Raport - Opolskie Obserwatorium Terytorialne

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego oraz środków
budżetu województwa opolskiego
Ekspertyza z zakresu monitoringu i ewaluacji
Strategii Rozwoju Województwa Opolskiego do
2020 roku
Opracowanie wykonane na zlecenie
Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego
Autor:
dr hab. Wojciech Dziemianowicz
Warszawa, listopad 2014 r.
Spis treści:
WPROWADZENIE ............................................................................................................................................. 3
1. OGÓLNE UWAGI NA TEMAT ZAŁOŻEŃ MONITORINGU I EWALUACJI ZAPREZENTOWANYCH W STRATEGII
WOJEWÓDZKIEJ ............................................................................................................................................... 3
2. WSKAŹNIKI MONITOROWANIA STRATEGII .............................................................................................. 4
3. POZYSKIWANIE DANYCH PRZEZ OPOLSKIE OBSERWATORIUM TERYTORIALNE ........................................ 8
4. NARZĘDZIA MONITORINGU ................................................................................................................... 11
5. W KIERUNKU LEPSZYCH BADAŃ ............................................................................................................. 13
6. ZAKOŃCZENIE ........................................................................................................................................ 19
ZAŁĄCZNIK ..................................................................................................................................................... 20
Używane skróty:
Skrót
B+R
GUS
IOB
JST
NGO
OCRG
OOT
OSI
PKB
PUP
RDOŚ
RPO WO
RSI
SRWO
UMWO
Rozwinięcie
Badania i rozwój
Główny Urząd Statystyczny
Instytucje otoczenia biznesu
Jednostka samorządu terytorialnego
Organizacje pozarządowe (ang. Non-Governmental Organisations)
Opolskie Centrum Rozwoju Gospodarczego
Opolskie Obserwatorium Terytorialne
Obszar strategicznej interwencji
Produkt Krajowy Brutto
Powiatowy Urząd Pracy
Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Opolu
Regionalny Program Operacyjny Województwa Opolskiego na lata 2014-2020
Regionalna Strategia Innowacji
Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 r.
Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego
Strona 2
WPROWADZENIE
Ekspertyza przygotowana została w układzie zaproponowanym w umowie, tj. koncentruje się na
następujących zagadnieniach:
•
propozycje uzupełnienia/modyfikacji wskaźników oraz źródeł i częstotliwości pozyskiwania
danych (w szczególności weryfikujących oddziaływanie SRWO, w tym postęp we wdrażaniu);
•
sposoby (w tym procedury monitorowania) umożliwiające terminowe dostarczenie
odpowiedniego zakresu danych m.in. na użytek Opolskiego Obserwatorium Terytorialnego;
•
praktyczne rekomendacje w zakresie narzędzi do przeprowadzenia monitoringu wśród
interesariuszy SRWO (w zakresie postępów z realizacji SRWO);
•
propozycje ewaluacji, badań, analiz i ekspertyz, które powinny być zrealizowane pod kątem
SRWO m.in. na użytek OOP (zawierające temat i zakres ich realizacji wraz z uzasadnieniem,
metody przewidziane do zastosowania wraz z danymi źródłowymi, harmonogram ich
realizacji oraz wymagany budżet).
Za podstawę uwag przyjąłem dokument Strategii Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 roku,
uchwalony przez Sejmik Województwa Opolskiego w 2012 roku (posługiwałem się wersją książkową).
W dokumencie tym szczegółowo opisano system realizacji Strategii (rozdz. 5), w którym podrozdział
5.6. dotyczy stricte monitoringu i ewaluacji. Bardzo ważny jest fakt, że opis każdego z dziesięciu celów
strategicznych kończy się zestawem wskaźników, które następnie umieszczono w wersji zbiorczej w
załączniku do Strategii nr 4 – uwaga, w mojej wersji publikacji brakuje w załączniku celów 8-10, ale
wskaźniki do tych celów są w tekście zasadniczym).
Wstępnie założyłem, że ew. sugestie zmian powinny dotyczyć kluczowych kwestii, gdyż ich
wprowadzenie wymagać będzie odrębnej uchwały sejmiku.
Wszystkie zaproponowane w ekspertyzie rozwiązania wynikają z subiektywnej oceny i własnego
doświadczenia, nabytego we współpracy z kilkoma województwami w Polsce. Oczywiście moje
sugestie mają charakter jedynie doradczy, a ich przydatność powinna zostać oceniona w momencie
podjęcia decyzji o budowie systemu monitorowania Strategii.
1. OGÓLNE UWAGI NA TEMAT ZAŁOŻEŃ MONITORINGU I
EWALUACJI
ZAPREZENTOWANYCH
W
STRATEGII
WOJEWÓDZKIEJ
Omawiany rozdział Strategii zawiera obietnicę „zbudowania zintegrowanego procesu monitorowania
i ewaluacji Strategii” co należy ocenić jako wymagające zobowiązanie, a jednocześnie przejaw
dojrzałości współtwórców dokumentu. Planowany system ma charakteryzować się:
•
przemyślaną konstrukcją;
•
odwołaniem do zasad, które trudno podważyć:
o
integralność procesów monitorowania i ewaluacji różnych poziomów;
Strona 3
o
obiektywność realizacji Strategii i polityk w kontekście wiarygodnych faktów, danych
i ekonomiczno-społecznych teorii naukowych;
o
komplementarność działań monitoringowych i ewaluacyjnych;
o
upowszechnienie wyników badań szerokiemu gronu odbiorców;
o
partnerstwo i współuczestnictwo;
•
nakreśleniem przejrzystego schematu instytucjonalnego monitoringu i ewaluacji, w którym
bardzo dużo miejsca poświęcono opisowi zadań Opolskiego Obserwatorium Terytorialnego;
•
zobrazowaniem relacji między monitoringiem i ewaluacją w kontekście produktowym.
Propozycja 1. Zróżnicowanie między monitoringiem a ewaluacją
Częściowo zapisy Strategii są jednak nieco dyskusyjne, ale nie na tyle, by oczekiwać zmian
dokumentu. Proponuję natomiast w dalszych pracach OOT zmodyfikować nieco schemat 12. ze
Strategii. Uważam, że „ewaluacja” w Polsce przyjęła się w kontekście „dużych” ewaluacji, czyli
głównie ex ante, on going i ex post. Kiedy wszystkie elementy monitoringu i ewaluacji są w
zasadzie takie same (jak na schemacie 12) można przypuszczać, że Autorom chodziło o
„ewaluację” w sensie „wyciągania wniosków z monitoringu”. Uważam, że proces uczenia się na
podstawie wyciąganych wniosków z monitoringu jest jego immanentną cechą, natomiast duże
ewaluacje, powinny mieć charakter sporadyczny, ale oczywiście powinny bazować na m.in.
wynikach z monitoringu. W moim przekonaniu powinno się mimo wszystko zaznaczyć
odmienność funkcji monitoringu i ewaluacji. Myślę, że najprostszą modyfikacją byłoby
zmniejszenie obszaru zajmowanego przez ewaluację (by granica wytyczana przez dwie linie nie
była idealnie w środku obszarów produktów).
Propozycja 2. Instytucje zaangażowane w proces monitorowania
W procesie budowania systemu monitorowania Strategii na pewno uszczegółowienia będzie
wymagał schemat 11 w zakresie instytucji regionalnych – oczywiście po deklaracji tych instytucji
o przystąpieniu do systemu. Uważam, że wskazanie nazw własnych tych instytucji zarówno
mobilizuje, jak i nobilituje Propozycja ta koresponduje z kolejnymi propozycjami dotyczącymi
wskaźników. Uszczegółowienie powinno być oparte o warsztaty i seminaria, ma których byłyby
określone zasady współpracy i wymagania wobec instytucji. Ważne jest, by nie doprowadzić do
wskazywania instytucji, które nie chcą, lub których zaangażowanie budzi obawy co do aktywności
i rzetelności udziału w systemie monitorowania.
