docRaport o bezpieczeństwie młodzieży pt. `Czy polska młodzie…
download 
Reklamacja Transkrypt
Raport o bezpieczeństwie młodzieży pt. `Czy polska młodzie…
Czy polska młodzieŜ czuje się bezpiecznie? RAPORT O BEZPIECZEŃSTWIE MŁODZIEśY OPRACOWANY W OPARCIU O BADANIA ANKIETOWE PRZEPROWADZONE W RAMACH PROGRAMU EDUKACYJNEGO BEZPIECZNY UCZEŃ – JAK UNIKAĆ ZAGROśEŃ W OKRESIE 09.2005 – 06.2006 Poznań-Lublin, Styczeń 2007 WSTĘP Przemoc i agresja są zjawiskami coraz powszechniej występującymi we współczesnym świecie. Dotykają one wciąŜ szerzej i gwałtowniej rozmaitych sfer Ŝycia społecznego. W ostatnich latach obserwujemy niepokojące nasilanie się zjawiska przemocy takŜe wśród młodzieŜy, zwłaszcza w wieku, w którym uczęszcza ona do szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. W miejscach wspólnego przebywania młodych ludzi dochodzi do eskalacji napięć, które nierzadko znajdują ujście w formie przemocy fizycznej lub agresji słownej. Następuje takŜe wzrost dostępności i stopnia korzystania z róŜnego rodzaju środków odurzających w postaci narkotyków i alkoholu, co nierzadko skutkuje niekontrolowanymi i agresywnymi zachowaniami, zarówno wobec rówieśników, jak teŜ rodziców i nauczycieli. Czasami przemoc przybiera skalę i formy, których zdecydowanie byśmy się nie spodziewali po ludziach młodych – pobić, kradzieŜy, rozbojów, znęcania się nad rówieśnikami. W konsekwencji obserwujemy nasilanie się negatywnych zjawisk będących reakcjami na doświadczenia wynikające ze stania się obiektem lub świadkiem przemocy i agresji – poczucia strachu i zagroŜenia, świadomości ofiary. Dochodzi nawet do zdarzeń tragicznych. Jak wszyscy wiemy, problem przemocy wśród młodzieŜy wymaga podjęcia działań zmierzających do poznania stanu faktycznego i określenia rzeczywistych potrzeb edukacyjnych. Tylko bowiem w oparciu o znajomość skali zjawiska moŜna podjąć działania zmierzające do jego ograniczenia. Jak jednak zdobyć potrzebne dane? Źródłem niezbędnej wiedzy są przede wszystkim badania ankietowe prowadzone wśród młodzieŜy, dotyczące poczucia bezpieczeństwa młodych ludzi w miejscach ich codziennych spotkań oraz sposobu postrzegania róŜnego typu zagroŜeń. Szeroko zakrojone badanie dotyczące tego problemu zostało przeprowadzone w ramach I edycji ogólnopolskiego programu edukacyjnego „Bezpieczny uczeń – jak unikać zagroŜeń” w roku szkolnym 2005/2006 na obszarze całej Polski. Szczególny nacisk został połoŜony na diagnozę sytuacji niebezpiecznych w odczuciu młodzieŜy oraz umiejętności radzenia sobie z nimi. Jako narzędzie badawcze wykorzystano anonimową ankietę. Narzędzie badawcze oraz metodologię badania opracowali eksperci z WyŜszej Szkoły Bezpieczeństwa w Poznaniu w porozumieniu z wykładowcami Policealnej Szkoły Detektywów i Pracowników Ochrony O’CHIKARA. W celu określenia przez młodzieŜ niebezpieczeństw oraz umiejętności radzenia sobie z nimi eksperci, konstruując narzędzie badawcze, określili następujące obszary realizacji badania: 1. Określenie miejsc niebezpiecznych i bezpiecznych w ocenie badanej grupy. 2. Sposoby reakcji na przemoc osób będących świadkami bądź ofiarami przemocy. 3. Sposoby radzenia sobie z narastającą falą przemocy i agresji wśród młodzieŜy. 4. Zakres rozumienia pojęć: agresja, przemoc. 5. Rodzaje i częstotliwość występowania przemocy, na którą naraŜona jest młodzieŜ. Strona z 25 2 Dane procentowe, wykorzystane w niniejszym raporcie końcowym, opracowane zostały na podstawie 21 069 prawidłowo wypełnionych ankiet przez uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych, a więc dziewcząt i chłopców w wieku 13-19 lat. W oparciu o zagregowane dane podjęto działania zmierzające do modyfikacji programu edukacyjnego „Bezpieczny uczeń – jak unikać zagroŜeń” zgodnie ze zdiagnozowanymi problemami i potrzebami edukacyjnymi. Badania uzupełnione zostały indywidualnie prowadzonymi rozmowami z młodzieŜą oraz kadrą nauczycielską. UmoŜliwiło to skuteczną adaptację programu do rzeczywistych potrzeb młodzieŜy, a takŜe nauczycieli. W oparciu o badanie przygotowano ponadto zalecenia dla tych szkół objętych programem (które wyraziły taka potrzebę), jako miejsc, w których uczniowie uczą się, nabywają nowe doświadczenia i kształtują swoje relacje z otoczeniem. Wyniki badań prowadzonych w placówkach szkolnych przekazane zostały takŜe zainteresowanym Kuratoriom Oświaty. Podsumowaniem badania ankietowego prowadzonego na terenie kraju w ramach programu edukacyjnego „Bezpieczny uczeń – jak unikać zagroŜeń” jest niniejszy raport końcowy. Podziękowania Organizatorzy programu pragną podziękować ekspertom, dyrektorom szkół biorących udział w programie, pedagogom szkolnym i całej kadrze pedagogicznej, a takŜe uczniom biorącym udział w programie i ich rodzicom za wszelką pomoc w realizacji programu edukacyjnego „Bezpieczny uczeń – jak unikać zagroŜeń”. Serdecznie dziękujemy za Państwa wsparcie w przygotowanie i przeprowadzenie badania ankietowego oraz opracowanie raportu końcowego. Bez Państwa szczerego zaangaŜowania w realizację programu edukacyjnego „Bezpieczny uczeń – jak unikać zagroŜeń” nie byłoby moŜliwe powstanie niniejszego raportu. Strona z 25 3 1. Miejsca niebezpieczne w ocenie badanej grupy (Wymień miejsce, w którym czujesz się najmniej bezpiecznie) Miejscami, w których młodzieŜ nie czuje się bezpieczna, są przede wszystkim miejsca pozostające w odosobnieniu i nieoświetlone – ciemne ulice i zaułki. Wym ień m iejsce, w którym czujesz się najmniej bezpiecznie 29,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 12,1% 11,0% 8,8% 8,2% 0,5% 1,8% 3,4% 4,1% 1 ciemna ulica/zaułki inne - nie ma takiego, poza domem dyskoteka obce osiedla szkoła piw nica środek komunikacji miejskiej las park Komentarz eksperta Chcąc skonfrontować z faktami społeczne przekonanie, Ŝe miejscem najbardziej niebezpiecznym dla młodzieŜy jest placówka szkolna, postanowiliśmy przyjrzeć się bliŜej problemowi. Odpowiedzi respondentów wskazują wyraźnie, Ŝe najmniej bezpiecznie młodzi ludzie czują się w miejscach, które postrzegają jako obce i nieznane (ciemne ulice, obce osiedla) lub te, w których dodatkowo przebywają duŜe grupy obcych ludzi (np. dyskoteki). Na podstawie uzyskanych danych moŜliwa jest oczywiście próba dalszej diagnozy, określającej na ile obawy przed ciemnymi ulicami lub obcymi osiedlami wynikają: z doświadczeń i przeŜyć młodzieŜy, są rezultatem fantazji, są rezultatem lęków innych osób (np. rodziców), wpływu mediów czy innych przekazów, z faktu, iŜ uczniowie mieszkają w małych miasteczkach, a do szkoły w danym mieście codziennie dojeŜdŜają lub mieszkają w internatach. Teresa Byczkowska, PSDiPO O’CHIKARA Z analizy przedstawionych wyników moŜna wnioskować, Ŝe zdecydowana większość młodzieŜy uznaje za niebezpieczne te miejsca, w których nie moŜe liczyć na czyjąś pomoc czy ratunek, a więc miejsca odosobnione i odludne, przy załoŜeniu dodatkowym, iŜ przebywa w nich po zmroku (ciemne uliczki i zaułki). Dzieje się tak nie tylko w przypadku młodzieŜy, ale zbliŜone odczucia dotyczą takŜe ludzi dorosłych. Przeciwieństwem sytuacji, w której respondent doświadcza dyskomfortu w zakresie własnego bezpieczeństwa, powodowanego nieobecnością innych ludzi, jest sytuacja związana z dyskomfortem dotyczącym własnego bezpieczeństwa w miejscach Strona z 25 4 znacznego ich zgromadzenia (szkoły, dyskoteki). Szczegółowa analiza rozkładu poszczególnych odpowiedzi respondentów skłania jednak ku drugiej tezie. Z badań wynika równieŜ, Ŝe hierarchicznie wysoką pozycję wśród miejsc mało bezpiecznych zajmują obce osiedla. Potwierdza to tezę, Ŝe tzw. „dzieci ulicy”, a więc młodzieŜ pozostawiona sama sobie bez opieki i nadzoru ze strony rodziców, a takŜe nie posiadająca moŜliwości i pozytywnych wzorców oraz form spędzania czasu wolnego, jest źródłem zagroŜeń w ocenie badanych. dr Robert Wierzbiński, WSB Wnioski Organizatorów Konieczne wydaje się uwraŜliwianie rodziców na sposób spędzania wolnego czasu przez ich dzieci, a takŜe zachęcanie nauczycieli do kreowania zainteresowań młodzieŜy i aktywności twórczej w realnym świecie. Nie tylko sposób spędzania czasu przez młodzieŜ jest decydujący, ale takŜe miejsce i czas. Głównie dotyczy to pory nocnej z jednoczesnym warunkiem przebywania w miejscach odosobnionych. Rodzice powinni prowadzić działania profilaktyczne, uwraŜliwiając swoje pociechy na potrzebę wczesnego powrotu do domu, przebywania w godzinach wieczornych w większym i dobrze znanym rodzicom towarzystwie, powroty w godzinach nocnych taksówką w towarzystwie znanych osób trzecich (ewentualnie odbieranie dzieci osobiście z umówionych miejsc). Rysuje się takŜe pilna potrzeba dodatkowej edukacji grona nauczycielskiego i pedagogicznego w zakresie radzenia sobie z sytuacjami agresji, konfliktów, zagroŜenia na terenie szkoły, jak i poza nią. Istnieje potrzeba większego zrozumienia i wsparcia dla problematyki bezpieczeństwa ze strony rodziców i opiekunów. Rodzice w większym stopniu powinni monitorować nie tylko sposób, ale i towarzystwo, w jakim ich dziecko spędza czas wolny, choćby na swoim osiedlu, bowiem brak rozpoznania tego problemu jest jedną z przesłanek tworzenia się i działalności grup tzw. „blokersów”. Strona z 25 5 2. Miejsca bezpieczne wg ankietowanych (Gdzie czujesz się najbardziej bezpiecznie?) Miejscem najbardziej bezpiecznym w odczuciu młodzieŜy jest dom rodzinny. Gdzie czujesz się najbardziej bezpiecznie? 