Wykorzystanie funkcji dodatkowych

Henryk KLEIN
Przedsiębiorstwo
OPA LABOR Sp. z o.o
Marek KRUSZYNA
Zakład Wytwórczy Przekaźników
i Łączników Energetycznych
JM-TONIK
Wykorzystanie funkcji dodatkowych cyfrowych przekaźników
zabezpieczeniowych do optymalizacji doboru nastawień i poprawy
niezawodności ich działania.
Streszczenie:
W referacie, na bazie przekaźników typu MuliMUZ i MegaMUZ przedstawiono przykłady
wykorzystania funkcji rejestracyjnych i pomiarowych przekaźników w celu optymalnego
doboru nastawień funkcji zabezpieczeniowych, oraz w celu poprawy niezawodności ich pracy
w pewnych specyficznych warunkach zainstalowania.
1. Wstęp.
Dobór nastawień zabezpieczeń dokonywany jest najczęściej na podstawie obliczeń
technicznych, których wynikiem z jednej strony jest wyznaczenie wartości odpowiednich
wielkości występujących w stanie zakłócenia (np. prądy zwarciowe, ziemnozwarciowe,
napięcie na szynach rozdzielnicy, kąt mocy w czasie zwarcia itp.), z drugiej zaś graniczne
wartości tych samych wielkości, mogące występować w normalnych warunkach ruchowych,
kiedy działanie zabezpieczenia byłoby niepoŜądane (np. prąd rozruchowy silnika lub grupy
maszyn, prąd magnesowania transformatora załączanego pod napięcie na biegu jałowym,
pojemnościowy prąd własny linii elektroenergetycznej, dopuszczalne i moŜliwe w
określonych warunkach zasilania obniŜenie napięcia itp.).
Dane do obliczeń przyjmowane są na podstawie informacji uzyskanych od producentów
maszyn i urządzeń, katalogów i literatury przedmiotowej.
Wyniki obliczeń mogą jednak odbiegać – czasem znacznie – od stanu faktycznego.
Spowodowane to jest zazwyczaj następującymi przyczynami:
• Dokumentacja sieci lub urządzenia nie jest w pełni aktualna lub niekompletna.
Dotyczy to głównie starych i rozbudowanych sieci lub w instalacji, w których na
przestrzeni lat wykonywane były wielokrotnie prace naprawcze lub remontowe (np.
wymiana odcinków kabli na kable innego typu lub wprowadzanie wstawek w
istniejących liniach), które nie zawsze zostawiały ślad w dokumentacji sieci.
• Parametry ruchowe zabezpieczanego obiektu odbiegają od danych katalogowych.
Dotyczy to najczęściej urządzeń lub układów będących w eksploatacji, które zostały
zmodernizowane lub wyremontowane. Przykładem mogą tu być silniki po remoncie
wirnika, lub teŜ silniki w których zmieniony został sposób rozruchu z bezpośredniego
na pośredni, albo zmieniony został układ rozruchu pośredniego. Czynniki te wpływają
zarówno na wartość prądu rozruchowego, jaki na czas trwania rozruchu silnika.
• Z braku źródeł informacji, parametry obiektu zostały zgrubnie oszacowane.
• Przy wykonywaniu obliczeń nie uwzględniono zjawisk fizycznych występujących w
rzeczywistych układach technicznych, zaburzających pomiar wielkości kryterialnych.
Dobrym przykładem jest rozpływ prądów wyrównawczych w równoległych, odrębnie
zabezpieczonych liniach elektroenergetycznych.
Obarczone znacznymi błędami wyniki obliczeń powodować mogą niepotrzebne obniŜenie
czułości nastawień zabezpieczeń, lub teŜ nastawienie nadmiernie w danych warunkach czułe.
W skrajnych wypadkach powoduje to nieprawidłowe (brakujące lub zbędne) działania
układów EAZ.
Do niedawna stwierdzenie rzeczywistych parametrów zabezpieczanych urządzeń i instalacji
wiązało się z koniecznością dodatkowego (i kosztownego) ich opomiarowania.
Rozbudowane funkcje zabezpieczeń cyfrowych pozwalają na wyznaczenie części budzących
wątpliwość parametrów bez dodatkowych nakładów, poprzez pełniejsze wykorzystanie ich
moŜliwości.
2. Baza sprzętowa.
Dla zilustrowania przedmiotowych zagadnień wykorzystano moŜliwości oferowane przez
przekaźniki multiMUZ i megaMUZ.
