMLRJU]HZF]\FKQDUDĪRQHQDLQWHQV\ZQ\GRSá\ZSRZLHWU]D]HZQĊWU]QHJRZ]LPLH
3LHFHQDSDOLZRVWDáHSRVLDGDMąFHV]F]HOQH]DPNQLĊFLHPRJąE\üSU]\áąF]RQHGRMHGQHJRSU]HZRGXNRPLQRZHJR
SRZLQQ\ E\ü FKURQLRQH SU]HG ]DPDU]DQLHP LPLHü ZPLHMVFDFK WHJR Z\PDJDMąF\FK L]RODFMĊ FLHSOQą ]DEH]SLHF]DMąFą
G\PRZHJRRSU]HNURMXFRQDMPQLHM[POXEĞUHGQLF\PSRGZDUXQNLHP]DFKRZDQLDUyĪQLF\SR]LRPXZáą
SU]HGQDGPLHUQ\PLVWUDWDPLFLHSáD
F]HQLDFRQDMPQLHMPRUD]QLHSU]\áąF]DQLDZLĊFHMQLĪSLHFyZGRWHJRSU]HZRGX
5R]G]LDá
3LHFHRNWyU\FKPRZDZXVWXV\WXRZDQHQDQDMZ\ĪV]HMNRQG\JQDFMLSRZLQQ\E\üSU]\áąF]RQHGRRGUĊEQHJR
SU]HZRGXG\PRZHJR
3U]HZRG\NRPLQRZH
3U]\áąF]HQLD XU]ąG]HĔ JD]RZ\FK GR SU]HZRGyZ VSDOLQRZ\FK SRZLQQ\ RGSRZLDGDü ZDUXQNRP RNUHĞORQ\P
ZL
3U]HZRG\NDQDá\NRPLQRZHZEXG\QNXZHQW\ODF\MQHVSDOLQRZHLG\PRZHSURZDG]RQHZĞFLDQDFKEX
:\ORW\ SU]HZRGyZ NRPLQRZ\FK SRZLQQ\ E\ü GRVWĊSQH GR F]\V]F]HQLD LRNUHVRZHM NRQWUROL
G\QNXZREXGRZDFKWUZDOHSRáąF]RQ\FK]NRQVWUXNFMąOXEVWDQRZLąFHNRQVWUXNFMHVDPRG]LHOQHSRZLQQ\PLHüZ\PLDU\
]XZ]JOĊGQLHQLHPSU]HSLVyZ
SU]HNURMX VSRVyE SURZDG]HQLD LZ\VRNRĞü VWZDU]DMąFH SRWU]HEQ\ FLąJ ]DSHZQLDMąF\ Z\PDJDQą SU]HSXVWRZRĞü RUD]
VSHáQLDMąFHZ\PDJDQLDRNUHĞORQHZ3ROVNLFK1RUPDFKGRW\F]ąF\FKZ\PDJDĔWHFKQLF]Q\FKGODSU]HZRGyZNRPLQRZ\FK
3U]HZRG\VSDOLQRZHLG\PRZHSRZLQQ\E\üZ\SRVDĪRQHRGSRZLHGQLRZRWZRU\Z\FLHURZHOXEUHZL]\MQH]D
RUD]SURMHNWRZDQLDNRPLQyZ
P\NDQHV]F]HOQ\PLGU]ZLF]NDPLDZSU]\SDGNXZ\VWĊSRZDQLDVSDOLQPRNU\FK±WDNĪHZXNáDGRGSURZDG]DQLDVNURSOLQ
3U]HZRG\NRPLQRZHSRZLQQ\E\üV]F]HOQHLVSHáQLDüZDUXQNLRNUHĞORQHZ
5R]G]LDá
XFK\ORQ\
:HQW\ODFMDLNOLPDW\]DFMD
:HZQĊWU]QDSRZLHU]FKQLDSU]HZRGyZRGSURZDG]DMąF\FKVSDOLQ\PRNUHSRZLQQDE\üRGSRUQDQDLFKGHVWUXNF\M
QHRGG]LDá\ZDQLH
:HQW\ODFMDLNOLPDW\]DFMDSRZLQQ\]DSHZQLDüRGSRZLHGQLąMDNRĞüĞURGRZLVNDZHZQĊWU]QHJRZW\PZLHO
NRPLQRZH
GRF]\VWRĞü
ZHQW\ODFML
JUDZLWDF\MQHM
SRZLQQ\
PLHü SRZLHU]FKQLĊ
SU]HNURMX
FR QDMPQLHM P
NRĞü3U]HZRG\
Z\PLDQ\ SRZLHWU]D
MHJR
WHPSHUDWXUĊ
ZLOJRWQRĞü
Z]JOĊGQą
SUĊGNRĞü UXFKX
ZSRPLHV]F]HQLX
SU]\ ]D
RUD]QDMPQLHMV]\Z\PLDUSU]HNURMXFRQDMPQLHMP
FKRZDQLX
SU]HSLVyZ RGUĊEQ\FK LZ\PDJDĔ 3ROVNLFK 1RUP GRW\F]ąF\FK ZHQW\ODFML DWDNĪH ZDUXQNyZ EH]SLHF]HĔVWZD
SRĪDURZHJRLZ\PDJDĔDNXVW\F]Q\FKRNUHĞORQ\FKZUR]SRU]ąG]HQLX
=DEUDQLDVLĊVWRVRZDQLD
:HQW\ODFMĊ PHFKDQLF]Qą OXE JUDZLWDF\MQą QDOHĪ\ ]DSHZQLü ZSRPLHV]F]HQLDFK SU]H]QDF]RQ\FK QD SRE\W OXG]L
JUDZLWDF\MQ\FK]ELRUF]\FKSU]HZRGyZVSDOLQRZ\FKLG\PRZ\FK]]DVWU]HĪHQLHPXVW
ZSRPLHV]F]HQLDFK
EH] RWZLHUDQ\FK RNLHQ DWDNĪH ZLQQ\FK SRPLHV]F]HQLDFK ZNWyU\FK ]H Z]JOĊGyZ ]GURZRWQ\FK
WHFKQRORJLF]Q\FKOXEEH]SLHF]HĔVWZDNRQLHF]QHMHVW]DSHZQLHQLHZ\PLDQ\SRZLHWU]D
]ELRUF]\FKSU]HZRGyZZHQW\ODFMLJUDZLWDF\MQHM
.OLPDW\]DFMĊQDOHĪ\VWRVRZDüZSRPLHV]F]HQLDFKZNWyU\FK]HZ]JOĊGyZXĪ\WNRZ\FKKLJLHQLF]Q\FK]GURZRW
LQG\ZLGXDOQ\FKZHQW\ODWRUyZZ\FLąJRZ\FKZSRPLHV]F]HQLDFKZNWyU\FK]QDMGXMąVLĊZORW\GRSU]HZRGyZVSDOL
Q\FKOXEWHFKQRORJLF]Q\FKNRQLHF]QHMHVWXWU]\P\ZDQLHRGSRZLHGQLFKSDUDPHWUyZSRZLHWU]DZHZQĊWU]QHJRRNUHĞORQ\FK
QRZ\FK
ZSU]HSLVDFKRGUĊEQ\FKLZ3ROVNLHM1RUPLHGRW\F]ąFHMSDUDPHWUyZREOLF]HQLRZ\FKSRZLHWU]DZHZQĊWU]QHJR
3U]HZRG\NRPLQRZHSRZLQQ\E\ü Z\SURZDG]RQHSRQDGGDFKQD Z\VRNRĞü]DEH]SLHF]DMąFąSU]HGQLHGR
,QVWDORZDQH ZEXG\QNDFK XU]ąG]HQLD GR ZHQW\ODFML LNOLPDW\]DFML RNWyU\FK PRZD ZSU]HSLVLH RGUĊEQ\P GRW\
SXV]F]DOQ\P]DNáyFHQLHPFLąJX
F]ąF\PHIHNW\ZQRĞFLHQHUJHW\F]QHMSRZLQQ\RGSRZLDGDüZ\PDJDQLRPRNUHĞORQ\PZW\PSU]HSLVLH
:\PDJDQLH XVWX]QDMH VLĊ ]D VSHáQLRQH MHĪHOL Z\ORW\ SU]HZRGyZ NRPLQRZ\FK ]RVWDQą Z\SURZDG]RQH SRQDG
:HQW\ODFMĊ PHFKDQLF]Qą Z\ZLHZQąOXEQDZLHZQRZ\ZLHZQą QDOHĪ\VWRVRZDü ZEXG\QNDFK Z\VRNLFK
GDFKZVSRVyERNUHĞORQ\3ROVNą1RUPąGODNRPLQyZPXURZDQ\FK
LZ\VRNRĞFLRZ\FKRUD]ZLQQ\FKEXG\QNDFKZNWyU\FK]DSHZQLHQLHRGSRZLHGQLHMMDNRĞFLĞURGRZLVNDZHZQĊWU]QHJRQLH
'RSXV]F]DVLĊZ\SURZDG]DQLHSU]HZRGyZVSDOLQRZ\FKRGXU]ąG]HĔJD]RZ\FK]]DPNQLĊWąNRPRUąVSDODQLDEH]
MHVWPRĪOLZH]DSRPRFąZHQW\ODFMLJUDZLWDF\MQHM:SR]RVWDá\FKEXG\QNDFKPRĪHE\üVWRVRZDQDZHQW\ODFMDJUDZLWDF\M
SRĞUHGQLRSU]H]ĞFLDQ\]HZQĊWU]QHEXG\QNyZSU]\]DFKRZDQLXZDUXQNyZRNUHĞORQ\FKZ
QDOXEZHQW\ODFMDK\EU\GRZD
: EU]PLHQLX XVWDORQ\P SU]H] SNW OLWDUR]SRU]ąG]HQLD 0LQLVWUD 7UDQVSRUWX %XGRZQLFWZD L*RVSRGDUNL 0RUVNLHM ]GQLD
OLSFDU]PLHQLDMąFHJRUR]SRU]ąG]HQLHZVSUDZLHZDUXQNyZWHFKQLF]Q\FKMDNLPSRZLQQ\RGSRZLDGDüEXG\QNLLLFKXV\WX
3U]H]SNWUR]SRU]ąG]HQLDRNWyU\PPRZDZRGQRĞQLNX
RZDQLH']8SR]NWyUHZHV]áRZĪ\FLH]GQLHPVW\F]QLDU
51
']LHQQLN8VWDZ
±±
3R]
:SRPLHV]F]HQLX ZNWyU\P MHVW ]DVWRVRZDQD ZHQW\ODFMD PHFKDQLF]QD OXE NOLPDW\]DFMD QLH PRĪQD VWRVRZDü
ZHQW\ODFMLJUDZLWDF\MQHMDQLZHQW\ODFMLK\EU\GRZHM:\PDJDQLHWRQLHGRW\F]\SRPLHV]F]HĔ]XU]ąG]HQLDPLNOLPDW\]D
F\MQ\PLQLHSRELHUDMąF\PLSRZLHWU]D]HZQĊWU]QHJR
:SRPLHV]F]HQLX ]DJURĪRQ\P Z\G]LHOHQLHP VLĊ OXE SU]HQLNDQLHP ]]HZQąWU] VXEVWDQFML V]NRGOLZHM GOD ]GURZLD
EąGĨ VXEVWDQFML SDOQHM ZLORĞFLDFK PRJąF\FK VWZRU]\ü ]DJURĪHQLH Z\EXFKHP QDOHĪ\ VWRVRZDü GRGDWNRZą DZDU\MQą
ZHQW\ODFMĊZ\ZLHZQąXUXFKDPLDQąRGZHZQąWU]L]]HZQąWU]SRPLHV]F]HQLDRUD]]DSHZQLDMąFąZ\PLDQĊSRZLHWU]DGR
VWRVRZDQąGRMHJRSU]H]QDF]HQLD]JRGQLH]SU]HSLVDPLREH]SLHF]HĔVWZLHLKLJLHQLHSUDF\