71,0% 80,0% 60,0% 40,0% 20,0% 4,9% 12,0% 6,0% 4,7% 1,4% 0,0% 1 dom szkoła z przyjaciółmi w swojej okolicy kościół inne (nigdzie, wszedzie, w obecności policji) Komentarz eksperta: MłodzieŜ najbezpieczniej czuje się we własnym domu, co z jednej strony oznacza, Ŝe młodzi ludzie mają świadomość tego, jak waŜni i potrzebni są inni do budowania poczucia bezpieczeństwa, z drugiej jednak prowadzi do wniosku, Ŝe przestrzeń bezpieczeństwa jest bardzo ograniczona i poza środowiskiem domowym niemal nieobecna. Warto rozwaŜyć skąd owo dominujące w środowisku pozadomowym poczucie zagroŜenia wynika oraz zastanowić się, w jaki sposób zadbać o pozytywne zmiany w tym zakresie. Teresa Byczkowska, PSDiPO O’CHIKARA Analiza odpowiedzi ankietowanych wskazuje, Ŝe dom rodzinny stanowi dla nich miejsce najbardziej bezpieczne, co naleŜy ocenić pozytywnie. Dom powinien być azylem, miejscem, w którym znajdujemy schronienie. Niepokojące jednak jest, Ŝe 29% badanych czuje się bezpieczniej niŜ w domu w innych miejscach. MoŜe to sugerować pewne zakłócenia w funkcjonowaniu rodziny tej części badanych. Negatywnie równieŜ naleŜy ocenić, Ŝe tylko 4.9% ankietowanych wskazało szkołę jako miejsce najbardziej bezpieczne. Szkoła tymczasem powinna być, obok rodziny, środowiskiem rozwoju dzieci i młodzieŜy. Podstawą tego rozwoju jest poczucie bezpieczeństwa, jego brak świadczy o tym, Ŝe te środowiska (szczególnie szkoła) nie wypełniają poprawnie załoŜonych funkcji. dr Alicja Kozubska, WSB Wnioski Organizatorów: W celu rozpoznania przyczyny niezaspokojenia poczucia bezpieczeństwa zalecane byłoby szersze zbadanie sytuacji rodzinnej ankietowanych. Szkoła jako instytucja wychowawcza powinna wzmóc działania sprzyjające wychwytywaniu miejsc i sytuacji, w których bezpieczeństwo uczniów jest zagroŜone, np. poprzez monitorowanie, poszukiwanie nowych, albo doskonalenie juŜ istniejących rozwiązań dotyczących sprawowania nadzoru nad uczniami – szczególnie w czasie przerw. NaleŜy równieŜ rozpoznać, w toku dalszych badań, jakie czynniki w szkole młodzieŜ odbiera jako zagraŜające, czy tkwią one tylko w rówieśnikach? Konieczne jest równieŜ zwiększanie kompetencji nauczycieli w zakresie wsparcia uczniów, nawiązywania z nimi rzeczywistego kontaktu emocjonalnego, co powinno zwiększyć zaufanie uczniów do nich. Strona z 25 6 3. Działania podejmowane na rzecz poprawy bezpieczeństwa wg ankietowanych (Co naleŜałoby zrobić, aby poprawić bezpieczeństwo?) Zdaniem młodych ludzi najskuteczniejszymi sposobami poprawy bezpieczeństwa jest bezwzględne ściganie przestępców oraz monitorowanie miejsc zagroŜonych. Co naleŜałoby zrobić, aby poprawić bezpieczeństwo? 35,0% 32,0% 30,0% 27,0% 25,0% 20,0% 17,0% 13,0% 15,0% 10,0% 7,0% 4,0% 5,0% 0,0% 1 bezwzględnie ścigać przestępców monitorować miejsca zagroŜone zaostrzyć przepisy prawa prowadzić akcje edukacyjne uczyć samoobrony i reagowania na atak inne: patrole plicyjne, kara śmierci Komentarz eksperta: Jest niepokojące, Ŝe zaledwie 17% respondentów uznaje edukację za skuteczne narzędzie walki z przestępczością, zagroŜeniem, itp. Wyniki zebrane w tej kategorii wskazują jednoznacznie na konkretne oczekiwania młodzieŜy względem słuŜb porządkowych i instytucji stojących na straŜy prawa. Wskazują, Ŝe oczekiwania skierowane są głównie w kierunku restrykcji i konsekwencji karnych, a nie działań edukacyjnych. MoŜe wynikać to ze specyfiki rozwojowej i postrzegania świata w kolorach czarno-białych. Teresa Byczkowska, PSDiPO O’CHIKARA Ankietowani bezpośrednio wiąŜą poziom poczucia własnego bezpieczeństwa z efektywnością działania organów ścigania oraz wymiaru sprawiedliwości. Wskazują teŜ na potrzebę zwiększenia monitoringu stref szczególnie zagroŜonych na terenach zurbanizowanych. Wyniki te są zgodne z powszechnie i szeroko reprezentowaną, w odniesieniu do podnoszonego problemu, opinią osób dorosłych, szczególnie wyraźnie artykułowaną w sytuacjach medialnego nagłośnienia najbardziej dramatycznych i drastycznych zdarzeń kryminalnych. Trzynaście na sto badanych osób uwaŜa, Ŝe poprawę sytuacji moŜna uzyskać realizując działania o charakterze edukacyjno-informacyjnym. Warto zatem inicjować nowe i wzmacniać realizowane obecnie tego typu formy oddziaływania, a w przyszłości przeprowadzić analizę ich skuteczności. Podejmowane programy winny obejmować głęboki kontekst środowiskowy i być wysoce zróŜnicowane w zaleŜności od grupy będącej ich adresatem. dr Przemysław Bury, WSB Wnioski Organizatorów Szczególnie w przypadku rozpoznania faktycznych zagroŜeń lub zdiagnozowania lęków, napięć czy frustracji w związku z obniŜonym poczuciem bezpieczeństwa, naleŜałoby wzmacniać ten aspekt funkcjonowania młodych osób poprzez działania edukacyjne. Teorię bezwzględnie powinna uzupełniać praktyka: instruktaŜ jak się zachowywać, by nie stać się ofiarą, jak reagować w sytuacjach zagroŜeń, jak się chronić, uczenie technik obrony. Tylko w ten sposób młodzieŜ uzyskuje świadomość, Ŝe edukacja w zakresie bezpieczeństwa wiąŜe się z wiedzą, która moŜna zastosować w praktyce. Propozycja w tym zakresie obecna jest w programie „Bezpieczny uczeń – jak unikać zagroŜeń”. W sytuacji, gdy źródłem postrzegania ulic jako miejsc niebezpiecznych są oglądane filmy, programy publicystyczne, artykuły, internet itp. konieczne jest uwraŜliwianie rodziców na sposób spędzania wolnego czasu przez ich dzieci, zachęcanie nauczycieli do kreowania zainteresowań młodzieŜy i aktywności twórczej w realnym świecie. MoŜe się okazać, iŜ atrakcyjny świat, jaki proponują środki masowego przekazu jest sposobem na zdobywanie wiedzy o świecie wbrew intencji wychowawców i nauczycieli. Strona z 25 7 4. MłodzieŜ świadkiem przemocy (Czy w ciągu ostatniego roku byłaś/byłeś świadkiem przemocy?) Niemal połowa ankietowanej młodzieŜy ludzi deklaruje, Ŝe była świadkiem przemocy w ciągu ostatniego roku. Czy w ciągu ostatniego roku byłeś świadkiem przemocy? tak 49% nie 51% nie tak Komentarz eksperta: Charakterystyczne jest, iŜ zachowanie dzieci i młodzieŜy, która Ŝyje w środowisku, w którym stosowana jest przemoc, jest zaburzone: obniŜają się wyniki w nauce, ulegają zakłóceniu relacje z rówieśnikami i rodzicami, inicjowane są zachowania ryzykowne. Często budzi to niepokój dorosłych, którzy nie zawsze rozumieją, iŜ tego typu zachowania jest wołaniem o pomoc. W przypadku, gdy sprawcą przemocy jest kolega z klasy lub ze szkoły niezbędne jest podejmowanie radykalnych interwencji w szkole lub w instytucji rzeczniczej. Teresa Byczkowska, PSDiPO O’CHIKARA Uzyskane wyniki mogą z jednej strony wskazywać na fakt rozpowszechnienia przemocy w bezpośrednim otoczeniu ankietowanych, ale zarazem mogą pokazywać i potwierdzać pojemność znaczeniową tego pojęcia. Przemocą jest akt zabójstwa, jest nią takŜe atak słowny, a niektórzy za formę przemocy uwaŜają nawet dezaprobujące spojrzenie innej osoby. W sytuacji budowania własnej toŜsamości i przeŜywania licznych kryzysów emocjonalnych, co jest cechą wyznaczającą okres Ŝycia, w którym znajdują się ankietowani, powyŜsze wyniki nie powinny być odczytywane jako szczególnie alarmujące. W duŜej części zachowania o charakterze przemocy mają miejsce w obrębie grupy rówieśniczej, a ich celem jest najczęściej uzyskanie poŜądanego statusu w jej strukturze. Dotyczy to zarówno chłopców, jak i dziewcząt. Brak umiejętności i doświadczeń Ŝyciowych w uzyskiwaniu gratyfikacji emocjonalnych i społecznych poprzez stosowanie dojrzałych i akceptowanych