2. WSKAŹNIKI MONITOROWANIA STRATEGII
Obecnie Strategia zawiera 81 wskaźników przypisanych do celów strategicznych. Żaden ze
wskaźników nie opisuje więcej niż jednego celu. Wszystkie wskaźniki starano się scharakteryzować
przez następujące cechy:
Strona 4
•
jednostka miary;
•
wartość w roku bazowym;
•
rok bazowy (najczęściej 2010);
•
wartość/trend w roku docelowym (2020);
•
źródło.
Z kontaktów z Zamawiającym (recenzja opracowania konsorcjum Państwowego Instytutu
Naukowego – Instytutu Śląskiego w Opolu oraz firmy Openfield Sp. z o.o.) wnioskuję, że UMWO zlecił
wykonanie aktualizacji wartości wskaźników w roku bazowym, co przyjmuję z pełną aprobatą. W
momencie uchwalania Strategii nie było po prostu dostępnych danych za 2012 rok.
Wszystkie wskaźniki Strategii są umieszczone w systemie GUS Strateg i są tam już częściowo
wprowadzone dane za 2013 rok. Niezależnie od tego, podtrzymuję, że rokiem bazowym jest i
powinien być rok 2012.
Analiza danych zamieszczonych w Strategu wyraźnie pokazuje, że część wskaźników powinna być
wycofana z listy wskaźników monitorujących SRWO, ponieważ jak dotąd są to np. dane tylko dla
poziomu krajowego lub GUS wykonuje badania w bardzo rzadkich cyklach lub są to dane
jednorazowe (np. badanie RDOŚ z 2002 roku).
Propozycja 3. Lista wskaźników ze Strategii (1)
Proponuję wykonanie rzetelnego przeglądu i odchudzenia listy wskaźników – w pierwszej
kolejności o te, których wartości z dużym prawdopodobieństwem nie będą możliwe do uzyskania
(na podstawie zestawienia Stratega). Uważam, że zmiany w zestawie wskaźników powinny być
elementem systemowego podejścia do monitorowania, dlatego w dalszej części sugeruję
przygotowania odpowiedniego procesu współpracy z ekspertami i pracownikami UMWO. W tym
miejscu i ekspertyzie o charakterze „kierunkowym” mogę oczywiście wymienić następujące
wskaźniki:
• wskaźnik zagrożenia ubóstwem lub wykluczeniem społecznym;
• liczba zagrożonych zbiorowisk roślin;
• liczba wymarłych gatunków flory;
• liczba zagrożonych gatunków flory;
• liczba zagrożonych gatunków fauny.
Podkreślam jednak, że dobrze dopracowane wskaźniki powinny być efektem oceny w kilku
aspektach:
•
•
dostępności na poziomie wojewódzkim (ten problem mają wskaźniki wymienione wyżej);
cykliczności (przykładowo dane dot. frekwencji wyborczej są ciekawe, ale obarczone pewną
słabością z punktu widzenia cykliczności);
• adekwatności (wskaźnik „liczba klastrów w województwie” jest jednym z lepszych
przykładów otwierających dyskusję, co możemy powiedzieć o realizacji naszego celu
analizując jedynie przyrost klastrów);
• porównywalności (przykładowo dane podawane w wartościach bezwzględnych będą
najczęściej plasowały opolskie poniżej średniej krajowej).
Propozycja takiej oceny znajduje się w załączniku, ale podkreślam, że system wskaźników nie
powinien być narzucany z zewnątrz (przynajmniej w filozofii, którą stosujemy w Geoprofit).
Strona 5
Dlatego zamieszczone tam informacje i oceny mają charakter jedynie sugestii.
Propozycja 4. Lista wskaźników ze Strategii (2)
Konieczny jest przegląd wskaźników pod kątem ich znaczenia. Jako przykład podam wskaźnik ze
Strategii: „udział eksportu w przychodach ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów”.
Wartość tego wskaźnika może wzrosnąć w województwie bez żadnej interwencji na skutek
wycofania się przedsiębiorstw z rynku opolskiego, lub spaść na skutek napływu firm lub
powstawania nowych o niskim udziale eksportu w ich działalności.
Sądzę, że zdecydowanie więcej o konkurencyjności firm na tle kraju powiedziałby wskaźnik
„udział województwa opolskiego w krajowym eksporcie”. Wskaźnik ten również zależy w
pewnym stopniu od napływu/odpływu firm z regionu, ale uwzględnia trendy krajowe.
Tego typu dyskusja powinna być przeprowadzona z każdym wskaźnikiem, a jej efektem powinna
być mniejsza liczba wskaźników opisujących cele strategiczne. Konsekwentnie uważam, że
zagadnienie to powinno się mieścić w projekcie badawczym, który zaproponowałem.
W załączniku zamieściłem moje sugestie i pewne przykłady dodatkowych rozwiązań.
Propozycja 5. Rok bazowy
Przyjęcie za rok bazowy roku 2012. Dlatego w tabeli, którą przygotowuje wspomniane
konsorcjum powinien być rok 2012. Ewentualne poszukiwania danych najnowszych (są tam już
dane z 2013 r.) powinny być zestawiane z rokiem bazowym. Oczywiście w wyjątkowych
sytuacjach należy pogodzić się z danymi starszymi (np. niektóre dane GUS uzupełnia w cyklu
dwuletnim).
Przypisane do każdego wskaźnika wartość/trend w roku docelowym są określone w zróżnicowany
sposób – zgodnie z dwuznacznym nagłówkiem. Uważam, że tego typu rozwiązanie – choć bezpieczne
na etapie opracowywania strategii – przysporzyć może nieco kłopotów, gdy np. komitet monitorujący
będzie musiał wyciągać wnioski z zaprezentowanych zmian wskaźników.
Propozycja 6. Wartość/trend
Uważam, że w dalszych pracach nad rozwojem systemu monitorowania należy zdecydować się
na jedną cechę, którą będziemy określać stan docelowy. Dla mnie zdecydowanie lepszym
rozwiązaniem jest jednak „wartość docelowa”, która powinna wynikać ze specjalistycznych
analiz rozwoju trendów, benchmarków z uwzględnieniem wskaźników RPO WO. Tego typu
ekspertyza powinna być zlecona jako odrębne zadanie, ale obejmujące szereg warsztatów z
przedstawicielami UMWO oraz instytucji zaangażowanych w monitoring.
Wśród źródeł wartości wskaźników dominuje GUS, a ponadto EUROSTAT, OCRG, RDOŚ, WIOŚ,
UMWO (w jednym przypadku wymieniony jest konkretny departament). Przy założeniu – a jest to
Strona 6
bardzo prawdopodobne – że GUS będzie dalej utrzymywał i rozwijał system Strateg, można przyjąć,
że wszystkie wartości wskaźników z obecnej listy Strategii będą mogły być pozyskiwane właśnie z
GUS.
W tym miejscu należy odpowiedzieć na pytanie, czym charakteryzuje się przyjęty w Strategii zestaw
wskaźników, oczywiście w kontekście jakości monitorowania wdrożenia Strategii. Uważam, że zestaw
81 wskaźników, który w przypadku zastosowania moich propozycji będzie nieco mniej liczny,
obejmuje tylko jeden obszar monitorowania tego, co będzie realizowane w ramach Strategii. Przy
czym podkreślam, że rozwiązanie to jest obecnie ogólnie przyjęte przez wszystkie znane mi strategie
wojewódzkie. Jest to rozwiązanie pozwalające spełnić kryterium SMART dla celów określonych w
Strategii (tym, którzy się mniej na tej tematyce znają – wskazuje, że „wiemy, co chcemy osiągnąć”).