:SRPLHV]F]HQLX ZNWyU\P SURFHV WHFKQRORJLF]Q\ MHVW ĨUyGáHP PLHMVFRZHM HPLVML VXEVWDQFML V]NRGOLZ\FK
RQLHGRSXV]F]DOQ\P VWĊĪHQLX OXE XFLąĪOLZ\P ]DSDFKX QDOHĪ\ VWRVRZDü RGFLąJL PLHMVFRZH ZVSyáSUDFXMąFH ]ZHQW\ODFMą
RJyOQą XPRĪOLZLDMąFHVSHáQLHQLH ZVWUHILHSUDF\ Z\PDJDĔMDNRĞFLĞURGRZLVND ZHZQĊWU]QHJRRNUHĞORQ\FK ZSU]HSLVDFK
REH]SLHF]HĔVWZLHLKLJLHQLHSUDF\
,QVWDODFMD ZHQW\ODFML K\EU\GRZHM ZHQW\ODFML PHFKDQLF]QHM Z\ZLHZQHM RUD] QDZLHZQRZ\ZLHZQHM SRZLQQD
PLHüZHQW\ODWRU\RUHJXORZDQHMZ\GDMQRĞFL
6WUXPLHĔSRZLHWU]D]HZQĊWU]QHJRGRSURZDG]DQHJRGRSRPLHV]F]HĔQLHEĊGąF\FKSRPLHV]F]HQLDPLSUDF\
SRZLQLHQRGSRZLDGDüZ\PDJDQLRP3ROVNLHM1RUP\GRW\F]ąFHMZHQW\ODFMLSU]\F]\PZPLHV]NDQLDFKVWUXPLHĔWHQSRZL
QLHQZ\QLNDü]ZLHONRĞFLVWUXPLHQLDSRZLHWU]DZ\ZLHZDQHJROHF]E\üQLHPQLHMV]\QLĪPKQDRVREĊSU]HZLG\ZDQą
QDSRE\WVWDá\ZSURMHNFLHEXGRZODQ\P
6WUXPLHĔ SRZLHWU]D ]HZQĊWU]QHJR GRSURZDG]RQHJR GR SRPLHV]F]HĔ SUDF\ SRZLQLHQ RGSRZLDGDü Z\PDJDQLRP
RNUHĞORQ\PZSU]HSLVDFKREH]SLHF]HĔVWZLHLKLJLHQLHSUDF\
3RZLHWU]H]HZQĊWU]QHGRSURZDG]RQHGRSRPLHV]F]HĔ]DSRPRFąZHQW\ODFMLPHFKDQLF]QHMOXENOLPDW\]DFML]DQLH
F]\V]F]RQH ZVWRSQLX SU]HNUDF]DMąF\P Z\PDJDQLD RNUHĞORQH GOD SRZLHWU]D ZHZQĊWU]QHJR ZSU]HSLVDFK RGUĊEQ\FK
ZVSUDZLHGRSXV]F]DOQ\FKVWĊĪHĔLQDWĊĪHĔF]\QQLNyZV]NRGOLZ\FKGOD]GURZLDSRZLQQRE\üRF]\V]F]RQHSU]HGZSUR
ZDG]HQLHPGRZHQW\ORZDQ\FKSRPLHV]F]HĔ]XZ]JOĊGQLHQLHP]DQLHF]\V]F]HĔZ\VWĊSXMąF\FKZSRPLHV]F]HQLX:\PD
JDQLHWRQLHGRW\F]\EXG\QNyZMHGQRURG]LQQ\FKPLHV]NDOQ\FKZ]DEXGRZLH]DJURGRZHMLUHNUHDFMLLQG\ZLGXDOQHM
:SRPLHV]F]HQLDFKSU]H]QDF]RQ\FKQDVWDá\SRE\WOXG]L ZHQW\ORZDQ\FK ZVSRVyE PHFKDQLF]Q\ OXENOLPDW\]R
ZDQ\FKZDUWRĞFLWHPSHUDWXU\ZLOJRWQRĞFLZ]JOĊGQHMLSUĊGNRĞFLUXFKXSRZLHWU]DZSRPLHV]F]HQLDFKQDOHĪ\SU]\MPRZDü
GRREOLF]HĔ]JRGQLH]3ROVNą1RUPąGRW\F]ąFąSDUDPHWUyZREOLF]HQLRZ\FKSRZLHWU]DZHZQĊWU]QHJR
'ODSRPLHV]F]HĔSU]H]QDF]RQ\FKQDVWDá\SRE\WOXG]LZHQW\ORZDQ\FKZVSRVyEQDWXUDOQ\ZDUWRĞFLWHPSHUDWXU\
ZHZQĊWU]QHMZRNUHVDFKRJU]HZF]\FKQDOHĪ\SU]\MPRZDüGRREOLF]HĔ]JRGQLH]WDEHOąZXVW
:SU]\SDGNX]DVWRVRZDQLDZEXG\QNXSU]HSá\ZXSRZLHWU]DZHQW\ODF\MQHJRPLĊG]\SRPLHV]F]HQLDPLOXE
VWUHIDPL ZHQW\ODF\MQ\PL ZSRPLHV]F]HQLX QDOHĪ\ ]DSHZQLü NLHUXQHN SU]HSá\ZX RG SRPLHV]F]HQLD RPQLHMV]\P GR SR
PLHV]F]HQLDRZLĊNV]\PVWRSQLX]DQLHF]\V]F]HQLDSRZLHWU]D
3U]HSá\ZSRZLHWU]DZHQW\ODF\MQHJRZPLHV]NDQLDFKSRZLQLHQRGE\ZDüVLĊ]SRNRLGRSRPLHV]F]HQLDNXFKHQQHJR
OXEZQĊNLNXFKHQQHMRUD]GRSRPLHV]F]HĔKLJLHQLF]QRVDQLWDUQ\FK
:LQVWDODFMDFKZHQW\ODFMLLNOLPDW\]DFMLQLHQDOHĪ\áąF]\ü]HVREąSU]HZRGyZ]SRPLHV]F]HĔRUyĪQ\FKZ\PD
JDQLDFKXĪ\WNRZ\FKLVDQLWDUQR]GURZRWQ\FK 1LHGRW\F]\WREXG\QNyZMHGQRURG]LQQ\FKLUHNUHDFMLLQG\ZLGXDOQHMRUD]
Z\G]LHORQ\FKORNDOLPLHV]NDOQ\FKOXEXĪ\WNRZ\FK]LQG\ZLGXDOQą]RUJDQL]RZDQąZHQW\ODFMąQDZLHZQRZ\ZLHZQą
:LQVWDODFMDFK ZHQW\ODFML LNOLPDW\]DFML SU]HZRG\ ]SRPLHV]F]HQLD ]DJURĪRQHJR Z\EXFKHP QLH PRJą áąF]\ü VLĊ
]SU]HZRGDPL]LQQ\FKSRPLHV]F]HĔ
'RSXV]F]D VLĊ ZHQW\ORZDQLH JDUDĪ\ RUD] LQQ\FK SRPLHV]F]HĔ QLHSU]H]QDF]RQ\FK QD SRE\W OXG]L SRZLHWU]HP
RPQLHMV]\P VWRSQLX]DQLHF]\V]F]HQLD QLH]DZLHUDMąF\P VXEVWDQFMLV]NRGOLZ\FKGOD]GURZLD OXEXFLąĪOLZ\FK]DSDFKyZ
RGSURZDG]DQ\P]SRPLHV]F]HĔQLHEĊGąF\FKSRPLHV]F]HQLDPLKLJLHQLF]QRVDQLWDUQ\PLMHĪHOLSU]HSLV\RGUĊEQHQLHVWDQR
ZLąLQDF]HM
:SRPLHV]F]HQLDFKZEXG\QNDFKXĪ\WHF]QRĞFLSXEOLF]QHMLSURGXNF\MQ\FKNWyU\FKSU]H]QDF]HQLHZLąĪHVLĊ]LFK
RNUHVRZ\PXĪ\WNRZDQLHPLQVWDODFMDZHQW\ODFMLPHFKDQLF]QHMSRZLQQD]DSHZQLDüPRĪOLZRĞüRJUDQLF]HQLDLQWHQV\ZQRĞFL
G]LDáDQLDOXEMHMZ\áąF]HQLDSR]DRNUHVHPXĪ\WNRZDQLDSRPLHV]F]HĔ]]DFKRZDQLHPZDUXQNXQRUPDOQHMSUDF\SU]H]FR
QDMPQLHMMHGQąJRG]LQĊSU]HGLSRLFKXĪ\WNRZDQLX
:EU]PLHQLXXVWDORQ\PSU]H]SNWUR]SRU]ąG]HQLDRNWyU\PPRZDZRGQRĞQLNX
52
']LHQQLN8VWDZ
±±
3R]
:SRPLHV]F]HQLDFKRNWyU\FKPRZDZXVWZSU]\SDGNXZ\VWĊSRZDQLDĨUyGHá]DQLHF]\V]F]HĔV]NRGOLZ\FKGOD
]GURZLDOXEĨUyGHáSDU\ZRGQHMQDOHĪ\]DSHZQLüVWDáąFRQDMPQLHMSyáNURWQąZ\PLDQĊSRZLHWU]DZRNUHVLHSU]HUZZLFK
Z\NRU]\VW\ZDQLXSU]\MPXMąFGRREOLF]DQLDZHQW\ORZDQHMNXEDWXU\QRPLQDOQąZ\VRNRĞüSRPLHV]F]HĔOHF]QLHZLĊNV]ą
QLĪPOXE]DSHZQLüRNUHVRZąZ\PLDQĊSRZLHWU]DVWHURZDQąSR]LRPHPVWĊĪHQLD]DQLHF]\V]F]HĔ
,QVWDORZDQHZSRPLHV]F]HQLXXU]ąG]HQLDZV]F]HJyOQRĞFL]XĪ\ZDMąFHSRZLHWU]HQLHPRJąZ\ZRá\ZDü]DNáyFHĔ
RJUDQLF]DMąF\FKVNXWHF]QRĞüIXQNFMRQRZDQLDZHQW\ODFML
:SRPLHV]F]HQLX]SDOHQLVNDPLQDSDOLZRVWDáHSá\QQHOXE]XU]ąG]HQLDPLJD]RZ\PLSRELHUDMąF\PLSRZLHWU]HGR
VSDODQLD]SRPLHV]F]HQLDL]JUDZLWDF\MQ\PRGSURZDG]HQLHPVSDOLQSU]HZRGHPRGXU]ąG]HQLDVWRVRZDQLHPHFKDQLF]QHM
ZHQW\ODFMLZ\FLąJRZHMMHVW]DEURQLRQH
3U]HSLVX XVWQLH VWRVXMH VLĊ GR SRPLHV]F]HĔ ZNWyU\FK ]DVWRVRZDQR ZHQW\ODFMĊ QDZLHZQRZ\ZLHZQą ]UyZ
QRZDĪRQąOXEQDGFLĞQLHQLRZą
:SRPLHV]F]HQLDFK NWyUH QDOHĪ\ FKURQLü SU]HG ZSá\ZHP ]DQLHF]\V]F]HĔ ]SRPLHV]F]HĔ VąVLDGXMąF\FK
L]RWRF]HQLD]HZQĊWU]QHJRQDOHĪ\VWRVRZDüZHQW\ODFMĊPHFKDQLF]QąQDGFLĞQLHQLRZą
:LQVWDODFMDFK ZHQW\ODFML PHFKDQLF]QHM RJyOQHM QDZLHZQRZ\ZLHZQHM OXE NOLPDW\]DFML NRPIRUWRZHM
RZ\GDMQRĞFL PK LZLĊFHM QDOHĪ\ VWRVRZDü XU]ąG]HQLD GR RG]\VNLZDQLD FLHSáD ]SRZLHWU]D Z\ZLHZDQHJR
RVSUDZQRĞFL WHPSHUDWXURZHM FR QDMPQLHM OXE UHF\UNXODFMĊ JG\ MHVW WR GRSXV]F]DOQH :SU]\SDGNX ]DVWRVRZDQLD
