D - Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Białymstoku

Sygn.akt III AUa 454/16
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 listopada 2016 r.
Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w składzie:
Przewodniczący: SSA Marek Szymanowski (spr.)
Sędziowie: SA Maria Jolanta Kazberuk
SA Barbara Orechwa-Zawadzka
Protokolant: Anna Kuklińska
po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 2 listopada 2016 r. w B.
sprawy z odwołania B. K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.
o emeryturę
na skutek apelacji B. K.
od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 9 marca 2016 r. sygn. akt V U 1731/15
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w Białymstoku do ponownego
rozpoznania pozostawiając temu Sądowi orzeczenie o kosztach instancji odwoławczej.
Sygn. akt III AUa 454/16
UZASADNIENIE
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z dnia 12.11.2015r. wydaną w oparciu o przepisy ustawy
z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze odmówił B. K. prawa do emerytury, ponieważ wnioskodawca nie
udowodnił 15 lat pracy w warunkach szczególnych.
Odwołanie od powyższej decyzji złożył B. K.. Stwierdził, że decyzja ZUS jest dla niego krzywdząca, ponieważ w
warunkach szczególnych przepracował ponad 15 lat. Wskazał, że organ rentowy nie uwzględnił jego zatrudnienia od
03.12.1984 r. do 31.12.1989 r. w (...) w S., gdzie pracował jako mechanik samochodowy w kanale.
Wyrokiem z dnia 9 marca 2016 r. Sąd Okręgowy w Białymstoku oddalił odwołanie.
Z ustaleń Sądu wynikało, że B. K. urodził się w dniu (...) Wiek 60 lat ukończył w dniu(...). Na dzień 01.01.1999 r.
udokumentował ogólny staż pracy wynoszący 25 lat, 1 miesiąc i 21 dni.
Sąd wskazał, że kwestię sporną stanowiło legitymowanie się przez wnioskodawcę co najmniej 15-letnim stażem pracy
w warunkach szczególnych, w tym czy zaliczeniu do okresu pracy w warunkach szczególnych podlega zatrudnienie w
Przedsiębiorstwie (...) w S. w okresie 02.12.1984 r. do 31.12.1989 r. na stanowisku mechanika samochodowego.
Sąd odwołał się do treści przepisów art. 32 i 184 ustawy z dnia 17.12.1998 r.o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych oraz § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07.02.1983r. w sprawie wieku emerytalnego
pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Wskazał, że zgodnie z poz.
16, działu XIV, wykazu A stanowiącego załącznik do ww. rozporządzenia, pracą w szczególnych warunkach, której
wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego jest praca wykonywana w kanałach remontowych przy
naprawie pojazdów mechanicznych lub szynowych.
Na okoliczność charakteru pracy wnioskodawcy, a w szczególności w celu ustalenia czy praca świadczona przez
niego w spornym okresie spełnia warunki do zakwalifikowania jej jako pracy w warunkach szczególnych, w tym czy
wykonywana była stale i w pełnym wymiarze czasu pracy Sąd dopuścił dowód z zeznań świadków J. M. (1) i J. M. (2),
a nadto przesłuchał odwołującego w charakterze strony.