Rozwiązanie to ma dwie ważne cechy:
•
zespoły pracujące nad strategiami nie chcąc narażać samorządu wojewódzkiego na z góry
określone koszty oraz wiedząc, że przyjęcie wskaźnika wynikającego z badań własnych
spowoduje lukę w tabeli wskaźnikowej – stosowali podejście „GUS-owskie”. Jest to
rozwiązanie najtańsze, a po uruchomieniu Stratega w zasadzie luksusowe;
•
drugą cechę tego rozwiązania można nazwać determinizmem GUS-owskim – oczywiście bez
najmniejszych zastrzeżeń dla statystyki publicznej. Jednak moje doświadczenie wskazuje, że
prace nad „owskaźnikowaniem” celów polegają często na odpowiedzi na pytanie: który ze
wskaźników dostępnych na stornach GUS najlepiej pasuje do naszego celu? Oczywiście
zasadnym jest pytanie inne: „jaki wskaźnik najlepiej opisuje nasz cel i czy jest on dostępny w
zasobach statystyki publicznej?”.
W ten sposób rodzi się większość wskaźników w dokumentach strategicznych. Czy tak powinno być?
Tak musi być, ale tylko na poziomie ogólnym – który w Geoprofit nazywamy kontekstowym, w
przypadku różnych innych systemów mamy do czynienia ze wskaźnikami „makro”. Podstawową ich
cechą jest zazwyczaj pośredni związek z celami oraz pełna możliwość porównań np. z innymi
województwami.
Te wskaźniki nie odpowiadają w jaki sposób realizowaliśmy strategię, lecz pozwalają założyć, że:
realizacja strategii + działania innych instytucji w regionie = wartość danego wskaźnika.
Podkreślam w tym przypadku słowo „zazwyczaj”, ponieważ zdarzają się cele bezpośrednio związane z
danym wskaźnikiem i całkowicie zależne od samorządu wojewódzkiego. Jednak najczęściej – przy
wielości interesariuszy i złożoności systemu społeczno-gospodarczego nie można pozostawać na
poziomie wskaźników kontekstowych. Przykładowy cel strategii pt. „Wspieranie przedsiębiorczości”
ma idealny wskaźnik, który podaje GUS i jest to liczba osób prowadzących działalność gospodarczą na
10 tys. mieszkańców. Powszechnie wiadomo, że wskaźnik ten zależy od tak dużej liczby zmiennych, że
trudno jest oczekiwać, iż samorząd wojewódzki przewidzi wszystkie możliwe działania w swoim
dokumencie. Ponadto znaczna część działań proprzedsiębiorczych może wynikać z uwarunkowań
krajowych, czy też działalności firm będących „poza strategią”.
Propozycja 7. Opracowanie systemu monitorowania strategii
Strona 7
System monitorowania strategii (na wzór SMS-a dla Warmii i Mazur, czy SMS-a dla Województwa
Świętokrzyskiego) obejmuje pełen zakres wskaźników, również na poziomie celów operacyjnych i
kierunków działań. Taki system pozwala odpowiedzieć na zasadnicze pytanie monitoringu: co
zrobiliśmy w ramach realizacji Strategii?
Kolejne pytania, które uzyskują odpowiedź, to:
Czy nasze działania zbliżają nas do osiągania celów zapisanych w Strategii?
Czy i w jaki sposób nasze działania przyczyniają się do kształtowania wartości wskaźników
kontekstowych?
Tego typu podejście sprawdza się jednak przy pewnych założeniach:
•
system monitorowania strategii musi być postrzegany przez zarząd województwa jako ważne
narzędzie zarządzania strategicznego;
• system musi gwarantować cykliczność prowadzenia monitoringu. Oznacza to przyjęcie na
poziomie zarządu województwa sztywnych ram czasowych przygotowywania Raportów z
realizacji Strategii. Należy przyjąć, że wszystkie departamenty i organizacje współpracujące
powinny zadbać o dostarczenie – na wniosek zarządu – odpowiednich danych maksymalnie
do końca pierwszego kwartału, by maksymalnie do połowy roku mógł powstać raport za rok
poprzedni;
• w systemie muszą uczestniczyć niemal wszystkie jednostki organizacyjne Urzędu
Marszałkowskiego Województwa Opolskiego;
• system musi gwarantować „celowość systemu”. Tzn. wyniki monitoringu muszą być
rozpatrywane przez zarząd województwa i uwzględniane w pracy bieżącej.
Są to najważniejsze założenia, jednak – przykład z województwa lubuskiego i mazowieckiego –
nie zawsze da się wdrożyć system opierający się na tak dużym zaangażowaniu struktur UM.
Dlatego część województw stosuje coś w rodzaju produktu przejściowego. Raczej koncentruje się
na zbieraniu możliwie wielu informacji o regionie, inicjuje pewne badania tworząc wartościowy
zasób wiedzy, szkoląc i przygotowując jednocześnie swoich pracowników w kierunku pełnego
systemu monitorowania strategii.
Tego typu podejście wymaga przedyskutowania przez zarząd województwa wspólnie z
kierownictwem OOT.
3. POZYSKIWANIE
DANYCH
PRZEZ
OBSERWATORIUM TERYTORIALNE
OPOLSKIE
Problem dostępności i dostarczania danych, które będą wykorzystywane przez OOT jest złożony. Bez
zagłębiania się w uwarunkowania opolskie, stawiam następujące tezy:
•
zasób wiedzy, jakim będzie dysponowało OOT i którym będzie mogło wspierać polityki
rozwojowe zarządu województwa będzie wprost proporcjonalny do zaangażowania samych
pracowników OOT. Podkreślam w tym miejscu słowo zaangażowanie, ponieważ zależy ono
Strona 8
od kilku czynników, np. poziomu płac, możliwości realizacji pomysłów (np. badawczych),
ograniczeń administracyjnych, wspierania postaw innowacyjnych. Tylko zaangażowanie OOT
może przełożyć się na efektywne zasysanie różnych wartościowych informacji tworzonych w
otoczeniu UM – np. uniwersytety, inne obserwatoria w Polsce, firmy doradcze;
•
zasób wiedzy będzie zależał również od środków, jakie zarząd województwa przeznaczy na
budowanie bazy wiedzy najbardziej potrzebnej w regionie;
•
zasób wiedzy będzie miał charakter powszechny, jeśli możliwie wiele instytucji (w tym
również wewnątrz UM) będzie chciało współuczestniczyć w jego budowie.
Propozycja 8. Zasoby danych
W tym kontekście widzę potrzebę działań w trzech kierunkach:
a) opracowanie konkretnego planu rozwoju OOT, który będzie nie tylko dawał poczucie
bezpieczeństwa funkcjonowania tej struktury, ale w przypadku przyjęcia jego przez zarząd –
będzie również pozycjonował OOT względem innych jednostek UM. Moim zdaniem plan ten
powinien zostać wypracowany na bazie wizji zarządu i dyrekcji Departamentu Polityki Regionalnej
i Przestrzennej przez pracowników OOT (przykładowo woj. lubelskie przygotowuje obecnie
budowaną oddolnie strategię rozwoju ROT). Uważam, że plan ten powinien uwzględniać
następujące elementy:
•
odpowiedź na pytanie – jaka jest i powinna być w przyszłości funkcja OOT – w szczególności z
punktu widzenia potrzeb zarządczych województwa;
• jakie są i będą główne zadania OOT?
• jakie są i będą relacje między OOT, a innymi komórkami UM oraz innymi instytucjami
(partnerami)?