UHF\UNXODFMLVWUXPLHĔSRZLHWU]D]HZQĊWU]QHJRQLHPRĪHE\üPQLHMV]\QLĪZ\QLNDWR]Z\PDJDĔKLJLHQLF]Q\FK'ODZHQW\
ODFML WHFKQRORJLF]QHM ]DVWRVRZDQLH RG]\VNX FLHSáD SRZLQQR Z\QLNDü ]XZDUXQNRZDĔ WHFKQRORJLF]Q\FK LUDFKXQNX HNR
QRPLF]QHJR
8U]ąG]HQLDGRRG]\VNLZDQLDFLHSáDSRZLQQ\PLHü]DEH]SLHF]HQLDRJUDQLF]DMąFHSU]HQLNDQLHPLĊG]\Z\PLHQLDMą
F\PLFLHSáRVWUXPLHQLDPLSRZLHWU]DGR
REMĊWRĞFL VWUXPLHQLD SRZLHWU]D Z\ZLHZDQHJR ]SRPLHV]F]HQLD ± ZSU]\SDGNX Z\PLHQQLND Sá\WRZHJR RUD]
Z\PLHQQLND]UXUHNFLHSOQ\FK
REMĊWRĞFLVWUXPLHQLDSRZLHWU]DZ\ZLHZDQHJR]SRPLHV]F]HQLD±ZSU]\SDGNXZ\PLHQQLNDREURWRZHJR
ZRGQLHVLHQLXGRUyĪQLF\FLĞQLHQLD3D
5HF\UNXODFMĊSRZLHWU]DPRĪQDVWRVRZDüZyZF]DVJG\SU]H]QDF]HQLHZHQW\ORZDQ\FKSRPLHV]F]HĔQLHZLąĪHVLĊ
]Z\VWĊSRZDQLHPEDNWHULLFKRURERWZyUF]\FK]HPLVMąVXEVWDQFML V]NRGOLZ\FKGOD ]GURZLD XFLąĪOLZ\FK ]DSDFKyZ SU]\
]DFKRZDQLXZ\PDJDĔXVWRUD]Z\PDJDĔGRW\F]ąF\FKRFKURQ\SU]HFLZSRĪDURZHM
:EXG\QNXRSLHNL]GURZRWQHMUHF\UNXODFMDSRZLHWU]DPRĪHE\üVWRVRZDQDW\ONR]D]JRGąLQDZDUXQNDFKRNUHĞ
ORQ\FKSU]H]ZáDĞFLZHJRSDĔVWZRZHJRLQVSHNWRUDVDQLWDUQHJR
:SU]\SDGNXVWRVRZDQLDUHF\UNXODFMLSRZLHWU]DZLQVWDODFMDFKZHQW\ODFMLPHFKDQLF]QHMQDZLHZQRZ\ZLHZQHM
OXE NOLPDW\]DFML QDOHĪ\ VWRVRZDü XNáDG\ UHJXODFML XPRĪOLZLDMąFH ZNRU]\VWQ\FK ZDUXQNDFK SRJRGRZ\FK ]ZLĊNV]DQLH
XG]LDáXSRZLHWU]D]HZQĊWU]QHJRGR
3U]HSLVXXVWQLHVWRVXMHVLĊZSU]\SDGNDFKJG\]ZLĊNV]DQLHVWUXPLHQLDSRZLHWU]DZHQW\ODF\MQHJRXQLHPRĪ
OLZLDáRE\GRWU]\PDQLHSR]LRPXF]\VWRĞFLSRZLHWU]DZ\PDJDQHJRSU]H]Z]JOĊG\WHFKQRORJLF]QH
:\PDJDĔXVWPRĪQDQLHVWRVRZDüZSU]\SDGNXLQVWDODFMLXĪ\ZDQ\FKNUyFHMQLĪSU]H]JRG]LQZURNX
&]HUSQLHSRZLHWU]DZLQVWDODFMDFKZHQW\ODFMLLNOLPDW\]DFMLSRZLQQ\E\ü]DEH]SLHF]RQHSU]HGRSDGDPLDW
PRVIHU\F]Q\PLLG]LDáDQLHPZLDWUXRUD]E\ü]ORNDOL]RZDQHZVSRVyEXPRĪOLZLDMąF\SRELHUDQLHZGDQ\FKZDUXQNDFKMDN
QDMF]\VWV]HJRLZRNUHVLHOHWQLPQDMFKáRGQLHMV]HJRSRZLHWU]D
&]HUSQLSRZLHWU]DQLHQDOHĪ\ORNDOL]RZDüZPLHMVFDFKZNWyU\FKLVWQLHMHQLHEH]SLHF]HĔVWZRQDSá\ZXSRZLHWU]D
Z\ZLHZDQHJR]Z\U]XWQLRUD]SRZLHWU]D]UR]S\ORQąZRGąSRFKRG]ąFą]FKáRGQLNRPLQRZHMOXELQQ\FKSRGREQ\FKXU]ą
G]HĔ
&]HUSQLH SRZLHWU]D V\WXRZDQH QD SR]LRPLH WHUHQX OXE QD ĞFLDQLH GZyFK QDMQLĪV]\FK NRQG\JQDFML QDG]LHPQ\FK
EXG\QNXSRZLQQ\]QDMGRZDüVLĊZRGOHJáRĞFLFRQDMPQLHMPZU]XFLHSR]LRP\PRGXOLFL]JUXSRZDQLDPLHMVFSRVWRMR
Z\FKGODZLĊFHMQLĪVDPRFKRGyZPLHMVFJURPDG]HQLDRGSDGyZVWDá\FKZ\ZLHZHNNDQDOL]DF\MQ\FKRUD]LQQ\FKĨUy
GHá]DQLHF]\V]F]HQLDSRZLHWU]D2GOHJáRĞüGROQHMNUDZĊG]LRWZRUXZORWRZHJRF]HUSQLRGSR]LRPXWHUHQXSRZLQQDZ\QR
VLüFRQDMPQLHMP
53
']LHQQLN8VWDZ
±±
3R]
&]HUSQLHSRZLHWU]DV\WXRZDQHQDGDFKXEXG\QNXSRZLQQ\E\üWDNORNDOL]RZDQHDE\GROQDNUDZĊGĨRWZRUXZOR
WRZHJR]QDMGRZDáDVLĊFRQDMPQLHMPSRZ\ĪHMSRZLHU]FKQLQDNWyUHMVą]DPRQWRZDQHRUD]DE\]RVWDáD]DFKRZDQD
RGOHJáRĞüFRQDMPQLHMPRGZ\ZLHZHNNDQDOL]DF\MQ\FK
3RZLHWU]H Z\ZLHZDQH ]EXG\QNyZ OXE SRPLHV]F]HĔ ]DQLHF]\V]F]RQH ZVWRSQLX SU]HNUDF]DMąF\P Z\PDJDQLD
RNUHĞORQHZSU]HSLVDFKRGUĊEQ\FKGRW\F]ąF\FKGRSXV]F]DOQ\FKURG]DMyZLLORĞFLVXEVWDQFML]DQLHF]\V]F]DMąF\FKSRZLH
WU]H]HZQĊWU]QHSRZLQQRE\üRF]\V]F]RQHSU]HGZSURZDG]HQLHPGRDWPRVIHU\
:\U]XWQLHSRZLHWU]DZLQVWDODFMDFKZHQW\ODFMLLNOLPDW\]DFMLSRZLQQ\E\ü]DEH]SLHF]RQHSU]HGRSDGDPLDWPRVIH
U\F]Q\PLLG]LDáDQLHPZLDWUXRUD]E\ü]ORNDOL]RZDQHZPLHMVFDFKXPRĪOLZLDMąF\FKRGSURZDG]HQLHZ\ZLHZDQHJRSRZLH
WU]DEH]SRZRGRZDQLD]DJURĪHQLD]GURZLDXĪ\WNRZQLNyZEXG\QNXLOXG]LZMHJRRWRF]HQLXRUD]Z\ZLHUDQLDV]NRGOLZHJR
ZSá\ZXQDEXG\QHN
'ROQDNUDZĊGĨRWZRUXZ\U]XWQL]SR]LRP\PZ\ORWHPSRZLHWU]DXV\WXRZDQHMQDGDFKXEXG\QNXSRZLQQD]QDM
GRZDüVLĊFRQDMPQLHMPSRZ\ĪHMSRZLHU]FKQLQDNWyUHMZ\U]XWQLDMHVW]DPRQWRZDQDRUD]PSRZ\ĪHMOLQLLáąF]ą
FHMQDMZ\ĪV]HSXQNW\Z\VWDMąF\FKSRQDGGDFKF]ĊĞFLEXG\QNX]QDMGXMąF\FKVLĊZRGOHJáRĞFLGRPRGZ\U]XWQLPLH
U]ąFZU]XFLHSR]LRP\P
8V\WXRZDQLHZ\U]XWQLSRZLHWU]DQDSR]LRPLHWHUHQXMHVWGRSXV]F]DOQHW\ONR]D]JRGąLQDZDUXQNDFKRNUHĞORQ\FK
SU]H]ZáDĞFLZHJRSDĔVWZRZHJRLQVSHNWRUDVDQLWDUQHJR
'RSXV]F]DVLĊV\WXRZDQLHZ\U]XWQLSRZLHWU]DZĞFLDQLHEXG\QNXSRGZDUXQNLHPĪH
SRZLHWU]HZ\ZLHZDQHQLH]DZLHUDXFLąĪOLZ\FK]DSDFKyZRUD]]DQLHF]\V]F]HĔV]NRGOLZ\FKGOD]GURZLD
SU]HFLZOHJáD ĞFLDQD VąVLHGQLHJR EXG\QNX ]RNQDPL ]QDMGXMH VLĊ ZRGOHJáRĞFL FR QDMPQLHM P OXE EH] RNLHQ
ZRGOHJáRĞFLFRQDMPQLHMP
RNQD]QDMGXMąFHVLĊZWHMVDPHMĞFLDQLHVąRGGDORQHZSR]LRPLHRGZ\U]XWQLFRQDMPQLHMPDSRQLĪHMOXESRZ\ĪHM
Z\U]XWQL±FRQDMPQLHMP
F]HUSQLDSRZLHWU]D XV\WXRZDQD ZWHMVDPHMĞFLDQLHEXG\QNX]QDMGXMHVLĊSRQLĪHMOXE QDW\P VDP\PSR]LRPLHFR
Z\U]XWQLDZRGOHJáRĞFLFRQDMPQLHMP
&]HUSQLHLZ\U]XWQLHSRZLHWU]DQDGDFKXEXG\QNXQDOHĪ\V\WXRZDüSR]DVWUHIDPL]DJURĪHQLDZ\EXFKHP]DFKR
ZXMąFPLĊG]\QLPLRGOHJáRĞüQLHPQLHMV]ąQLĪPSU]\Z\U]XFLHSR]LRP\PLPSU]\Z\U]XFLHSLRQRZ\PSU]\F]\P
Z\U]XWQLDSRZLQQDE\üXV\WXRZDQDFRQDMPQLHMPSRQDGF]HUSQLą
2GOHJáRĞüRNWyUHMPRZDZXVWPRĪHQLHE\ü]DFKRZDQDZSU]\SDGNX]DVWRVRZDQLD]EORNRZDQ\FKXU]ąG]HĔ
ZHQW\ODF\MQ\FK REHMPXMąF\FK F]HUSQLĊ LZ\U]XWQLĊ SRZLHWU]D ]DSHZQLDMąF\FK VNXWHF]Q\ UR]G]LDá VWUXPLHQLD SRZLHWU]D
ĞZLHĪHJR RG Z\ZLHZDQHJR ]XU]ąG]HQLD ZHQW\ODF\MQHJR 1LH GRW\F]\ WR SU]\SDGNX XVXZDQLD SRZLHWU]D ]DZLHUDMąFHJR
]DQLHF]\V]F]HQLDV]NRGOLZHGOD]GURZLDXFLąĪOLZH]DSDFK\OXEVXEVWDQFMHSDOQH