Jako przykładowe wielkości, których wartości mogą zostać ustalone przy uŜyciu
dodatkowych funkcji przekaźników wybrano pojemnościowy prąd własny linii
elektroenergetycznej.
Jako przykład moŜliwej poprawy niezawodności pracy zabezpieczenia wybrano nadzór nad
wartością prądu wyrównawczego w liniach równoległych.
W związku z wybranymi przykładami posłuŜono się przekaźnikami multiMUZ LR
(megaMUZ LR) z zaimplementowanym rejestratorem kryterialnym admitancyjnym.
3. Optymalizacja nastawień zabezpieczeń ziemnozwarciowych w sieciach izolowanych.
Nastawienie bezkierunkowego, zerowoprądowego zabezpieczania ziemnozwarciowego
powinno spełnić układ nierówności:
k nz I cx ≤ I nast ≤
I c − I cx
kc
(1)
gdzie Icx jest ziemnozwarciowym prądem chronionego odcinka „x”, Ic prądem
ziemnozwarciowym całkowitym sieci, knz współczynnikiem niezawodności (dla tego
kryterium przyjmuje się knz≥4) a kc współczynnikiem czułości, którego wartość nie powinna
być niŜsza niŜ 2,0.
Nastawienie zabezpieczenia kierunkowego spełnić musi jedynie prawą stronę układu
nierówności (1).
W obu przypadkach do wyznaczenia prawidłowego nastawienia niezbędna jest znajomość
prądów Ic i Icx. W sieciach rozległych, w większości pól rozdzielczych, szczególnie na
odcinkach końcowych, zachodzi Ic>>Icx, wobec czego dobór prawidłowego i zarazem czułego
nastawienia nie stwarza problemu.
Jednak w części pól zasilających rozległe fragmenty sieci (np. pola rozdzielnicy głównej
zasilające duŜe podrozdzielnie) obie wartości bywają tego samego rzędu, wobec czego
I − I cx
wyraŜenie c
moŜe się zbliŜyć do dolnej granicy zakresu nastawczego zabezpieczenia
kc
ziemnozwarciowego. Dla takich miejsc w sieci szczególnie istotne jest jak najdokładniejsze
wyznaczenie wartości składowej zerowej prądu, jaka będzie mierzona przez zabezpieczenie
zarówno przy doziemieniu w strefie chronionej (Ic-Icx), jak i poza nią (Icx).
Wyznaczenie obu wartości moŜliwe jest przy wykorzystaniu zarówno rejestratora zakłóceń,
jak i admitancyjnego rejestratora kryterialnego.
W celu zabezpieczenia chronionego odcinka sieci i jednoczesnego wykorzystania
wspomnianych rejestratorów do wyznaczenia pomiarowego prądów (Ic-Icx) oraz Icx, funkcje
ziemnozwarciowe oraz rejestratory przekaźnika naleŜałoby skonfigurować w sposób
następujący:
•
Zabezpieczenie ziemnozwarciowe kierunkowe lub admitancyjne kierunkowe ustawić
tak, aby w oparciu o istniejące obliczenia spełniona była prawa strona nierówności (1)
(przy uwzględnieniu przekładni filtrów składowej zerowej napięcia i prądu). JeŜeli
zabezpieczenie ziemnozwarciowe powinno powodować wyłączenie wyłącznika,
parametr OTW. naleŜy ustawić na TAK.
• Zabezpieczenie ziemnozwarciowe niekierunkowe oraz admitancyjne niekierunkowe
naleŜy ustawić na dolną granicę zakresu nastawczego, parametr OTW. ustawić na
NIE, parametr A.U> (blokowanie przy braku napięcia zerowego) ustawić na NIE.
• Rejestrator zakłóceń skonfigurować tak, aby jako jedna z przyczyn pobudzenia
rejestratora ustawiony został parametr „POB.I0+Y0”. JeŜeli nie koliduje to z
przydatnością rejestracji wyzwolonych innymi przyczynami, zaleca się ustawienie
parametru „Procent czasu rejestracji po wyzwoleniu” na wartość 90%.
• Rejestrator kryterialny naleŜy skonfigurować tak, aby parametr „czas powodujący
zatrzask rejestratora” ustawiony został na 0,1s, natomiast parametr „napięcie U0
pobudzenia rejestracji” na wartość nie większą niŜ 10 V.