sposobów działania powoduje, Ŝe młodzi ludzie powszechnie wykorzystują środki z bardziej lub mniej typowymi cechami zachowań agresywnych. dr Przemysław Bury, WSB Wnioski Organizatorów Podejmując działania interwencyjne i pomocowe nakierowane na młodzieŜ danej szkoły naleŜałoby przede wszystkim określić, z jakim rodzajem i o jakim nasileniu aktów przemocy mamy do czynienia, a ponadto doprecyzować, w przypadkach juŜ indywidualnych, czy sytuacje przemocy miały miejsce w rodzinie, w szkole, w środowisku lokalnym, w internacie, na ulicy; czy dotyczyły członków rodziny, kolegów, czy ludzi nieznanych oraz kto był sprawcą przemocy. WaŜne jest takŜe to, co przeŜywa osoba, która była świadkiem przemocy: czy doznała z tego powodu urazu jednorazowego, czy doznaje systematycznych urazów (w przypadku przemocy domowej), czy w ogóle rozumie, Ŝe dane zachowanie jest przemocą. Istotne byłoby podjęcie działań w zakresie diagnozowania postaw uczniów, przyczyn zachowań zaburzonych (lękowych, agresywnych, izolacji, deprywacji potrzeb) oraz czy jednocześnie mamy do czynienia z trudnościami w uczeniu się i funkcjonowaniu w grupie rówieśniczej. Działania w zakresie profilaktyki przemocy i zachowań agresywnych moŜna wzmocnić włączając dodatkowe działania edukacyjne skierowane do rodziców, zachęcając ich do modyfikowania swoich postaw względem dzieci, rozumienia ich sposobu zachowań (szczególnie w okresie dojrzewania) i wspierania w procesie realizacji zadań rozwojowych. Strona z 25 8 5. MłodzieŜ ofiarą przemocy (Czy zdarzyło Ci się być ofiarą przemocy?) 2/3 ankietowanej młodzieŜy nie było ofiarą przemocy, ale 3 na 10 uczniów deklaruje, Ŝe zostało skrzywdzonych. Czy zdarzyło Ci się być ofiarą przem ocy? tak 31% nie 69% nie tak Komentarz eksperta: Fakt, Ŝe 1/3 badanych ma za sobą lub na co dzień przeŜycia traumatyczne z powodu doświadczeń spowodowanych przemocą, nastraja alarmująco. Oznacza bowiem, Ŝe aŜ 3 na 10 uczniów to ofiary przemocy. Jeśli weźmiemy przykładową, 30-osobową klasę, to jest bardzo prawdopodobne, Ŝe 9 jej uczniów doświadczyło przemocy. Badania wskazują, Ŝe ofiarami przemocy rówieśniczej stają się: chłopcy, którzy są bardziej ostroŜni, słabsi fizycznie, wraŜliwsi, ich rodzice są nadopiekuńczy; dziewczynki słabe psychiczne, nieśmiałe, mające trudności we wchodzeniu w grupę, lękliwe, trzymające się z boku; „ofiary prowokacyjne”, które cechuje mieszanka tendencji lękowych i agresywnych, kłopoty z koncentracją, nadpobudliwość, wywołują złość, irytację i napięcie w otoczeniu. PoniewaŜ zazwyczaj ofiary stanowią zaniedbywaną i lekcewaŜoną część społeczności klasowej i szkolnej (znaczna ich ilość stanowi obiekty znęcania się przez długi czas, a nawet wiele lat), lęki i niska samoocena oraz poczucie zagroŜenia towarzyszą im permanentnie. Zdarza się, Ŝe ich sytuacja psychiczna doprowadza nawet do samobójstwa. Teresa Byczkowska, PSDiPO O’CHIKARA Doświadczanie przemocy stanowi dla ofiary sytuację trudną z psychologicznego punktu widzenia. Wzbudzone zostają uczucia bezsilności, niemocy, niechęci do przebywania w miejscach i gronie osób, które są jej źródłem, nie mówiąc juŜ o ewentualnych urazach somatycznych. Czasami obserwuje się obwinianie samego siebie za to, Ŝe uległo się działaniu o charakterze napaści, Ŝe w jakiś sposób sprowokowało się daną sytuację. Indywidualne wyjaśnienia, racjonalizacje, a czasami wypieranie zdarzeń niekorzystnych dla jednostki, jest wynikiem bardzo złoŜonych mechanizmów funkcjonowania psychiki (osobowości). Skuteczna pomoc moŜe być udzielona Strona z 25 9 wyłącznie w wyniku indywidualnej pracy z ofiarą przemocy, co moŜe stanowić problem, jeŜeli np. szkoła nie dysponuje kadrą doświadczonych specjalistów (psycholog, pedagog szkolny). Biorąc pod uwagę złoŜoność problemu, trudno rzeczowo odnosić się do procentowych wyników odpowiedzi na postawione powyŜej pytanie. Nie moŜna wykluczyć, Ŝe część respondentów zataiło fakt bycia przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy ofiarą przemocy. dr Przemysław Bury, WSB Wnioski Organizatorów: W przypadku przemocy, doświadczanej przez młodzieŜ poza środowiskiem szkolnym lub domowym, naleŜy wdroŜyć takie mechanizmy edukacyjne, dzięki którym młodzi ludzie będą umieli właściwie reagować, kiedy staną się obiektem agresji. Wśród pozytywnych zachowań naleŜy wymienić przede wszystkim zgłaszanie zaistniałej sytuacji związanej z przemocą słuŜbom porządkowym (policji, ochronie), rodzicom i pedagogom. Poinformowane osoby są bowiem w stanie przedsięwziąć skuteczne działania eliminujące negatywne zjawiska, ale tylko wtedy, jeśli mają świadomość ich zaistnienia. Gdy do przemocy dochodzi w szkole, powinna powstać motywacja do zmiany sytuacji jako czynnik mobilizujący nauczycieli do podjęcia działań. Tylko wtedy, gdy istnieje wypracowana wewnętrzna polityka szkoły wobec przemocy, moŜna mówić o rzeczywistym przeciwdziałaniu i zapobieganiu przemocy wśród uczniów. W przypadku zdiagnozowania przemocy domowej konieczne jest podjęcie działań interwencyjnych określonych prawem. Powiadomienie władzy jest obowiązkiem kaŜdego, kto wie o takich zdarzeniach. W takich sytuacjach powinna zostać uruchomiona sieć pierwotna i sieć wtórna pomocy dzieciom. W niej takŜe znajduje się szkoła, która moŜe udzielać pomocy doraźnej, a jej władze są zobowiązane do skierowania sprawy dziecka do stosownej instytucji. Profesjonalna pomoc w zakresie systemowej terapii rodziny naleŜy do wyspecjalizowanych ośrodków terapeutycznych i pomocowych. Strona z 25 10 6. Reakcja młodzieŜy na przemoc (W jaki sposób reagujesz na przemoc okazywaną Tobie?) Podstawową reakcją napadniętego młodego człowieka jest obrona. W jaki sposób reagujesz na przemoc okazywaną Tobie? 51,8% 60,0% 40,0% 20,4% 20,6% 20,0% 4,7% 7,0% 0,0% 1 broni się - oddaje ucieka wzywa pomocy inne: ignorowanie, wdawanie się w rozmowie, zaleŜnie od sytuacji brak obrony Komentarz eksperta Większość uczniów, w sytuacji przemocy reaguje obroną, ucieczkę wybiera 20% badanych, podobna liczba osób, czyli równieŜ około 20% wzywa pomocy. Taka reakcja na okazywaną przemoc jest poprawna. NaleŜałoby jednak zwrócić uwagę uczniów na fakt, Ŝe w określonych okolicznościach obrona moŜe być dla nich niebezpieczna i warto przede wszystkim korzystać z tych sposobów reakcji, które zminimalizują zagroŜenie fizycznego starcia. Teresa Byczkowska, PSDiPO O’CHIKARA PowyŜsze dane potwierdzają, Ŝe młodzi ludzie, którzy doświadczają przemocy, reagują na nią zgodnie ze strategiami typowymi dla osób dorosłych, które znalazły się w sytuacji konfliktu (sporu) interpersonalnego. Zaobserwowaną nową i niespotykaną w dotychczas publikowanych badaniach cechą jest wysoki odsetek młodzieŜy, która w ogóle nie podejmuje prób jakiejkolwiek reakcji (7% - brak obrony). MoŜna przypuszczać, Ŝe w tym przypadku mamy do czynienia ze zjawiskiem tzw. wyuczonej bezradności (bezbronności). JeŜeli byłoby tak istotnie (co wymaga potwierdzenia odrębnymi badaniami), byłby to bardzo niepokojący sygnał, wskazujący Ŝe stosunkowo liczna grupa młodych osób ma podstawowe problemy w komunikacji i funkcjonowaniu w grupie rówieśniczej jako podstawowym (obok rodziny) środowisku odniesienia. Osoby takie winny skupić szczególną uwagę wychowawców i nauczycieli. dr Przemysław Bury, WSB Wnioski Organizatorów WaŜnym wsparciem w procesie wzmacniania zachowań poŜądanych w sytuacjach ataku (bronienie siebie, wzywanie pomocy, ucieczka) mogłoby być uczenie technik obrony przed atakiem, sposobów uŜycia gazu, prowadzenia negocjacji czy innej strategii obrony. Warto takŜe budować postawy gotowości do pomagania kaŜdemu człowiekowi w sytuacji zagroŜenia jego bezpieczeństwa, reagowania na wszelkie nieszczęścia ludzkie, bez niepotrzebnego naraŜania własnego bezpieczeństwa i niepotrzebnej brawury. Konieczne jest budowanie zaufania wobec instytucji i ludzi powołanych do przestrzegania prawa i zapewniania bezpieczeństwa, a nie stosowanie samosądów i działań odwetowych. Strona z 25 11 7. U kogo młodzieŜ szuka pomocy w sytuacji zagroŜenia (Kogo poprosiłbyś o pomoc w sytuacji zagroŜenia?) W sytuacji zagroŜenia młodzieŜ oczekuje wsparcia kolegów i rodziców. Kogo poprosiłbyś o pomoc w sytuacji zagroŜenia? 