Sąd wskazał, iż zeznań odwołującego wynika, że w okresie od 03.12.1984r.do 31.12.1989r. był on zatrudniony
w Przedsiębiorstwie (...) w S.. Przez cały ten okres pracował na stanowisku mechanika samochodowego. Pracę
wykonywał na hali gdzie było 6 kanałów. Pracował w wymiarze 8 godzin dziennie, przy czym w kanale pracował
przez około 6 godzin dziennie, a przez resztę czasu jeździł na teren zbiornika, wożąc sprzęt. Jak twierdził, czasem
musiał jechać w teren z pogotowiem technicznym, aby pomóc mechanikowi wyciągnąć coś ciężkiego np. z koparki. W
takich sytuacjach, wyjęte części przywożono do warsztatu i wówczas mechanik z pogotowia technicznego naprawiał
je w warsztacie. Czasami po naprawie ubezpieczony pomagał odwieźć i zamontować naprawione części. Odwołujący
wskazał, że na hali były naprawiane samochody: Z., K., Kamazy, zgarniarki, równiarki, spycharki, dety, koparki, walce
do ubijania. Pracowało tam 30 operatorów. Skarżący pracował jako mechanik. Na hali jako mechanik pracował tylko
ubezpieczony, 2 spawaczy i tokarz. Twierdził, że na kanałach naprawiano samochody, mniejsze koparki, spycharki,
zgarniarki, równiarki, Z., K., Kamazy. Odnosząc się do pracy tokarza wyjaśnił, że trzeba było dorobić szpilki do kół i
właśnie to odwołujący robił na tokarce. Zajmowało mu to około 20 minut dziennie. Po dorobieniu szpilek wkręcał je do
kół. Na warsztacie poza kanałem było także imadło. Skarżący podkreślił, że on dokonywał napraw w kanale. Spędzał
w nim codziennie od 80% do 90 % czasu pracy, zaś w pozostałym czasie dokonywał napraw części poza kanałem.
Naprawa tylnych mostów, naprawa osi oraz naprawa skrzyni biegów były dokonywane poza kanałem.
Sąd zrelacjonował zeznania świadka J. M. (1), który pracował razem z odwołującym w Przedsiębiorstwie (...) i wskazał
na ich podstawie, że ubezpieczony pracował jako mechanik samochodowy. W zakładzie był warsztat z 6 stanowiskami,
w tym z 2 kanałami. Naprawy odbywały się przeważnie na kanałach. W warsztacie pracowało 3 mechaników w tym
odwołujący, 1 spawacz i 1 elektryk. Z relacji świadka wynikało, że odwołujący przez cały czas był przy naprawie
samochodów oraz, że naprawy odbywały się przeważnie w kanale. Natomiast jeżeli zachodziła potrzeba, to pewne
naprawy były dokonywane przez mechaników także poza kanałem. Odwołujący pracował od godz. 7.00 do godz. 15.00
i 80% tego czasu spędzał w kanale. Świadek wskazał także, że były dwa pogotowia techniczne, które dokonywały
napraw w terenie. Odwołujący czasami jeździł z tym pogotowiem - średnio 1 - 2 razy w tygodniu i wówczas naprawa
była dokonywana pod tzw. „chmurką". W pogotowiu jeździli inni mechanicy niż ci, którzy pracowali na warsztacie.
Do naprawy ciężkich rzeczy brali mechanika z warsztatu (naprawiali koparki, spychacze i inny sprzęt budowlany).
(...) tokarskich prawie nie było, zdarzały się sporadycznie. Bywało, że odwołujący pracował na tokarce pół godziny czy
godzinę, ale nie codziennie, tylko w razie potrzeby.
Sąd Okręgowy zreferował również zeznania świadka J. M. (2), który również pracował z odwołującym w
Przedsiębiorstwie (...) w S.. Wskazał, iż według zeznań tego świadka odwołujący pracował jako mechanik
samochodowy. W zakładzie znajdowała się duża hala (warsztat) z kilkoma kanałami (może z trzema). Na warsztacie
pracowało 2 - 3 mechaników samochodowych, 2 spawaczy i narzędziowiec, który wydawał narzędzia dla mechaników.
Mechanicy pracowali przeważnie w warsztacie. Natomiast czasem (jak nie można było ściągnąć samochodu) naprawy
były dokonywane także w terenie, jednakże zdarzało się to bardzo rzadko - może raz w miesiącu. Mechanicy w
warsztacie dokonywali napraw skrzyni biegów, tylnego mostu i inne roboty. Przeważnie były to naprawy tylnego
mostu. Świadek twierdził, że ta naprawa była dokonywana w kanale. W przypadku naprawy skrzyni biegów - skrzynię
biegów wyjmowano, a dopiero później naprawiano. Odwołujący w kanale pracował średnio 7 godzin dziennie,
natomiast poza kanałem jedną godzinę. Świadek wskazał, że gdy zachodził do warsztatu to odwołujący przeważnie
pracował w kanale.