• określenie działań wzmacniających potencjał OOT (na tle sytuacji w systemie krajowym).
b) przygotowanie przez zarząd województwa listy tematów badawczych o priorytetowym
znaczeniu dla województwa, które będą realizowane w sposób ciągły, niezależnie od możliwości
pozyskiwania na nie środków zewnętrznych. Lista wcale nie musi być długa, być może pomocne
będą moje sugestie z końcowej części ekspertyzy. Spośród zaproponowanych przeze mnie
tematów w pierwszej kolejności realizowałbym następujące:
- „Wskaźniki realizacji SRWO w kontekście RPO WO i systemu monitorowania polityk
rozwojowych w regionie” – ponieważ to pomoże Państwu budowę spójnego systemu;
- „Instytucje rynku pracy wobec zapotrzebowania przedsiębiorców – między realnymi potrzebami
i realnymi działaniami” – ponieważ uważam przedsiębiorczość za najważniejszy czynnik
rozwojowy;
- „Bariery rozwoju innowacyjności na linii biznes – uczelnie wyższe i ośrodki B+R w województwie
opolskim” – ponieważ tego wymaga konkurencja zewnętrzna;
- „Inteligentne specjalizacje województwa opolskiego” – j.w.
c) konieczna jest intensyfikacja działań Regionalnego Forum Terytorialnego, w ramach której
wszyscy uczestnicy będą mogli czuć się interesariuszami systemu. Uważam, że współpraca ta
powinna opierać się na kilku rodzajach działań:
- wskazanie w systemie monitorowania zarówno roli, jak i wkładu RFT (ze wskazaniem
Strona 9
konkretnych osób i instytucji). Warto rozważyć możliwość powołania specjalnych grup
tematycznych w ramach RFT, które będą odpowiedzialne za moderowanie dyskusji w określonych
tematach;
- opracowanie kalendarza spotkań roboczych (co najmniej dwa razy do roku);
- przygotowanie – we współpracy z RFT – kalendarza konferencji tematycznych – poświęconych
konkretnym zagadnieniom, na które zapraszani będą eksperci regionalni i zewnętrzni;
- opracowanie – również we współprac z RFT – ew. tematów szkoleń, których deficyt jest
odczuwalny w regionie;
- opracowanie podstrony strony zakładki „Strategia rozwoju województwa” na stronie urzędu
marszałkowskiego poświęconej wyłącznie działaniom ściśle związanym z realizacją i
monitoringiem Strategii.
- stały mailing służący wymianie informacji między członkami RFT (często UM jest pierwszym i
najlepszym źródłem informacji).
W przypadku trafnie określonego problemu przez Zamawiającego, jakim jest zagadnienie
terminowości dostarczania danych, istotą zagadnienia jest odpowiedź na pytanie o to, kto ma być
tym aktywnym uczestnikiem systemu. Jeśli są to jednostki organizacyjne UM, sprawa wydaje się
zdecydowanie prostsza, choć wcale nie w stu procentach idealna. W przypadku instytucji
zewnętrznych raczej wchodzą w grę kwestie związane z kulturą współpracy, budowaniem dobrych
relacji instytucjonalnych etc. (oddziaływanie miękkie wskazane w ramce).
Propozycja 9. Terminowość w ramach współpracy
Zgodnie z powyższymi uwagi, propozycja dotyczy:
a) opracowania obowiązującego w UMWO harmonogramu przesyłania do OOT sprawozdań z
działań w ramach realizacji Strategii, z wymienieniem zakresu danych i sposobu ich dostarczania
(szczegóły powinny być opracowane w ramach budowy systemu monitorowania, ale na pewno
podejmowane działania powinny być przypisane konkretnym celom SRWO, powinny być
wskazane poniesione nakłady i najważniejsze efekty danego działania).
b) przyjęcia procedury, iż każde wyniki badań (w tym ewaluacji) zlecane przez UM trafiają
najpóźniej tydzień po podpisaniu protokołu zdawczo-odbiorczego do określonego miejsca w
OOT;
c) przygotowania umów, listów intencyjnych o współpracy między różnymi aktywnymi
instytucjami w województwie opolskim a UMWO określających wielostronne korzyści i pewne
zobowiązania względem siebie.
Strona 10
4. NARZĘDZIA MONITORINGU
Odpowiedź na pytanie o narzędzia monitoringu jest uzależniona od formuły jaką stosujemy. Na
pewno obecne czasy narzucają myślenie o rozwiązaniach opartych na internecie, jako najlepszym
medium przekazywania informacji. Warto jednak pamiętać, że wciąż mogą pojawiać się
interesariusze SRWO, którzy wolą bardziej tradycyjne formy kontaktu (nasze doświadczenia w
badaniach gmin wskazują, że nawet przesłanie ankiety poprzez pocztę elektroniczną spotyka się
czasem z oczekiwaniem na formę papierową).
Dlatego, nie rozstrzygając które rozwiązania zostaną zastosowane formułuję kilka sugestii
dotyczących ew. przyszłego oprzyrządowania monitoringu SRWO.
Propozycja 10. Cechy narzędzi do monitorowania SRWO
Opierając się na dotychczasowych doświadczeniach, przede wszystkim z już długoletniej
współpracy z UM województwa warmińsko-mazurskiego mogę sformułować następujące
propozycje:
a) narzędzie (czy będzie to aplikacja internetowa, czy też zwykła ankieta pocztowa) będzie
traktowane przez interesariuszy jako „nowy obowiązek”, jeśli wcześniej nie zostanie im
wytłumaczony wspólny interes i nie zrealizuje się wszystkich czynności gwarantujących możliwie
najmniejszą ingerencję monitorowania w bieżące obowiązki jednostek organizacyjnych. Oznacza
to konieczność przejrzenia wszystkich obowiązujących formularzy raportów oraz sprawozdań,
jak i planowanych do RPOWO;
b) narzędzie nie może od początku szokować swoją objętością. Ważne jest, by wprowadzenie
nowego narzędzia z jednej strony gwarantowało minimalny zakres potrzebnych informacji, z
drugiej zaś uwzględniało fakt, że monitoring jest procesem uczenia się. Jeżeli zarząd
województwa przyłoży do monitoringu odpowiednią wagę, po roku, dwóch będą pojawiały się
ciekawe sugestie, typu „warto byłoby jeszcze wiedzieć” płynące od samych interesariuszy.
Wówczas narzędzie będzie ewoluowało oddolnie i na życzenie interesariuszy. Takie podejście
uważam za lepsze, niż odgórne ustalenie zakresu, który w zamiarach będzie badał wszystko.
Wiem, że efektywność takiego narzędzia jest zazwyczaj niska (w końcu informacje przekazują
ludzie, nie narzędzia);
c) narzędzie musi pokazywać bezpośredni związek ze Strategią. Idea pozyskiwania danych bez
wskazania relacji cel strategiczny – działanie – dane na temat działania – będzie podważana przez
pytanie „a po co te dane zbierać?” Jestem przekonany, że wymaga to również szkoleń – przede
wszystkim wewnątrz Urzędu Marszałkowskiego – na temat Strategii i sposobów jej realizacji i
monitorowania. Często bowiem uprawiana sprawozdawczość ma charakter bezrefleksyjny,
monitoring zaś opiera się na refleksjach.
Analizując doświadczenia różnych województw można wskazać pewne obszary problemowe, które
wcześniej, czy później będą również podstawą dyskusji w OOT. Należą do nich:
Strona 11
•
relacje SRWO a inne strategie „sektorowe” w województwie i ich monitoring – jednym z
kluczowych problemów myślenia strategicznego w Polsce jest obecnie nadmiar strategii. W
jednym z polskich województw zliczono 43 dokumenty o charakterze strategicznym i
programowym, w tym 23 to dokumenty obowiązkowe,
•
relacje wdrażanie SRWO – wdrażanie RPOWO – oczywiście RPO w Polsce będą posługiwały
się swoimi zasadami sprawozdawczości. Jednocześnie wdrażanie RPO WO zależy od działań
administracji samorządowej, jak i jest w jej interesie. Dotychczasowe doświadczenia
pokazują, że sprawozdawczość „unijna” miała priorytet wśród działań monitoringowych.
Zakładam, że tak będzie nadal,
•
pełnia wiedzy – często w pracach monitoringowych dostrzegam chęć pozyskania wszelkich
możliwych informacji o tym, co działo się w danym okresie w województwie. Podejście to jest
błędne, choćby wobec dość powszechnie znanej zasady, że 20% naszej działalności ma
charakter kluczowy dla rozwiazywania problemów, zaś 80% raczej pośredni.
•
monitoring a zróżnicowania wewnątrzwojewódzkie – przestrzenny wymiar realizacji polityk
rozwojowych wszedł już prawdopodobnie na stałe do myślenia strategicznego na poziomie
administracji. SRWO również cechuje się podejściem terytorialnym widocznym na poziomie
diagnozy, wyznaczania obszarów problemowych oraz terytorialnego ukierunkowania
niektórych celów.