50,0% 46,0% 45,0% 40,0% 35,0% 28,8% 30,0% 25,0% 18,8% 20,0% 16,6% 15,0% 13,9% 10,0% 4,6% 3,6% 5,0% 0,0% 1 kolega rodzice policjant rodzeństwo ochroniarz nauczyciel ksiądz Komentarz eksperta: Jest zrozumiałe, Ŝe zdecydowana większość respondentów oczekuje pomocy ze strony rówieśników. Wskaźnik zaufania do rodziny (zsumowane wybory dotyczące rodziców i rodzeństwa /28,8 + 16,6/) zbliŜa się do wskaźnika obserwowanego w przypadku kolegów i osiąga wynik ponad 45%. Oznacza to jednak, Ŝe młodzieŜ liczy bardziej na pomoc kolegów niŜ rodziny, co moŜe być: • konsekwencją braku zaufania do rodziców, alienacji młodych ludzi, przechodzenia trudnego wychowawczo okresu • konsekwencją faktu, Ŝe sytuacja zagroŜenia ma miejsce zwykle poza domem, zatem na pomoc rodziny liczyć nie moŜna, a na pomoc kolegów – tak, poniewaŜ są obok. O niepełnym zaufaniu i braku poczucia bezpieczeństwa w kontakcie dorastającej młodzieŜy z policjantem (być moŜe teŜ kryzysie autorytetów) świadczy fakt, Ŝe mniej niŜ 1/5 badanych (18,75%) wskazuje policjanta jako osobę pomocną w sytuacji zagroŜenia. Teresa Byczkowska, PSDiPO O’CHIKARA W udzielonych odpowiedziach zwraca uwagę dość niskie zaufanie badanych do osób dorosłych. Ponad połowa respondentów w sytuacji zagroŜenia poprosiłaby o pomoc kolegę lub rodzeństwo w sumie 62,6%. Tylko niespełna 1/3 szukałaby pomocy u rodziców i zaledwie 4,6% u nauczyciela, który zajmuje przedostatnią pozycję w tej kategorii odpowiedzi. MoŜna wprawdzie załoŜyć, iŜ rozkład odpowiedzi wiąŜe się z tym, Ŝe rówieśnicy i rodzeństwo częściej towarzyszą badanym w sytuacji zagroŜenia, ale powyŜsze dane naleŜy ocenić negatywnie. Wynika z nich, Ŝe dorośli nie stanowią dla badanych wystarczającego oparcia. MłodzieŜ prawdopodobnie odczuwa bezradność dorosłych, w tym takŜe nauczycieli, w tego typu sytuacjach. dr Alicja Kozubska, WSB Wnioski Organizatorów: PoniewaŜ młodzieŜ deklaruje, Ŝe w sytuacji niebezpiecznej liczy na pomoc rówieśników, wskazana jest dalsza aktywność w zakresie edukowania młodzieŜy na temat zachowań w sytuacjach zagroŜenia. WaŜne jest takŜe budowanie postaw szacunku i zaufania do przedstawicieli instytucji stojących na straŜy porządku publicznego. Oczywiście, o czym trzeba mówić głośno i wyraźnie, nic nie buduje tego szacunku i zaufania bardziej niŜ skuteczne działania samych instytucji. Strona z 25 12 8. Co robi młodzieŜ, kiedy widzi, Ŝe komuś dzieje się krzywda (W jaki sposób reagujesz, gdy widzisz, Ŝe komuś dzieje się krzywda?) Prawie połowa młodych ludzi deklaruje, Ŝe rusza z pomocą osobom, którym dzieje się krzywda i staje w ich obronie. W jaki sposób reagujesz, gdy widzisz, Ŝe komuś dzieje się krzywda? 60 46,06 35,05 40 11,04 20 2,81 5,04 0 1 Staję w obronie Wzywam pomocy Uciekam Inne........... Udaję, Ŝe nie widzę UWAGA: W kategorii: inne (5,04 %) wymieniane były: zaleŜy komu (pomagam), patrzę, łagodzę sytuację. Komentarz eksperta: Z wyników badań moŜna wysnuć budujący wniosek, Ŝe młodzi ludzie są znacznie bardziej wyczuleni społecznie na przemoc i agresję niŜ dorośli. Prawie połowa z ankietowanych deklaruje, Ŝe staje w obronie osoby, której dzieje się krzywda. Pytanie: czy pojęcie „krzywda” jest łączone jedynie ze zjawiskami przemocy i agresji oraz czy nie zadziałało tutaj dosyć powszechne zjawisko widzenia siebie w świetle znacznie lepszym niŜ w rzeczywistości. Trzeba – paradoksalnie - duŜej odwagi, aby przyznać się, Ŝe w przypadku zauwaŜenia, Ŝe komuś dzieje się krzywda udaje się, Ŝe się tego nie widzi lub ucieka się… ZawęŜając wyniki do sytuacji szkolnej, naleŜy przyjąć je za realne, natomiast interpretować ze znacznie większym sceptycyzmem w przypadku sytuacji pozaszkolnych i związanych z bezpośrednią przemocą lub agresją fizyczną. W przeciwnym wypadku moŜna by w zasadzie spokojnie spoglądać w przyszłość ciesząc się, Ŝe rośnie pokolenie wraŜliwych, odwaŜnych młodych ludzi, poświęcających się dla innych, naraŜających się w ich obronie. Maciej Osuch, społeczny rzecznik praw ucznia oraz doradca Rzecznika Praw Obywatelskich Badania wskazują, Ŝe młodzi ludzie są generalnie uwraŜliwieni (empatyczni) na trudne sytuacje innych. Sposoby reakcji, wskazane przez ankietowanych, są prawidłowe, przy czym waŜna jest świadomość stopnia naraŜania własnego zdrowia i Ŝycia. Warto jednak odpowiedzi respondentów odnieść do wykresu dotyczącego osób, u których ofiara przemocy poszukuje pomocy. OtóŜ niemal tyle samo respondentów wskazuje, Ŝe liczy na pomoc kolegów ile wskazuje, Ŝe pomaga, kiedy widzi, Ŝe komuś dzieje się krzywda. Świadczy to o tym, Ŝe młodzieŜ słusznie upatruje w kolegach źródła pomocy. Interesujący jest takŜe fakt, Ŝe 35% respondentów wzywa pomocy, będąc świadkami przemocy, natomiast zaledwie 20% czyni to, kiedy są jej ofiarami. Zaatakowani częściej bronimy się niŜ szukamy pomocy innych. Powodem, dla którego 11,4% respondentów udaje, Ŝe nie widzi sytuacji związanych z przemocą wobec innych moŜe być lęk, obojętność, czy złe doświadczenia, co jednak wymagałoby odrębnego zbadania. dr Alicja Kozubska, WSB Wnioski Organizatorów: Podstawowym kierunkiem działań dorosłych, nauczycieli i specjalistów powinna stać się edukacja w zakresie praw człowieka, pojęć godności osobistej (cześć, honor, duma człowiecza), praw i wolności człowieka, zagadnień antydyskryminacji. Ponadto warto kształtować empatię i poczucie identyfikacji z innymi ludźmi po to, by w sytuacjach zagroŜenia, naruszania cudzej wolności, godności, bezpieczeństwa, młodzieŜ reagowała pomocą, interweniując osobiście lub wzywając pomoc. Wsparciem w tym zakresie jest edukacja na temat zachowań w sytuacji zagroŜenia, znajomości technik obrony, negocjacji i mediacji oraz instytucji lub osób, do których moŜna zgłosić się w sytuacji zagroŜenia. Strona z 25 13 9. Źródła przemocy w deklaracjach młodzieŜy (Czy Twoim zdaniem na stosowanie przemocy wpływ mają?) Źródłami przemocy najczęściej wymienianymi przez młodzieŜ są TV, filmy, video i DVD oraz przykład płynący z zachowania kolegów. Czy Twoim zdaniem na stosowanie przemocy wpływ mają? 50 47,24 45,24 Telewizja, filmy video, DVD 40 30 Zachowanie kolegów 23,51 Przykład rodzinny 20,3 Internet 20 8,26 10 5,8 Czasopisma Inne........... 0 1 Komentarz eksperta: Wskazywanie przez uczniów wśród źródeł przemocy na pierwszym miejscu wpływu telewizji, filmów video, DVD, wynika z podstawowych mechanizmów psychologicznych: modelowania, identyfikacji i naśladownictwa, które mają wpływ na przyswajanie zachowań. Rodzice często nie mają moŜliwości wspólnego z dzieckiem spędzania wolnego czasu, zatem środki masowego przekazu stanowią „zastępcze środki wychowawcze”, nie wymagające dodatkowych kosztów i zaangaŜowania. W świetle przeprowadzonego badania porównywalny z wpływem mediów wpływ na stosowanie przemocy mają zachowania kolegów. W grupach rówieśniczych np. chłopcy oceniani jako „silni, nieustraszeni, wytrzymali” funkcjonują jako obiekty podziwu i zazdrości. Działania takiej osoby są często powtarzane. Zachowania dziewcząt postrzeganych jako atrakcyjne i pewne siebie są chętnie naśladowane. JeŜeli któryś z tych „modeli” staje się sprawcą przemocy – istnieje szansa, Ŝe znajdą się osoby, które będą chciały naśladować ich zachowania. Teresa Byczkowska, PSDiPO O’CHIKARA Wnioski Organizatorów Wskazane jest uświadamianie młodzieŜy korzyści płynących z korzystania z mediów, ale takŜe moŜliwych zagroŜeń z mediami związanych. Rodzice winni mieć świadomość konieczności kontrolowania tego, czym interesują się ich dzieci, jakie filmy i programy oglądają. W okresie dorastania młodzieŜy naleŜy zwrócić szczególną uwagę na rozwinięcie poczucia toŜsamości oraz adekwatnej samooceny. WaŜne jest zatem wspieranie młodzieŜy w procesie: kształtowania systemu wartości, budowania obrazu samego siebie, przeŜycia Ŝalu za utraconym dzieciństwem, uświadomienia sobie odpowiedzialności za własne uczucia, myśli i działania, wytworzenia nowych wzorów działania i przeŜywania, rozwinięcia procesów regulacyjnych i mechanizmów kontrolujących agresję, komunikowania i nazywania trudnych emocji. Celem realizacji ww. konieczne jest prowadzenie szerokich działań w zakresie psychoedukacji, czyli uczenia umiejętności psychologicznych dzieci, młodzieŜ, nauczycieli i rodziców. PoniewaŜ wśród źródeł przemocy przykład rodziny, wpływ Internetu, czytanych czasopism oraz gier komputerowych znalazły się na dalszych miejscach moŜemy sądzić, Ŝe obiegowe opinie o wpływie „prasy brukowej i pornograficznej” na niewłaściwe postawy młodzieŜy nie znajdują do końca odbicia w rzeczywistości. Być moŜe bardziej precyzyjne badania uszczegółowiłyby dane na ten temat. Strona z 25 14 10. Stosowanie przemocy przez młodzieŜ w rozwiązywaniu konfliktów (Czy rozwiązując konflikty uŜywasz przemocy?) Trzy czwarte badanych (74,5%) nie stosuje przemocy w rozwiązywaniu konfliktów, pozostali (dotyczy to zarówno chłopców, jak i dziewcząt) rozwiązują konflikty przy uŜywając przemocy. Czy stosujesz przemoc w rozwiązywaniu konfliktów? 