2GOHJáRĞüZ\U]XWQLGDFKRZ\FKPLHU]ąFZU]XFLHSR]LRP\PQLHSRZLQQDE\üPQLHMV]DQLĪPRG
NUDZĊG]LGDFKXSRQLĪHMNWyUHM]QDMGXMąVLĊRNQD
QDMEOLĪV]HMNUDZĊG]LRNQDZSRáDFLGDFKX
QDMEOLĪV]HMNUDZĊG]LRNQDZĞFLDQLHSRQDGGDFKHP
-HĪHOL RGOHJáRĞü RNWyUHM PRZD ZXVW SNW L Z\QRVL RG P GR P GROQD NUDZĊGĨ Z\U]XWQL SRZLQQD
]QDMGRZDüVLĊFRQDMPQLHMPSRQDGQDMZ\ĪV]ąNUDZĊG]LąRNQD
:SU]\SDGNX XVXZDQLD SU]H] Z\U]XWQLĊ GDFKRZą SRZLHWU]D ]DZLHUDMąFHJR ]DQLHF]\V]F]HQLD V]NRGOLZH GOD
]GURZLD OXE XFLąĪOLZH ]DSDFK\ ]]DVWU]HĪHQLHP XVW RGOHJáRĞFL RNWyU\FK PRZD ZXVW L QDOHĪ\ ]ZLĊNV]\ü
R
3U]HZRG\LXU]ąG]HQLDZHQW\ODFMLPHFKDQLF]QHMLNOLPDW\]DFMLSRZLQQ\E\ü]DSURMHNWRZDQHLZ\NRQDQH
ZWDNLVSRVyEDE\]PLQLPDOL]RZDüRGNáDGDQLHVLĊ]DQLHF]\V]F]HĔQDLFKSRZLHU]FKQLDFKZHZQĊWU]Q\FK NRQWDNWXMąF\FK
VLĊ]SRZLHWU]HPZHQW\ODF\MQ\P
54
']LHQQLN8VWDZ
±±
3R]
3U]HZRG\ SRZLQQ\ PLHü SU]HNUyM SRSU]HF]Q\ ZáDĞFLZ\ GOD SU]HZLG\ZDQ\FK SU]HSá\ZyZ SRZLHWU]D RUD] NRQ
VWUXNFMĊSU]\VWRVRZDQąGRPDNV\PDOQHJRFLĞQLHQLDLZ\PDJDQHMV]F]HOQRĞFLLQVWDODFML]XZ]JOĊGQLHQLHP3ROVNLFK1RUP
GRW\F]ąF\FKZ\WU]\PDáRĞFLLV]F]HOQRĞFLSU]HZRGyZ
:áDĞFLZRĞFLPDWHULDáyZSU]HZRGyZOXEVSRVyE]DEH]SLHF]DQLDLFKSRZLHU]FKQLSRZLQQ\E\üGREUDQHRGSRZLHG
QLRGRSDUDPHWUyZSU]HSá\ZDMąFHJRSRZLHWU]DRUD]GRZDUXQNyZZ\VWĊSXMąF\FKZPLHMVFXLFK]DPRQWRZDQLD
3U]HZRG\LQVWDORZDQHZPLHMVFDFKZNWyU\FKPRJąE\üQDUDĪRQHQDXV]NRG]HQLDPHFKDQLF]QHSRZLQQ\E\ü]D
EH]SLHF]RQHSU]HGW\PLXV]NRG]HQLDPL
3U]HZRG\SRZLQQ\E\üZ\SRVDĪRQHZRWZRU\UHZL]\MQHVSHáQLDMąFHZ\PDJDQLD3ROVNLHM1RUP\GRW\F]ąFHMHOH
PHQWyZ SU]HZRGyZ XáDWZLDMąF\FK NRQVHUZDFMĊ XPRĪOLZLDMąFH RF]\V]F]HQLH ZQĊWU]D W\FK SU]HZRGyZ DWDNĪH LQQ\FK
XU]ąG]HĔ LHOHPHQWyZ LQVWDODFMLRLOH LFK NRQVWUXNFMD QLH SR]ZDOD QD F]\V]F]HQLH ZLQQ\ VSRVyE QLĪ SRSU]H] WH RWZRU\
SU]\F]\PQLHQDOHĪ\LFKV\WXRZDüZSRPLHV]F]HQLDFKRSRGZ\ĪV]RQ\FKZ\PDJDQLDFKKLJLHQLF]Q\FK
3U]HZRG\ SURZDG]RQH SU]H] SRPLHV]F]HQLD OXE SU]HVWU]HQLH QLHRJU]HZDQH SRZLQQ\ PLHü L]RODFMĊ FLHSOQą
]XZ]JOĊGQLHQLHPZ\PDJDĔRNUHĞORQ\FKZXVW
3U]HZRG\LQVWDODFMLNOLPDW\]DFMLSU]HZRG\VWRVRZDQHGRUHF\UNXODFMLSRZLHWU]DRUD]SURZDG]ąFHGRXU]ąG]HĔGR
RG]\VNLZDQLDFLHSáDDWDNĪHSU]HZRG\SURZDG]ąFHSRZLHWU]H]HZQĊWU]QHSU]H]RJU]HZDQHSRPLHV]F]HQLDSRZLQQ\PLHü
L]RODFMĊFLHSOQąLSU]HFLZZLOJRFLRZą
8U]ąG]HQLDLHOHPHQW\ZHQW\ODFMLPHFKDQLF]QHMLNOLPDW\]DFMLSRZLQQ\E\üVWRVRZDQHZVSRVyEXPRĪOL
ZLDMąF\ X]\VNDQLH ]DNáDGDQHM MDNRĞFL ĞURGRZLVND ZSRPLHV]F]HQLX SU]\ UDFMRQDOQ\P ]XĪ\FLX HQHUJLL GR RJU]HZDQLD
LFKáRG]HQLDRUD]HQHUJLLHOHNWU\F]QHM
,QVWDODFMH NOLPDW\]DFML SRZLQQ\ E\ü Z\SRVDĪRQH ZRGSRZLHGQLH XU]ąG]HQLD SRPLDURZH VáXĪąFH GR VSUDZG]DQLD
ZDUXQNyZSUDF\LNRQWUROL]XĪ\FLDHQHUJLL
8U]ąG]HQLDZHQW\ODFMLPHFKDQLF]QHMLNOLPDW\]DFMLWDNLHMDNFHQWUDOHNOLPDNRQZHNWRU\ZHQW\ODWRURZHNOLPDW\
]DWRU\DSDUDW\RJU]HZF]H LFKáRG]ąFRZHQW\ODF\MQHSRZLQQ\E\üWDNLQVWDORZDQHDE\E\áD]DSHZQLRQD PRĪOLZRĞü LFK
RNUHVRZHMNRQWUROLNRQVHUZDFMLQDSUDZ\OXEZ\PLDQ\
&HQWUDOH ZHQW\ODF\MQH LNOLPDW\]DF\MQH XV\WXRZDQH QD ]HZQąWU] EXG\QNX SRZLQQ\ PLHü RGSRZLHGQLą REXGRZĊ
OXELQQH]DEH]SLHF]HQLHSU]HGZSá\ZHPF]\QQLNyZDWPRVIHU\F]Q\FK
:SU]\SDGNX SRPLHV]F]HĔ RVSHFMDOQ\FK Z\PDJDQLDFK KLJLHQLF]Q\FK QDOHĪ\ VWRVRZDü FHQWUDOH ZHQW\ODF\MQH
LNOLPDW\]DF\MQH XPRĪOLZLDMąFHXWU]\PDQLHSRGZ\ĪV]RQHMF]\VWRĞFL ZHZQąWU]REXGRZ\ Z\SRVDĪRQH ZRĞZLHWOHQLH ZH
ZQĊWU]QHLZ]LHUQLNLGRNRQWUROLVWDQXFHQWUDOL]]HZQąWU]
8U]ąG]HQLDZHQW\ODFMLPHFKDQLF]QHMLNOLPDW\]DFMLSRZLQQ\E\ü]DEH]SLHF]RQHSU]HG]DQLHF]\V]F]HQLDPL]QDMGX
MąF\PL VLĊ ZSRZLHWU]X ]HZQĊWU]Q\P DZV]F]HJyOQ\FK SU]\SDGNDFK ZSRZLHWU]X RELHJRZ\P UHF\UNXODF\MQ\P ]D
SRPRFąILOWUyZ
QDJU]HZQLFHFKáRGQLFHLXU]ąG]HQLDGRRG]\VNLZDQLDFLHSáD±FRQDMPQLHMNODV\*
QDZLOĪDF]H±FRQDMPQLHMNODV\)
RNUHĞORQ\FKZ3ROVNLHM1RUPLHGRW\F]ąFHMNODV\ILNDFMLILOWUyZSRZLHWU]D
1DZLOĪDF]H ZLQVWDODFMLZHQW\ODFMLPHFKDQLF]QHMLNOLPDW\]DFMLSRZLQQ\E\ü]DEH]SLHF]RQHSU]HGSU]HFLHNDQLHP
ZRG\QD]HZQąWU]RUD]SU]HGSU]HQRV]HQLHPNURSHOZRG\SU]H]SRZLHWU]HZHQW\ODF\MQHGRGDOV]\FKF]ĊĞFLLQVWDODFML
3RáąF]HQLDZHQW\ODWRUyZ]SU]HZRGDPLZHQW\ODF\MQ\PLSRZLQQ\E\üZ\NRQDQH]DSRPRFąHODVW\F]Q\FKHOHPHQ
WyZáąF]ąF\FK]]DFKRZDQLHPZ\PDJDĔRNUHĞORQ\FKZXVW
,QVWDODFMH ZHQW\ODFML PHFKDQLF]QHM LNOLPDW\]DFML SRZLQQ\ E\ü Z\SRVDĪRQH ZSU]HSXVWQLFH ]ORNDOL]RZDQH
ZPLHMVFDFKXPRĪOLZLDMąF\FKUHJXODFMĊLQVWDODFMLDWDNĪHRGFLĊFLHGRSá\ZXSRZLHWU]D]HZQĊWU]QHJRLZ\Sá\ZXSRZLHWU]D
ZHZQĊWU]QHJR :\PDJDQLH WR QLH GRW\F]\ LQVWDODFML PHFKDQLF]QHM Z\ZLHZQHM SU]HZLG]LDQHM GR RNUHVRZHM SUDF\ MDNR
ZHQW\ODFMDJUDZLWDF\MQD
55
']LHQQLN8VWDZ
±±
3R]
0RF ZáDĞFLZD ZHQW\ODWRUyZ VWRVRZDQ\FK ZLQVWDODFMDFK ZHQW\ODF\MQ\FK LNOLPDW\]DF\MQ\FK SRZLQQD QLH
SU]HNUDF]DüZDUWRĞFLRNUHĞORQ\FKZSRQLĪV]HMWDEHOL
/S
5RG]DML]DVWRVRZDQLHZHQW\ODWRUD
0DNV\PDOQDPRFZáDĞFLZDZHQW\ODWRUD
>N:PV@
:HQW\ODWRUQDZLHZQ\
D LQVWDODFMDNOLPDW\]DFMLOXEZHQW\ODFMLQDZLHZQR
Z\ZLHZQHM]RG]\VNLHPFLHSáD
E LQVWDODFMDZHQW\ODFMLQDZLHZQRZ\ZLHZQHMEH]
RG]\VNXFLHSáDRUD]ZHQW\ODFMLQDZLHZQHM
:HQW\ODWRUZ\ZLHZQ\
D LQVWDODFMDNOLPDW\]DFMLOXEZHQW\ODFMLQDZLHZQR
Z\ZLHZQHM]RG]\VNLHPFLHSáD
E LQVWDODFMDZHQW\ODFMLQDZLHZQRZ\ZLHZQHMEH]
RG]\VNXFLHSáDRUD]ZHQW\ODFMLQDZLHZQHM