Propozycja 11. SRWO a inne dokumenty
Sugeruję wyraźny przekaz ze strony zarządu województwa podkreślający, iż SRWO jest
najważniejszym dokumentem w regionie. To on stanowi punkt odniesienia dla aktualizacji
wszystkich strategii sektorowych, „departamentowych”, w tym dokumentów środowiskowych.
Uważam również, że powinien być dokonany przegląd, a następnie ocena przydatności i
rzeczywistych postępów w ich realizacji celem odchudzenia zbiorów o tzw. „półkowniki”.
Uważam, że takie podejście jest logiczne i najbardziej korzystne dla realizacji polityk
rozwojowych. Ułatwi ono monitoring SRWO, bez konieczności dodawania pracy tym, którzy
uprawiają sprawozdawczość w innych obszarach.
Propozycja 12. Wdrażanie SRWO a wdrażanie RPO WO
Tuż po zakończeniu prac nad RPO WO konieczne będzie uruchomienie analizy porównawczej
wskaźników RPO i SRWO. Negocjacje z KE wskazują, że RPO mogą być nadmiernie przepełnione
wskaźnikami, dlatego tym bardziej warto wskazywać pola wspólne, które zmniejszą nakład pracy
na monitoring SR WO.
Propozycja 13. Pełnia wiedzy
Przygotowane szczegółowe narzędzie do monitorowania SRWO powinno uwzględniać fakt, że
zarząd województwa musi koncentrować się na najważniejszych trendach, najistotniejszych
faktach i wyciągać z nich wnioski.
Strona 12
Narzędzie musi być konstruowane z myślą, że „i tak nie będziemy wiedzieli wszystkiego”, a w
pogoni za pełnią wiedzy koszty uzyskania jednostki informacji wzrastają logarytmicznie z czasem.
Narzędzie musi być konstruowane również z myślą, iż rozwój województwa opolskiego, to nie
tylko efekty realizacji RPO WO.
Propozycja 14. Wymiar terytorialny w monitoringu
Narzędzia powinny odnosić się do przyjętych w SRWO wymiarów terytorialnych. Sugeruję
jednak, by – o ile będzie to możliwe – nie operować na poziome gmin (chyba, że dotyczy to
biegunów wzrostu i obszarów problemowych). Dlatego terytorialny wymiar ograniczyłbym do
następujących płaszczyzn:
1. Aglomeracja opolska;
2. Ośrodki subregionalne i ich obszary funkcjonalne;
3. Powiaty
4. Miasta wymagające restrukturyzacji lub rewitalizacji
Oczywiście podstawowym wymiarem jest województwo, ale w tym przypadku określono już
wiele wskaźników. Uważam, że pozyskiwanie danych w tych wymiarach pozwoli w zdecydowanej
większości odpowiadać również na pytania dotyczące pozostałych obszarów problemowych.
Takie podejście nie podejmuje jedynie kwestii obszarów o ekstremalnie niskiej dostępności
transportowej oraz obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi. W pierwszym
przypadku jest to bardzo mały obszar, więc nie ma sensu wprowadzania dodatkowej płaszczyzny
monitorowania dla całego województwa. W przypadku drugim specyfika zagadnienia wymagać
będzie odrębnych analiz monitorujących, których dane zbierane na poziomie powiatów mogą być
uzupełnieniem.
5. W KIERUNKU LEPSZYCH BADAŃ
Tę część ekspertyzy poświęcam kilku wskazówkom, które moim zdaniem są najważniejsze z punktu
widzenia przygotowania OOT do dobrej diagnozy sytuacji w województwie i monitoringu SRWO.
Podkreślam, że badania należy traktować w dwóch nurtach, o czym pisałem we wcześniejszych
uwagach:
•
nurt badań monitoringowych – ten nurt odpowiada na zasadnicze pytanie: „co słychać w
województwie opolskim?” – do niego zaliczam w zasadzie wszystkie duże i małe ekspertyzy
oraz projekty badawcze wzbogacające naszą wiedzę o regionie. Nurt ten podzieliłbym na dwa
mniejsze: monitoring działań podejmowanych przez UM WO w ramach realizacji SRWO oraz
monitoring „otoczenia wewnętrznego” – czyli procesów, które zachodzą bez związku z
działaniami UMWO (np. jakie są wyniki podmiotów gospodarczych, które korzystają ze
środków programów krajowych na innowacyjność);
Strona 13
•
nurt badań ewaluacyjnych – w tym nurcie widzę jedynie te badania, które odpowiadają na
pytanie: „jaki jest związek między tym „co słychać w województwie opolskim” a realizacją
SRWO?”
Konstruując swoje propozycje, sprawdziłem jakiego rodzaju analizy były w ostatnim czasie
zamawiane przez UM WO. Jest ich sporo, co tylko potwierdza moją tezę, że administracja
samorządowa jest istotnym donorem nauki polskiej. Poniższa lista może być niepełna, ale – w
kontekście moich propozycji – nie to wydaje się najważniejsze:
2014
1. Ewaluacja Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich w latach 2009-2013 w województwie opolskim.
2. Usługa badania ewaluacyjnego pn. „Wyzwania rozwojowe gmin województwa opolskiego w
kontekście zielonej gospodarki”.
3. Usługa badania ewaluacyjnego pn. „Ewaluacja ex-ante instrumentów finansowych RPO WO
2014-2020”.
4. Opracowanie "Programu ochrony środowiska przed hałasem dla terenów poza
aglomeracjami położonych wzdłuż dróg o natężeniu powyżej 3 000 000 pojazdów rocznie i
linii kolejowych o natężeniu większym niż 30 000 przejazdów rocznie dla województwa
opolskiego na lata 2014 – 2019 wraz z Prognozą oddziaływania na środowisko".
2013
5. Usługa badania ewaluacyjnego pn. „Ocena działań informacyjno-promocyjnych RPO WO
2007-2013 i PO KL z rekomendacją do przedsięwzięć w okresie 2014-2020.
6. „Program ochrony powietrza dla strefy opolskiej, ze szczególnym uwzględnieniem regionu
Kędzierzyna – Koźla i Zdzieszowic – w zakresie benzenu”.
7. Przeprowadzenie badania pn. „Prognoza oddziaływania na środowisko projektu RPO WO
2014 - 2020".
8. Usługę polegającą na wykonaniu badania ewaluacyjnego pn. Ewaluacja ex-ante programu
operacyjnego województwa opolskiego na lata 2014-2020.
2012
9. „Program ochrony powietrza dla benzo(a)piranu oraz dla pyłu PM10 w strefie miasto Opole i
strefie opolskiej oraz dla pyłu PM 2,5 w strefie opolskiej”.
10. Usługa badania ewaluacyjnego pn. Ocena efektywności wdrażania instrumentów inżynierii
finansowej realizowanych w ramach oraz poza inicjatywą JEREMIE.
OPOLSKIE CENTRUM ROZWOJU GOSPODARKI
2014
11. Analiza atrakcyjności inwestycyjnej Opolszczyzny, jako centrum subregionu Polski
południowo – zachodniej. Silesia 2015-2020. W perspektywie przyciągania bezpośrednich
inwestycji zagranicznych do Województwa Opolskiego.
12. Opracowanie raportu ewaluacyjnego oraz przeprowadzenie konferencji ewaluacyjnej w
ramach Projektu pn.: Interdyscyplinarne innowacyjne zespoły naukowców i przedsiębiorców
organizowanej przez Opolskie Centrum Rozwoju Gospodarki w ramach projektu
współfinansowany z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach poddziałania 8.2.1
Strona 14
Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki „Wsparcie dla współpracy strefy nauki i
przedsiębiorców".
13. Analiza w zakresie determinant napływu/odpływu kapitału z województwa opolskiego oraz
opracowanie Barometru Gospodarczego oraz z analizą dostępnych baz danych bezpośrednich
inwestycji zagranicznych.