Na podstawie powyższych zeznań Sąd pierwszej instancji doszedł do wniosku, że praca wnioskodawcy w spornym
okresie nie była pracą wykonywaną w warunkach szczególnych stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym
na danym stanowisku pracy. Sąd wskazał, że warunek wykonywania pracy w szczególnych warunkach stale i w
pełnym wymiarze czasu pracy, obowiązującym na danym stanowisku pracy jest spełniony tylko wówczas, gdy
pracownik w ramach obowiązującego go pełnego wymiaru czasu pracy na określonym stanowisku, pracuje stale
tj. ciągle (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje
taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w
wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku i nie wykonuje w tym
czasie żadnych innych czynności nie związanych z zajmowanym stanowiskiem. Zatem, jednoczesne wykonywanie prac
wymienionych w rozporządzeniu z dnia 7 lutego 1983 roku, z niewymienionymi w nim, przekreśla możliwość uznania
takiej pracy za pracę wykonywaną w szczególnych warunkach, jako, że nie była ona wykonywana stale, w pełnym
wymiarze czasu pracy.
Wprawdzie wnioskodawca jako mechanik samochodowy pracował w kanale, jednakże pewne czynności wykonywał
także poza nim. Mechanicy w warsztacie najczęściej dokonywali napraw skrzyni biegów i tylnego mostu. Natomiast
sam odwołujący twierdził, że naprawy tylnych mostów, osi oraz skrzyni biegów były dokonywane poza kanałem.
W kanale wyjmowane były części, zaś sama naprawa odbywała się już poza nim. Ponadto z zeznań odwołującego
wynikało, że w kanale pracował przez około 6 godzin dziennie (podczas 8 godzinnego dnia pracy). Również świadek
J. M. (3) wskazał, że odwołujący w kanale spędzał około 80% czasu pracy, natomiast świadek J. M. (2) twierdził, że
wnioskodawca w kanale pracował przez około 7 godzin dziennie. Wskazywali oni zarówno na pracę wnioskodawcy
przy tokarce, a także poza warsztatem w terenie.
Mając powyższe na uwadze Sąd pierwszej instancji uznał, że praca odwołującego wykonywana w okresie od 03.12.1984
r. do 31.12.1989 r. w Przedsiębiorstwie (...) w S. w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych
nie podlega zaliczeniu do stażu pracy w warunkach szczególnych, albowiem praca ta nie była wykonywana stale i w
pełnym wymiarze czasu pracy. Tym samym 15 letni staż pracy w warunkach szczególnych nie został udowodniony.
W konsekwencji na mocy art. 47714 § 1 k.p.c. odwołanie Sąd oddalił.
Apelację od powyższego wyroku wniósł odwołujący zaskarżając go w całości i zarzucając:
1) naruszenie prawa procesowego tj. art. 233 § 1 k.p.c. przez brak wszechstronnej oceny materiału dowodowego
polegający na uznaniu, że nie pracował w kanale remontowym przy naprawie pojazdów mechanicznych w sposób
stały i w pełnym wymiarze czasu pracy, podczas gdy zeznania świadków oraz jego dowiodły, że był zatrudniony w
kanale remontowym przy naprawie pojazdów mechanicznych w sposób stały i w pełnym wymiarze czasu pracy, a
czynności wykonywane poza kanałem remontowym miały charakter wyjątkowy i powiązany ściśle ze stałą pracą w
kanale remontowym,
2) naruszenie prawa materialnego tj. § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego
pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze z 7 lutego 1983 r. w zw. z
pkt 16 Działu XIV Wykazu A załącznika do tego rozporządzenia, poprzez uznanie, że przewidziane w tych przepisach
wykonywanie pracy w kanale remontowym przy naprawie pojazdów mechanicznych w sposób stały i w pełnym
wymiarze czasu pracy oznaczać musi spędzanie w kanale remontowym 100% czasu pracy, podczas gdy prawidłowa
wykładnia tego przepisu polega na uznaniu zgodnie z zasadami doświadczenia życiowego, że na żadnym stanowisku
pracy nie da się spędzać 100% czasu pracy, ale z każdego stanowiska trzeba co pewien czas przemieszczać się w
inne miejsca w celu zrobienia koniecznych przerw pracy, załatwiania potrzeb fizjologicznych, jedzenia posiłków,
a także konsultowania się z innymi pracownikami oraz wykonywania niezbędnych czynności przygotowawczych i
końcowych, które muszą odbywać się w innych miejscach, co oznacza, że dyrektywę pracy na określonym stanowisku
w sposób stały i w pełnym wymiarze czasu pracy należy interpretować z uwzględnieniem konieczności opuszczania
tego stanowiska przez niewielką część czasu pracy.
