Zapisz jako PDF

Podstawowe zasady ochrony radiologicznej
Zadaniem ochrony radiologicznej jest zapobieganie narażeniu ludzi i skażeniu środowiska, a w
przypadku braku możliwości zapobieżenia takim sytuacjom — ograniczenie ich skutków do poziomu
tak niskiego, jak tylko jest to rozsądnie osiągalne, przy uwzględnieniu czynników ekonomicznych,
społecznych i zdrowotnych.
Narażenie jest to proces, w którym organizm ludzki podlega działaniu promieniowania jonizującego.
Źródłami narażenia są:
Źródła promieniowania (materiały radioaktywne):
alfa-promieniotwórcze,
beta-promieniotwórcze,
gamma-promieniotwórcze,
neutronowe.
Urządzenie wytwarzające promieniowanie jonizujące:
reaktory jądrowe,
aparaty rentgenowskie,
przyspieszacze cząstek (akceleratory, cyklotrony, itd.).
Organizacja ochrony radiologicznej opiera się na dwóch systemach. Pierwszym z nich jest
licencjonowanie i nadzór działalności związanej z narażeniem na promieniowanie jonizujące, a
drugim wszelkie działania mające na celu ograniczenie narażenia od tego promieniowania.
Działania prowadzące do ograniczenia narażenia powinny być prowadzone zgodnie z zasadą
optymalizacji narażenia ALARA (ang. As Low As Reasonably Achievable, co oznacza tak mało jak to
rozsądnie osiągalne). Zgodnie z tą zasadą działalność związana z narażeniem powinna być
zorganizowana i wykonywana w taki sposób, aby przy rozsądnym uwzględnieniu czynników
ekonomicznych i społecznych, liczba narażonych pracowników i osób z ogółu ludności była jak
najmniejsza, a otrzymywane przez nich dawki promieniowania jonizującego były możliwie małe.
Ograniczenie narażenia może być zrealizowane przez unikanie zbędnych źródeł promieniowania,
kontrolę prowadzonej działalności związanej z narażeniem, planowanie działalności w taki sposób
aby osiągane korzyści uzasadniały otrzymywane dawki, przestrzeganie obowiązujących przepisów
dotyczących ochrony radiologicznej.
Z jednej strony należy więc ograniczać narażenie, a z drugiej pamiętać, że zastosowanie
promieniowania ma przynieść korzyści ekonomiczne, społeczne, zdrowotne itp. Narażenie może być
ograniczone tylko do takiego stopnia, który nadal będzie przynosił założone korzyści.
Narażenie na promieniowanie jonizujące dzieli się na narażenie zawodowe, które dotyczy osób
pracujących ze źródłami promieniowania oraz narażenie ogółu ludności. Osobną kategorię stanowi
narażenie pacjentów poddanych diagnostyce lub terapii z użyciem promieniowania jonizującego.
W zależności od sposobu oddziaływania promieniowania, narażenie dzieli się na zewnętrzne i
wewnętrzne.
Wielkość narażenia zewnętrznego, czyli dawkę efektywną otrzymaną od źródeł promieniowania
znajdujących się w otoczeniu człowieka określają następujące parametry:
K—– osłabienie promieniowania przez zastosowane osłony,
l — odległość od źródła promieniowania,
A — aktywność źródła promieniowania,
— rodzaj promieniowania,
t — czas napromienienia.
Dawkę efektywną od narażenia zewnętrznego oblicza się korzystając z następującej zależności:
W celu ograniczenia narażenia zewnętrznego można zwiększyć odległość pomiędzy źródłem
promieniowania a osobą narażoną (narażenie maleje z kwadratem odległości), zredukować czas
ekspozycji (narażenie jest wprost proporcjonalne do czasu ekspozycji) lub stosować osłony.
Osłony dla promieniowania gamma powinny charakteryzować się dużą masą właściwą, więc
wykonuje się je z takich materiałów jak ołów, beton, uran zubożony.
Osłony przed promieniowaniem beta powinny być wykonane z materiałów lekkich takich jak szkło,
tworzywa sztuczne, pleksi.
Osłony przed promieniowaniem neutronowym wykonuje się jako wielowarstwowe i składają się na
nie warstwa spowalniająca neutrony, warstwa pochłaniająca neutrony i warstwa osłabiająca
promieniowanie gamma.
Osłon nie stosuje się dla źródeł promieniowania alfa, które jest bardzo mało przenikliwe i nie stanowi
zagrożenia dla ludzi w przypadku narażenia zewnętrznego.
Narażenie wewnętrzne ma miejsce gdy izotop promieniotwórczy wniknie do organizmu i oddziałuje
na organizm oraz narządy wewnętrzne do momentu całkowitego wydalenia. Mechanizm
metabolizmu radionuklidów w organizmie został opisy w rozdziale o biologicznych skutkach
promieniowania jonizującego.