• W obu rejestratorach parametry określające długość okna rejestracji powinny zostać
ustawione tak, aby okno obejmowało zwłokę czasową ustawioną w kierunkowym lub
admitancyjnym kierunkowym zabezpieczeniu wyłączającym pole przy doziemieniu.
Zaproponowana konfiguracja przekaźnika spowoduje, iŜ pole rozdzielcze będzie skutecznie
chronione od doziemień z wybraną na podstawie obliczeń czułością i selektywnością przy
doziemieniach w strefie chronionej przez zabezpieczenie kierunkowe lub admitancyjne
kierunkowe, natomiast kaŜde doziemienie powstałe w dowolnym punkcie sieci spowoduje
bezzwłoczne wyzwolenie obu rejestratorów.
W efekcie rejestracje uzyskane przy doziemieniach poza strefą chronioną pozwolą na
wyznaczenie prądu Icx i admitancji Ycx, natomiast uzyskane przy doziemieniach w strefie
chronionej – prądu (Ic-Ic) i admitancji (Yc-Ycx), pozwalając na tej podstawie na weryfikację
pierwotnych nastawień.
Na Rys. 1 przedstawiono fragment okna pomiarowego rejestratora zakłóceń podczas
rzeczywistego doziemienia poza strefą chronioną zabezpieczeniem, natomiast na Rys. 2
miejsca geometryczne admitancji w całym czasie trwania tego samego doziemienia.
Rejestracje wykonano w polu rozdzielczym zasilanym z izolowanej sieci 6 kV, której
całkowity prąd ziemnozwarciowy sieci (w zaleŜności od przyłączenia pola do systemu 1 lub 2
rozdzielni głównej i od konfiguracji sieci) zawiera się w przedziale 32÷84 A. Prąd
ziemnozwarciowy chronionego odcinka moŜe zawierać się w przedziale 1÷2,3 A.
Pole wyposaŜone jest w przekładnik Ferrantiego typu IO-1s o przekładni 1/120.
Ciekawą cechą zarejestrowanego doziemienia jest jego liniowość cechująca się prawie
sinusoidalnym przebiegiem prądu zerowego przez pierwszych 420ms czasu jego trwania, po
czym następuje przejście w doziemienie o charakterze zdecydowanie nieliniowym, z silnie
odkształconym przebiegiem prądu.
NaleŜy zaznaczyć, iŜ znaczna część doziemień rzeczywistych ma charakter nieliniowy.
ZaleŜności określające nastawienia zabezpieczeń opisują doziemienie wielkościami ściśle
sinusoidalnymi o częstotliwości podstawowej, wobec czego przebieg prądu zarejestrowany
przy takim doziemieniu jest dość trudny do wykorzystania.
W związku z tym, aby uzyskać informację przydatną do weryfikacji obliczanych parametrów
linii i sieci z odkształconego przebiegu prądu zerowego, naleŜy poddać go obróbce
matematycznej poza programem rejestracyjnym w celu wyznaczenia harmonicznej
podstawowej, np. przy uŜyciu transformaty FFT.
Rys. 1
Rys.2
W tych przypadkach duŜo bardziej uŜyteczne wydają się być wyniki rejestracji rejestratora
kryterialnego, wyznaczającego admitancje na podstawie odfiltrowanych harmonicznych
podstawowych U0 i I0, których wartości dla kaŜdego zarejestrowanego punktu są podawane
w postaci liczbowej.
Obraz miejsc geometrycznych admitancji (wraz z przypisanymi wartościami U0 i I0) pozwala
przy tym na określenie zakresu zmienności tych wielkości wyznaczanych przez
zabezpieczenie w czasie zakłóceń o charakterze nieliniowym.
Na Rys. 3 przedstawiono obraz admitancji widoczny na Rys. 2, lecz w powiększeniu.
W górnej części okna widoczny jest skupiony zbiór wartości admitancji (B0≈18mS,
G0≈-3mS), odpowiadający sinusoidalnemu odcinkowi omawianego zakłócenia.
Pozostała, na znacznie większym obszarze rozrzucona część punktów pomiarowych
odpowiada doziemieniu o przebiegach odkształconych.