F LQVWDODFMDZ\ZLHZQD
'RSXV]F]DVLĊ]ZLĊNV]HQLHPRF\ZáDĞFLZHMZHQW\ODWRUDZSU]\SDGNX]DVWRVRZDQLDZ\EUDQ\FKHOHPHQWyZLQ
VWDODFMLGRZDUWRĞFLRNUHĞORQHMZSRQLĪV]HMWDEHOL
/S
'RGDWNRZHHOHPHQW\LQVWDODFMLZHQW\ODF\MQHM
OXENOLPDW\]DF\MQHM
'RGDWNRZDPRFZáDĞFLZDZHQW\ODWRUD
>N:PV@
'RGDWNRZ\VWRSLHĔILOWUDFMLSRZLHWU]D
'RGDWNRZ\VWRSLHĔILOWUDFMLSRZLHWU]D]ILOWUDPLNODV\
+LZ\ĪV]HM
)LOWU\GRXVXZDQLDJD]RZ\FK]DQLHF]\V]F]HĔSRZLHWU]D
:\VRNRVNXWHF]QHXU]ąG]HQLHGRRG]\VNXFLHSáDVSUDZ
QRĞüWHPSHUDWXURZDZLĊNV]DQLĪ
7HPSHUDWXU\]DVLODQLDLSRZURWXF]\QQLNDFKáRG]ąFHJREHOHNFKáRG]ąF\FKLHOHPHQWyZFKáRG]ąF\FKSáDV]F]\
]QRZ\FKSRZLQQ\E\üWDNGREUDQHDE\QLHZ\VWĊSRZDáDNRQGHQVDFMDSDU\ZRGQHMQDSRZLHU]FKQLDFKW\FKXU]ąG]HĔ
3RPS\RELHJRZHZRELHJDFKFKáRG]ąF\FKLRJU]HZF]\FKLQVWDODFMLNOLPDW\]DFMLSRZLQQ\E\üUHJXORZDQHZH
GáXJREFLąĪHQLDFLHSOQHJR
:EXG\QNDFK PLHV]NDOQ\FK ]DPLHV]NDQLD ]ELRURZHJR RĞZLDW\ Z\FKRZDQLD RSLHNL ]GURZRWQHM LRSLHNL
VSRáHF]QHM DWDNĪH ZSRPLHV]F]HQLDFK ELXURZ\FK SU]H]QDF]RQ\FK QD SRE\W OXG]L QLHZ\SRVDĪRQ\FK ZZHQW\ODFMĊ PH
FKDQLF]QąOXENOLPDW\]DFMĊRNQDZFHOXRNUHVRZHJRSU]HZLHWU]DQLDSRZLQQ\PLHüNRQVWUXNFMĊXPRĪOLZLDMąFąRWZLHUD
QLHFRQDMPQLHMSRZLHU]FKQLZ\PDJDQHM]JRGQLH]GODGDQHJRSRPLHV]F]HQLD
6NU]\GáDRNLHQĞZLHWOLNLRUD]QDZLHWU]DNLRNLHQQHZ\NRU]\VW\ZDQHGRSU]HZLHWU]DQLDSRPLHV]F]HĔSU]H]QDF]R
Q\FKQDSRE\WOXG]LSRZLQQ\E\ü]DRSDWU]RQHZXU]ąG]HQLDSR]ZDODMąFHQDáDWZHLFKRWZLHUDQLHLUHJXORZDQLHZLHONRĞFL
RWZDUFLD ]SR]LRPX SRGáRJL OXE SRPRVWX WDNĪH SU]H] RVRE\ QLHSHáQRVSUDZQH MHĪHOL QLH SU]HZLGXMH VLĊ NRU]\VWDQLD
]SRPRF\LQQ\FKZVSyáXĪ\WNRZQLNyZ
:SU]\SDGNX]DVWRVRZDQLDZSRPLHV]F]HQLDFKLQQHJRURG]DMXZHQW\ODFMLQLĪZHQW\ODFMDPHFKDQLF]QDQDZLHZQD
OXEQDZLHZQRZ\ZLHZQDGRSá\ZSRZLHWU]D]HZQĊWU]QHJRZLORĞFLQLH]EĊGQHMGODSRWU]HEZHQW\ODF\MQ\FKQDOHĪ\]DSHZQLü
SU]H]XU]ąG]HQLDQDZLHZQHXPLHV]F]DQHZRNQDFKGU]ZLDFKEDONRQRZ\FKOXEZLQQ\FKF]ĊĞFLDFKSU]HJUyG]HZQĊWU]Q\FK
8U]ąG]HQLD QDZLHZQH RNWyU\FK PRZD ZXVW SRZLQQ\ E\ü VWRVRZDQH ]JRGQLH ]Z\PDJDQLDPL RNUHĞORQ\PL
Z3ROVNLHM1RUPLHGRW\F]ąFHMZHQW\ODFMLZEXG\QNDFKPLHV]NDOQ\FK]DPLHV]NDQLD]ELRURZHJRLXĪ\WHF]QRĞFLSXEOLF]QHM
'RGDQ\ SU]H] SNW OLWE UR]SRU]ąG]HQLD RNWyU\P PRZD ZRGQRĞQLNX ZEU]PLHQLX XVWDORQ\P SU]H] SNW
OLWDUR]SRU]ąG]HQLDRNWyU\PPRZDZRGQRĞQLNX
56
ĝFLDQ\ LVWURS\ RUD] LQQH HOHPHQW\ EXGRZODQH SRPLHV]F]HĔ WHFKQLF]Q\FK LJDUDĪ\ ZEXG\QNDFK PLHV]NDOQ\FK
ZLHORURG]LQQ\FKL]DPLHV]NDQLD]ELRURZHJRSRZLQQ\PLHüNRQVWUXNFMĊXQLHPRĪOLZLDMąFąSU]HQLNDQLH]W\FKSRPLHV]F]HĔ
KDáDVyZLGUJDĔGRSRPLHV]F]HĔZ\PDJDMąF\FKRFKURQ\
'=,$à;
2V]F]ĊGQRĞüHQHUJLLLL]RODF\MQRĞüFLHSOQD
%XG\QHN LMHJR LQVWDODFMH RJU]HZF]H ZHQW\ODF\MQH NOLPDW\]DF\MQH FLHSáHM ZRG\ XĪ\WNRZHM
DZSU]\SDGNX EXG\QNyZ XĪ\WHF]QRĞFL SXEOLF]QHM ]DPLHV]NDQLD ]ELRURZHJR SURGXNF\MQ\FK JRVSRGDUF]\FK
LPDJD]\QRZ\FK±UyZQLHĪRĞZLHWOHQLDZEXGRZDQHJRSRZLQQ\E\ü]DSURMHNWRZDQHLZ\NRQDQHZVSRVyE]DSHZQLDMąF\
VSHáQLHQLHQDVWĊSXMąF\FKZ\PDJDĔPLQLPDOQ\FK
ZDUWRĞü ZVNDĨQLND (3 >N:KP ā URN@ RNUHĞODMąFHJR URF]QH REOLF]HQLRZH ]DSRWU]HERZDQLH QD QLHRGQDZLDOQą
HQHUJLĊ SLHUZRWQą GR RJU]HZDQLD ZHQW\ODFML FKáRG]HQLD RUD] SU]\JRWRZDQLD FLHSáHM ZRG\ XĪ\WNRZHM
DZSU]\SDGNX EXG\QNyZ XĪ\WHF]QRĞFL SXEOLF]QHM ]DPLHV]NDQLD ]ELRURZHJR SURGXNF\MQ\FK JRVSRGDUF]\FK
LPDJD]\QRZ\FK±UyZQLHĪGRRĞZLHWOHQLDZEXGRZDQHJRREOLF]RQDZHGáXJSU]HSLVyZGRW\F]ąF\FKPHWRGRORJLL
REOLF]DQLD FKDUDNWHU\VW\NL HQHUJHW\F]QHM EXG\QNyZ MHVW PQLHMV]D RG ZDUWRĞFL REOLF]RQHM ]JRGQLH ]H Z]RUHP
RNWyU\P PRZD Z XVW OXE SU]\ XZ]JOĊGQLHQLX F]ąVWNRZ\FK PDNV\PDOQ\FK ZDUWRĞFL ZVNDĨQLND (3
RNWyU\FKPRZDZXVW
SU]HJURG\ RUD] Z\SRVDĪHQLH WHFKQLF]QH EXG\QNX RGSRZLDGDMą SU]\QDMPQLHM Z\PDJDQLRP L]RODF\MQRĞFL FLHSOQHM
RNUHĞORQ\P Z]DáąF]QLNX QUGR UR]SRU]ąG]HQLD RUD] SRZLHU]FKQLD RNLHQ RGSRZLDGD Z\PDJDQLRP RNUHĞORQ\P
ZSNW]DáąF]QLNDQUGRUR]SRU]ąG]HQLD
D:\PDJDQLDPLQLPDOQHRNWyU\FKPRZDZXVWX]QDMHVLĊ]DVSHáQLRQHGODEXG\QNXSRGOHJDMąFHJRSU]HEX
GRZLHMHĪHOLSU]HJURG\RUD] Z\SRVDĪHQLHWHFKQLF]QHEXG\QNXSRGOHJDMąFHSU]HEXGRZLHRGSRZLDGDMąSU]\QDMPQLHM Z\
PDJDQLRP L]RODF\MQRĞFL FLHSOQHM RNUHĞORQ\P Z]DáąF]QLNX QUGR UR]SRU]ąG]HQLD RUD] SRZLHU]FKQLD RNLHQ RGSRZLDGD
Z\PDJDQLRPRNUHĞORQ\PZSNW]DáąF]QLNDQUGRUR]SRU]ąG]HQLD
%XG\QHNSRZLQLHQE\ü]DSURMHNWRZDQ\LZ\NRQDQ\ZWDNLVSRVyEDE\RJUDQLF]\üU\]\NRSU]HJU]HZDQLDEXG\QNX
ZRNUHVLHOHWQLP
0DNV\PDOQą ZDUWRĞü ZVNDĨQLND (3 RNUHĞODMąFHJR URF]QH REOLF]HQLRZH ]DSRWU]HERZDQLH EXG\QNX QD
QLHRGQDZLDOQą HQHUJLĊ SLHUZRWQą GR RJU]HZDQLD ZHQW\ODFML FKáRG]HQLD SU]\JRWRZDQLD FLHSáHM ZRG\ XĪ\WNRZHM RUD]
RĞZLHWOHQLDREOLF]DVLĊ]JRGQLH]SRQLĪV]\PZ]RUHP
(3 (3+:ǻ(3&ǻ(3/>N:KPāURN@
JG]LH
(3+:±F]ąVWNRZDPDNV\PDOQDZDUWRĞüZVNDĨQLND(3QDSRWU]HE\RJU]HZDQLD ZHQW\ODFMLRUD]SU]\JRWRZDQLD
FLHSáHMZRG\XĪ\WNRZHM
ǻ(3&±F]ąVWNRZDPDNV\PDOQDZDUWRĞüZVNDĨQLND(3QDSRWU]HE\FKáRG]HQLD
ǻ(3/±F]ąVWNRZDPDNV\PDOQDZDUWRĞüZVNDĨQLND(3QDSRWU]HE\RĞZLHWOHQLD
57
']LHQQLN8VWDZ
±±
&]ąVWNRZHPDNV\PDOQHZDUWRĞFLZVNDĨQLND(3Z\QRV]ą
3R]
QDSRWU]HE\RJU]HZDQLDZHQW\ODFMLRUD]SU]\JRWRZDQLDFLHSáHMZRG\XĪ\WNRZHM
/S
&]ąVWNRZHPDNV\PDOQHZDUWRĞFLZVNDĨQLND(3+:QDSRWU]HE\
RJU]HZDQLDZHQW\ODFML