Wskazując na powyższe zarzuty apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zmianę w całości decyzji
organu rentowego i przyznanie mu prawa do emerytury ze względu na posiadanie odpowiedniego stażu pracy w
warunkach szczególnych, w tym przez uwzględnienie zatrudnienia od 3.12.1984r. do 31.12.1989r. w Przedsiębiorstwie
(...) w S. jako pracy w warunkach szczególnych. Wniósł również o zasądzenie odsetek od emerytury od dnia złożenia
wniosku i o przyznanie kosztów procesu.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Apelacja jest zasadna, aczkolwiek w dużej części z innych przyczyn, niż w niej podniesiono.
Przede wszystkim trzeba zauważyć, iż organ rentowy po wydaniu zaskarżonej decyzji iż dnia 12.11.2015r. wydał
kolejną decyzję odmowną w dniu 12.01.2015r., którą w świetle jej uzasadnienia potraktował jako decyzję zamienną,
dążąc tym samym do wyeliminowania z obrotu zaskarżonej decyzji. Zapadły wyrok z dnia 9.03.2016r. nie odnosi
się do nowej decyzji (k.23), którą organ rentowy zastąpił zaskarżoną decyzję. Trzeba zdecydowanie stwierdzić, iż
praktyka organu rentowego, który w miejsce jednej decyzji odmownej wydaje inną odmowną ( zaliczając dodatkowy
okres, co nie ma wypływu na nabycia prawa do świadczeń) i tę drugą decyzji traktuje jako decyzję zamienną –
jest wadliwa. W świetle bowiem art. 47713§ 1. k.p.c. tylko zmiana przez organ rentowy zaskarżonej decyzji przed
rozstrzygnięciem sprawy przez sąd - przez wydanie decyzji lub orzeczenia uwzględniającego w całości lub w części
żądanie strony –powoduje umorzenie postępowania w całości lub w części. Poza tym zmiana lub wykonanie decyzji
lub orzeczenia nie ma wpływu na bieg sprawy. Inaczej mówić decyzja zamienna to taka decyzja, w której organ
rentowy np. w miejsce odmowy przyznania świadczenia, wydaje nową decyzję świadczenie to przyznające, albo w
miejsce decyzji odmawiającej przeliczenia i podwyższenia świadczenia, wydaje decyzji o ustaleniu jego w wyższej
wysokości niż dotychczas. Nie jest natomiast decyzją zamienną decyzja, która w istocie zmienia jedynie część ustaleń
faktycznych stanowiących podstawę wydania decyzji pierwotnej (okres pracy w szczególnych warunkach w przypadku
wnioskodawcy), jeżeli zmiana tych ustaleń nie ma wpływu na nabycie prawo do świadczenia. Tym niemniej
wydanie nowej decyzji w niniejszej sprawie wymagało rozpoznania wyrokiem wniesionego odwołania również w
kontekście tej decyzji, bowiem ewentualne przyznanie świadczenia wnioskodawcy kolidowałoby w sposób oczywisty z
pozostawieniem decyzji z dnia 1.12.2015r. w obrocie. Niezależnie od powyższej uwagi, które może uzasadniać przyjęcie
nierozpoznania istoty sprawy w zakresie drugiej decyzji organu netowego (386 §4 k.p.c.) zdaniem Sądu Apelacyjnego
zaskarżony wyrok zapadł przedwcześnie i bez przeprowadzenia należytego postępowania dowodowego i rzetelnego
wyjaśnienia wszystkich okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Inaczej rzecz ujmując sprawa nie dojrzała
do merytorycznego rozstrzygnięcia.
