25. Nowe ograniczenia praw twórców i wykonawców

25. Nowe ograniczenia praw twórców i wykonawców Nowelizacja ustawy o prawie autorskim i prawach
pokrewnych obowiązująca od 1 maja 2004 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 91 poz. 869) wprowadziła kilka nowych,
nieznanych dotąd prawu autorskiemu ograniczeń praw autorskich i pokrewnych. Opisane przepisami art. 311
do 315 ustawy przypadki dozwolonego korzystania z utworów i artystycznych wykonań wyłączają obowiązek
użytkowników uzyskiwania zezwolenia twórców lub ich reprezentantów (np. organizacji zbiorowego
zarządzania prawami autorskimi lub pokrewnymi) i zapłaty im wynagrodzenia. Ich zasadność nie budzi
wątpliwości ze względu na cele, które te ograniczenia realizują. Przed ich omówieniem przypominam, że
przepisy zawarte w Oddziale 3 ustawy (,,Dozwolony użytek chronionych utworów") należy interpretować
literalnie, jak zostały zapisane, bez możliwości rozszerzania na sytuacje podobne. Ich wyjątkowy,
ograniczający monopol autorski charakter, dla legalności korzystania z utworów i artystycznych wykonań
wymaga dowodu po stronie użytkownika twórczości spełnienia wszystkich warunków zawartych w przepisie.
Pierwsze z tych ograniczeń dotyczy korzystania z twórczości i odtwórczości dla dobra osób
niepełnosprawnych. W tym zakresie ustawa zezwala skorzystać z każdego rozpowszechnionego
utworu (w jakikolwiek sposób legalnie udostępnionego publiczności), w tym z utworu muzycznego w
postaci nut, płyty CD, w Internecie itd., ,,jeżeli to korzystanie odnosi się bezpośrednio do ich
upośledzenia, nie ma zarobkowego charakteru i jest podejmowane w rozmiarze wynikającym z natury
upośledzenia." Oznacza to, że mogą być różne ilościowo i co do rodzaju twórczości zakresy
korzystania z utworów, w zależności od charakteru upośledzenia. Inny może więc być zakres
korzystania dla osób z niepełnosprawnością ruchową a inny dla osób z niepełnosprawnością
umysłową. Korzystać z cudzej twórczości można jedynie tyle tylko, ile jest niezbędne dla osiągnięcia
celów terapeutycznych. To korzystanie ma odnosić się bezpośrednio do upośledzenia osób
niepełnosprawnych a nie realizować jakieś cele dodatkowe, które mogą dotyczyć każdego
użytkownika. Jeśli więc będziemy cudzą twórczość i odtwórczość wykorzystywać w terapii zajęciowej,
zmierzającej do poprawienia stanu zdrowia niepełnosprawnego, nie naruszymy praw autorskich i
pokrewnych. Jeśli jednak zorganizujemy pokaz tańca dla niepełnosprawnych przy chronionej muzyce a
do tego jeszcze zapłacimy tańczącej parze, nie będziemy mogli z zezwolenia skorzystać. Także jeśli
zorganizujemy dyskotekę dla niepełnosprawnych a ich rodziny będą musiały zapłacić za ich wstęp, to
wcześniej musimy uzyskać zezwolenia na publiczne odtwarzanie utworów, artystycznych wykonań i
fonogramów i zapłacić ustalone tantiemy. Ustawa żąda między innymi, aby to korzystanie dla dobra
osób niepełnosprawnych nie miało zarobkowego charakteru. Korzystanie dla dobra osób
niepełnosprawnych może mieć charakter odtworzenia, wykonania, wyświetlenia a nawet
zwielokrotnienia utworu, byle były spełnione powyższe przesłanki.