Wniosek, jaki można wyciągnąć z tej listy, jest taki, że w ostatnim okresie analizowano szczególnie
problemy środowiskowe oraz gospodarcze (pod kątem inwestycji zagranicznych).
Za kluczowe dla propozycji badań przyjmuję jednak zapisy SRWO, której analizy powinny dotyczyć.
Przytaczam również tezę z początku opracowania, iż możemy w najbliższej przyszłości liczyć na dość
dobre wyposażenie w dane ze statystyki publicznej. W związku z tym koncentrowałbym się przede
wszystkim na badaniu relacji, przepływów, sieci powiązań.
Propozycja 15. W monitoringu liczy się jakość nie ilość
Pierwszą sugestię kieruję do systemu zamawiania badań. Zmiany, które nastąpiły w
zamówieniach publicznych sugerujące konieczność stosowania kryteriów jakościowych już są w
Polsce wypaczane. W punkcie „kryterium jakościowe” wprowadza się np. zwiększenie liczby
badanych jednostek, albo zwiększenie liczby przeprowadzonych wywiadów.
Jeżeli OOT będzie zobowiązane do dostarczania rzetelnej wiedzy, będzie musiało organizować
przetargi opierające się na jakości (większa waga w ocenie końcowej, niż cena). By to się stało
musi być pełne zrozumienie między zarządem województwa – OOT i „zamówieniami
publicznymi”.
Propozycja 16. Ekspertyza: „Wskaźniki realizacji SRWO w kontekście RPO WO i systemu
monitorowania polityk rozwojowych w regionie”
Cel:
Wypracowanie listy wskaźników uwzględniającej różnorodność dokumentów strategicznych i
programowych, opartej na wnikliwej analizie merytorycznej (w tym benchmarking) oraz pracy
warsztatowej z przedstawicielami UM WO i instytucji zaangażowanych w monitorowanie SRWO.
W ramach ekspertyzy powinny zostać opracowane również wartości oczekiwane wskaźników
strategicznych.
Koszt: ok. 80 tys. brutto.
Propozycja 17. Projekt badawczy: „Uczelnie Opolszczyzny dla swojego regionu”
Cel:
Odpowiedź na pytanie, czy wiedza tworzona na poziomie uczelni wyższych województwa
opolskiego, często zalegająca w bazach uczelnianych, może być przydatna z punktu widzenia
Strona 15
kierowania instrumentów polityki regionalnej.
Krótki opis:
Analizie powinny zostać poddane wszystkie prace doktorskie i habilitacyjne oraz wyróżnione
prace magisterskie przygotowywane w latach 2012-2015. Kluczowym punktem analizy powinien
być cel badania, ale warto przy tej okazji stworzyć „syntezę wniosków dla polityki regionalnej
województwa opolskiego”. Projekt nie może polegać na zrobieniu listy prac. Wnioski płynące z
analizowanych prac muszą być poddane rzetelnej analizie. Elementem projektu powinna być
konferencja naukowa (dodatkowy efekt sieciowania).
Koszt:
Kwota będzie mogła być oszacowana, po wykonaniu wstępnego rozeznania jak duży może być
zbiór analizowanych prac.
Propozycja 18. Projekt badawczy: „Instytucje rynku pracy wobec zapotrzebowania
przedsiębiorców – między realnymi potrzebami i realnymi działaniami”
Cel:
Odpowiedź na pytanie, czy potrzeby wyrażane przez przedsiębiorców spotykają się z
odpowiednią reakcją na ze strony szeroko rozumianych instytucji rynku pracy (publicznych i
prywatnych).
Krótki opis:
Analiza powinna przebiegać w trzech etapach:
•
•
•
•
diagnoza dotychczasowych wyników badań oczekiwań przedsiębiorców i działań instytucji rynku pracy;
przeprowadzenie badań aktualnego stanu oczekiwań przedsiębiorców
wywiady pogłębione z przedstawicielami instytucji rynku pracy na temat oczekiwań przedsiębiorców
Całość powinna być zakończona opracowaniem rekomendacji dla polityki zarządu województwa opolskiego.
Koszt: ok. 100 000 zł brutto.
Propozycja 19. Projekt badawczy: „Instytucjonalny potencjał rozwoju podmiotów
ekonomii społecznej i innowacji społecznych”
Cel:
Odpowiedź na pytanie, jaki jest stan rozwoju podmiotów ekonomii społecznej w województwie
opolskim oraz jaki jest potencjał dla rozwoju innowacji społecznych.
Krótki opis:
Badaniem – metodami kwestionariuszowymi – powinno być objętych jak najwięcej organizacji
pozarządowych i już działających podmiotów ekonomii społecznej, w tym także organizacje w
środowiskach wiejskich (np. koła gospodyń).
Wyniki badania powinny zobrazować potrzeby wsparcia dla tej sfery aktywności społecznogospodarczej, której dotyczy cel strategiczny 2 w SRWO.
Strona 16
Koszt: ok. 90 tys. zł brutto.
Propozycja 20. Projekt badawczy: „Bariery rozwoju innowacyjności na linii biznes –
uczelnie wyższe i ośrodki B+R w województwie opolskim”
Cel:
Odpowiedź na pytanie, jakie są główne bariery w relacjach biznes – nauka i w jakie obecnie
podejmuje się próby ich likwidacji.
Krótki opis:
To badanie powinno koncentrować się na najbardziej innowacyjnych podmiotach gospodarczych
w województwie oraz swoim zasięgiem powinno objąć wszystkie uczelnie wyższe i jednostki B+R
w regionie (przy czym na uczelniach badane powinny być przede wszystkim jednostki
organizacyjne najbardziej aktywne w relacjach z biznesem lub odnoszące sukcesy w pozyskiwaniu
środków centralnych – np. z budżetu NCN). Główną metodą badawczą powinny być wywiady
pogłębione (zakładam ok. 200), z których będzie można skonstruować listę działań, które muszą
być podejmowane zarówno po stronie przedsiębiorców, jak i nauki w celu podnoszenia
innowacyjności Opolszczyzny.
Koszt: ok. 200 tys. zł brutto.
Propozycja 21. Projekt badawczy: „Odpływ kapitału prywatnego z Opolszczyzny”
Cel:
Odpowiedź na pytanie, jakie są główne wewnętrzne (wojewódzkie) przyczyny delokalizacji
przedsiębiorstw krajowych i zagranicznych.
Krótki opis:
Odpływ kapitału zazwyczaj przypisuje się „silnej konkurencji zewnętrznej” i uważam sferę
przyczyn odpływu inwestycji jako jedną z bardziej zaniedbanych obszarów diagnostycznych.
Należy zbadać możliwie liczną grupę przypadków (choć uważam, że nawet 50 dawałoby już
rzetelny obraz problemu), w których przedsiębiorcy przenoszą całkowicie swoją działalność do
innych krajów, albo przedsiębiorcy przerejestrowują działalność z województwa opolskiego do
innych województw (najczęściej mazowieckiego). Odrębnym zagadnieniem jest koncentracja
kapitału w Opolu.
Badania tego typu są bardzo trudne, dlatego należy bazować na wywiadach telefonicznych,
wywiadach pogłębionych i studiach przypadku.
Koszt: ok. 160 tys. zł brutto.
Propozycja 22. Projekt badawczy: „Jakość życia w ośrodkach funkcjonalnych Opola i
pozostałych biegunów wzrostu”
Strona 17
Cel:
Odpowiedź na pytanie, jaka jest społeczna ocena jakości życia w największych ośrodkach
miejskich Opolszczyzny i ich obszarach funkcjonalnych.
Krótki opis:
Odpowiednia jakość życia jest elementem, który przyciąga mieszkańców, staje się zatem
płaszczyzną konkurencji. Znaczna część działań SRWO ukierunkowana jest właśnie na poprawę
jakości życia, stąd wprowadzenie stałego badania (najlepiej rocznego lub w cyklu dwuletnim)
byłoby ważnym elementem monitorującym działania władz wojewódzkich i lokalnych, a także
potrzeby mieszkańców.
Konieczne jest przeprowadzenie sondażu społecznego na grupach reprezentatywnych dla
obszarów funkcjonalnych.