Na podstawie obrazu innych doziemień rejestrowanych w tym samym polu (zarejestrowano 4
zakłócenia) moŜna stwierdzić, iŜ zarówno obszar miejsc geometrycznych na którym lokują
się wyniki pomiaru admitancji przy zakłóceniach z przebiegami silnie odkształconymi, jak i
przy zakłóceniach z przebiegami zbliŜonymi do sinusoidy, jest powtarzalny.
Z kolei analiza przebiegów prądów zerowych zarejestrowanych przez rejestrator
zakłóceń pozwala na określenie spodziewanych wartości maksymalnych prądu zerowego.
Parametr ten moŜe być istotny dla doboru nastawień innych zabezpieczeń zerowoprądowych,
nie wyposaŜonych w wejściowe filtry dolnoprzepustowe, lub wyposaŜonych w filtru mało
skuteczne.
Rys. 3
4. Monitorowanie wartości prądów wyrównawczych w liniach równoległych.
W sieciach przemysłowych, na przykład w sieciach podziemnych zakładów górniczych,
niejednokrotnie stosowane są konfiguracje w których równolegle pracują dwie lub więcej linii
elektroenergetycznych, z których kaŜda zasilana jest z własnego pola rozdzielczego i
indywidualnie zabezpieczona. Konfiguracja taka jest dość niewdzięczna z punktu widzenia
doboru zabezpieczeń i ich nastawień. Jednak z ruchowego punktu widzenia posiada ona
pewne niezaprzeczalne zalety, do których naleŜy duŜa elastyczność (moŜliwość szybkiej
zmiany konfiguracji sieci w razie potrzeby) oraz duŜa niezawodność zasilania (uszkodzenie
jednej z linii nie powoduje utraty zasilania a jedynie zmniejszenie łącznej przepustowości linii
zasilających). Ta ostatnia zaleta uzaleŜniona jest jednak od pokonania wspomnianych
problemów z doborem zabezpieczeń i ich nastawień, gdyŜ układ zabezpieczeń nie spełniający
swoich funkcji w konkretnym miejscu zamiast wzrostu niezawodności, doprowadzić moŜe do
utraty zasilania znacznie większego fragmentu sieci na skutek zadziałania zabezpieczeń
rezerwowych, zlokalizowanych bliŜej źródła zasilania.
Jednym z problemów w takich układach jest obecność prądów wyrównawczych, powstałych
w wyniku niesymetrii wzdłuŜnych impedancji fazowych współpracujących linii. Źródłem
niesymetrii mogą być połączenia skręcane, mufy kablowe, a nawet w róŜnym stopniu
obciąŜone przekładniki prądowe w torach prądowych linii równoległych.
Przepływ prądów wyrównawczych między liniami powoduje, Ŝe geometryczna suma prądów
w kaŜdym z nich jest niezerowa, powodując obecność prądu na wyjściu filtra składowej
zerowej. Wartość i zwrot tego prądu zaleŜą od rodzaju i stopnia niesymetri wzdłuŜnej linii, jej
„fazowej lokalizacji” a takŜe od wartości i kąta fazowego prądu obciąŜenia przenoszonego
liniami. Wszystkie te czynniki są zmienne w róŜnych przedziałach czasu: obciąŜenie jest
szybkozmienne (zmienia się bardzo znacznie na przestrzeni sekund), niesymetria wzdłuŜna,
której przyczyną są niewłaściwej jakości połączenia zmienia się w skali tygodni lub miesięcy
na skutek postępującej erozji połączenia, itd. Ostatecznie powoduje to Ŝe „dodatkowa”
składowa zerowa jest silnie zmienna, i nie sposób przewidzieć tendencji jej zmian.
W chwili zaistnienia doziemienia do składowej zerowej prądu, której przyczyną jest
doziemienie, dodaje się owa „dodatkowa” składowa zerowa.
Na Rys. 4 przedstawiono zarejestrowany przebieg rzeczywistego doziemienia w polu jednej z
trzech linii równoległych.
Rejestracje wykonano w polu zasilanym z sieci izolowanej 6 kV o całkowitym prądzie
ziemnozwarciowym 116 A. Pojemnościowy prąd własny chronionego fragmentu sieci
(zasilanego trzema liniami równoległymi) wynosił 77 A. ObciąŜenie robocze kaŜdej z linii
równoległych wahało się w przedziale 100÷250A.
Jako filtr składowej kolejności zerowej prądu, w polu zainstalowano przekładnik IO-2 o
przekładni 1/75.
Początek doziemienia określony jest przez pojawienie się składowej zerowej napięcia U0.