W przedmiotowej sprawie wnioskodawca ubiega się o przyznanie emerytury w obniżonym wieku z tytułu pracy w
warunkach szczególnych.
Jak wiadomo, do wnioskodawcy zastosowanie znajduje art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( t.j. Dz. U. 2015 r., poz. 748 ze zm.), zgodnie z którym ubezpieczonym
urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33,
39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli: (1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym
niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz (2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27
(wynoszący co najmniej 25 lat dla mężczyzn i 20 lat dla kobiet). Ponadto emerytura przysługuje pod warunkiem
nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego (art. 184 ust. 2 powołanej ustawy). Przepis ten ma charakter
przejściowy, bowiem zawarty został w rozdziale 2 działu X ustawy zawierającym przepisy intertemporalne. Dotyczy
on wyłącznie tych ubezpieczonych, którzy w dniu wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach z FUS, tj. w dniu
01.01.1999r., już legitymowali się wymaganym okresem składkowym i nieskładkowym - a w tym wymaganym okresem
pracy w warunkach szczególnych, lecz nie osiągnęli wieku emerytalnego.
Art. 32 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS zawiera definicję pracownika zatrudnionego w szczególnych
warunkach, stanowiąc, iż jest nim pracownik zatrudniony przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o
znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo
własne bądź otoczenia. Art. 32 ust.4 w kwestii przesłanek nabycia prawa do wcześniejszej emerytury odsyła do
przepisów dotychczasowych. Aktem normującym tę problematykę jest rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego
1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze (Dz. U. 1983 r., nr 8, poz.43 ze zm.). Przepisy §1 ust. 1, § 3 i 4 ust. 1 rozporządzania kreują dla
pracownika, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A przesłanki nabycia prawa
do przedmiotowego świadczenia w postaci: osiągnięcia wieku emerytalnego wynoszącego 55 lat dla kobiet i 60 lat
dla mężczyzn, posiadania wymaganego okresu zatrudnienia w odniesieniu do kobiet - 20 lat, a do mężczyzn - 25 lat,
legitymowania się co najmniej 15 letnim stażem pracy w szczególnych warunkach, wykonywanej stale i w pełnym
wymiarze czasu obowiązującym na danym stanowisku. Przesłanki te należy spełnić kumulatywnie. Niespełnienie
jednego ze wskazanych warunków czyni niemożliwym przyznanie emerytury w wieku obniżonym.
Praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy w
warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik
do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 22 stycznia 2008 r.,
I UK 210/2007 OSNP 2009/5-6 poz. 75, z dnia 6 grudnia 2007 r., III UK 66/2007, z dnia 4 października 2007 r., I UK
111/2007 Lex Polonica nr 1800555, z dnia 19 września 2007 r., III UK 38/2007 OSNP 2008/21-22 poz. 329, z dnia 14
września 2007 r., III UK 27/2007 OSNP 2008/21-22 poz. 325). Rozporządzenie to bowiem wymienia enumeratywnie
rodzaje wykonywanych prac, które uznawane są za pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.