Koszt: ok. 350 tys. zł brutto.
Propozycja 23. Projekt badawczy: „Weryfikacja zasięgów obszarów NATURA 2000”
Cel:
Odpowiedź na pytanie o stopień niedopasowania wyznaczonych obszarów NATURA 2000 do
rzeczywistego stanu fauny i flory.
Krótki opis:
W wielu miejscach w Polsce wskazywane są problemy z obszarami NATURY 2000, które nie mają
podłoża negującego potrzebę ochrony, ale właśnie niedopasowanie wyznaczania zasięgów tych
obszarów do rzeczywistości. Uważam, że każde województwo w Polsce powinno prowadzić
monitoring przyrody, ponieważ ta się zmienia i wpływa na uwarunkowania rozwoju. Nie ma
żadnego racjonalnego wytłumaczenia dla twierdzenia, iż raz wyznaczone obszary NATURA 2000
są „nienaruszalne”. Jest wręcz przeciwnie, ze względu na sposób ich wyznaczania w Polsce –
którego przejawem jest tak wiele konfliktów przestrzennych.
Koszt: nie potrafię tego oszacować.
Propozycja 24. Projekt badawczy: „Inteligentne specjalizacje województwa opolskiego”
Cel:
Stałe badania (które prawdopodobnie będą i tak wymuszone przez KE), których celem będzie
analiza rozwoju już wyznaczonych inteligentnych specjalizacji oraz analiza branż o wysokiej
dynamice, jako specjalizacji potencjalnych (instrument elastyczności).
Krótki opis:
Badanie to wpisuje się w konieczny monitoring inteligentnych specjalizacji. Istotą tego badania
Strona 18
będzie uchwycenie zmian względem kraju w specjalizacjach już określonych oraz ocena sytuacji w
dynamicznych sektorach, które nie należą do specjalizacji województwa opolskiego. Podstawą
analizy powinny być dane o zatrudnieniu w poszczególnych grupach PKD. Jednak kluczowe będą
analizy realnych procesów zachodzących na linii biznes – nauka – instytucje otoczenia. Badania te
powinny opierać się na licznych wywiadach pogłębionych.
Koszt: ok. 100 tys. zł.
6. ZAKOŃCZENIE
Zaprezentowane propozycje badań odnoszą się tylko do badań monitoringowych. Nie wskazałem
propozycji ewaluacji z dwóch powodów. Po pierwsze uważam, że pierwsza ewaluacja on going SRWO
powinna opierać się na przygotowanym już systemie monitorowania strategii. Sugeruję zapoznanie
się z ewaluacją Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego, która ma taki a nie inny
kształt, właśnie ze względu na wzorcowo prowadzony monitoring. Drugim powodem jest moje
przekonanie, że ewaluację ex post powinno się wykonywać kompleksowo. Tu ponownie przytoczę
przykład z Warmii i Mazur, tym razem negatywny, w którym zaprogramowano ewaluacje RPO
tematyczne. Zdaję sobie sprawę z faktu, iż RPO rządzą się swoimi prawami, jednak w mojej ocenie –
jedynie kompleksowe podejście daje w miarę rzetelną odpowiedź na stawiane pytania.
W związku z powyższym, sugeruję w pierwszej kolejności zaprojektować i uruchomić system
monitorowania strategii, wprowadzić do niego w ciągu dwóch, trzech lat odpowiednie dane i w
następnej kolejności starać się ocenić jaki jest wpływ polityki zarządu województwa (realizacji
strategii) na rozwój regionu. Tego typu projekt ewaluacji wymaga odrębnego podejścia
metodycznego, choć można skorzystać z przykładów badań, które były już realizowane w Polsce.
Zaproponowane badania mają charakter monitorujący. Nie starałem się wymyślić wszystkich
możliwych problemów, jakie mogą wynikać z treści SRWO, a skoncentrowałem się na tych tematach,
które moim zdaniem należy analizować cyklicznie, ponieważ są bezpośrednio i przekrojowo związane
z celami strategicznymi.
Strona 19
ZAŁĄCZNIK
Źródło
Aktualność
Cykliczność
Adekwatność
Porównywalność
(wojewódzka)
Nazwa wskaźnika
j.m.
Uwaga.
W poniższej tabeli umieszczono tylko te wskaźniki, dla których analiza czterech kryteriów: aktualność, cykliczność, adekwatność i porównywalność wykazała
jakiekolwiek wątpliwości (oczywiście subiektywne – szczególnie w przypadku kryterium adekwatności). Wyjątkowo znalazły się również wskaźniki, które
wymagały komentarza.
Oznaczenia:
Kryterium cykliczność: „+” – coroczne ze statystyk publicznych; „+/-„ – mogą być coroczne, ale wymagają badań własnych; „-„ duże wątpliwości dotyczące
cykliczności pozyskiwania danych;
Adekwatność: „+” – wskaźnik bez wątpliwości opisuje sytuację w zakresie danego celu; „+/-„ – wskaźnik raczej dobrze opisuje cel, budzi pewne wątpliwości;
„-/+” – mam duże wątpliwości co do użycia danego wskaźnika; „-„ – wskaźnik jest nieodpowiedni;
Porównywalność: „+” – dane porównywalne na poziomie województw; „-„ – dane nieporównywalne, wymagają dodatkowych badań i analiz
porównawczych.
%
GUS
2013
+
+
+
Uwaga: w STRATEG i w BDL są różnice
%
GUS
2013
+
+
+
W STRATEGU zmieniona nazwa wskaźnika – należy sprawdzić, czy podane tam kierunki
pokrywają się łącznie z tymi, które wskazane są w Strategii.
liczba
GUS
2013
+
-/+
+
W STRATEG inny wskaźnik. Lepsze jest odniesienie do liczby osób w wieku
produkcyjnym, ale przede wszystkim należy ograniczać stosowanie liczby podmiotów
zarejestrowanych w systemie REGON.
%
GUS
2013
+
+
+
Dane w STRATEG inne niż w Strategii (2010 - 76,6%)
Uwagi
cel strategiczny 1
Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 20-64 lata
Studenci i absolwenci szkół wyższych na kierunkach
matematycznych, przyrodniczych i technicznych jako
% studentów i absolwentów szkół wyższych
Liczba podmiotów gospodarki narodowej na 1000
mieszkańców
Udział dzieci w wieku 3–5 lat objętych wychowaniem
przedszkolnym
Strona 20
%
GUS
2013
+
+
+
Błąd danych - 2010 - 4,3% (z "gotowego" wskaźnika i po wyliczeniu - (BDL i STRATEG)
odsetek dzieci objętych opieką w żłobkach (BDL) lub Odsetek dzieci w wieku 0-3 lata
objętych opieką w żłobkach [%](STRATEG) W Strategii wartość 4,5.
Frekwencja w wyborach do jst
%
PKW
2014
-
+/-
+
Wskaźnik wymaga doprecyzowania. O które wybory chodzi, czy o średnią z kilku
wyborów, czy o ostatnie? Sugeruję wartość średnią. Ponadto frekwencję w
województwie powinno się odnosić do frekwencji krajowej.
Udział podatników, którzy dokonali odliczeń „1%
podatku” na organizacje pożytku publicznego w
stosunku do liczby złożonych zeznań podatkowych
%
MF/IS
2011
+
+
+
W STRATEG inna wartość w 2010 r. Prawdopodobnie dane trzeba zamawiać z MF.
%
GUS
2011
+/-
+
+
%
GUS
2013
+
+/-
+
liczba
GUS
2013
+
+/-
+
OCRG
2014
+
+/-
+
GUS
2013
+
+/-
+
Badanie nakładów na B+R obejmuje za każdym razem okres dwuletni.
Lepszy byłby wskaźnik udział zatrudnionych w sektorze prywatnym w stosunku do
pracujących w gospodarce narodowej.
Uważam, że dane na temat patentów są bardzo mylące. Zrezygnowałbym z tego
wskaźnika, ew. przeliczał na 1000 mieszkańców.