Prąd I0 płynący przed tą chwilą jest obrazem prądu wyrównawczego, zaś po zaistnieniu
doziemienia – sumarycznym przebiegiem złoŜonym z prądu wyrównawczego i składowej
zerowej powstałej w wyniku zwarcia doziemnego.
Rys. 4
Potencjalnie moŜliwe połoŜenie wypadkowego wektora prądu zerowego I0’ (będącego
złoŜeniem wektora prądu ziemnozwarciowego lub prądu pojemnościowego udziału własnego
z prądem wyrównawczym) w czasie zwarcia z ziemią dla maksymalnej wartości prądu
wyrównawczego Iw zilustrowano na Rys.5. Obwód okręgu jest miejscem geometrycznym, na
którym moŜe znaleźć się koniec wektora I0’.
W takiej sytuacji kryterium prawidłowego nastawienia zabezpieczenia ziemnozwarciowego
kierunkowego przybiera postać:
I − ( I w max + I cx )
k nz ( I w max − I cx ) ≤ I nast ≤ c
(2)
kc
gdzie Iw max jest maksymalną występującą w rozpatrywanym polu wartością prądu
wyrównawczego.
U0
U0
I0
I0
I0'
I0'
Iw
Iw
a) 0=90st
Linia doziemiona
b) 0=-90st
Linia zdrowa
Rys. 5
Dopóki maksymalne wartości Iw max są na tyle małe Ŝe – przy określonej nastawie Inast – układ
nierówności (2) jest spełniony, zabezpieczenie działać będzie prawidłowo.
Przy braku spełnienia lewej strony nierówności, moŜliwe staną się nieselektywne pobudzenia
zabezpieczenia przy doziemieniach poza strefą chronioną.
Przy niespełnieniu prawej strony nierówności, współczynnik czułości zmniejszy się poniŜej
wartości akceptowalnej, w skrajnym przypadku powodując brak pobudzenia przy
doziemieniu w strefie chronionej.
Po to aby zapewnić prawidłową pracę zabezpieczenia przy określonym nastawieniu,
naleŜałoby monitorować wartość prądu Iw max. Z tego punktu widzenia powinien on spełnić
układ nierówności:
I
I w max ≤ nast + I cx = I w1
(3)
k nz
I w max ≤ I c − I cx − k c I nast = I w 2
(4)
Konfiguracja zabezpieczenia zapewniającego skuteczne i niezawodne działanie powinna
zatem składać się z dwu funkcji:
• kierunkowego zabezpieczenia ziemnozwarciowego o prądzie rozruchowym Inast i
odpowiednim opóźnieniu czasowym, chroniącego rozpatrywany odpływ;
• funkcji zerowoprądowej, aktywnej przy braku doziemienia, o prądzie rozruchu
Ir=min(Iw1;Iw2), powodującej pobudzenie wybranej sygnalizacji (optycznej,
akustycznej) i uruchamiającej rejestrator zakłóceń.
Pobudzenie sygnalizacji o przekroczeniu akceptowalnej wartości prądu wyrównawczego jest
dla słuŜb ruchu informacją o konieczności podjęcia działań, takich jak analiza moŜliwości
zmniejszenia prądów wyrównawczych (kontrola połączeń prądowych itp.), zmiana
konfiguracji sieci bądź teŜ ponowna analiza nastawienia zabezpieczenia ziemnozwarciowego
kierunkowego.
NaleŜy zaznaczyć, iŜ w rozpatrywanym przypadku, nie jest zalecane korzystanie z funkcji
admitancyjnej kierunkowej, jako Ŝe w przypadku doziemień niestabilnych lub rozwijających
się (ze zmienną wartością U0) nie ma moŜliwości określenia „bezpiecznego” przedziału
wartości Iw dla określonej nastawy przekaźnika.
Dla uzyskania omówionego uprzednio działania, przykładowa konfiguracja przekaźnika jest
następująca:
• Zabezpieczenie ziemnozwarciowe kierunkowe ustawić tak, aby w oparciu o istniejące
obliczenia spełniona była prawa strona nierówności (1) (przy uwzględnieniu
przekładni filtrów składowej zerowej napięcia i prądu). JeŜeli zabezpieczenie
ziemnozwarciowe powinno powodować wyłączenie wyłącznika, parametr OTW.
naleŜy ustawić na TAK.