Sąd Okręgowy rozpoznając przedmiotową sprawę skoncentrował się wyłącznie na analizie okresu zatrudnienia
wnioskodawcy w Przedsiębiorstwie (...) w S. od 2 grudnia 1984 r. do 31 grudnia 1989 r., odnośnie którego
wnioskodawca domagał się zaliczenia go pracy w warunkach szczególnych w oparciu o dział XIV poz. 16 wykazu
A stanowiącego załącznik do ww. rozporządzenia (praca w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów
mechanicznych lub szynowych). Tymczasem w okolicznościach przedmiotowej sprawy analizy wymagał nie tylko
powyższy okres. Należy podkreślić, że staż pracy w warunkach szczególnych ostatecznie uznany za organ rentowy
wynosi 12 lat, 7 miesięcy i 26 dni, i obejmuje on poza służbą wojskową okres zatrudnienia w okresie 01.07.1971
r. – 11.04.1975 i 24.04.1975 – 31.08.1983 w zakładzie pracy (...) sp. z o.o. i okres 22.10.1994 – 29.04.1995 r. w
Zakładzie (...) sp. z o.o. Prawidłowe zaliczenie tych okresów przez organ rentowy do pracy w warunkach szczególnych,
przy zaliczeniu również okresu, którym zajmował się Sąd pierwszej instancji (o którym niżej) oznaczałoby, że
wnioskodawca spełnia przesłanki do nabycia prawa do emerytury. Za poglądem wyrażonym w wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 14 marca 2013 r., sygn. I UK 555/12 (Lex nr 1383249) należy wskazać, że sąd ubezpieczeń, choć
nie ustala prawa do świadczeń ab initio, gdyż jego rozstrzygnięcie odnosi się do zaskarżonej decyzji, to samodzielnie
oraz we własnym zakresie rozstrzyga wszystkie kwestie związane z prawem lub wysokością świadczenia objętego
decyzją (art. 477 § 2, art. 47714 § 2 i art. 47714a k.p.c.). Przeniesienie sprawy na drogę sądową przez odwołanie się
od decyzji organu rentowego nie obejmuje poszczególnych okoliczności mających wpływ na prawo lub wysokość
świadczeń z ubezpieczenia społecznego uwzględnionych w decyzji, lecz sporne ustalenie prawa lub wysokości do
świadczeń z ubezpieczenia społecznego. W sprawie, w której wniesiono odwołanie od decyzji w przedmiocie odmowy
prawa do emerytury na podstawie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,
przedmiotem sporu wyznaczającym zakres rozpoznania i orzeczenie sądu ubezpieczeń społecznych są wszystkie
okoliczności wzięte pod rozwagę przez organ rentowy w zaskarżonej decyzji, a nie np. w sprawie o prawo do emerytury
z tytułu wykonywania pracy w warunkach szczególnych, poszczególne okresy takiej pracy. Taki zakres rozpoznania
sprawy przez sąd pracy i ubezpieczeń społecznych wskazany został w doktrynie przez podkreślenie obowiązku
wszechstronnego rozważenia przez sąd żądań zgłoszonych w odwołaniu. Podniesiono, że gdy ubezpieczony złożył
wniosek o przyznanie mu określonego świadczenia bez określenia jego rodzaju bądź aktu lub podstawy prawnej
uzasadniającej jego żądanie, np. ogólnie wniosek o rentę inwalidzką, to organ rentowy, a następnie sąd są zobligowane
rozpoznać zgłoszone żądanie na podstawie okoliczności faktycznych kreujących dochodzone świadczenie bez względu
na jego rodzaj lub podstawę prawną nabycia uprawnień. Przyjmuje się również, że kompetencją sądu ubezpieczeń
społecznych jest załatwienie co do istoty sprawy wywołanej wniesieniem odwołania od decyzji organu rentowego.
Chodzi o ocenę decyzji, w której sąd powinien sformułować - na podstawie stosowanego prawa materialnego - swoje
stanowisko co do spełnienia przesłanek prawa do świadczenia.
W utrwalonym orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreśla się też, że Sąd ubezpieczeń społecznych ma obowiązek
ustalenia wszystkich warunków konkretnego prawa do świadczenia, nawet wówczas, gdy organ rentowy w decyzji
negatywnie ocenił tylko niektóre z nich, bez rozpoznania pozostałych. Z istoty praw do świadczeń z zakresu
ubezpieczeń społecznych, które wymagają spełnienia ustawowych imperatywnych przesłanek ich nabycia wynika,
że odpowiada prawu orzeczenie sądowe o braku przesłanek kreujących z mocy ustawy prawo do dochodzonego
świadczenia, których istnienia wcześniej nie zakwestionował organ rentowy i odwrotnie nie byłoby trafnym orzeczenie
sądowe przyznające prawo do świadczenia z zakresu ubezpieczeń społecznych osobie, która nie spełnia ustawowych
przesłanek warunkujących jego nabycie (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 września 2008 r., II UK
104/08, Lex nr 658183, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2002 r., II UKN 788/00, OSNP 2003/23/575,
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2002 r., II UKN 42/01, OSNP 2003/22/551, wyrok Sądu Najwyższego z dnia
23 listopada 2004 r., I UK 15/04, OSNP 2005/1/161, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2006 r., I UK 195/05,
OSNP 2007/3-4/55).