Narażenia wewnętrzne można ograniczać przez odpowiednią organizację pracy oraz stosowanie
technologii i urządzeń w najwyższym stopniu ograniczających możliwości rozprzestrzeniania się
skażeń promieniotwórczych powietrza i powierzchni.
Źródłem skażeń wewnętrznych są otwarte źródła promieniotwórcze, czyli takie podczas których
użytkowania zgodnie z instrukcją i obowiązującymi procedurami, istnieje możliwość bezpośredniego
kontaktu użytkownika z materiałem promieniotwórczym.
Otwartych źródeł promieniowania mogą legalnie używać podmioty działające na podstawie zezwoleń
udzielanych przez prezesa Państwowej Agencji Atomistyki. Podmioty te muszą dysponować
odpowiednimi do poziomów stosowanych aktywności pracowniami izotopowymi, przeszkolonym
personelem, sprzętem służącym do ochrony osobistej, aparaturą do pomiarów dozymetrycznych oraz
wdrożyć program zapewnienia jakości.
W celu ograniczenia narażenia wewnętrznego należy prowadzić kontrolę skażeń
promieniotwórczych, stosować odzież roboczą i środki ochrony osobistej, bezwględnie przestrzegać
zakazu jedzenia, picia i palenia w strefie potencjalnych skażeń, prowadzić kontrolę skażeń
osobistych podczas opuszczaniu terenu narażonego na skażenia.
Możliwość wystąpienia narażenia na działanie promieniowania jonizującego niesie za sobą
konieczność prowadzenia monitoringu narażenia zewnętrznego i wewnętrznego.
Monitoring narażenia zewnętrznego może być prowadzony poprzez kontrolę środowiska pracy lub
indywidualną kontrolę narażenia.
Monitoring środowiska pracy obejmuje pomiary dokonywane przez stacjonarne lub przenośne
urządzenia pomiarowe, dostosowane do rodzaju narażenia, które monitorują miejsce pracy grupy
pracowników. Na podstawie wyników monitoringu szacuje się dawki otrzymane przez pracowników.
Monitoringiem narażenia muszą być objęte wszystkie osoby pracujące w warunkach narażenia.
Pracownicy narażeni na otrzymanie dawek większych niż 0,3 dawki granicznej dla zawodowo
narażonych (pracownicy kategorii A), muszą być objęci indywidualną kontrolą narażenia. Dla celów
oszacowania narażenia pracowników kategorii B wystarczy prowadzenie monitoringu środowiska
pracy.
Kontrola narażenia jest prowadzona poprzez okresowe pomiary skażeń wewnętrznych, wykonywane
się za pomocą detektorów biernych lub czynnych metodami in vivo lub in vitro. Metody in vivo
polegają na pomiarze promieniowania emitowanego z organizmu człowieka toza pomocą detektorów
umieszczonych w pobliżu badanego człowieka. Metdody in vitro to pomiary promieniowania
emitowanego z próbek wydalin (mocz, kał, ślina) pobranych od osoby objętej kontrolą.
Monitoring narażenia wewnętrznego może być prowadzony poprzez pomiary skażeń powietrza, wody
lub żywności. Ten rodzaj monitoringu jest stosowany zwłaszcza w przypadku kontroli narażenia osób
nie narażonych zawodowo.
W celu określenia maksymalnych limitów dawki jaką może otrzymać człowiek, ustalono tzw. dawki
graniczne. Zostały one przedstawione w Rozdziale 13.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami, w warunkach narażenia zawodowego na promieniowanie
jonizujące nie mogą być zatrudniane osoby w wieku poniżej 18 lat, poza przypadkami studentów i
praktykantów w wieku 16 — 18 lat, którzy stosują źródła promieniowania w okresie nauki.
Więcej informacji
Ustawa z dnia 29 listopada 2000r. — Prawo atomowe (Dz. U. 2007 Nr 42, poz. 276):
Art. 8 — uzasadnienie działalności związanej z narażeniem;
Art. 9 — optymalizacja narażenia;
Art.13 — dawki graniczne;
Art.43 ust. 2 — ochrona źródeł promieniotwórczych.
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 stycznia 2005r. w sprawie dawek granicznych
promieniowania jonizującego (Dz. U. z 2005r. Nr 20 poz. 168) — dawki graniczne
promieniowania jonizującego.
§ 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 12 lipca 2006r. w sprawie szczegółowych warunków
bezpiecznej pracy ze źródłami promieniowania jonizującego (Dz. U. z 2006r. Nr 140 poz. 994)
— zasady bezpiecznej pracy ze źródłami promieniowania jonizującego.
International Commission On Radiological Protection, 1990 Recommendations of the
International Commission on Radiological Protection, Publication No. 60, Ann. ICRP 21 1-3,
Pergamon Press, Oxford and New York (1991).
International Basic Safety Standards for Protection against Ionizing Radiation and for the
Safety of Radiation Sources, Safety Series No. 115, IAEA, Vienna (1996).