• Zabezpieczenie admitancyjne niekierunkowe naleŜy ustawić na minimalną wartość
zakresu nastawczego. Parametr OTW. naleŜy ustawić na NIE.
• Zabezpieczenie ziemnozwarciowe niekierunkowe naleŜy ustawić na wartość
Ir=min(Iw1;Iw2). Parametr OTW. naleŜy ustawić na NIE. Zwłokę czasową nleŜy
ustawić na minimum (100ms.)
• W zakładce LOGIKA naleŜy skonfigurować równanie logiczne przedstawione na
Rys. 5.
• Rejestrator zakłóceń skonfigurować tak, aby jako jedna z przyczyn pobudzenia
rejestratora ustawiony został parametr „LOG> UśYTK”.
UP
PY0>
AND
TM P1
Z I0 >
LED
T R IG
Rys. 5
Oznaczenia: PY0> – pobudzenie zabezpieczenia admitancyjnego niekierunkowego;
ZI0> - zadziałanie zabezpieczenia zerowoprądowego niekierunkowego;
TEMP1 – tymczasowy stan logiczny 1; LED – pobudzenie jednej (wybranej)
sygnalizacyjnej diody konfigurowalnej, UP – pobudzenie sygnalizacji UP;
TRIG – start rejestratora zakłóceń
W efekcie, podczas doziemień, w których przekroczona będzie wartość rozruchowa prądu
zerowego, a kąt ∠(U0,I0) odpowiadał będzie zakłóceniu w strefie chronionej, nastąpi
pobudzenie i zadziałanie z nastawionym czasem zabezpieczenie ziemnowarciowego
kierunkowego. Jednocześnie, dzięki niskiemu nastawieniu członu admitancyjnego
niekierunkowego, kaŜde rzeczywiste doziemienie zablokuje ewentualne pobudzenie logiki
wykrywania przekroczeń prądu wyrównawczego.
Z kolei przekroczenie wartości Ir przez prąd wyrównawczy w normalnym stanie pracy sieci
(brak U0, zabezpieczenie Y0>nie pobudza się) spowoduje zmianę stanu logicznego na
wyjściu bramki AND, zapalenie odpowiedniej diody LED, pobudzenie sygnalizacji UP i start
rejestratora zakłóceń.
5. Podsumowanie.
Wobec szybkiego w ostatnich latach rozwoju cyfrowych przekaźników zabezpieczeniowych o
coraz doskonalszych algorytmach detekcji zakłóceń, wyraźny staje się fakt iŜ podstawowymi
problemami współczesnej automatyki zabezpieczeniowej stają się dwa podstawowe
zagadnienia:
• niedostateczna lub mało wiarygodna informacja na temat parametrów
zabezpieczanych obiektów;
• brak moŜliwości oszacowania wpływu pewnych zjawisk na pomiar wartości
wielkości kryterialnych.
Jak wykazano w podanych przykładach, szerokie moŜliwości w zakresie konfiguracji
przekaźników, połączone zazwyczaj z pewnym nadmiarem funkcji zabezpieczeniowych w
stosunku do potrzeb oraz ich zdolności pomiarowo-rejestracyjne, pozwalają ów nadmiar
wykorzystać dla stworzenia odpowiednich narzędzi.
Narzędzia te mogą umoŜliwić lepsze poznanie obiektu zabezpieczanego lub teŜ kontrolować
zdolność zabezpieczenia do niezawodnej pracy w określonych warunkach zainstalowania.
6. Literatura.
1. PN-G 42044:2000 Środki ochronne i zabezpieczające w elektroenergetyce kopalnianej.
Zabezpieczenia ziemnozwarciowe. Wymagania i zasady doboru
2. W. Hoppel, J. Lorenc „Podstawy doboru nastaw zabezpieczeń w polach rozdzielni SN”.
Automatyka Elektroenergetyczna, 1/2003
3. W. Hoppel, J. Lorenc „Dobór nastaw zabezpieczeń w polach linii średniego napięcia”.
Automatyka Elektroenergetyczna, 2/2003
4. H. Klein „Niektóre problemy koordynacji nastawień zabezpieczeń ziemnozwarciowych
w izolowanych sieciach SN” X Krajowa Konferencja Elektryki Górniczej, Jarnołtówek
2004 r
5. „megaMUZ. Cyfrowy sterownik polowy. Informacja techniczna 09/2001.” JMTRONIK, 2001 r.