25,5% 74,5% nie tak Komentarz eksperta: Konfliktom zwykle towarzyszą silne, trudne emocje. Umiejętność ich rozwiązywania jest konstruktywnym sposobem ich redukowania i wyraŜania, co z kolei sprzyja kontrolowaniu własnych zachowań i zapobiega nakręcaniu się spirali konfliktu. Teresa Byczkowska, PSDiPO O’CHIKARA Konflikt jest nieodłącznym elementem, Ŝycia kaŜdego z nas. NiezaleŜnie od wieku, płci czy koloru skóry wszyscy jesteśmy na niego naraŜeni. Jest zawsze tam gdzie istnieje człowiek, grupa, czy zbiorowość. Sam w sobie nie jest przeraŜający i destrukcyjny - więcej - odpowiednio rozwiązany moŜe być nawet pozytywny dla człowieka (podnosi samoocenę), relacji międzyludzkich (buduje zaufanie) czy instytucji bądź organizacji ( wzmacnia i buduje jej kulturę). Nie same konflikty są szkodliwe i budzące lęk lecz nasze o nich wyobraŜenie oraz brak kompetencji w zakresie ich rozwiązywania. W świetle uzyskanych wyników, okazuje się, Ŝe dość znaczny odsetek (ponad jedna czwarta) młodzieŜy stosuje najbardziej prymitywny i atawistyczny sposób rozwiązywania konfliktów – przemoc. Dochodząc etiologii tego zjawiska moŜna zaryzykować stwierdzenie, Ŝe winę za ten stan rzeczy ponoszą osoby i instytucje odpowiedzialne za wychowanie młodego pokolenia, bowiem kompetencje w zakresie rozwiązywania konfliktów zaczynamy nabywać poprzez mechanizm naśladownictwa od samego dzieciństwa, a później poprzez świadomy wzorzec i „trening” wychowawczy w róŜnych codziennych sytuacjach. Niestety mimo, Ŝe zdecydowana większość stosuje inne formy rozwiązywania konfliktów niŜ agresja, wskaźnik mniejszości jest dość wysoki i mało budujący. dr Robert Wierzbiński, WSB Wnioski Organizatorów: PoniewaŜ konflikt jest nieodzownym elementem interakcji międzyludzkich, a zarazem źródłem doświadczeń społecznych, konieczne jest prowadzenie edukacji w zakresie rozwiązywania konfliktów przez takie formy jak negocjacje, mediacje, admonicje czy moderacje. Właściwa edukacja powinna mieć swoje źródło juŜ w domu rodzinnym, od wczesnego dzieciństwa, poprzez naśladownictwo odpowiednich zachowań rodziców w sytuacji konfliktowej. Niedopuszczalne i wysoce naganne jest siłowe rozwiązywanie sporów w rodzinie, szczególnie jeśli ich świadkami są dzieci. Istnieje potrzeba edukacji dzieci i młodzieŜy, ale równieŜ (a moŜe przede wszystkim) rodziców. Nacisk na właściwe wzorce w tym zakresie powinien dotyczyć wszystkich osób z otoczenia społecznego dzieci i młodzieŜy. NaleŜałoby rozwaŜyć moŜliwość zorganizowania szerokiej kampanii społecznej dotyczącej omawianej problematyki. Stosownym wydaje się równieŜ wprowadzenie juŜ na etapie kształcenia gimnazjalnego tematyki warsztatów z zakresu umiejętności twórczego rozwiązywania konfliktów i sztuki negocjacji w sytuacjach dnia codziennego. Umiejętność zachowania w sytuacji konfliktu w znacznym stopniu wpłynęłaby na profilaktykę zachowań ryzykownych, budowanie dobrych relacji rówieśniczych, zaspakajanie potrzeb społecznych. Strona z 25 15 11. Agresja i przemoc w szkole i jej okolicy (Czy spotkałeś się z aktami agresji lub przemocy w szkole lub jej okolicy?) 60% ankietowanych spotkało się z aktami agresji lub przemocy w szkole lub jej okolicy. Komentarz eksperta: Być moŜe dla niektórych wynik będzie niepokojący – ponad połowa ankietowanych deklaruje, Ŝe spotkała się z przemocą lub agresją w szkole lub jej okolicy. Jednak w przypadku odpowiedzi pozytywnych istnieje konieczność poszukania, w którym miejscu tego „kompleksu”, czyli czy w samej szkole, czy jedynie w jej okolicy, dochodzi do tego typu aktów – to rzecz niezbędna z punktu widzenia rozłoŜenia cięŜarów zabezpieczeń. Brak ilościowych danych dotyczących natęŜenia podobnych „spotkań” i określenia tego, na czym polegały (czy były to osobiste doświadczenia z przemocą, czy obserwacje), nie pozwala na określenie stopnia zagroŜenia. Generalizując moŜna się pokusić o wniosek, Ŝe szkoła nie jest miejscem wolnym od zachowań agresywnych czy teŜ przemocowych. Nie moŜna jednak wnioskować, kto jest źródłem, przemocy, ani jakie jest jej natęŜenie… Łatwo ulec wizji katastrofy tam, gdzie być moŜe jej nie ma. Źródłami agresji i przemocy rzecz jasna często bywają uczniowie, ale nierzadko takŜe sami nauczyciele. Szkoła sama w sobie, w swej istocie i załoŜeniach, często taką agresję prowokuje lub stymuluje. Co do przemocy pozaszkolnej, moŜna jedynie domniemywać jej źródeł i rozszerzyć je o osoby spoza szkoły, co jest wprawdzie prawdopodobne, jednak nie zawsze konieczne – ostatnio coraz częściej słyszy się o rozmaitych „ustawkach”, czyli planowanych porachunkach samych uczniów poza szkołą. Maciej Osuch, społeczny rzecznik praw ucznia oraz doradca Rzecznika Praw Obywatelskich Z odpowiedzi wynika, Ŝe szkoła i jej okolice są dla badanych zdecydowanie miejscem niebezpiecznym, w którym często stykają się oni z agresją. Wprawdzie w szkole przez znaczącą część dnia przebywa duŜa liczba młodych ludzi, co zwiększa moŜliwość sytuacji konfliktowych, jednak jest ona równieŜ miejscem, gdzie młodzieŜ znajduje się pod opieką i kontrolą dorosłych. Najwyraźniej jest ona niedostateczna. WzmoŜenie kontroli moŜe ograniczyć przejawy agresji, nie jest jednak wystarczającym rozwiązaniem. Konieczne jest likwidowanie jej przyczyn, co wymaga współpracy rodziny i szkoły. Lęk przed szkołą jako miejscem niebezpiecznym moŜe prowadzić u niektórych prześladowanych uczniów do jej unikania, do określonych skutków dydaktycznych i wychowawczych. dr Alicja Kozubska, WSB Wnioski Organizatorów: W przypadku, gdy źródłem przemocy są osoby spoza szkoły, konieczne jest patrolowanie jej okolic przez słuŜby porządkowe. Agresja często ma miejsce po lekcjach, w okolicach szkoły. Ten „obszar” nie naleŜy juŜ do nauczycieli, a jeszcze nie naleŜy do rodziców. Dobrze zdają sobie z tego sprawę sprawcy przemocy. Zwiększenie liczby patroli w okolicach szkół byłoby wskazane, szczególnie w godzinach, w których najczęściej kończą się lekcje. W przypadku przemocy rówieśniczej niezbędne jest uruchomienie procedury interwencji, która powinna być opracowana i wprowadzona w kaŜdej szkole oraz prowadzenie mediacji pomiędzy sprawcą i ofiarą. Strona z 25 16 12. Kontakty młodzieŜy z narkotykami (Czy na terenie szkoły lub w okolicy ktoś częstował Cię narkotykami?) Ponad połowa ankietowanej młodzieŜy nie była częstowana narkotykami na terenie szkoły lub w jej okolicy, ale 4 uczniów na 30 osób w klasie miało takie doświadczenia. Czy na terenie szkoły lub w jej okolicy ktoś częstował Cię narkotykami? 60 56,7 50 Nie 40 Słyszałem o takich zdarzeniach 30 20 Tak 16,64 12,82 10 Byłem świadkiem takiej sytuacji 11,85 1,99 Sam częstowałem innych 0 1 Komentarz eksperta: Z roku na rok narkomania stanowi coraz szerszy zakres patologii w naszym kraju. Szczególnie czarne Ŝniwo zaczyna zbierać w odniesieniu do dzieci i młodzieŜy. W ciągu ostatnich dziesięciu lat wiek inicjacji narkotykowej obniŜył się z 20 do 16 roku Ŝycia, co oznacza, Ŝe zarówno skala zjawiska, jak i dostępność narkotyków są coraz większe. Analiza wyników prowadzi do wniosku, Ŝe prawie połowa uczniów zetknęła się z narkotykami, z czego co dziesiąty uczeń był nimi częstowany. Prawie co trzeci uczeń słyszał o zdarzeniach częstowania narkotykami lub był świadkiem takiej sytuacji. Na stu uczniów dwóch składało kolegom i koleŜankom propozycje zaŜycia środka narkotycznego. Takie wyniki są mocno alarmujące. Okazuje się, Ŝe dotychczas podejmowane kampanie i inicjatywy społeczne nie były zbyt skuteczne. MłodzieŜ coraz częściej traktuje narkotyki jako element i warunek dobrej zabawy weekendowej. Nie dostrzega pełni zagroŜeń, jakie niesie ze sobą zaŜywanie narkotyków. Wysoce niepokojący jest fakt przenoszenia „dealerowania” juŜ do gimnazjów, a takŜe chwyty marketingowe dealerów, którzy pierwsze „działki” rozdają za darmo, albo stosują tak zwane „wakacyjne promocje – ‘tabs’ w cenie piwa”. Powszechny dostęp, niskie ceny oraz brak odpowiednio silnego prawnego, formalnego i moralnego napiętnowania handlu i zaŜywania narkotyków powoduje korzystanie z usług dealerów. dr Robert Wierzbiński, WSB