RUD]SU]\JRWRZDQLDFLHSáHMZRG\XĪ\WNRZHM>N:KPāURN@
5RG]DMEXG\QNX
RGVW\F]QLD
U
RGVW\F]QLD
U
RGVW\F]QLD
U
%XG\QHNPLHV]NDOQ\
D MHGQRURG]LQQ\
E ZLHORURG]LQQ\
%XG\QHN]DPLHV]NDQLD]ELRURZHJR
%XG\QHNXĪ\WHF]QRĞFLSXEOLF]QHM
D RSLHNL]GURZRWQHM
E SR]RVWDáH
%XG\QHNJRVSRGDUF]\PDJD]\QRZ\
LSURGXNF\MQ\
2GVW\F]QLDU±ZSU]\SDGNXEXG\QNyZ]DMPRZDQ\FKSU]H]ZáDG]HSXEOLF]QHRUD]EĊGąF\FKLFKZáDVQRĞFLą
QDSRWU]HE\FKáRG]HQLD
/S
&]ąVWNRZHPDNV\PDOQHZDUWRĞFLZVNDĨQLNDǻ(3&QDSRWU]HE\
FKáRG]HQLD>N:KPāURN@
5RG]DMEXG\QNX
RGVW\F]QLD
U
RGVW\F]QLD
U
RGVW\F]QLD
U
%XG\QHNPLHV]NDOQ\
D MHGQRURG]LQQ\
E ZLHORURG]LQQ\
D RSLHNL]GURZRWQHM
E SR]RVWDáH
ǻ(3& ā$I&$I
ǻ(3& ā$I&$I
ǻ(3& ā$I&$I
ǻ(3& ǻ(3& ǻ(3& ā$I&$I
ā$I&$I
ā$I&$I
%XG\QHNJRVSRGDUF]\PDJD]\QRZ\
LSURGXNF\MQ\
JG]LH
$I±SRZLHU]FKQLDXĪ\WNRZDRJU]HZDQDEXG\QNX>P@
$I&±SRZLHU]FKQLDXĪ\WNRZDFKáRG]RQDEXG\QNX>P@
-HĪHOLEXG\QHNSRVLDGDLQVWDODFMĊFKáRG]HQLDZSU]HFLZQ\PSU]\SDGNXǻ(3& N:KPāURN
58
']LHQQLN8VWDZ
QDSRWU]HE\RĞZLHWOHQLD
/S
±±
&]ąVWNRZHPDNV\PDOQHZDUWRĞFLZVNDĨQLNDǻ(3/QDSRWU]HE\
RĞZLHWOHQLD>N:KPāURN@
Z]DOHĪQRĞFLRGF]DVXG]LDáDQLDRĞZLHWOHQLD
ZFLąJXURNXW>KURN@
5RG]DMEXG\QNX
RGVW\F]QLD
U
RGVW\F]QLD
U
RGVW\F]QLD
U
%XG\QHNPLHV]NDOQ\
D MHGQRURG]LQQ\
E ZLHORURG]LQQ\
D RSLHNL]GURZRWQHM
E SR]RVWDáH
3R]
ǻ(3/ ǻ(3/ ǻ(3/ GODW
ǻ(3/ GODW
ǻ(3/ GODW
ǻ(3/ GODWစ
ǻ(3/ GODWစ
ǻ(3/ GODWစ
ǻ(3/ %XG\QHNJRVSRGDUF]\PDJD]\QRZ\
LSURGXNF\MQ\
-HĪHOLZEXG\QNXQDOHĪ\XZ]JOĊGQLüRĞZLHWOHQLHZEXGRZDQHZSU]HFLZQ\PSU]\SDGNXǻ(3/ N:KPāURN
:SU]\SDGNX EXG\QNyZ RUyĪQ\FK IXQNFMDFK XĪ\WNRZ\FK PDNV\PDOQH ZDUWRĞFL ZVNDĨQLND (3 RNUHĞODMąFHJR
URF]QHREOLF]HQLRZH]DSRWU]HERZDQLHEXG\QNXQDQLHRGQDZLDOQąHQHUJLĊSLHUZRWQąGRRJU]HZDQLDZHQW\ODFMLFKáRG]H
QLDSU]\JRWRZDQLDFLHSáHMZRG\XĪ\WNRZHMLRĞZLHWOHQLDZEXGRZDQHJRREOLF]DVLĊ]JRGQLH]SRQLĪV]\PZ]RUHP
(3 ȈL(3Lā$ILȈL$IL>N:KPāURN@
JG]LH
(3L± PDNV\PDOQDZDUWRĞüZVNDĨQLND(3RNUHĞODMąFHJRURF]QHREOLF]HQLRZH]DSRWU]HERZDQLHQDQLHRGQDZLDO
QąHQHUJLĊSLHUZRWQąGRRJU]HZDQLDZHQW\ODFMLSU]\JRWRZDQLDFLHSáHMZRG\XĪ\WNRZHMFKáRG]HQLDRUD]
RĞZLHWOHQLDZEXGRZDQHJRGODF]ĊĞFLLWHMEXG\QNXRMHGQROLWHMIXQNFMLXĪ\WNRZHMRSRZLHU]FKQL$ILRE
OLF]RQD ]JRGQLH ]H Z]RUHP RNWyU\P PRZD ZXVW SU]\ XZ]JOĊGQLHQLX F]ąVWNRZ\FK PDNV\PDOQ\FK
ZDUWRĞFLZVNDĨQLND(3RNWyU\FKPRZDZXVW
$IL± SRZLHU]FKQLDXĪ\WNRZDRJU]HZDQDFKáRG]RQDLWHMF]ĊĞFLEXG\QNXRMHGQROLWHMIXQNFMLXĪ\WNRZHM
:\PDJDQLD RNUHĞORQH Z XVWX]QDMH VLĊ ]D VSHáQLRQH MHĪHOL RNQD RUD] LQQH SU]HJURG\ SU]HV]NORQH
LSU]H]URF]\VWHRGSRZLDGDMąSU]\QDMPQLHMZ\PDJDQLRPRNUHĞORQ\PZSNW]DáąF]QLNDQUGRUR]SRU]ąG]HQLD
'=,$à;,
3U]HSLV\SU]HMĞFLRZHLNRĔFRZH
3U]HSLVyZUR]SRU]ąG]HQLDQLHVWRVXMHVLĊ]]DVWU]HĪHQLHPXVWLXVWMHĪHOLSU]HGGQLHPZHMĞFLD
ZĪ\FLHUR]SRU]ąG]HQLD
]RVWDá ]áRĪRQ\ ZQLRVHN RSR]ZROHQLH QD EXGRZĊ OXE RGUĊEQ\ ZQLRVHN R]DWZLHUG]HQLH SURMHNWX EXGRZODQHJR
LZQLRVNLWH]RVWDá\RSUDFRZDQHQDSRGVWDZLHGRW\FKF]DVRZ\FKSU]HSLVyZ
]RVWDáR GRNRQDQH ]JáRV]HQLH EXGRZ\ OXE Z\NRQDQLD UREyW EXGRZODQ\FK ZSU]\SDGNX JG\ QLH MHVW Z\PDJDQH
X]\VNDQLHGHF\]MLRSR]ZROHQLXQDEXGRZĊ
:EU]PLHQLX XVWDORQ\P SU]H] UR]SRU]ąG]HQLD 0LQLVWUD ,QIUDVWUXNWXU\ ]GQLD OXWHJR U ]PLHQLDMąFHJR UR]SRU]ąG]HQLH
ZVSUDZLHZDUXQNyZWHFKQLF]Q\FKMDNLPSRZLQQ\RGSRZLDGDüEXG\QNLLLFKXV\WXRZDQLH']81USR]NWyUHZHV]áR
ZĪ\FLH]PRFąRGGQLDJUXGQLDU
59
']LHQQLN8VWDZ
±±
3R]
=DáąF]QLNQU
:<0$*$1,$,=2/$&<-12ĝ&,&,(3/1(-,,11(:<0$*$1,$=:,Ą=$1(
=26=&=ĉ'12ĝ&,Ą(1(5*,,
,]RODF\MQRĞüFLHSOQDSU]HJUyG
:DUWRĞFLZVSyáF]\QQLNDSU]HQLNDQLDFLHSáD8&ĞFLDQGDFKyZVWURSyZLVWURSRGDFKyZGODZV]\VWNLFKURG]DMyZ
EXG\QNyZ XZ]JOĊGQLDMąFH SRSUDZNL ]H Z]JOĊGX QD SXVWNL SRZLHWU]QH Z ZDUVWZLH L]RODFML áąF]QLNL PHFKDQLF]QH SU]H
FKRG]ąFH SU]H] ZDUVWZĊ L]RODF\MQą RUD] RSDG\ QD GDFK R RGZUyFRQ\P XNáDG]LH ZDUVWZ REOLF]RQH ]JRGQLH ] 3ROVNLPL
1RUPDPL GRW\F]ąF\PL REOLF]DQLD RSRUX FLHSOQHJR L ZVSyáF]\QQLND SU]HQLNDQLD FLHSáD RUD] SU]HQRV]HQLD FLHSáD SU]H]
JUXQWQLHPRJąE\üZLĊNV]HQLĪZDUWRĞFL8&PD[RNUHĞORQHZSRQLĪV]HMWDEHOL
/S
5RG]DMSU]HJURG\LWHPSHUDWXUDZSRPLHV]F]HQLX
:VSyáF]\QQLNSU]HQLNDQLDFLHSáD8&PD[
>:Pā.@
RGVW\F]QLD
U
RGVW\F]QLD
U
RGVW\F]QLD
U
ĝFLDQ\]HZQĊWU]QH
D SU]\WLစ&
E SU]\&ငWL&
F SU]\WL&
ĝFLDQ\ZHZQĊWU]QH
D SU]\ǻWLစ&RUD]RGG]LHODMąFHSRPLHV]F]HQLDRJU]HZDQH
RGNODWHNVFKRGRZ\FKLNRU\WDU]\
E SU]\ǻWL&
EH]Z\PDJDĔ EH]Z\PDJDĔ EH]Z\PDJDĔ
F RGG]LHODMąFHSRPLHV]F]HQLHRJU]HZDQHRGQLHRJU]HZDQHJR
ĝFLDQ\SU]\OHJáHGRV]F]HOLQG\ODWDF\MQ\FKRV]HURNRĞFL
D GRFPWUZDOH]DPNQLĊW\FKLZ\SHáQLRQ\FKL]RODFMąFLHSO
QąQDJáĊERNRĞFLFRQDMPQLHMFP
E SRZ\ĪHMFPQLH]DOHĪQLHRGSU]\MĊWHJRVSRVREX]D
PNQLĊFLDL]DL]RORZDQLDV]F]HOLQ\
ĝFLDQ\QLHRJU]HZDQ\FKNRQG\JQDFMLSRG]LHPQ\FK
'DFK\VWURSRGDFK\LVWURS\SRGQLHRJU]HZDQ\PLSRGGDV]DPL
OXEQDGSU]HMD]GDPL
D SU]\WLစ&
E SU]\&ငWL&
F SU]\WL&
3RGáRJLQDJUXQFLH
D SU]\WLစ&
E SU]\&ငWL&
F SU]\WL&
6WURS\QDGSRPLHV]F]HQLDPLQLHRJU]HZDQ\PLL]DPNQLĊW\PL
SU]HVWU]HQLDPLSRGSRGáRJRZ\PL
D SU]\WLစ&
E SU]\&ငWL&
F SU]\WL&
2]QDF]HQLH]DáąF]QLNDQUQDGDQHSU]H]SNWUR]SRU]ąG]HQLDRNWyU\PPRZDZRGQRĞQLNXZEU]PLHQLXXVWDORQ\PSU]H]
SNWUR]SRU]ąG]HQLDRNWyU\PPRZDZRGQRĞQLNX
60
']LHQQLN8VWDZ
±±
3R]
6WURS\QDGRJU]HZDQ\PLSRPLHV]F]HQLDPLSRG]LHPQ\PL