Uważam, że lepszy jest wskaźnik w przeliczeniu na 1000 działających podmiotów
gospodarczych.
Dane wątpliwe do interpretacji biorąc pod uwagę metodologię GUS
GUS
2013
+
+/-
+
Dane wątpliwe do interpretacji biorąc pod uwagę metodologię GUS
GUS
2013
+/-
-
OCRG
2014
+/-
+/-
-
Udział dzieci w wieku do lat 3 przebywających w
żłobkach
cel strategiczny 2
cel strategiczny 3
Nakłady na B+R w stosunku do PKB
Udział zatrudnionych w B+R w stosunku do
pracujących w gospodarce narodowej
Liczba udzielonych patentów
Liczba inkubatorów przedsiębiorczości i parków
liczba
naukowo-technologicznych
Przedsiębiorstwa innowacyjne z sektora usług
%
Przedsiębiorstwa innowacyjne z sektora
%
przemysłowego
Liczba istniejących klastrów / inicjatyw klastrowych w
liczba
województwie
Powierzchnia terenów inwestycyjnych
ha
+/-
GUS podaje dane w STRATEG, prawdopodobnie za PARP. Uważam, że lepszy byłby
wskaźnik „udział podmiotów gospodarczych działających w klastrach etc. w ogóle firm”
raczej "powierzchnia w pełni uzbrojonych terenów inwestycyjnych"
cel strategiczny 4
Nakłady w sektorze przedsiębiorstw na działalność
B+R
mln zł
GUS
2013
+
+/-
+
Udział podmiotów gospodarczych w nakładach na
działalność B+R
%
GUS
2013
+
+/-
+
Zatrudnienie w działalności B+R w sektorze
przedsiębiorstw
osoba
GUS
2013
+
+/-
+
Nakłady na działalność innowacyjną w
przedsiębiorstwach
mln zł
GUS
2013
+
+/-
+
Wartość kapitału zagranicznego w podmiotach z
udziałem kapitału zagranicznego
mln zł
GUS
2013
+
+
+
Nie określono czy chodzi o nakłady wewnętrzne/zewnętrzne/ ogółem, W STRATEGU
dane do 2012 . Zdecydowanie ważniejszy jest udział województwa w kraju.
Ten wskaźnik prasuje raczej do CS3. W grupie 8 wskaźników do tego celu znalazło się 5
opisujących innowacyjność, a w celu tym jest tylko jedno działanie dotyczące
innowacyjności.
Ten wskaźnik prasuje raczej do CS3. W grupie 8 wskaźników do tego celu znalazło się 5
opisujących innowacyjność, a w celu tym jest tylko jedno działanie dotyczące
innowacyjności.
Ten wskaźnik prasuje raczej do CS3. W grupie 8 wskaźników do tego celu znalazło się 5
opisujących innowacyjność, a w celu tym jest tylko jedno działanie dotyczące
innowacyjności.
STRATEG podaje inną wartość dla 2011 niż Strategia.
Strona 21
Udział eksportu w przychodach ze sprzedaży
produktów, towarów i materiałów
%
GUS
/IC
%
GUS
%
Uwaga, GUS chyba nie będzie podawał tych wartości. Należy je kupować w Izbie Celnej
– jednak są one obarczone kilkoma wadami. Lepszy byłby wskaźnik: Udział podmiotów
województwa opolskiego w ogóle eksportu kraju.
+/-
+/-
+/-
2013
+
+/-
+
Uważam, że lepsze są wskaźniki GUS o stopniu wykorzystania internetu.
GUS
2013
+
+/-
+
Uważam, że lepsze są wskaźniki GUS o stopniu wykorzystania internetu.
liczba
GUS
2012
+/-
+
+
Badanie realizowane co dwa lata, uwaga na inne dane w STRATEG.
liczba
Brak
2010
+
+/-
+
Uważam, że lepszy jest wskaźnik „długości linii”. Wskaźnik linii – według STRATEGO w
województwie spada drastycznie, dlatego ważne byłoby uwzględnianie ocen
zadowolenia społecznego z funkcjonowania komunikacji.
GWh/
zł
GUS
2011
+
+
+
%
WIOŚ
2011
+
+
+
Liczba gatunków zagrożonych flory
szt.
RDOŚ
2008
-
+
-
Uwaga, GUS w STRATEG podaje, że nastąpiła zmiana metodologiczna i dane nie są w
pełni porównywalne. Nie zmienia to oczywiście porównywalności względem
województw.
Pod warunkiem, że ten wskaźniki i jego pochodne odpowiadają merytorycznie
wskaźnikom podanym przez STRATEG (nie mam w tym obszarze odp. kompetencji, ale
zakładam, że skoro GUS nawet nie przytoczył w tym miejscu Państwa wskaźników, to
chodzi o to samo, albo wskaźniki użyte w Strategii pochodzą z jednostkowego badania
WIOŚ).
RDOŚ powinien określić, czy planowane będą badania dostarczające świeższe dane.
Liczba gatunków zagrożonych fauny
Liczba gatunków wymarłych flory i fauny na terenie
województwa
Liczba zbiorowisk roślinnych zagrożonych na terenie
województwa
szt.
RDOŚ
2004
-
+
-
RDOŚ powinien określić, czy planowane będą badania dostarczające świeższe dane.
szt.
RDOŚ
2008
-
+
-
RDOŚ powinien określić, czy planowane będą badania dostarczające świeższe dane.
szt.
RDOŚ
2008
-
+
-
RDOŚ powinien określić, czy planowane będą badania dostarczające świeższe dane.
liczba
GUS
2013
+
-/+
+
liczba
GUS
2013
+
-/+
+
liczba
GUS
+
-/+
+
cel strategiczny 5
Przedsiębiorstwa (powyżej 9 pracujących)
posiadające własną stronę internetową
Przedsiębiorstwa (powyżej 9 pracujących)
posiadające dostęp do Internetu przez łącze
szerokopasmowe
Ćwiczący w klubach sportowych (bez klubów
wyznaniowych i UKS)
cel strategiczny 6
Linie regularnej komunikacji autobusowej krajowej
cel strategiczny 7
Zużycie energii elektrycznej na 1 mln zł PKB
Jakość wód powierzchniowych wg JCP (w danej
klasie) wg stanu chemicznego (I–V)
cel strategiczny 8
Zarejestrowane podmioty gospodarcze na 1000
mieszkańców na terenie aglomeracji opolskiej
Zasoby mieszkaniowe w aglomeracji opolskiej
(mieszkania na 1000 mieszkańców)
Turystyczne obiekty zbiorowego zakwaterowania w
aglomeracji opolskiej
Rejestr Regon jest obarczony błędami. Uważam, że lepszy byłby wskaźnik dot.
podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego.
Uważam, że ważniejsza jest powierzchnia użytkowa mieszkań oddanych do użytku, a nie
mieszkania.
Jeżeli wskaźnik dotyczy aglomeracji opolskiej, to lepszy wydaje się wskaźnik
wykorzystanie miejsc noclegowych w hotelach co najmniej trzygwiazdkowych.
Cel strategiczny 9
Strona 22
Zarejestrowane podmioty gospodarcze na 1000
mieszkańców na terenach miejskich
liczba
GUS
2013
+
+/-
+
Ponownie nie brałbym zarejestrowanych podmiotów z Regon. Bardziej wskazany
merytorycznie są wskaźniki nowo zarejestrowanych podmiotów i podmiotów
wyrejestrowywanych – oczywiście w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w wieku
produkcyjnym.
liczba
GUS
2012
+/-
+/-
-
GUS nie podaje nowych danych.
liczba
Brak
2010
+/-
+
-
Uwaga, GUS nie podaje tego wskaźnika. Konieczne jest uściślenie, czy jest on nadal
aktualny i czy znajdzie się źródło.
Cel strategiczny 10
Liczba miejscowości uczestniczących w Programie
Odnowa Wsi Opolskiej
Liczba gospodarstw rolnych nieprowadzących
działalności rolniczej
Strona 23