Wnioski Organizatorów: Wskazane jest podjęcie działań w kierunku kształtowania świadomości, Ŝe handel narkotykami oraz ich posiadanie jest łamaniem prawa, a udział w tego typu przestępstwie podlega surowej sankcji karnej. Edukacja w zakresie znajomości prawa karnego mogłaby wspomóc edukację obywatelską i motywować do aktywnego przeciwstawiania się udostępnianiu narkotyków. Drugi aspekt działań powinien dotyczyć edukacji związanej z kształtowaniem świadomości uczniów co do zagroŜeń zdrowotno – psychicznych oraz społecznych, jakie niesie ze sobą zaŜywanie narkotyków. W końcu trzeci aspekt wysiłku dydaktyczno – wychowawczego powinien iść w kierunku kształtowania wśród uczniów postaw asertywnych, które eliminowałyby tak popyt, jak i społeczną akceptację dla działalności dealerów narkotykowych. Kształtowanie umiejętności odmawiania przyjęcia „działki” i otwartej, nielękliwej dezaprobaty dla tych, którzy handlują, powinny być jednymi z zasadniczych celów działalności wychowawczej i edukacyjnej szkoły. Niebagatelne znaczenie ma teŜ wsparcie powyŜszych działań szkoły ze strony rodziców. Zainteresowanie rodziców powyŜszą problematyką, monitorowanie kontaktów swojego wychowanka z rówieśnikami, przekazywanie niepokojących sygnałów dyrekcji szkoły staje się juŜ nie zaleceniem, a obowiązkiem rodziców i jako taki powinno być traktowane przez wszystkich. Tylko wspólne „trzymanie ręki na pulsie” i pełny monitoring sytuacji w szkole i jej najbliŜszym otoczeniu przez wszystkich pracowników szkoły oraz rodziców moŜe prowadzić do wykształcenia w młodzieŜy poglądu: „Jedyne Wyjście – Nie Wchodzić!” Strona z 25 17 13. Kontakty młodzieŜy z narkotykami (Czy widziałeś handlarza narkotyków oferującego towar na dyskotece, koncercie, itp.?) Ponad połowa pytanych zadeklarowała, Ŝe w widziała handlarza narkotyków w miejscach, gdzie przebywa z kolegami (dyskotekach, koncertach). Czy widziałeś handlarza narkotyków oferującego towar na dyskotece, koncercie, itp.? nie 45% tak 55% nie tak Komentarz eksperta: W procesie edukacji dzieci i młodzieŜy warto zwracać uwagę na zasadność powiadamiania policji o ww. sytuacjach. NiezaleŜnie od postaw młodzieŜy handlarze środków odurzających będą usiłowali sprzedawać narkotyk i jedynie słuŜby policyjne mogą stosować restrykcje. Jednym ze sposobów profilaktyki polecanym młodzieŜy jest uczenie mówienia „nie” i umiejętność ochrony granic jednostki w przypadkach nagabywania i intruzywności. Teresa Byczkowska, PSDiPO O’CHIKARA NaleŜy stwierdzić, iŜ handel narkotykami w środowisku młodzieŜy jest coraz bardziej powszechny, czego dowodzą wyniki niniejszego badania. PowyŜszy rozkład wyników sugeruje, Ŝe nie ma problemu z zakupem narkotyków a takŜe, Ŝe powszechnie moŜna je nabyć na dyskotekach i koncertach, a więc w miejscach gdzie przebywają tak zwane tłumy przypadkowe, gdzie istnieje duŜe prawdopodobieństwo, Ŝe zarówno handlarz, jak i klient pozostaną anonimowi. Niepokojące jest, Ŝe połowa respondentów widziała dealera, a zatem transakcje odbywają się niemal oficjalnie i bez skrępowania sytuacją i miejscem oraz świadkami. Niepokojące jest równieŜ, Ŝe w świadomości młodzieŜy narkotyki stają się nierozerwalnie związane z dobrą zabawą w dyskotece. dr Robert Wierzbiński, WSB Wnioski Organizatorów: WaŜny aspektem profilaktyki narkotykowej jest budowanie poczucia wartości oraz organizacja czasu wolnego, rozwijanie zainteresowań, proponowanie alternatywnych sposobów aktywności. Działania edukacyjne na temat sposobu rozpoznawania i oceniania trzeźwości narkotykowej uczniów powinny być skierowane do nauczycieli, poniewaŜ ich wiedza jest inna niŜ wiedza młodzieŜy na temat rodzajów, działania i konsekwencji uŜywania narkotyków. Ponadto działania edukacyjne powinny być uzupełnione aktywnością skierowaną do rodziców i właścicieli dyskotek, bądź organizatorów koncertów (imprez masowych). Rodzice powinni mieć świadomość z kim i czym mogą się zetknąć ich dzieci na dyskotece lub koncercie, w związku z czym powinni stosować działania profilaktyczne, takie chociaŜby jak: znajomość kolegów i koleŜanek dziecka, miejsce jego przebywania, rozmowa po koncercie na temat jego przebiegu, zainteresowanie dzieckiem bezpośrednio po powrocie z dyskoteki, wyrywkowa, subtelna kontrola rzeczy osobistych dziecka). Wskazane byłoby podjęcie działań edukacyjnych i prawnych, z zakresu prawa finansowego i administracyjnego, skierowanych do właścicieli dyskotek oraz organizatorów imprez masowych (koncertów itp.). Być moŜe przywileje podatkowe czy administracyjne dla tych, którzy sami aktywnie i skutecznie stosują profilaktykę antynarkotykową, a zaostrzone sankcje karne dla tych, którzy nie prowadzą działalności profilaktycznej w tym zakresie przyniosłyby wymierne rezultaty. Strona z 25 18 14. Obecność grup destrukcyjnych na terenie szkoły (Czy w Twojej szkole są grupy, które...?) Uczniowie deklarują w większości, Ŝe nie wiedzą nic na temat obecności grup destrukcyjnych (znęcających się nad innymi psychicznie lub fizycznie, sprzedających narkotyki, pobierających haracze) na terenie ich szkoły. Czy w Twojej szkole są grupy, które...? 64,06% 70,00% 60,00% 50,00% Znęcają się psychicznie i fizycznie 40,00% Sprzedają narkotyki 30,00% 20,00% Pobierają haracz 16,52% 16,01% Nic nie wiem o takich przypadkach 3,41% 10,00% 0,00% 1 Komentarz eksperta Obecność grup destrukcyjnych w szkole wpływa destabilizująco na uczniów i nauczycieli i zdecydowanie jest społecznie szkodliwa. Dezorganizuje nie tylko pracę nauczycieli, ale takŜe zagraŜa edukacji młodzieŜy i jej zdrowiu. Teresa Byczkowska, PSDiPO O’CHIKARA Rozkład odpowiedzi wskazuje, iŜ ponad połowa badanych nie doświadczyła i nie zaobserwowała istnienia grup destrukcyjnych na terenie szkoły. Ta liczba nie jest optymistyczna, bowiem ponad 1/3 wie o istnieniu takich grup (sprzedających narkotyki, znęcających się, pobierających haracze). Działania te mają charakter przestępczy, a nadanie im kształtu działalności zorganizowanej świadczy o wysokim stopniu demoralizacji i jest dla pozostałych uczniów bardzo niebezpieczne. Osoby sprzedające narkotyki są zazwyczaj sterowane przez ludzi spoza szkoły, którzy poszukują sposobów dotarcia do uczniów, poniewaŜ sami nie chcą naraŜać się na rozpoznanie lub ze względu na identyfikatory i monitorowanie szkół ich moŜliwości bezpośredniego działania na terenie placówki są ograniczone. Rzetelna diagnoza i praca wychowawcza zmierzająca do przerwania „zmowy milczenia”, zwiększenia świadomości w zakresie skutków „przyzwolenia przez brak reakcji” jest konieczna. Ten typ zagroŜeń wymaga równieŜ ścisłej współpracy szkoły z policją i z rodzicami, do których docierają niekiedy sygnały od dzieci, ale nie czując wystarczającej współodpowiedzialności nie reagują, dopóki problem nie dotyczy ich dziecka. dr Alicja Kozubska, WSB Wnioski Organizatorów WaŜnym zadaniem szkoły powinno stać się diagnozowanie struktury społecznej klas szkolnych poprzez prowadzenie badań socjometrycznych. Znajomość struktury klasy, identyfikacja ról, jakie pełnią w niej uczniowie, sposobu ich komunikowania się oraz kultury i mody panującej w klasie umoŜliwiłaby nauczycielom podejmowanie działań wychowawczych, profilaktycznych oraz terapeutycznych. Tego typu wiedza dałaby moŜliwość ingerowania w stosunki między uczniami, ich modyfikowanie i wprowadzanie zmian. Stanowiłoby to takŜe wsparcie działań pedagoga lub psychologa szkolnego. NaleŜy podejmować działania zmierzające do likwidacji i wyrugowania ze szkoły oraz pociągnięcia do odpowiedzialności karnej członków grup destrukcyjnych. Szkoła powinna ściśle współpracować z policją i kuratorami sądowymi, poniewaŜ obecność członków grup destrukcyjnych demoralizuje i przeszkadza tym uczniom, którzy chcą się uczyć i nie czują się w szkole bezpiecznie. Strona z 25 19 15. Opuszczanie zajęć przez uczniów z obawy przed przemocą lub prześladowaniami (Czy opuściłeś zajęcia w szkole, gdyŜ bałeś się, Ŝe...) Uczniowie nie opuszczają zajęć w szkole w obawie przed rówieśnikami. Czy opuściłeś zajęcia szkolne, gdyŜ bałeś się, Ŝe: 84,0% 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 10,0% 2,0% 4,0% 0,0% 1 zostaniesz okradziony zostaniesz pobity inni będą Ci dokuczać nie zdarzyła się taka sytuacja Komentarz eksperta Jak wskazują ostatnie wydarzenia w kraju, wśród młodzieŜy szkolnej przemoc psychiczna moŜe stać się przyczyną prawdziwych tragedii (samobójstwa). Jednak skala