Z lektury uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika jednoznacznie, że Sąd pierwszej instancji nie badał innych
okresów zatrudnienia wnioskodawcy, aniżeli okres zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...). Tymczasem taka potrzeba
zachodziła. W szczególności dotyczy to okresu pracy w Spółce (...) od 01.07.1971 -01.07.1973 i od 24.04.1975
– 31.08.1983r. Ze znajdującego się w aktach rentowych świadectwa pracy wykonywania pracy w warunkach
szczególnych, wystawionego - w dniu 3 czerwca 2013r., czyli po znacznym czasie od ustania zatrudnienia wynika, że
wnioskodawca:
1) w okresie od 01.07.1971r. do 26.04.1973r. stale i w pełnym wymiarze czasu wykonywał prace (Wykaz A Dział V, poz.
11) przy produkcji wyrobów ceramicznych zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. (Dz.U. nr
8 poz. 43). na stanowisku - ślusarz remontowy, które jest tożsame ze stanowiskiem robotnik w przemyśle materiałów
budowlanych wykonujący stale prace pomocnicze lub inne przy produkcji wyrobów ceramicznych wymienionym w
Wykazie A, dział V, poz. 11, pkt 7 stanowiącym Załącznik nr 1 do Zarządzenia nr 9 Ministra Budownictwa i (...),
Budowlanych z dnia 1 sierpnia 1983r.
2) w okresie od 24.04.1975r. do 31.08.1983r. stale i w pełnym wymiarze czasu wykonywał prace (Wykaz A Dział V, poz.
11) przy produkcji wyrobów ceramicznych zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. (Dz.U.
nr 8 poz. 43) na stanowisku ślusarz remontowy, które jest tożsame ze stanowiskiem robotnik w przemyśle materiałów
budowlanych wykonujący stale prace pomocnicze lub inne przy produkcji wyrobów ceramicznych wymienionym w
Wykazie A, dział V, poz., 11, pkt 7 stanowiącym Załącznik nr 1 do Zarządzenia nr 9 Ministra Budownictwa i Przemysłu
Materiałów Budowlanych z dnia 1 sierpnia 1983r.
Treść tego świadectwa pracy dotyczącej najistotniejszego dla wnioskodawcy okresu pracy w szczególnych warunkach
rodzi wątpliwości, które wymagają wyjaśnienia. Trudno jest bowiem uznać na zasadzie automatyzmu, bez wglądu
do akt osobowych wnioskodawcy i przeprowadzenia ewentualnie innych dowodów, że zatrudnienie na stanowisku
ślusarza remontowego w przypadku wnioskodawcy oznacza pracę przy produkcji wyrobów ceramicznych. Nie jest
wiadome czym zajmował się wnioskodawca i czy rzeczywiście wykonywał on pracę ślusarza przy produkcji wyrobów
ceramicznych (np. zajmując się naprawą urządzeń do produkcji tych wyrobów), czy też może np. wykonywał prace
ślusarskie na terenie całego zakładu pracy związane z bieżącą naprawą i konserwacją innych sprzętów, czy urządzeń.
Praca ślusarza remontowego nie musi się łączyć z pracą przy produkcji wyrobów ceramicznych. Owszem nie można
wykluczyć, że faktycznie wnioskodawca pracował przy produkcji takich wyrobów, tym niemniej wymaga to zbadania.