LVWURS\PLĊG]\NRQG\JQDF\MQH
D SU]\ǻWLစ&
E SU]\ǻWL&
3RPLHV]F]HQLHRJU]HZDQH±SRPLHV]F]HQLHZNWyU\PQDVNXWHNG]LDáDQLDV\VWHPXRJU]HZDQLDOXEZZ\QLNXELODQVXVWUDW
L]\VNyZFLHSáDXWU]\P\ZDQDMHVWWHPSHUDWXUDNWyUHMZDUWRĞü]RVWDáDRNUHĞORQDZXVWUR]SRU]ąG]HQLD
WL±7HPSHUDWXUDSRPLHV]F]HQLDRJU]HZDQHJR]JRGQLH]XVWUR]SRU]ąG]HQLD
:DUWRĞFL ZVSyáF]\QQLND SU]HQLNDQLD FLHSáD 8 RNLHQ GU]ZL EDONRQRZ\FK L GU]ZL ]HZQĊWU]Q\FK QLH PRJą E\ü
ZLĊNV]HQLĪZDUWRĞFL8PD[RNUHĞORQHZSRQLĪV]HMWDEHOL
/S
2NQDGU]ZLEDONRQRZHLGU]ZL]HZQĊWU]QH
:VSyáF]\QQLNSU]HQLNDQLDFLHSáD8PD[
>:Pā.@
RGVW\F]QLD
U
RGVW\F]QLD
U
RGVW\F]QLD
U
2NQD]Z\MąWNLHPRNLHQSRáDFLRZ\FKGU]ZLEDONRQRZH
LSRZLHU]FKQLHSU]H]URF]\VWHQLHRWZLHUDOQH
D SU]\WLစ&
E SU]\WL&
2NQDSRáDFLRZH
D SU]\WLစ&
E SU]\WL&
2NQDZĞFLDQDFKZHZQĊWU]Q\FK
D SU]\ǻWLစ&
E SU]\ǻWL&
'U]ZLZSU]HJURGDFK]HZQĊWU]Q\FKOXEZSU]HJURGDFKPLĊG]\
SRPLHV]F]HQLDPLRJU]HZDQ\PLLQLHRJU]HZDQ\PL
2NQDLGU]ZL]HZQĊWU]QHZSU]HJURGDFK]HZQĊWU]Q\FKSRPLHV]
F]HĔQLHRJU]HZDQ\FK
EH]Z\PDJDĔ EH]Z\PDJDĔ
EH]Z\PDJDĔ
EH]Z\PDJDĔ EH]Z\PDJDĔ
EH]Z\PDJDĔ
3RPLHV]F]HQLHRJU]HZDQH±SRPLHV]F]HQLHZNWyU\PQDVNXWHNG]LDáDQLDV\VWHPXRJU]HZDQLDOXEZZ\QLNXELODQVXVWUDW
L]\VNyZFLHSáDXWU]\P\ZDQDMHVWWHPSHUDWXUDNWyUHMZDUWRĞü]RVWDáDRNUHĞORQDZXVWUR]SRU]ąG]HQLD
WL±7HPSHUDWXUDSRPLHV]F]HQLDRJU]HZDQHJR]JRGQLH]XVWUR]SRU]ąG]HQLD
'RSXV]F]DVLĊGODEXG\QNXSURGXNF\MQHJRPDJD]\QRZHJRLJRVSRGDUF]HJRZLĊNV]HZDUWRĞFLZVSyáF]\QQLND8
QLĪ 8&PD[ RUD] 8PD[ RNUHĞORQH Z SNW L MHĪHOL X]DVDGQLD WR UDFKXQHN HIHNW\ZQRĞFL HNRQRPLF]QHM LQZHVW\FML
REHMPXMąF\NRV]W\EXGRZ\LHNVSORDWDFMLEXG\QNX
: EXG\QNX PLHV]NDOQ\P ]DPLHV]NDQLD ]ELRURZHJR XĪ\WHF]QRĞFL SXEOLF]QHM SURGXNF\MQ\P PDJD]\QRZ\P
LJRVSRGDUF]\PSRGáRJDQDJUXQFLHZRJU]HZDQ\PSRPLHV]F]HQLXSRZLQQDPLHüL]RODFMĊFLHSOQąREZRGRZą]PDWHULDáX
L]RODF\MQHJRZSRVWDFLZDUVWZ\RRSRU]HFLHSOQ\PFRQDMPQLHMPā.:SU]\F]\PRSyUFLHSOQ\ZDUVWZSRGáRJR
Z\FKREOLF]DVLĊ]JRGQLH]3ROVNLPL1RUPDPLRNWyU\FKPRZDZSNW
61
']LHQQLN8VWDZ
±±
3R]
,]RODFMDFLHSOQDSU]HZRGyZUR]G]LHOF]\FKLNRPSRQHQWyZZLQVWDODFMDFKFHQWUDOQHJRRJU]HZDQLDFLHSáHMZRG\
XĪ\WNRZHMZW\PSU]HZRGyZF\UNXODF\MQ\FKLQVWDODFMLFKáRGXLRJU]HZDQLDSRZLHWU]QHJRSRZLQQDVSHáQLDüQDVWĊSXMąFH
Z\PDJDQLDPLQLPDOQHRNUHĞORQHZSRQLĪV]HMWDEHOL
/S
5RG]DMSU]HZRGXOXENRPSRQHQWX
0LQLPDOQDJUXERĞüL]RODFMLFLHSOQHM
PDWHULDáRZVSyáF]\QQLNX
SU]HZRG]HQLDFLHSáD
Ȝ >:Pā.@
ĝUHGQLFDZHZQĊWU]QDGRPP
PP
ĝUHGQLFDZHZQĊWU]QDRGGRPP
PP
ĝUHGQLFDZHZQĊWU]QDRGGRPP
UyZQDĞUHGQLF\ZHZQĊWU]QHMUXU\
ĝUHGQLFDZHZQĊWU]QDSRQDGPP
3U]HZRG\LDUPDWXUDZJOS±SU]HFKRG]ąFHSU]H]ĞFLDQ\OXEVWURS\
VNU]\ĪRZDQLDSU]HZRGyZ
Z\PDJDĔ]OS±
3U]HZRG\RJU]HZDĔFHQWUDOQ\FKSU]HZRG\ZRG\FLHSáHMLF\UNXODFML
LQVWDODFMLFLHSáHMZRG\XĪ\WNRZHMZJOS±XáRĪRQHZNRPSRQHQWDFK
EXGRZODQ\FKPLĊG]\RJU]HZDQ\PLSRPLHV]F]HQLDPLUyĪQ\FKXĪ\WNRZ
QLNyZ
Z\PDJDĔ]OS±
3U]HZRG\ZJOSXáRĪRQHZSRGáRG]H
PP
3U]HZRG\RJU]HZDQLDSRZLHWU]QHJRXáRĪRQHZF]ĊĞFLRJU]HZDQHMEX
G\QNX
PP
3U]HZRG\RJU]HZDQLDSRZLHWU]QHJRXáRĪRQHZF]ĊĞFLQLHRJU]HZDQHM
EXG\QNX
PP
3U]HZRG\LQVWDODFMLZRG\ORGRZHMSURZDG]RQHZHZQąWU]EXG\QNX Z\PDJDĔ]OS±
PP
3U]HZRG\LQVWDODFMLZRG\ORGRZHMSURZDG]RQHQD]HZQąWU]EXG\QNX
Z\PDJDĔ]OS±
8ZDJD
3U]\]DVWRVRZDQLXPDWHULDáXL]RODF\MQHJRRLQQ\PZVSyáF]\QQLNXSU]HZRG]HQLDFLHSáDQLĪSRGDQ\ZWDEHOL±QDOHĪ\
VNRU\JRZDüJUXERĞüZDUVWZ\L]RODF\MQHM
,]RODFMDFLHSOQDZ\NRQDQDMDNRSRZLHWU]QRV]F]HOQD
,QQHZ\PDJDQLD]ZLą]DQH]RV]F]ĊGQRĞFLąHQHUJLL
2 N Q D :EXG\QNXPLHV]NDOQ\PL]DPLHV]NDQLD]ELRURZHJRSROHSRZLHU]FKQL$Z\UDĪRQHZPRNLHQRUD]SU]H
JUyGV]NODQ\FKLSU]H]URF]\VW\FKRZVSyáF]\QQLNXSU]HQLNDQLDFLHSáDQLHPQLHMV]\PQLĪ:Pā.REOLF]RQHZH
GáXJLFKZ\PLDUyZPRGXODUQ\FKQLHPRĪHE\üZLĊNV]HQLĪZDUWRĞü$PD[REOLF]RQHZHGáXJZ]RUX
$PD[ ā$]ā$Z
JG]LH
$]± MHVWVXPąSyOSRZLHU]FKQLU]XWXSR]LRPHJRZV]\VWNLFKNRQG\JQDFMLQDG]LHPQ\FKZ]HZQĊWU]Q\PREU\
VLHEXG\QNXZSDVLHRV]HURNRĞFLPZ]GáXĪĞFLDQ]HZQĊWU]Q\FK
$Z± MHVWVXPąSyOSRZLHU]FKQLSR]RVWDáHMF]ĊĞFLU]XWXSR]LRPHJRZV]\VWNLFKNRQG\JQDFMLSRRGMĊFLX$]
: EXG\QNX XĪ\WHF]QRĞFL SXEOLF]QHM SROH SRZLHU]FKQL $ Z\UDĪRQH Z P RNLHQ RUD] SU]HJUyG V]NODQ\FK
LSU]H]URF]\VW\FKRZVSyáF]\QQLNXSU]HQLNDQLDFLHSáDQLHPQLHMV]\PQLĪ:Pā.REOLF]RQHZHGáXJLFKZ\PLDUyZ
PRGXODUQ\FKQLHPRĪHE\üZLĊNV]HQLĪZDUWRĞü$PD[REOLF]RQDZHGáXJZ]RUXRNUHĞORQHJRZSNWMHĪHOLQLHMHVWWR
VSU]HF]QH]ZDUXQNDPLGRW\F]ąF\PL]DSHZQLHQLDQLH]EĊGQHJRRĞZLHWOHQLDĞZLDWáHPG]LHQQ\PRNUHĞORQ\PLZUR]
SRU]ąG]HQLD
62
']LHQQLN8VWDZ
±±
3R]
: EXG\QNX SURGXNF\MQ\P PDJD]\QRZ\P L JRVSRGDUF]\P áąF]QH SROH SRZLHU]FKQL RNLHQ RUD] ĞFLDQ V]NOD
Q\FKZVWRVXQNXGRSRZLHU]FKQLFDáHMHOHZDFMLQLHPRĪHE\üZLĊNV]HQLĪ
ZEXG\QNXMHGQRNRQG\JQDF\MQ\PKDORZ\P±
ZEXG\QNXZLHORNRQG\JQDF\MQ\P±
:HZV]\VWNLFKURG]DMDFKEXG\QNyZZVSyáF]\QQLNSU]HSXV]F]DOQRĞFLHQHUJLLFDáNRZLWHMSURPLHQLRZDQLDVáR
QHF]QHJRRNLHQRUD]SU]HJUyGV]NODQ\FKLSU]H]URF]\VW\FKJOLF]RQ\ZHGáXJZ]RUX
J I&āJQ
JG]LH
JQ±
ZVSyáF]\QQLNFDáNRZLWHMSU]HSXV]F]DOQRĞFLHQHUJLLSURPLHQLRZDQLDVáRQHF]QHJRGODW\SXRV]NOHQLD
I&±
ZVSyáF]\QQLNUHGXNFMLSURPLHQLRZDQLD]HZ]JOĊGXQD]DVWRVRZDQHXU]ąG]HQLDSU]HFLZVáRQHF]QHZRNUH
VLHOHWQLPQLHPRĪHE\üZLĊNV]\QLĪ
:DUWRĞFLZVSyáF]\QQLNDFDáNRZLWHMSU]HSXV]F]DOQRĞFLHQHUJLLSURPLHQLRZDQLDVáRQHF]QHJRGODW\SXRV]NOHQLD