deklarowanej przemocy fizycznej i psychicznej w szkole nie jest duŜa, natomiast moŜe być znacząca (o znacznym stopniu intensywności lub silnym oddziaływaniu na otoczenie). MoŜe to świadczyć o istnieniu praktyk stosowania przez młodzieŜ przemocy psychicznej wobec rówieśników na terenie szkoły i poza nią. Teresa Byczkowska, PSDiPO O’CHIKARA Młodzi ludzie w zdecydowanej większości zaprzeczają, Ŝe powodem, dla którego opuszczają zajęcia szkolne jest obawa przed przemocą lub prześladowaniem ze strony rówieśników. Musimy jednak zwrócić uwagę, na fakt, Ŝe 10% opuszcza zajęcia obawiając się, Ŝe inni będą im dokuczać, 4% obawia się pobicia, a 2% - kradzieŜy. Warto podkreślić w tym miejscu, Ŝe przedstawione wyniki nie zaprzeczają istnieniu zjawiska przemocy, szykan czy prześladowań w szkole. Dowodzą natomiast, Ŝe uczniowie, opuszczając zajęcia, nie czynią tego w obawie przed przemocą ze strony rówieśników. Przy czym moŜna zaryzykować stwierdzenie, Ŝe uczniowie nie dostrzegają problemu przemocy, poniewaŜ niewłaściwie ją definiują (mówiąc o zjawisku przemocy myślą o stosowaniu siły fizycznej, pomijając chociaŜby nacisk psychiczny). Samo opuszczanie zajęć (wagarowanie) jest natomiast nierzadko wynikiem przymusu stosowanego przez osoby wpływowe na pozostałych członków grupy. Uległe jednostki w obawie przed zemstą kolegów wagarują. dr Dominika Czajkowska-Ziobrowska, WSB Wnioski Organizatorów Właściwie prowadzone obserwacje pedagogiczne podczas lekcji, przerw, zajęć pozaszkolnych i pozalekcyjnych zwiększają szansę właściwej diagnozy sytuacji i podjęcia działań interwencyjnych. Zwraca uwagę fakt, Ŝe 2% młodzieŜy deklaruje, Ŝe opuściło zajęcia w obawie przed kradzieŜą, ale okradzionych było ponad 30% uczniów (wykres nr 19). Dyrekcja szkoły przy pomocy pedagogów, psychologów a przede wszystkim wychowawców młodzieŜy powinna zadeklarować wsparcie i ochronę potencjalnym pokrzywdzonym. Uczniowie powinni odczuć, Ŝe nauczyciel jest wstanie im pomóc. Szkoła powinna równieŜ uczulić rodziców na konieczność bacznej obserwacji dzieci, jak równieŜ na konieczność inicjowania rozmów dotyczących problemu. Strona z 25 20 16. Obecność niebezpiecznych grup na osiedlach zamieszkanych przez ankietowaną młodzieŜ (Czy na Twoim osiedlu są grupy, których się boisz?) Zdecydowana większość młodzieŜy twierdzi, Ŝe na ich osiedlach nie istnieją grupy, które wzbudzają poczucie zagroŜenia. Czy na Twoim osiedlu są grupy, których się boisz? tak 18% nie nie 82% tak Komentarz eksperta: Badana młodzieŜ – 82% - nie wskazuje na istnienie problemu grup wzbudzających poczucie zagroŜenia. Podstawowym powodem takiej sytuacji moŜe być fakt, Ŝe młodzieŜ zwyczajnie nie ma bezpośredniej styczności z grupami, których ewentualnie miałaby się obawiać na swoim osiedlu. MoŜe być jednak i tak, Ŝe badani mieszkają na tak zwanych „bezpiecznych” osiedlach – objętych monitoringiem czy własną ochroną, na których rzeczywiście takich grup nie ma. MoŜliwe teŜ, Ŝe zamieszkują osiedla z przewagą starszych, emerytowanych juŜ mieszkańców, bądź są to osiedla zamieszkiwane przez ludzi młodych nie posiadających dzieci w wieku dojrzewania. Podkreślić naleŜy, Ŝe wynik badania nie zaprzecza istnieniu „niebezpiecznych grup” na osiedlach zamieszkanych przez ankietowaną młodzieŜ. Prawdopodobne jest takŜe, Ŝe ankietowani mają bezpośredni kontakt z omawianymi grupami, postrzegając je jednak jako tak zwane „swoje” grupy osiedlowe, którym generalnie zaleŜy na „ochronie” własnego terytorium i które działają w sposób antagonistyczny jedynie w stosunku do podobnych grup zamieszkujących osiedla sąsiednie, natomiast współmieszkańcom nie szkodzą. Zdarza się teŜ, Ŝe problem tego typu mają „nowi” mieszkańcy osiedla, którzy muszą dopiero sobie wyrobić pozycję na nowym osiedlu. 18% badanych potwierdziło fakt, Ŝe na osiedlu, na którym mieszkają, istnieją grupy wzbudzające poczucie zagroŜenia. W tym miejscu moŜemy jedynie dywagować, co jest powodem agresji takich grup w stosunku do współmieszkańców osiedli. MoŜemy stwierdzić, Ŝe sam fakt powstawania tego typu grup jest wynikiem niewydolności wychowawczej róŜnych instytucji, a przede wszystkim – rodziny. dr Dominika Czajkowska-Ziobrowska, WSB Wnioski Organizatorów: Działania w zakresie zapobiegania tworzeniu się oraz skutecznej eliminacji niebezpiecznych grup młodzieŜowych powinny być podejmowane przez policję przy wsparciu straŜy miejskiej. Wspierać mogą je równieŜ inicjatywy obywatelskie, podejmowane przez mieszkańców. WaŜnym element stanowi edukacja uczniów w zakresie konsekwencji uczestnictwa w niebezpiecznej grupie. Rodzice powinni zostać wyczuleni przez szkołę na ewentualność istnienia zjawiska na osiedlu, które zamieszkują, rozmawiać z dzieckiem, dając mu wsparcie psychiczne, będące deklaracją pomocy, a przede wszystkim – bacznie je obserwować. MoŜe się bowiem zdarzyć, Ŝe słabsze jednostki padną ofiarą przemocy nie tylko fizycznej, ale i psychicznej i w obawie przed zemstą nie poinformują o problemie ani rodziców ani szkoły. Strona z 25 21 17. Legitymowanie młodzieŜy (Czy przed wejściem do klubu lub na dyskotekę bramkarz zaŜądał od Ciebie dowodu osobistego?) Niemal połowa ankietowanej młodzieŜy nie jest legitymowana przed wejściem do lokalu typu klub lub dyskoteka. Czy przed wejściem do klubu lub na dyskotekę bramkarz zaŜądał od Ciebie dowodu osobistego? 33,0% 47,0% 20,0% nie tak nie zawsze Komentarz eksperta: Problem z legitymowaniem przed wejściem do klubu lub na dyskotekę jest dyskusyjny. Nie ma takiego obowiązku na gruncie prawa. Nie jestem zwolennikiem legitymowania kogokolwiek przed wejściem do takiego klubu. Jak pokazują wyniki, istnieje jednak całkiem spora liczba przypadków legitymowania osób przed wejściem do klubu. JeŜeli mielibyśmy zadbać o to, aby młodzi ludzie nie korzystali z alkoholu lub innych uŜywek – nielegalnych, które moŜna dostać na terenie jakiegoś klubu, to koniecznym jest intensywny monitoring takich miejsc przez wyspecjalizowane słuŜby. Nie moŜna uderzać w klienta, młodego człowieka, który chce się jedynie dobrze bawić. Uderzenie powinno być skierowane w organizatorów takich imprez i ich obsługę, której zadaniem nie powinno być jedynie pobieranie opłat i dbanie o to, aby na sali nie było głośnych „rozrób”, które powodują kłopoty (zainteresowanie Policji). Zapewnienie bezpieczeństwa to równieŜ zapewnienie bezpieczeństwa młodych osób, głównie niepełnoletnich, przed udostępnianiem im alkoholu. Co do uŜywek rozprowadzanych nielegalnie, a to powszechny proceder, naleŜałoby wyciągać jak najbardziej bezwzględne konsekwencje nie tylko wobec dealerów, ale i organizatorów, którym udowodni się, Ŝe nie dopełnili wszystkich czynności, aby wyeliminować tego typu sytuacje (w tym do ponoszenia konsekwencji materialnych wobec osób małoletnich, które zostaną poszkodowane w wyniku spoŜycia pochodzącego z legalnego, czy teŜ nie, źródła alkoholu lub innych środków w konkretnym lokalu). Maciej Osuch, społeczny rzecznik praw ucznia oraz doradca Rzecznika Praw Obywatelskich Jednym z powodów nie legitymowania młodych ludzi przed wejściem do klubu czy dyskoteki moŜe być zwykła chęć zysku materialnego właścicieli klubów czy dyskotek, zarabiających na sprzedaŜy „wejściówek” czy konsumpcji w lokalu. PodłoŜem problemu mogą być teŜ „własne” przekonania właścicieli klubów czy dyskotek. Zdarza się, Ŝe właściciele uwaŜają legitymowanie w przypadku wstępu do klubu za „niestosowne”, niedemokratyczne. MoŜe się teŜ zdarzyć, Ŝe z tych samych powodów „bramkarz” nie sprawdza dowodów osobistych. Niekoniecznie moment legitymowania musi zostać ostatecznie wykluczony - w wielu klubach następuje on w momencie zakupu przez młodzieŜ w klubie uŜywek w postaci alkoholu czy papierosów. dr Dominika Czajkowska-Ziobrowska, WSB Wnioski Organizatorów Badania wskazują na zasadność i konieczność monitorowania ww. lokali i ich właścicieli i wprowadzania rzeczywistych sankcji karnych w przypadku łamania prawa (sprzedaŜy alkoholu osobom nieletnim). Równie istotne jest zwrócenie uwagi rodziców na potrzebę odpowiedniej kurateli nad dziećmi, zwłaszcza w zakresie wiedzy o miejscu pobytu dziecka. Strona z 25 22 18. Legitymowanie młodzieŜy (MłodzieŜ a uŜywki) (Czy w przypadku kupowania alkoholu lub papierosów sprzedawca zaŜądał od Ciebie dowodu osobistego?) Zaledwie 23% ankietowanej młodzieŜy szkolnej było legitymowanych w przypadku zakupu alkoholu lub papierosów. Czy w przypadku kupowania alkoholu lub papierosów sprzedawca zaŜądał od Ciebie dowodu osobistego? 