W sytuacji, w której okazałoby się, że organ rentowy prawidłowo zaliczył również niekwestionowane przez
siebie okresy zatrudnienia do stażu pracy w warunkach szczególnych, zaliczenie także okresu zatrudnienia w
Przedsiębiorstwie (...) w S., będzie oznaczało, że wnioskodawca dysponuje wymaganym ustawowym warunkiem 15
lat zatrudnienia w warunkach szczególnych, o czym już wyżej wspomniano. Tymczasem w realiach tej sprawy Sąd
Okręgowy dość schematycznie odniósł się do tego okresu zatrudnienia wnioskodawcy. Sąd nie przywiązał bowiem
należytej wagi do takich okoliczności jak: - niewielka ilość kanałów remontowych w zakładzie, ( 2 lub 3 według
relacji świadków) przy jednocześnie niewielkiej liczbie mechaników samochodowych (również 2 lub 3 według relacji
świadków), co faktycznie umożliwiało pracę w kanale przez znaczną część dnia, a nawet przez cały dzień,
- sporadyczne wykonywanie przez wnioskodawcę napraw na świeżym powietrzu, gdyż nie był on pracownikiem
pogotowia technicznego,
- przeznaczanie niewielkiej ilości czasu na prace tokarskie,
- spędzanie przez wnioskodawcę w kanale znacznej ilości czasu (80-90%), potwierdzone zeznaniami świadków.
Te okoliczności wymagają bardziej wnikliwej oceny. Warto przy tym zauważyć, że praca mechanika w kanale nigdy nie
trwa faktycznie, efektywnie "pełnych" 8 godzin. Czasem pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze
jednakże nie jest czas, w którym praca ta jest efektywnie rzeczywiście wykonywana, lecz czas, w którym pracownik
pozostaje w gotowości do świadczenia na rzecz pracodawcy pracy tego rodzaju (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w
Białymstoku z dnia 24 lutego 2015 r., III AUa 1366/14, Lex 1665039). W uzasadnieniu wyroku z dnia 18 marca 2014r.,
II UK 392/13, (Lex nr 14446450) Sąd Najwyższy wyraźnie wskazał, iż charakteru pracy w warunkach szczególnych
wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy nie odbiera zatrudnieniu wnioskodawcy, praca wykonywana
także poza kanałami napraw, związana z procesem pracy, wynikająca z ciągu technologicznego. Sąd Najwyższy nie miał
wątpliwości, że pracownik wykonując w taki sposób swoje obowiązki pracownicze stale był narażony na szkodliwe dla
zdrowia czynniki, prowadzące do obniżenia wydolności organizmu, co jest podstawową przesłanką obniżenia wieku
emerytalnego. Warto również odwołać się do wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 27 listopada 2012 r.,
III AUa 2001/12 (LEX nr 1239924), zgodnie z którym celem ustawodawcy było przyznanie szczególnych przywilejów
pracownikom, których główne i jedyne zadanie koncentrowało się na wykonywaniu prac o znacznej szkodliwości dla
zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości. Podejmowanie czynności pomocniczych do wykonywania zadań w
kanale i spędzenie w związku z tym poza kanałem koniecznej ilości czasu, nie wypływa na pojęcie pracy w warunkach
szczególnych w pełnym wymiarze czasu pracy.
Z uwagi na konieczność zweryfikowania wyżej wymienionego okresu pracy zatrudnienia skarżącego w (...) Sp. z o.o.
w sprawie zachodzi potrzeba przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c.
Sąd Okręgowy rozpoznając ponownie sprawę powinien zażądać akt osobowych wnioskodawcy i przeprowadzić z nich
dowód celem poczynienia ustaleń odnośnie charakteru pracy wnioskodawcy w ww. zakładzie pracy. Jeśli zaistnieje
taka potrzeba, to należy przeprowadzić także inne dowody, a także rozważyć inne okresy zatrudnienia wnioskodawcy
zaliczone przez organ rentowy do pracy w warunkach szczególnych. Przy ponownym rozpoznaniu sprawy dokładnej
oceny będzie wymagał charakter pracy wnioskodawcy w Przedsiębiorstwie (...) w uwzględnieniem powyższych uwag
Sądu Apelacyjnego.
W tym stanie rzeczy pominięcie przez Sąd pierwszej instancji w zaskarżonym wyroku jednej z decyzji oraz konieczność
przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości w zakresie najdłuższego okresu pracy w szczególnych
warunkach , uzasadniają w świetle art. 386 §4 k.p.c. przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.