JQ QDOHĪ\ SU]\MPRZDü QD SRGVWDZLH GHNODUDFML ZáDĞFLZRĞFL XĪ\WNRZ\FK RNQD : SU]\SDGNX EUDNX GDQ\FK ZDUWRĞü JQ
RNUHĞODSRQLĪV]DWDEHOD
/S
:VSyáF]\QQLNFDáNRZLWHMSU]HSXV]F]DOQRĞFLHQHUJLLSURPLH
QLRZDQLDVáRQHF]QHJRJQ
7\SRV]NOHQLD
3RMHG\QF]RV]NORQH
3RGZyMQLHV]NORQH
3RGZyMQLHV]NORQH]SRZáRNąVHOHNW\ZQą
3RWUyMQLHV]NORQH
3RWUyMQLHV]NORQH]SRZáRNąVHOHNW\ZQą
2NQDSRGZyMQH
:DUWRĞFLZVSyáF]\QQLNDUHGXNFMLSURPLHQLRZDQLD]HZ]JOĊGXQD]DVWRVRZDQHXU]ąG]HQLDSU]HFLZVáRQHF]QHI&
RNUHĞODSRQLĪV]DWDEHOD
/S
7\S]DVáRQ
%LDáHĪDOX]MHRODPHODFK
QDVWDZQ\FK
:áDĞFLZRĞFLRSW\F]QH
ZVSyáF]\QQLN
DEVRUSFML
=DVáRQ\]SRZáRNą
DOXPLQLRZą
RVáRQD]HZQĊWU]QD
=DVáRQ\NRORURZH
RVáRQD
ZHZQĊWU]QD
=DVáRQ\ELDáH
ZVSyáF]\QQLN
SU]HSXV]F]DOQRĞFL
:VSyáF]\QQLNUHGXNFML
SURPLHQLRZDQLDI&
3NWQLHVWRVXMHVLĊZRGQLHVLHQLXGRSRZLHU]FKQLSLRQRZ\FKRUD]SRZLHU]FKQLQDFK\ORQ\FKZLĊFHMQLĪ
VWRSQL GR SR]LRPX VNLHURZDQ\FK Z NLHUXQNDFK RG SyáQRFQR]DFKRGQLHJR GR SyáQRFQRZVFKRGQLHJR NLHUXQHN Syá
QRFQ\ ± VWRSQL RNLHQ FKURQLRQ\FK SU]HG SURPLHQLRZDQLHP VáRQHF]Q\P HOHPHQWHP ]DFLHQLDMąF\P VSHáQLDMąF\P
Z\PDJDQLDRNWyU\FKPRZDZSNWRUD]GRRNLHQRSRZLHU]FKQLPQLHMV]HMQLĪP
63
']LHQQLN8VWDZ
±±
3R]
: D U X Q N L V S H á Q L H Q L D Z \ P D J D Ĕ G R W \ F ] ą F \ F K S R Z L H U ] F K Q L R Z H M N R Q G H Q V D F M L S D U \ Z R G Q H M :FHOX]DFKRZDQLDZDUXQNXRNWyU\PPRZDZXVWUR]SRU]ąG]HQLDZRGQLHVLHQLXGRSU]HJUyG]H
ZQĊWU]Q\FKEXG\QNyZPLHV]NDOQ\FK]DPLHV]NDQLD]ELRURZHJRXĪ\WHF]QRĞFLSXEOLF]QHMSURGXNF\MQ\FKPDJD]\QRZ\FK
LJRVSRGDUF]\FKUR]ZLą]DQLDSU]HJUyG]HZQĊWU]Q\FKLLFKZĊ]áyZNRQVWUXNF\MQ\FKSRZLQQ\FKDUDNWHU\]RZDüVLĊZVSyá
F]\QQLNLHPWHPSHUDWXURZ\PI5VLRZDUWRĞFLQLHPQLHMV]HMQLĪZ\PDJDQDZDUWRĞüNU\W\F]QDREOLF]RQD]JRGQLH]3ROVNą
1RUPą GRW\F]ąFą PHWRG\ REOLF]DQLD WHPSHUDWXU\ SRZLHU]FKQL ZHZQĊWU]QHM NRQLHF]QHM GR XQLNQLĊFLD NU\W\F]QHM ZLOJRW
QRĞFLSRZLHU]FKQLLNRQGHQVDFMLPLĊG]\ZDUVWZRZHM
:\PDJDQąZDUWRĞüNU\W\F]QąZVSyáF]\QQLNDWHPSHUDWXURZHJRI5VLZSRPLHV]F]HQLDFKRJU]HZDQ\FKGRWHP
SHUDWXU\FRQDMPQLHM&ZEXG\QNDFKPLHV]NDOQ\FK]DPLHV]NDQLD]ELRURZHJRLXĪ\WHF]QRĞFLSXEOLF]QHMQDOHĪ\RNUHĞ
ODüZHGáXJUR]G]LDáX3ROVNLHM1RUP\RNWyUHMPRZDZSNWSU]\]DáRĪHQLXĪHĞUHGQLDPLHVLĊF]QDZDUWRĞüZLOJRW
QRĞFLZ]JOĊGQHMSRZLHWU]DZHZQĊWU]QHJRMHVWUyZQDĳ SU]\F]\PGRSXV]F]DVLĊSU]\MPRZDQLHZ\PDJDQHMZDUWRĞFL
WHJRZVSyáF]\QQLNDUyZQHM
:DUWRĞü ZVSyáF]\QQLND WHPSHUDWXURZHJR FKDUDNWHU\]XMąFHJR ]DVWRVRZDQH UR]ZLą]DQLH NRQVWUXNF\MQR
PDWHULDáRZHQDOHĪ\REOLF]Dü
GODSU]HJURG\±ZHGáXJ3ROVNLHM1RUP\RNWyUHMPRZDZSNW
GOD PRVWNyZ FLHSOQ\FK SU]\ ]DVWRVRZDQLX SU]HVWU]HQQHJR PRGHOX SU]HJURG\ ± ZHGáXJ 3ROVNLHM 1RUP\ GRW\F]ąFHM
REOLF]DQLDVWUXPLHQLFLHSOQ\FKLWHPSHUDWXU\SRZLHU]FKQL
6SUDZG]HQLHZDUXQNXRNWyU\PPRZDZXVWLUR]SRU]ąG]HQLDQDOHĪ\SU]HSURZDG]DüZHGáXJUR]
G]LDáXL3ROVNLHM1RUP\RNWyUHMPRZDZSNW
'RSXV]F]DVLĊNRQGHQVDFMĊSDU\ZRGQHMRNWyUHMPRZDZXVWUR]SRU]ąG]HQLDZHZQąWU]SU]HJURG\Z
RNUHVLH]LPRZ\PRLOHVWUXNWXUDSU]HJURG\ XPRĪOLZL Z\SDURZDQLH NRQGHQVDWX ZRNUHVLHOHWQLPLQLH QDVWąSLSU]\ W\P
GHJUDGDFMDPDWHULDáyZEXGRZODQ\FKSU]HJURG\QDVNXWHNWHMNRQGHQVDFML
6 ] F ] H O Q R Ğ ü Q D S U ] H Q L N D Q L H S R Z L H W U ] D :EXG\QNX PLHV]NDOQ\P]DPLHV]NDQLD]ELRURZHJRXĪ\WHF]QRĞFLSXEOLF]QHMLSURGXNF\MQ\PSU]HJURG\]H
ZQĊWU]QHQLHSU]H]URF]\VWH]áąF]DPLĊG]\SU]HJURGDPLLF]ĊĞFLDPLSU]HJUyGPLĊG]\LQQ\PLSRáąF]HQLHVWURSRGDFKyZOXE
GDFKyZ]HĞFLDQDPL]HZQĊWU]Q\PLSU]HMĞFLDHOHPHQWyZLQVWDODFMLWDNLHMDNNDQDá\LQVWDODFMLZHQW\ODF\MQHMLVSDOLQRZHM
SU]H]SU]HJURG\]HZQĊWU]QHRUD]SRáąF]HQLDRNLHQ]RĞFLHĪDPLQDOHĪ\SURMHNWRZDüLZ\NRQ\ZDüSRGNąWHPRVLąJQLĊFLD
LFKFDáNRZLWHMV]F]HOQRĞFLQDSU]HQLNDQLHSRZLHWU]D
:EXG\QNDFKQLVNLFKĞUHGQLRZ\VRNLFKLZ\VRNLFKSU]HSXV]F]DOQRĞüSRZLHWU]DGODRNLHQLGU]ZLEDONRQRZ\FK
SU]\ FLĞQLHQLX UyZQ\P 3D Z\QRVL QLH ZLĊFHM QLĪ PP ā K Z RGQLHVLHQLX GR GáXJRĞFL OLQLL VW\NRZHM OXE
P P ā K Z RGQLHVLHQLX GR SROD SRZLHU]FKQL FR RGSRZLDGD NODVLH 3ROVNLHM 1RUP\ GRW\F]ąFHM SU]HSXV]F]DOQRĞFL
SRZLHWU]DRNLHQLGU]ZL'ODRNLHQLGU]ZLEDONRQRZ\FKZEXG\QNDFKZ\VRNRĞFLRZ\FKSU]HSXV]F]DOQRĞüSRZLHWU]DSU]\
FLĞQLHQLXUyZQ\P3DZ\QRVLQLHZLĊFHMQLĪPPāKZRGQLHVLHQLXGRGáXJRĞFLOLQLLVW\NRZHMOXEPPāK
ZRGQLHVLHQLXGRSRODSRZLHU]FKQLFRRGSRZLDGDNODVLH3ROVNLHM1RUP\GRW\F]ąFHMSU]HSXV]F]DOQRĞFLSRZLHWU]DRNLHQ
LGU]ZL
=DOHFDQDV]F]HOQRĞüSRZLHWU]QDEXG\QNyZZ\QRVL
ZEXG\QNDFK]ZHQW\ODFMąJUDZLWDF\MQąOXEZHQW\ODFMąK\EU\GRZą±QK
ZEXG\QNDFK]ZHQW\ODFMąPHFKDQLF]QąOXENOLPDW\]DFMą±QK
=DOHFDQH MHVW E\ SR ]DNRĔF]HQLX EXGRZ\ EXG\QHN PLHV]NDOQ\ ]DPLHV]NDQLD ]ELRURZHJR XĪ\WHF]QRĞFL
SXEOLF]QHMLSURGXNF\MQ\]RVWDáSRGGDQ\SUyELHV]F]HOQRĞFLSU]HSURZDG]RQHM]JRGQLH]3ROVNą1RUPąGRW\F]ąFąRNUHĞOD
QLDSU]HSXV]F]DOQRĞFLSRZLHWU]QHMEXG\QNyZZFHOXX]\VNDQLD]DOHFDQHMV]F]HOQRĞFLEXG\QNyZRNUHĞORQHMZSNW
64

ri-jadwiszczak_wentylacja-ogrzewanie-wt2017

Transkrypt

Podobne dokumenty

Wprowadzenie - Muzeum techniki i militariów w Reszowie

9RTQYCF\Kč \CUCF[ GV[MK YF\KGF\KPú ſPCPUÎY

Karta produktu UE

UE - Media Expert

Karta produktu wg rozporządzenia delegowanego Komisji (UE) nr

Karta produktu wg rozporządzenia delegowanego Komisji