15,5% 31,0% 30,5% 23,0% nie tak nie zaw sze nie kupuję Komentarz eksperta: Jak pokazują wyniki, co trzecia ankietowana osoba nie była legitymowana podczas zakupu alkoholu w sklepie. Kolejne 30% nie zawsze było proszone o okazanie dowodu. To powaŜny problem naszego społeczeństwa, a jego źródła upatrywałbym w funkcjonującej w naszym kraju „kulturze” alkoholowej, gdzie z bardzo duŜym przyzwoleniem i akceptacją traktowane są osoby spoŜywające alkohol lub będące pod jego wpływem. MłodzieŜ w tej „kulturze” niestety wzrasta. Ponadto sami sprzedawcy, kierując się chęcią zysku, przymykają oczy na małoletnich klientów. Kolejny powód to wspomniane przyzwolenie – klienci bardzo rzadko reagują, kiedy widzą ekspedienta sprzedającego dzieciom alkohol lub tytoń. Młodzi ludzie często wskazują sobie wzajemnie sklepy, w których spokojnie moŜna kupić alkohol lub papierosy, nawet na sztuki! Działania władzy państwowej w tym zakresie nie są zbyt intensywne. Powód – wpływy ze sprzedaŜy alkoholu i tytoniu stanowią powaŜne źródło dochodów. Nie prowadzi się spektakularnych medialnych akcji, debat na ten temat lub są one bardzo rzadkie. Odbieranie koncesji na sprzedaŜ alkoholu w takich sytuacjach nie jest powszechną metodą, abstrahując od powodów, dla których młodzieŜ po alkohol i papierosy sięga. To zdecydowanie demoralizujące i antywychowawcze działania. Z drugiej strony, te 23% przypadków, kiedy poproszono o dowód, jest bardzo pocieszające. Dodając do tego kolejne „od czasu do czasu” legitymowanie w przypadku następnych 30% daje juŜ pewną podstawę, aby sądzić, Ŝe sytuacja powoli będzie ulegała zmianie. Maciej Osuch, społeczny rzecznik praw ucznia oraz doradca Rzecznika Praw Obywatelskich Podkreślić naleŜy, Ŝe 15,5% badanych nie kupuje uŜywek w postaci papierosów czy alkoholu. Szukając wyjaśnienia problemu, moŜemy przypuszczać, Ŝe jednym z powodów moŜe być chęć zyskania klienta przez sprzedawców, a co za tym idzie – chęć zysku materialnego. Kolejną przyczyną moŜe być strach w obliczu szerzącej się i nagłaśnianej przez media przemocy i agresji. Zarówno właściciel małego osiedlowego sklepiku jak i kasjerka hipermarketu moŜe obawiać się zarówno o własne zdrowie, jak i Ŝycie. Wśród powodów zobrazowanego stanu legitymowania w czasie zakupu alkoholu czy papierosów nie moŜemy teŜ wykluczyć zwykłego lenistwa oraz własnych przekonań odnośnie legitymowania młodych ludzi, jak i konsumpcji przez nich wskazanych uŜywek. Warto podkreślić fakt, Ŝe w wielu środowiskach panuje ogólna zgoda na sprzedaŜ papierosów czy alkoholu, nie tylko młodzieŜy, ale nawet dzieciom. dr Dominika Czajkowska-Ziobrowska, WSB Wnioski Organizatorów: W świetle przedstawianych wyników konieczna jest konsekwentna praca nad upowszechnianiem kontroli sklepów i lokali w zakresie przestrzegania prawa (zakazu sprzedaŜy alkoholu i papierosów osobom nieletnim). KaŜdy dorosły będąc świadkiem sprzedaŜy alkoholu czy papierosów osobie nieletniej powinien zgłosić ten fakt policji. NaleŜy teŜ skłaniać rodziców, aby nie wysyłali dzieci po zakup papierosów i alkoholu. Strona z 25 23 19. KradzieŜe w szkołach (Czy zginęło Ci coś w szkole?) 1/3 ankietowanej młodzieŜy padła ofiarą kradzieŜy na terenie szkoły. 2/3 nie spotkało się z takim przypadkiem. Czy zginęło Ci coś w szkole? 33,5% 66,5% nie tak Komentarz eksperta: 66,5% badanych uczniów nie było ofiarą kradzieŜy w szkole. 1/3 ankietowanej młodzieŜy padła ofiarą kradzieŜy na terenie szkoły. Sądzę, Ŝe moŜemy zaryzykować stwierdzenie, Ŝe we współczesnym społeczeństwie ubóstwo jest powodem niewielu kradzieŜy, a na terenie szkoły jest to tym bardziej rzadki proceder. W zdecydowanej większości kradzieŜ w środowisku szkolnym to wynik chęci zaimponowania dobrami materialnymi. Okazuje się, Ŝe kradzieŜe na terenie szkoły mają głębsze podłoŜe: współczesna młodzieŜ nie tylko chce, ale musi być „trendy”, aby zyskać odpowiednią pozycję w grupie rówieśniczej. Wzajemnej oceny i zaszeregowania do danej grupy młodzi ludzie dokonują w duŜej mierze na podstawie znajomości i posiadania „pop-kulturowych” gadŜetów. Stąd zjawisko kradzieŜy na terenie szkoły głównie takich akcesoriów jak: telefony komórkowe, discmany, pendrivy, odzieŜ opatrzona metką z cieszącym się uznaniem u młodzieŜy logo. Z drugiej strony, dość niska skala kradzieŜy w szkołach, deklarowana przez respondentów, pokazuje, Ŝe uczniowie zdają sobie sprawę, Ŝe szkoła jest środowiskiem w pewien sposób zamkniętym i tego typu zachowanie moŜe przynieść niepoŜądane skutki w postaci potępienia przez dyrekcję, nauczycieli, a przede wszystkim kolegów. dr Dominika Czajkowska-Ziobrowska, WSB Wnioski Organizatorów W przypadku stwierdzenia kradzieŜy na terenie szkoły naleŜy ten fakt niezwłocznie zgłosić do dyrekcji, ta z kolei powinna powiadomić policję. Poza tym pozostaje tylko ostrzegać i przypominać o pilnowaniu swoich rzeczy i co waŜniejsze uczulać uczniów, Ŝeby nie przynosili do szkoły rzeczy wartościowych typu odtwarzacz mp3, komórka itp. NaleŜy uczulać uczniów, Ŝeby zwracali uwagę na sytuacje kradzieŜy. Rodzice z kolei nie powinni pozwalać dziecku na afiszowanie się ze stanem materialnym i noszenie do szkoły cennych przedmiotów. Strona z 25 24 POSUMOWANIE WYNIKÓW 1. Miejscami, w których przebywając młodzieŜ nie czuje się bezpieczna, są przede wszystkim miejsca pozostające w odosobnieniu i nieoświetlone – ciemne ulice i zaułki, a miejscem najbardziej bezpiecznym w odczuciu młodzieŜy jest dom rodzinny. Jeden uczeń na 10 nie czuje się bezpiecznie równieŜ w szkole. 2. Zdaniem młodych bezwzględne czynnikiem, ludzi najskuteczniejszymi ściganie przestępców wzmacniającym oraz ogólne sposobami monitorowanie poczucie poprawy miejsc bezpieczeństwa, bezpieczeństwa zagroŜonych. winno być, jest Istotnym w ocenie ankietowanych, zintensyfikowanie działań mających na celu poprawę wykrywalności sprawców przestępstw. 3. Przemoc, biorąc pod uwagę wszystkie jej formy i przejawy, jest w ocenie respondentów zjawiskiem powszechnym – 3 na 10 uczniów doświadczyło jej osobiście w roli ofiary. Niemal połowa ankietowanej młodzieŜy ludzi deklaruje, Ŝe była świadkiem przemocy w ciągu ostatniego roku. 4. Podstawową reakcją napadniętego młodego człowieka jest obrona, a w sytuacji zagroŜenia młodzieŜ oczekuje wsparcia kolegów i rodziców. Najrzadziej badani oczekują wsparcia i pomocy ze strony nauczycieli. 5. Prawie połowa młodych ludzi deklaruje, Ŝe rusza z pomocą osobom, którym dzieje się krzywda i staje w ich obronie. 6. 60% ankietowanych spotkało się z aktami agresji lub przemocy w szkole lub jej okolicy, a najczęściej wymienianymi przez młodzieŜ źródłami przemocy są TV, filmy, video i DVD oraz przykład płynący z zachowania kolegów. 7. Co czwarty badany jest „analfabetą” w zakresie umiejętności konstruktywnego rozwiązywania konfliktów. Trzy czwarte badanych (74,5%) nie stosuje przemocy w rozwiązywaniu konfliktów, pozostali (dotyczy to zarówno chłopców, jak i dziewcząt) rozwiązują konflikty przy uŜyciu przemocy. 8. Ponad połowa ankietowanej młodzieŜy nie była częstowana narkotykami na terenie szkoły lub w jej okolicy, ale 4 na 30 uczniów miało takie doświadczenia. Zakres i powszechność dystrybucji narkotyków wśród młodzieŜy ma znaczną dynamikę. 9. Ponad połowa pytanych zadeklarowała, Ŝe w widziała handlarza narkotyków w miejscach, gdzie przebywa z kolegami (dyskotekach, koncertach). Działania prewencyjne, związane z ograniczeniem handlu narkotykami powinny być skierowane w te właśnie miejsca. 10. Uczniowie deklarują w większości, Ŝe nie wiedzą nic na temat obecności grup destrukcyjnych (znęcających się nad innymi psychicznie lub fizycznie, sprzedających narkotyki, pobierających haracze) na terenie ich szkoły. 11. Uczniowie nie opuszczają zajęć w szkole w obawie przed rówieśnikami. 12. Zdecydowana większość młodzieŜy twierdzi, Ŝe na ich osiedlach nie istnieją grupy, które wzbudzają poczucie zagroŜenia, natomiast obawiają się młodzieŜy na obcych osiedlach. 13. Niemal połowa ankietowanej młodzieŜy nie jest legitymowana przed wejściem do lokalu typu klub lub dyskoteka, a zaledwie 23% było legitymowanych w przypadku zakupu alkoholu lub papierosów. 14. Co trzeci ankietowany padł ofiarą kradzieŜy na terenie szkoły. 2/3 nie spotkało się z takim przypadkiem. Skala zjawiska jest więc znaczna i wymagająca działań prewencyjnych. Strona z 25 25