Drugie ze zwolnień dotyczy korzystania z utworów i artystycznych wykonań w związku z prezentacją
lub naprawą sprzętu. Nie musi więc mieć zezwolenia na korzystanie z twórczości sklep RTV lub punkt
naprawczy, jeśli podczas prezentacji kupującemu klientowi odbiornika radiowego włączy go a tam
popłynie muzyka. Albo jeśli wsunie do ,,wieży" płytę CD (legalnie nabytą) dla demonstracji jakości
odtwarzania przez ten konkretny egzemplarz. Zezwolenie nie dotyczy jednak sytuacji, gdy właściciel
sklepu umieścił w nim nagłośnienie (magnetofon, magnetowid, radio, TV itp.), niezależne od
poszczególnych egzemplarzy sprzedawanego sprzętu i on decyduje co ,,leci" w sklepie bez względu
na to, czy ktoś kupuje czy nie.
Trzecie ze zwolnień obejmuje zgodę na korzystanie z egzemplarzy utworów już rozpowszechnionych
w celu reklamy wystawy publicznej lub publicznej sprzedaży utworów, w zakresie uzasadnionym
promocją wystawy lub sprzedaży, z wyłączeniem innego handlowego wykorzystania. Dla działalności
muzycznej istotne będzie korzystanie z egzemplarzy utworów np. w postaci płyt, kaset itp. w promocji
1/2
sprzedaży, rozumianej jako pojęcie z obszaru marketingu. Promocja sprzedaży obejmuje różnego
rodzaju konkursy z nagrodami, prezenty, zniżki, premie, itp. zachęcające do zakupu produktu
głównego lub jemu towarzyszące. Publiczna sprzedaż utworów muzycznych jest ewidentnie związana
z działalnością fonograficzną i ich sprzedażą na różnego rodzaju nośnikach. Wspieranie więc tej
sprzedaży egzemplarzami płyt czy kaset w obszarze promocji sprzedaży tych właśnie utworów jest
dozwolone. Jednakże ustawodawca kategorycznie wyłącza ich jakiekolwiek inne wykorzystanie
handlowe. Mówiąc krótko to wykorzystanie musi zawsze być nieodpłatne i nie przynoszące
bezpośredniego zarobku. Podobnie, jeśli byłyby na wystawie prezentowane oryginały nut utworów
jakiegoś kompozytora a jeden z nich znalazł się na zaproszeniu na tę wystawę, w formie druku lub
pocztówki dźwiękowej, w przepisie art.333 prawa autorskiego znaleźlibyśmy usprawiedliwienie jego
wykorzystania bez dodatkowej zgody kompozytora i zapłaty mu za to wynagrodzenia. Jednakże to
zaproszenie nie mogłoby być w żaden sposób odpłatnie dystrybuowane.
Zgodnie z art. 332 ustawy wolno korzystać z utworów dla celów bezpieczeństwa publicznego lub na
potrzeby postępowań administracyjnych, sądowych lub prawodawczych oraz sprawozdań z tych
postępowań. Przepis tego artykułu jest bezpośrednim dowodem na totalny charakter prawa
autorskiego - monopol twórców nie wyłącza władzy państwowej, administracyjnej ani sądowniczej.
Ustawodawca dopiero oddzielnym przepisem prawa autorskiego, w zakresie ,,postępowań"
przewidzianych innymi przepisami prawa (kodeksem postępowania administracyjnego, kodeksem
postępowania cywilnego, kodeksem postępowania karnego i innymi ustawami) oraz działalności
prawodawczej Sejmu, Senatu i Prezydenta a także zapewnienia bezpieczeństwa publicznego, musi
sam sobie dać licencje na korzystanie z cudzej twórczości, aby nie złamać wyłączności autora i
odpowiednio artysty wykonawcy. Zgodą na korzystanie z utworów udostępnianych podczas tych
postępowań objęte zostały także sprawozdania z nich, a to z uwagi na to, że większość postępowań
sądowych i im podobnych w Polsce, ma charakter jawny.
Dla porządku wypada dodać, że przepis art. 335 ustawy zezwala na wykorzystanie utworu architektonicznego
we wszystkich jego postaciach (obiekt, rysunek, plan inne ustalenie) w celu odbudowy lub remontu obiektu
budowlanego.
Krzysztof Lewandowski
Wszelkie prawa zastrzeżone 2017 ZAiKS / data wygenerowania strony 08.03.2017 11:52:01
PDF ze strony: http://zaiks.org.pl/190
2/2