Laminowane osady jeziorne w północnej Polsce

Laminowane osady jeziorne w północnej Polsce - możliwości wykorzystania
w badaniach paleoklimatycznych i paleoekologicznych
Powyższy temat badawczy realizowany jest w ramach dwóch grantów na badania własne
(BW 1230-5-0107-5 i BW 1520-5-0073-6, kierownik dr Wojciech Tylmann).
Laminowane osady jeziorne stanowią doskonały materiał wyjściowy do rekonstrukcji
paleogeograficznych. Ich główna zaleta to możliwość uzyskania bezwzględnej, ciągłej skali
czasowej umożliwiającej precyzyjną interpretację zmian badanych cech osadu w czasie oraz
weryfikację różnych metod datowania.
Biologiczna i chemiczna produktywność jeziora oraz dostawa materiału allochtonicznego
zmienia się cyklicznie w ciągu roku tak, że w różnych sezonach deponowane są osady o
różnym składzie. Pojedyncza warstwa osadu o specyficznym składzie i strukturze, będąca
zapisem sedymentacji w jednym sezonie określana jest jako lamina, natomiast para lub zespół
lamin odłożonych w ciągu roku nazywane są warwą. Jednakże sezonowa zmienność struktury
osadu jest bardzo łatwo niszczona przez prądy wodne, bioturbację lub ruchy osadów
wywołane uwalnianiem się gazów w trakcie mineralizacji osadu.
Złożone uwarunkowania powstawania i przetrwania laminacji w osadach dennych
powodują, że występują one bardzo rzadko. Na terenach pojezierzy młodoglacjalnych w
północnej Polsce rozpoznanie występowania tego typu osadów jest szczątkowe. Tylko w
jednym stanowisku (jez. Gościąż) stwierdzono roczną laminację za okres ostatnich około 12,5
tys. lat, co stanowi jedną z dłuższych chronologii warwowych na terenach objętych ostatnim
zlodowaceniem w Europie. W kilku innych stanowiskach stwierdzono laminację tylko w
częściach profili, zwykle obejmującą tylko stosunkowo krótki odcinek czasowy. Jak do tej
pory nie udokumentowano w Polsce innych stanowisk osadów rocznie laminowanych,
głównie ze względu na brak prac poszukiwawczych.
Celem niniejszego projektu jest inwentaryzacja stanowisk występowania osadów
laminowanych w północnej Polsce oraz wstępne rozpoznanie ich przydatności do badań
paleogeograficznych.
W związku z założonym celem badania realizowane są według następującego porządku:
1. Wybór jezior spełniających określone
kryteria
morfometryczne.
Kryteria
te
(głębokość, długość i topografia niecki
jeziornej) zostały sprecyzowane na podstawie
istniejącej literatury tak, aby w wybranych
obiektach istniały odpowiednie warunki do
tworzenia się laminacji rocznej. Dla
wszystkich wybranych zbiorników obliczone
zostały
podstawowe
charakterystyki
morfometryczne i następnie wprowadzone do
bazy umożliwiającej statystyczną obróbkę
danych.
2. Weryfikacja zbioru w oparciu o położenie geograficzne jezior i ich dostępność, analizę
budowy geologicznej ich zlewni oraz możliwości finansowe (koszty transportu i prac
terenowych).
3. Wyjazdy terenowe, w trakcie
których prowadzone są prace na
wyselekcjonowanych
jeziorach.
Polegają one na poborze rdzeni
stropowych osadów dennych przy
użyciu próbnika grawitacyjnego
własnej
konstrukcji.
Pobrany
materiał w nienaruszonym stanie
poddany
zostaje
analizie
występowania
struktur
typu
laminacji, stanu zachowania lamin
oraz zasięgu laminacji (całość
rdzenia czy tylko powierzchniowa
cześć). Sporządzana jest także
dokumentacja fotograficzna.
4. Po opracowaniu statystycznym wyników badań terenowych wytypowane zostaną
najbardziej obiecujące stanowiska (ze względu na swe położenie oraz jakość stwierdzonej
laminacji), z których pobrane zostaną kompletne rdzenie osadów przeznaczone do
szczegółowych analiz o charakterze interdyscyplinarnym.